Wikipedia

Palanca de mandu

Una palanca de mandu o joystick (del inglés joy, allegría, y stick, palu)[1] ye un periféricu d'entrada que consiste nuna palanca que xira sobre una base ya informa el so ángulu o direición al dispositivu que ta controlando. Ye'l dispositivu de control principal na cabina de vuelu de munchos aviones civil y militar, yá sía como una palanca de control central o una palanca de control llateral. Delles palanques tienen interruptores suplementarios pa controlar diversos aspeutos del vuelu de l'aeronave.

Elementos d'una palanca de videoxuegos:
1 Palanca
2 Base
3 Botón de disparu
4 Botones adicionales
5 Interruptor de autodisparo
6 Acelerador
7 Botón direccional
8 Ventosa

Les palanques de mandu tamién s'usen pa controlar videoxuegos y xeneralmente tienen unu o más botones que'l so tao tamién puede lleer l'ordenador. Una variación popular de la palanca de mandu que s'usa nes consoles de videoxuegos modernes ye la palanca analóxica. Les palanques de mandu tamién s'utilicen pa controlar máquines como grúes, camiones, vehículos subacuáticos non tripulaos, sielles de ruedes, cámares de vixilancia y cortacéspedes de xiru cero. Les palanques de mando miniatura remanaos pol deu adoptáronse como dispositivos d'entrada pa equipos electrónicos más pequeños, como teléfonos móviles.

Aviación

editar
 
Cabina d'un planiador col so joystick visible
 
Un prototipu de palanca de mandu pal Programa Gemini, 1962

Les palanques de mandu fueron diseñaes como controles pa los alerones y el timón de fondura, y sábese que s'usaron como tales nel avión Blériot VIII de Louis Bleriot en 1908, en combinación con una barra de timón remanada por pedal pa la superficie de control de chisgada na cola.[2]

L'orixe del términu "joystick" nun ye del tou claru. Dizse que foi usáu pol pilotu francés Robert Esnault-Pelterie a principios del sieglu XX.[3] Otres fontes dan el creitu a dalgunos de los sos compañeros pilotos: Robert Loraine, James Henry Joyce y A. Y. George. Loraine ye citáu pol Oxford English Dictionary por usar el términu "joystick" nel so diariu en 1909 cuando foi a Pau p'aprender a volar na escuela de Bleriot. George foi un aviador pioneru que, xunto al so colega Jobling, construyó y voló un biplanu escontra Newcastle, Inglaterra en 1910. Supuestamente inventó'l "Palu de George" (George Stick), que se fixo más popularmente conocíu como'l joystick. La columna de control de l'aeronave diseñada por George y Jobling ta na coleición del Discovery Museum en Newcastle upon Tyne, Inglaterra. Los joysticks taben presentes nos primeros aeroplanos, anque los sos oríxenes mecánicos son inciertos.[4] L'acuñamientu del términu "joystick" en realidá puede atribuyise a Loraine, yá que ye l'usu conocíu más antiguu del términu, anque verdaderamente nun inventó'l dispositivu.

Palanques de mandu electróniques

editar

Historia

editar

La palanca de mandu llétrica de dos exes foi inventáu por CB Mirick nel Llaboratoriu d'Investigación Naval de los Estaos Xuníos (NRL, poles sos sigles n'inglés) y patentáu en 1926 (Patente d'Estaos Xuníos Nᵘ 1.597.416).[5] Nesa dómina, el NRL taba desenvolviendo viviegamente un avión de control remotu y el joystick posiblemente usóse pa sofitar esti esfuerciu. Na patente dada, Mirick escribe: «El mio sistema de control ye particularmente aplicable pa maniobrar aviones ensin pilotu».[6]

Los alemanes desenvolvieron una palanca de mandu llétrica de dos exes alredor del añu 1944. El dispositivu usóse como parte del sistema de tresmisión de control de radiu llamáu Funkgerät FuG 203 Kehl utilizáu en ciertos aviones bombarderos alemanes.[7] Tamién foi utilizáu pa emponer tanto al misil antibuque Henschel Hs 293 como a la bomba empuesta Fritz-X,[8] contra oxetivos marítimos y otros. Equí, la palanca del tresmisor Kehl foi utilizáu por un operador pa dirixir el misil escontra'l so oxetivu. Esta palanca tenía interruptores d'encendíu-apagáu en llugar de sensores analóxicos. Tanto'l Hs 293 como'l Fritz-X usaron receptores de radio FuG 230 Straßburg pa unviar les señales de control de Kehl a les superficies de control de l'artillería. Usóse una palanca de mandu similar pal control de la bomba empuesta americana Azon, puramente pa dirixir la bomba lateralmente na exa vertical.[9]

Esti inventu alemán foi aprovecháu pol equipu de científicos del Heeresversuchsanstalt en Peenemünde. Equí, una parte del equipu del programa alemán de cohetes taba desenvolviendo'l misil Wasserfall, una variante del cohete V2, el primer misil tierra-aire. L'equipu de desenvolvimientu del Wasserfall modificó'l sistema de control pa convertir la señal llétrica a señales de radio que se tresmitíen al misil, esaniciando la necesidá del cable.[10]

Na década de 1960, l'usu de les palanques de mandu xeneralizar nos sistemes d'aeronaves radiocontroladas como'l Kwik Fly producíu por Phill Kraft (1964).[11] L'agora sumida firma Kraft Systems eventualmente convertir nun importante provisor OEM de joysticks pa la industria informático y otros usuarios. El primer usu de les palanques de mandu fora de la industria aeronáutico controlada per radiu pudo tar nel control de sielles de ruedes motorizadas, como'l Permobil (1963). Mientres esti periodu de tiempu, la NASA utilizó palanques de mandu como dispositivos de control como parte de les misiones Apollo.[12]

En munchos aviones modernos la palanca de mandu recibió una nueva vida útil pal control de vuelu en forma de "palanca llateral" (side-stick), un controlador similar a un joystick de videoxuegos pero que s'usa pa controlar el vuelu, reemplazando'l yoke tradicional. La palanca llateral aforra pesu, ameyora'l movimientu y la visibilidá na cabina, y puede ser más segura nun accidente que'l tradicional "Yoke de control".[13]

Xuegos electrónicos

editar
 
Mach 2, palanca de mandu analóxica de CH Products, como foi usáu en munchos sistemes informáticos domésticos antiguos. Les pequeñes períes son pa la calibración (mecánica), y los controles esnidiosos acoplar a los muelles autocentrantes.

Ralph H. Baer, inventor de los videoxuegos de televisión y Bill Harrison, dieron a conocer los usos de les palanques de mandu en videoxuegos. Nestos primeros videoxuegos, pudieron controlase la posición horizontal y vertical d'un puntu amosáu nuna pantalla.[14] La palanca de mandu pa xuegos electrónicos más antigua con un botón de disparu foi llanzáu por Sega como parte del so videoxuegu d'arcade Missile de 1969, un videoxuegu de simulación de disparos que lo usó como parte d'un esquema de control dual tempranu, onde s'usen dos botones direccionales pa mover un tanque motorizado y una palanca de mandu bidireccional pa disparar y dirixir el misil escontra los aviones que s'averen y que s'amuesen na pantalla; cuando se cute un avión, anímase una esplosión na pantalla xunto con un soníu d'esplosión.[15] En 1970, el videoxuegu foi llanzáu n'América del Norte como S.A.M.I.[16] por Midway Games.[15]

En 1973, Taito diseñó una palanca de cuatro direiciones como parte del videoxuegu Astru Race, un videoxuegu de carreres arcade,[17] ente qu'en 1975 Western Gun, un videoxuegu del tipu run and gun multidireccional, introdució un control con dos palanques d'ocho direiciones; una palanca sirvía pa movimientu y la otra pa camudar la direición de disparu. N'América del Norte, el videoxuegu foi llanzáu por Midway sol títulu Gun Fight.[18] En 1976, Taito llanzó Interceptor, un simulador de vuelu de combate en primer persona qu'arreyaba'l pilotaje d'un avión de caza por aciu l'usu d'un d'una palanca de mandu d'ocho direiciones p'apuntar y disparar contra un avión enemigu.[19]

El controlador Atari CX40 de 1977, conocíu como'l controlador "clásicu" de Atari y desenvueltu pal Atari 2600,[20] yera una palanca de mandu dixital, con un solu botón de disparu. El puertu del controlador de Atari foi mientres munchos años la especificación estándar de los joystick dixitales de facto. Les palanques de mandu usábense comúnmente como controladores en consoles de la primer y segunda xeneración, pa dar pasu al mandu tradicional cola Nintendo Entertainment System y la Sega Master System a mediaos de la década de 1980.

En 1985, Space Harrier un videoxuegu arcade del tipu rail shooter en tercer persona desenvueltu por Sega, introdució una verdadera palanca de mandu analóxica, utilizada pal movimientu. La palanca podía rexistrar el movimientu en cualquier direición, según tamién midir el grau d'emburrie, lo que llograba mover al personaxe del xugador a distintes velocidaes dependiendo de qué tan lloñe s'emburriaba la palanca en cierta direición.[21]

Una variación distinta d'una palanca de mandu analóxica ye una pistola posicional, que funciona de manera distinta a una pistola de lluz. En llugar d'utilizar sensores de lluz, una pistola posicional ye esencialmente una palanca de mandu analóxica montada nun llugar fixu que rexistra la posición de la pistola pa determinar escontra ónde apunta'l xugador na pantalla.[22][23] Úsense de cutiu nos videoxuegos arcade de disparos con pistoles. Dellos exemplos d'estos videoxuegos inclúin a Sía Devil de Sega en 1972;[24] Attack de Taito en 1976;[25] Cross Fire en 1977;[26] y Battle Shark de Nintendo en 1978.[27]

 
Cyborg 3D Gold de Saitek alredor de la década de 2000. Nótese l'acelerador, los sos botones adicionales y el so interruptor na parte cimera.

Mientres la década de 1990, dellos joystick como CH Products Flightstick, Gravis Phoenix, Microsoft SideWinder, Logitech WingMan y Thrustmaster FCS teníen muncha demanda ente los xugadores de PC. Consideróse-yos como un requisitu previu pa los Simulador de vuelu simuladores de vuelu como'l F-16 Fighting Falcon y LHX Attack Chopper. Les palanques de mandu fixéronse especialmente populares col ésitu principal de los videoxuegos de simulación espacial como Star Wars: X-Wing y Wing Commander, según el videoxuegu de disparos 3D Descent.[28][29][30][31][32] El joystick MongoosT-50 de VirPil Controls foi diseñáu p'asonsañar l'estilu d'un avión rusu (incluyendo'l Sukhoi Su-35 y el Sukhoi Su-57), a diferencia de la mayoría de les palanques usaes n'otros simuladores de vuelu.[33]

Sicasí, dende l'empiezu del sieglu XXI, esti tipu de videoxuegos perdieron popularidá y agora considérense un xéneru "muertu", y con eso, les palanques de mandu de videoxuegos amenorgar a productos de nichu.[28][29][30][31][32] Na entrevista de NowGamer con Jim Boone, productor de Volition Inc., afirmó que les probes ventes de FreeSpace 2 podríen habese por cuenta de que les palanques de mandu vendiéronse mal porque taben "pasaes de moda" y porque los videoxuegos de disparos en primer persona más modernos, como Quake, fueron «enforma sobre'l mur y [el] tecláu». Depués añadió: «Antes d'eso, cuando creamos Descent, por casu, yera bien común que les persones tuvieren palanques de mandu. Vendimos munches copies de Descent. Foi nesi momentu [cuando] el "FPS" más modernu con mouse y tecláu foi llanzáu, a diferencia d'otros videoxuegos que solo usaben tecláu como Wolfenstein [3D] o daqué asina».[34]

Dende fines de la década de 1990, les palanques analóxiques (o thumbsticks, por cuenta de que son controlaos polos pulgares) convirtiéronse nun estándar en controladores pa consoles de videoxuegos, popularizaos pol control de Nintendo 64 diseñáu por Nintendo,[35] y tien la capacidá d'indicar el desplazamientu de la palanca dende la so posición neutral. Esto significa que'l software nun tien que faer un siguimientu de la posición o envalorar la velocidá a la que se mueven los controles. Estos dispositivos xeneralmente usen potenciómetros pa determinar la posición de la palanca, anque dellos modelos más nuevos usen un sensor d'efeutu Hall pa una mayor confiabilidad y tamañu amenorgáu.

Arcade stick

editar

Un arcade stick ye un controlador de gran tamañu pa usar con consoles doméstiques o ordenadores. Utilicen la configuración de palanca y botones de delles cabines arcade, como los que tienen arreglos de botones específicos. Por casu, el diseñu de seis botones de los videoxuegos arcade Street Fighter II o Mortal Kombat nun puede emulase cómodamente nun control de consola, polo que se fabriquen arcade stick llicenciaos pa estos xuegos pal so usu en consoles doméstiques y PC.[36]

Hat switch

editar
 
Hat switch - na parte cimera, en verde

Un hat switch ye un control en delles palanques de mandu. Tamién lo conoz como interruptor POV (point of view). Dexa camudar la vista nel mundu virtual, navegar polos menús, etc. Por casu, munchos simuladores de vuelu usar pa camudar les vistes del xugador,[37] ente qu'otros videoxuegos dacuando usar como un sustitutu de la cruceta.

El términu "hat switch" ye un acurtiamientu del términu "Coolie hat switch", que lleva'l nome del sombreru d'aspeutu similar.[38]

Nun avión real, el hat switch puede controlar coses como'l alerón o'l cantu del timón.

Asistencia a persones con discapacidá

editar

Les palanques de mandu especializaes, clasificaes como un dispositivu apuntador dientro de la teunoloxía d'asistencia, utilizar pa reemplazar el mur del ordenador pa persones con discapacidaes físiques bastante severes. En llugar de controlar videoxuegos, estes palanques controlen el punteru. De cutiu son útiles pa les persones con afecciones atetoides, como la paralís cerebral, yá que-yos resulta más bono d'entender qu'un mur estándar.[39] Les palanques de mandu en miniatura tán disponibles pa persones con afecciones qu'arreyen debilidá muscular, como la distrofia muscular o dalguna enfermedá de la motoneurona. Tamién s'usen nes sielles de ruedes llétriques yá que son simples y efectives pa usar como métodu de control.[40]

Ver tamién

editar

Referencies

editar
  1. ↑ «Joystick» (inglés). Merriam Webster. Consultáu'l 5 de xunu de 2018. «La pallabra apaez n'inglés col so sentíu actual sobre 1910. El so orixe ye un términu de xíriga que faía referencia al miembru viril, una espresión col usu equivalente a verga n'español.»
  2. ↑ English Channel Armada to Mark Centenary of Louis Blériot Flight. Times of Malta. 25 de xunetu de 2009. https://www.timesofmalta.com/articles/view/20090725/world/english-channel-armada-to-mark-centenary-of-louis-bleriot-flight.266688. Consultáu'l 4 de xunu de 2018. 
  3. ↑ A Great Idea That's All in the Wrist. New York Times. 5 de xunu de 2005. https://www.nytimes.com/2005/06/05/weekinreview/a-great-idea-thats-all-in-the-wrist.html. Consultáu'l 4 de xunu de 2018. 
  4. ↑ Quinion, Michael (17 de xunetu de 2004). «Questions & Answers: Joystick». World Wide Words. Consultáu'l 7 de setiembre de 2006.
  5. ↑ «A Timeline of NRL's Autonomous Systems Research». Llaboratoriu d'Investigación Naval de los Estaos Xuníos. Consultáu'l 6 de xunu de 2018.
  6. ↑ Mirick, C. B.. «Electrical Distant Control System». Oficina de Patentes y Marques d'Estaos Xuníos. Consultáu'l 6 de xunu de 2018.
  7. ↑ «Imaxe del joystick utilizáu nel Henschel Hs». wehrmacht-history.com. Archiváu dende l'orixinal, el 12 de payares de 2014. Consultáu'l 6 de xunu de 2018.
  8. ↑ «Bomb, Guided, Fritz X (X-1)» (inglés). Muséu Nacional del Aire y l'Espaciu d'Estaos Xuníos. Archiváu dende l'orixinal, el 2018-06-15. Consultáu'l 6 de xunu de 2018.
  9. ↑ (n'inglés) The accuracy of the AZON guided bomb as affected by battle conditions in World War II. Defense Technical Information Center. Mayu de 1946.  páxs. 4,6. http://www.dtic.mil/dtic/tr/fulltext/o2/600601.pdf. Consultáu'l 14 de xunu de 2018. 
  10. ↑ Reinke, Niklas, ed (2012). History of Rocketry and Astronautics. AAS History (Univelt) 43:  páxs. 167, 168. ISBN 978-0-87703-615-9. ISSN 0730-3564. 
  11. ↑ (2012) Encyclopedia of video games: the culture, technology, and art of gaming (n'inglés). Santu Barbara, California: Greenwood, páx. 342. ISBN 978-0-313-37936-9. Consultáu'l 15 de xunu de 2018.
  12. ↑ «Spacecraft Hand Controller Development» (n'inglés). Apollo experience report - Crew Station Integration (NASA) 3. Marzu de 1975. https://www.hq.nasa.gov/alsj/tnD7884HandContrlr.pdf. Consultáu'l 15 de xunu de 2018. 
  13. ↑ How Safe Is the Airbus A320? 'Workhorse of the Skies' Is Still One of World's Most Reliable Planes Despite Alps Crash, Say Experts. Daily Mail. 25 de marzu de 2015. http://www.dailymail.co.uk/travel/travel_news/article-3010765/Experts-say-Airbus-A320-high-safety-rating-despite-Germanwings-crash-French-Alps.html. Consultáu'l 13 de setiembre de 2015. 
  14. ↑ «Video Games Turn 40» (inglés). 1UP.com (17 de xunetu de 2004). Archiváu dende l'orixinal, el 4 de xunu de 2011. Consultáu'l 15 de xunu de 2018.
  15. ↑ 15,0 15,1 Plantía:KLOV game
  16. ↑ Plantía:KLOV game
  17. ↑ Plantía:KLOV game
  18. ↑ «In Search Of The First Video Game Gun» (inglés). Kotaku (31 d'agostu de 2010). Consultáu'l 3 de xunetu de 2018.
  19. ↑ Plantía:KLOV game
  20. ↑ Shoulder Buttons of Giants: The Evolution of Controllers Leading Up to PS4 and Xbox One. ExtremeTech. 27 de mayu de 2013. https://www.extremetech.com/gaming/156711-evolution-of-video-game-controllers-leading-to-ps4-and-xbox-one. Consultáu'l 11 de setiembre de 2015. 
  21. ↑ «Space Harrier retrospective - Page 2 of 3» (inglés). IGN UK (5 de setiembre de 2008). Consultáu'l 15 de xunetu de 2018.
  22. ↑ Morgan McGuire & Odest Chadwicke Jenkins, Creating Games: Mechanics, Content, and Technology, A K Peters, Ltd., p. 408, ISBN 1-56881-305-8, https://books.google.com/books?id=0G3PKwgvizEC, consultáu'l 2011-04-03, «Light guns, such as the NES Zapper or those used in the House of the Dead series, are distinctly different from positional guns used by arcade games such as SEGA's Gunblade NY. ... Light guns differ from positional guns, such as in Gunblade NY (bottom), that are essentially analog joysticks. ... Positional guns are essentially analog sticks mounted in a fixed location with respect to the screen. Light guns, in contrast, have non fixed a priori relationship with a display.» 
  23. ↑ Yo-Sung Ho & Hyoung Joong Kim (November 13–16, 2005), Advances in Multimedia Information Processing-PCM 2005: 6th Pacific-Rim Conference on Multimedia, Jeju Island, Korea, Springer Science & Business, p. 688, ISBN 3-540-30040-6, https://books.google.com/books?id=z-KQDQ0BtG4C&pg=PA688, consultáu'l 2011-04-03, «The two routes to conventional gun control are light guns and positional guns. Light guns are the most common for video game systems of any type. They work optically with screen and do not keep track of location on the screen until the gun is fired. When the gun is fired, the screen blanks for a moment, and the optics in the gun register where on the screen the gun is aimed. That information is sent to the computer, which registers the shot. ... Positional guns are mounted stationary on the arcade cabinet with the ability to aim left/right and up/down. They function much like joysticks, which maintain a known location on screen at all times and register the current location when fired.» 
  24. ↑ Plantía:KLOV game
  25. ↑ Plantía:KLOV game
  26. ↑ Plantía:KLOV game
  27. ↑ Plantía:KLOV game
  28. ↑ 28,0 28,1 Peckham, Matt (26 de setiembre de 2006). «DarkStar One». SciFi.com. Archiváu dende l'orixinal, el 17 d'ochobre de 2006. Consultáu'l 2007-11-17.
  29. ↑ 29,0 29,1 «Space Interceptor: Project Freedom». MyGamer (9 de payares de 2004). Archiváu dende l'orixinal, el 14 d'abril de 2005. Consultáu'l 15 de xunetu de 2018.
  30. ↑ 30,0 30,1 Weise, Matt (28 de mayu de 2003). «Freelancer». GameCritics. Archiváu dende l'orixinal, el 6 de xineru de 2008. Consultáu'l 2007-11-17.
  31. ↑ 31,0 31,1 LaMosca, Adam (18 de xunetu de 2006). «Lost in the Void». The Escapist. Archiváu dende l'orixinal, el 2008-02-25. Consultáu'l 2007-11-17.
  32. ↑ 32,0 32,1 Wen, Howard (12 de febreru de 2008). «What Happened To The Last Starfighters?». The Escapist. Archiváu dende l'orixinal, el 2008-06-07. Consultáu'l 2008-06-20.
  33. ↑ VPC's MongoosT-50 joystick: A rare Russian-style controller for skies or space. Ars Technica. 4 de xunu de 2017. https://arstechnica.com/gaming/2017/06/hand-it-to-the-new-guys-ars-reviews-the-vpcs-mongoost-50-joystick/. Consultáu'l 15 de xunetu de 2018. «Unlike most flight sticks for sale on the US market, which tend to be based with varying levels of verisimilitude on US fighter aircraft control columns, the MongoosT-50 is built to mirror the control stick on Russian aircraft—specifically, the fifth-generation Russian Sukhoi Su-35 and PAK FA (T-50).». 
  34. ↑ Tom Senior (7 de febreru de 2011). «Volition Would "Commit Murder" to Make Freespace 3». PC Gamer. Consultáu'l 15 de xunetu de 2018.
  35. ↑ Nintendo 64: Launching a Legacy. IGN. 24 de setiembre de 2011. http://www.ign.com/articles/2011/09/24/nintendo-64-launching-a-legacy. Consultáu'l 9 de setiembre de 2015. 
  36. ↑ «Arcade in a Box Xbox 360 Arcade Stick» (inglés). IGN UK (18 d'avientu de 2007). Consultáu'l 15 de xunetu de 2018.
  37. ↑ «Microsoft Combat Flight Simulator 2, EU-Inside Moves Series, Jeff Van West, Book - Barnes & Noble». Search.barnesandnoble.com. Consultáu'l 2010-08-18.
  38. ↑ «Helicopter Aviation». Consultáu'l 20 December 2015.
  39. ↑ Robotics Improves Movement in Kids with Cerebral Palsy. geek.com. 22 de mayu de 2009. Archivado del original el 2016-08-20. https://web.archive.org/web/20160820115501/http://www.geek.com/gadgets/robotics-improves-movement-in-kids-with-cerebral-palsy-781412/. Consultáu'l 16 de setiembre de 2015. 
  40. ↑ If You Don't Find This Video About Robot Wheelchairs for Babies' Heartwarming, You Probably Don't Have a Soul. Gizmodo. 28 d'abril de 2012. https://gizmodo.com/5905966/if-you-dont-find-this-video-about-robot-wheelchairs-for-babies-heartwarming-you-probably-dont-have-a-soul. Consultáu'l 17 de setiembre de 2015. 

Enllaces esternos

editar




Sacáu de «https://ast.wikipedia.org/w/index.php?title=Palanca_de_mandu&oldid=4263489»