Monzón
El monzón[1] ye un vientu estacional que se produz pol desplazamientu del cinturón ecuatorial. Pel branu los vientos soplen de sur a norte, cargaos d'agües. Pel hibiernu, son vientos del interior que vienen secos y fríos. Especialmente nel océanu Índicu y el sur d'Asia. El monzón del suroeste qu'arrinca de la mariña de Kerala, na India, empieza xeneralmente na primera quincena de xunu.
Etimoloxía
editarDeriva de mosem, que significa «nos tiempos bien remotos». Especialmente nel mar Arábigu, que sopla dende'l suroeste la metá del añu y dende'l nordeste mientres la otra metá.
Según otres fontes, deriva del Portugués monção, que de la mesma deriva del Árabe mawsim (موسم "season") y ésti del Indú "mausam"[2]
Procesos
editar
Los monzones son provocaos porque la tierra esfrezse y calezse más rápidu que l'agua, acordies con el procesu d'alternanza del aire. Poro, pel branu, la tierra algama una temperatura mayor que l'océanu. Esto fai que l'aire sobre la tierra empiece a xubir y xubir, provocando una área de baxa presión (umbada). Como'l vientu sopla dende árees d'alta presión (anticiclones) escontra árees de baxa presión (ciclones) col fin d'igualar dambes presiones, un vientu intenso y siguío sopla dende l'océanu mientres el branu hemisféricu (mayu a ochobre). L'agua ye producida pel aire húmedu alzándose y esfreciéndose por esi ascensu nos montes. Ye'l mesmu procesu que se forma coles orals nes mariñes ente'l día y la nueche pero a una escala xigantesca. Nel casu de los orales de tierra producir mientres la nueche y especialmente nes madrugaes y son abondo débiles. Cuando'l sol calez les tierres, los orales soplen en sentíu inversu, del mar a la tierra.
En seronda y iviernu, como la tierra esfrezse más rápido, l'océanu, que tarda más n'esfrecese, ta a una temperatura mayor. Asina, l'aire álzase, causando una área de baxa presión nel océanu. El vientu agora sopla dende la tierra escontra l'océanu. Pero como la diferencia de temperatures ye menor que mientres el branu, el vientu que sopla dende anticiclón a la umbada nun ye tan constante.
Los monzones prodúcense típicamente nes mariñes meridionales asiátiques nel Océanu Índicu y, sobremanera, nes fasteres meridionales de la cordales más elevaos del mundu (Himalaya y Karakorum) onde se producen les agües más intenses del nuesu planeta, con más de 10 m d'agua al añu (Cherrapunji, Assam), namái comparables a les que se rexistren nel noroeste de Colombia, na depresión del Quibdó y na selva de Darién, yá na frontera con Panamá.
Sistemes monzónicos
editarA midida que púdose entender meyor los monzones, la so definición amplióse pa incluyir casi tolos fenómenos acomuñaos col ciclu meteorolóxicu añal nos continentes tropicales y subtropicales d'Asia, Australia, América del Sur y África xunto colos sos mares y océanus axacentes. Nestes rexones ye onde asoceden los cambeos climáticos más dramáticos na Tierra.
Nun sentíu más ampliu, nel pasáu xeolóxicu, los sistemes monzónicos acompañaron siempres la formación de supercontinentes como Panxea, colos sos climes continentales estremos.
Monzón na India
editarMonzón de branu
editarNel desiertu de Thar nel norte de subcontinente indiu, la temperatura diurno pel branu ye bien alta y l'aire de la superficie alzar n'altitú causando una depresión local. Este ye l'orixe de la circulación que s'establez coles mariñes del Océanu Índicu. L'aire templao y húmedo procedente del mar llega tantu del este como del oeste y converxe nel Himalaya. Esta cadena de montes fuercia al aire a alzase y esfrezse pola llei de los gases ideales y el mugor entestar en forma de nubes y d'agua. El fluxu constante d'aire húmedo produz abondoses agües y pueden llegase a recoyer hasta 10.000 mm d'agua al añu en dellos llugares [cita riquida].
Esti monzón, que llega dende'l suroeste, estremar en dos rames por cuenta de la orografía de la India. Estos son: el monzón del suroeste del Mar Arábigu y el del golfu de Bengala. El vientu llega primero a la rexón de les montes Ghats na mariña del estáu de Kerala nel suroeste de la India. La circulación del vientu estremar en dos: la primer caña mover al norte a lo llargo de l'aguada occidental de los montes, ente que la segunda pasa pel llau este del pandu del Decán y sufre un efeutu foehn, que lo deseca y produz namái agües llixeres y de distribución variable na península del Decán.
El vientu monzón d'esta segunda caña pasa pola badea de Bengala, onde s'amuga pola evaporación de la superficie del mar, y depués cuerre escontra la desaguada del Ganges y remonta la rimada del Himalaya al este de los montes de Birmania. Esta caña del monzón lleva l'agua al nordeste de la India, l'Estáu de Bengala Occidental, Bangladex y Birmania.
La elevación del vientu monzón acentuar nesta rexón pola forma d'embudu del delta del Ganges y los serrapatosos montes. El vientu monzón, bloquiáu pelos montes, tien de xirar escontra l'oeste na Llanura Indo-Gangética y regar a esgaya. Cherrapunji, nel estáu de Meghalaya, asitiada na fastera sur del Himalaya, ye unu de los llugares más húmedos de la Tierra. El mugor conteníu nel monzón va desaguando gradualmente a lo llargo del so trayeutu y el noroeste de la India nun recibe casi nada d'agua, siendo una rexón bien greba.
Esti procesu de desenvolvimientu d'agües del monzón de branu establecer de forma gradual nel subcontinente indiu, polo que la fecha del so empiezu puede variar ente marzu y xunu dependiendo de la rexón, y la del so términu, de setiembre a payares. Dacuando asocede que se debilita mientres dellos años, o que s'ataya por distintos periodos.
Monzón d'iviernu
editarA partir de setiembre, les temperatures diurnes mengüen nel norte del subcontinente, con díes más curtios y la temperatura baxa pela nueche nestes zones del desiertu. Un gran anticiclón térmicu llamáu anticiclón siberianu, formar na rexón del llagu Baikal. Les árees de subsidencia que lo anubren son alimentaes n'altitú por vientos d'ascendencia que caltienen entós la ZCIT nes rexones húmedes del Hemisferiu Sur, principalmente percima d'Indonesia, al nordeste d'Australia y les mariñes orientales d'África.
Nestes condiciones, los vientos alisios nacen al sur del anticiclón de Siberia y van en direición sureste pa dirixise escontra la ZCIT, que ta al sur del ecuador. Por cuenta de que l'océanu Índicu esfrezse más amodo que'l continente que lu arrodia, estos vientos alisios entemecer cola advección d'aire polar qu'arrodia al anticiclón de Siberia y forma con ellos corrientes del nordés que soplen de la tierra al mar. Antes de llegar a la India, l'aire tien de devasar los Himalayas y sufre, poro, un fuerte efeutu foehn que lo deseca entá más y lo recalienta considerablemente. La circulación de los vientos establezse asina polos mesmos corredores que'l monzón de branu utilizó mientres el branu nos valles del Ganges y el Indo, dando llugar al monzón del nordés o «monzón secu».
Esti vientu estena'l cielu nel norte del continente, pero una vegada que pasa pel océanu Índicu atropa mugor pola evaporación de la superficie del golfu de Bengala. Esti monzón d'iviernu de siguío, va pasar poles islla y el sureste de la India y forma nubes al xubir les fasteres d'estes rexones. Estes agües son menos abondoses que mientres el monzón de branu, pero ciudad como Madrás y los estaos, tales como Tamil Nadu beneficiar d'él. Estos llugares recibe'l 50% a 60% de la precipitación añal mientres esti monzón.
Impautu na economía y cultura indies
editar
El monzón de branu produz un ochenta per cientu de la precipitación total nes zones afeutaes. El regresu del monzón tien un ritmu desigual una y bones, d'un añu pa otru, les agües tienen una duración y una intensidá distintes. El monzón ye beneficiosu, yá que riega la tierra, y al empar perxudicial, cuando anubre les aldegues. Ye irregular ya impredicible.
La eterna torna de los monzones ye una sorpresa permanente: ¿Va Ser tempranu o tardíu, abondosu o débil, regular o brutal? Asina, l'agricultura na India, que representa'l venticinco per cientu del productu nacional brutu y el setenta per cientu del emplegu, depende del monzón. Cultivos como'l algodón o'l arroz, tienen una alta demanda d'agua. Un monzón débil, el retrasu del mesmu o interrupciones enllargaes convertir nun xiru dramáticu pa cientos de millones d'indios y bangalíes, que la so vida económica depende dafechu de la contribución d'estes agües monzóniques. Mientres los años 1990, la seca causada por un cambéu nel patrón clásicu de la temporada de los monzones causó daños humanitarios y financieros importantes.
Nes sos oraciones, una nación de llabradores pide un bon monzón, ensin el cual el país va sumir na fame. La pelegrinación utilizar pa llograr un mundu doblemente meyor, más ricu y más xustu. Pos, tol añu suxetos a la xerarquía de castes, los pelegrinos quieren, mientres el tiempu de la so devoción, vivir nun mundu igualitariu nel que tolos creyentes sían iguales ante los güeyos de los dioses.
El monzón ye tamién popular ente los habitantes de la ciudá, yá que esfrez l'atmósfera. N'efeutu, el cielu borrinosu dexa pasar menos radiación solar y caltién la temperatura llixeramente más baxa que mientres el periodu precedente al monzón. Sicasí, el mugor aumenta considerablemente y l'agua anubre les cais. Les agües, d'esta miente, estropien munchos edificios, sobremanera nes cais en cuesta. Cada añu producen muertes por afogamientu y poles enfermedaes tresmitíes por inseutos que se reproducen bien nestes condiciones. Dellos años, como'l 2005, hubo miles de muertos por cuenta de los hinchentes. Apocayá, delles zones grebes como'l desiertu de Thar sufrieron hinchentes cuando s'enllargó la estación del monzón.
Ampliación del conceutu
editarDesque'l sistema del monzón ye meyor entendíu, la so definición amplióse pa incluyir a casi tolos fenómenos rellacionaos col ciclu añal del Clima nes rexones tropicales y les rexones subtropicales d'Asia, Australia, América del Sur, África y nos mares y océanus rexonales. Toes estes rexones tienen los ciclos climáticos más potentes y más espectaculares del nuesu planeta, la Tierra, y ye especialmente'l monzón de branu que predomina nestes árees. El monzón nel sur de China y Asia del Sur inscribir nel mesmu ciclu que'l de la India. Producir con dalguna diferencia n'otres rexones y nun puede falase polo xeneral de monzones d'iviernu en nenguna d'estes rexones sacante na India. A lo último, los fenómenos de los monzones siguen siendo marxinales nes zones tropical y subtropical d'América, pero'l términu ye utilizáu con bastante frecuencia pol Serviciu Meteorolóxicu Nacional pa designar a la temporada d'agües nos desiertos del Oeste americanu.
Monzón africanu
editarEl casu más llamativu nesti sentíu ye'l del África subsaḥariana. Nel suroeste d'esta rexón d'África, hai un monzón que ta rellacionáu col desplazamientu semi-añal de la Zona de Converxencia Intertropical (ZCIT) y cola diferencia de recalentamientu d'El Sáḥara y la mariña del Atlánticu ecuatorial nel Golfu de Guinea. Los vientos alisios secos del nordeste, y n'especial la so forma más intensa de harmattan cortar pol movimientu escontra'l norte pel branu de la ZCIT onde los vientos son llixeros. el cinturón húmedo de la mariña africana amplíase, ensin introducise nel interior del continente, a diferencia de lo qu'asocede na India o China.
El monzón d'África occidental difier en munchos aspeutos del monzón asiáticu. El fenómenu ye bien simétricu d'oeste a este a gran escala, ente que al empiezu na India'l fluxu ye más complexu. Otra diferencia importante, ente munches otres, atopar nel fechu de que'l monzón de la India paez más constante en términos de la precipitaciones que'l monzón africanu. La India nunca conoció más de dos años consecutivos de seca mientres el sieglu XX, ente que la rexón del Sahel sufrió la seca dende principios de 1990.
El monzón d'África sigue siendo una tema d'estudiu. Ello ye que varia hasta un 40% d'un añu a otru, ente que'l monzón de la India bazcuya namái nun 10 %.[3] Les rexones semiáridas del Sahel y Sudán tienen un periodu d'agua bien aleatorio dientro d'un fluxu del sur, del que depende la sobrevivencia de la población.
Monzón del sureste asiáticu y Oceanía
editarEn Asia del Sur, los monzones producir dende xunu hasta setiembre, con vientos del nordés. La temperatura nel centru d'Asia ye menor de 25º C porque ye iviernu, lo que crea un anticiclón sobre la rexón. La corriente en remexu nesta rexón estremar nuna caña subtropical y otra polar. La primer corriente sopla sobremanera dende'l nordés, colo qu'apurre aire seco a la India y Asia meridional. Coles mesmes, una baxa presión ta desenvolviéndose n'Asia sudoriental y Australia, que los sos vientos dirixir escontra Australia, formando una converxencia húmeda.
Monzón d'América del Sur
editarEl Mariña Arxentina vese afeutáu pol monzón de branu, cuantimás la provincia de Corrientes. La mayor parte de Brasil vese influyida por un monzón de branu. Rio de Janeiro ye famosa polos sos hinchentes mientres el mesmu.
Monzón d'América del Norte
editarN'América del Norte, la diferencia de temperatura ente los grandes ermos del oeste d'Estaos Xuníos y Méxicu y el Golfu de California sirve de motor a un monzón que s'estiende dende finales de xunu hasta finales de setiembre. Empieza a lo llargo de la mariña y estiéndese hasta'l desiertu mientres esti periodu. Afecta en Méxicu, a la Sierra Madre Occidental, y n'Estaos Xuníos a los estaos d'Arizona, Nuevu Méxicu, Nevada, Utah, Colorado, Texas ya inclusive la parte sureste de California. Escasamente llega a la mariña del Pacíficu.
Esti acomuñóse con episodios de nubes curties pero enchentes y non con agües continues. Ello ye que fai que grandes cantidaes de mugor del golfu de Méxicu dean llugar a un aire templao ya inestable. Esti mugor nun se distribúi por territorios amplios, y les nube prodúcense cuando se presenten desencadenantes suplementarios. Polo xeneral, les nubes prodúcense y causen crecíes súbites de los regueros secos d'estes árees si'l nivel de l'agua "precipitable" ye cimeru a 34 mm. Hasta'l setenta per cientu de la precipitación total añal nestes rexones cai mientres el monzón. Les plantes afixéronse a esta precipitación y los desiertos de Sonora y Mojave, considérense ermos "húmedos". Estes agües tamién xueguen un papel nel control de quemes forestales.
Ver tamién
editarReferencies
editarEnllaces esternos
editarYe obligatoriu indicar l'idioma de Wikisource.
Wikimedia Commons acueye conteníu multimedia sobre Monzón.- preparar-pa-les agües Artículu: Viaxar con monzones, cómo preparar pa les agües
