Prometéu

Na mitoloxía griega, Prometéu (en griegu antiguu Προμηθεύς, ‘previsión', ‘prospección') ye'l Titán amigu de los mortales, honráu principalmente por robar el fueu de los dioses nel tarmu d'una cañaheja, dalo a los homes pal so usu y darréu ser castigáu por Zeus por esti motivu.

Prometéu
Personaxe de Small Moral Works (en)
Universu	Mitoloxía griega
Información
Sexu	masculín
Cónxuxe	Pronea (es) , Celeno (es) , Axiothea (es) y Clímene (es)
Padres	Xapetu Clímene (es) , Temis y Asia (es)
Fíos	Deucalión (es) , Thebe (en) , Chimaereus (en) , Lycus (en) , Aidos (es) y Helén (es)
Familiares	Epimeteo (es) , Menecio (es) y Atles
[editar datos en Wikidata]

Oleu en llenzu de Heinrich Friedrich Füger: Prometéu lleva'l fueu a la humanidá (Prometheus bringt der Menschheit das Feuer, ca. 1817).

Adoración

Como introductor del fueu ya inventor del sacrificiu, Prometéu ye consideráu'l Titán proteutor de la civilización humana.

En Atenes, dedicárase un altar a Prometéu na Academia de Platón. Dende ellí partía una carrera d'antorches celebrada nel so honor pela ciudá, na que ganaba'l primeru qu'algamaba la meta cola antorcha encendida.

Mitos

Prometéu yera fíu de Xapetu y la oceánide Asia o de la tamién oceánide Clímene. Yera hermanu d'Atles, Epimeteo y Menecio, a los que superaba n'astucia y engaños. Nun tenía mieu dalguno a los dioses, y fixo risión a Zeus y a la so poca comprendoria. Sicasí, Tosquilo afirmaba nel so prometeo encadenáu que yera fíu de Gea o Temis. Según una versión minoritaria, el xigante Eurimedonte violó a Hera cuando esta yera una neña y nició a Prometéu, lo que causó la roxura de Zeus.

Oleu en llenzu de José de Ribera: Prometéu, ca. 1630.

Prometéu foi un gran benefactor de la humanidá. Urdió un primer engañu contra Zeus al realizar el sacrificiu d'un gran güe qu'estremó de siguío en dos partes: nuna d'elles punxo la piel, la carne y les coraes, que despintó nel banduyu del güe y na otra punxo los güesos pero cubrir de petitosa grasa. Dexó entós escoyer a Zeus la parte que comeríen los dioses. Zeus escoyó la capa de grasa y enllenóse de roxura cuando vio qu'en realidá escoyera los güesos. Dende entós los homes quemen nos sacrificios los güesos pa ufiertalos a los dioses, y comen la carne.

Indignáu por esti engañu, Zeus prohibió a los homes el fueu. Prometéu decidió robalo, asina que xubió al monte Olimpu y coyer del carru de Helios o de la forxa de Hefesto, y consiguir devolver a los homes nel tarmu d'una cañaheja, qu'ambura amodo y resulta bien apoderáu pa esti fin. D'esta forma la humanidá pudo calecer.

N'otres versiones (notablemente, el Protágoras de Platón), Prometéu robaba les artes de Hefesto y Atenea, llevábase tamién el fueu porque ensin él nun sirvíen pa nada, y apurría d'esta forma al home los medios colos que ganase la vida.

Pa vengase por esta segunda ofiensa, Zeus ordenó a Hefesto que fixera una muyer de magre llamáu Pandora. Zeus -y infundió vida y unviar per mediu de Hermes al hermanu de Prometéu: Epimeteo, en que la so casa atopar la jarra que contenía toles desgracies (plagues, dolor, probeza, crime, etcétera) coles que Zeus quería castigar a la humanidá. Epimeteo casóse con ella p'aselar la roxura de Zeus por refugala una primer vegada (por causa de les alvertencies del so hermanu de nun aceptar nengún regalu de los dioses; en castigu Prometéu sería encadenáu). Pandora terminaría abriendo'l ánfora, tal que Zeus había previstu.

Oleu en llenzu de Dirck van Baburen: Prometéu encadenáu por Vulcano (Prometheus door Vulcanus geketend, 1623). Muséu Nacional d'Ámsterdam.

En vengándose asina de la humanidá, Zeus vengóse tamién de Prometéu y fizo que lo llevaren a El Cáucasu, onde foi encadenáu por Hefesto cola ayuda de Bida y kratos. Zeus unvió una águila (fía de les bisarmes Tifón y Equidna) por que se comiera'l fégadu de Prometéu. Siendo ésti inmortal, el so fégadu volvía a aumentar el so tamañu cada nueche, y l'águila volvía comé-ylo acaldía. Esti castigu había de durar pa siempres, pero, Heracles pasó pol llugar de cautiverio de Prometéu de camín al xardín de les Hespérides y lliberar disparando una flecha a l'águila. Esta vegada nun-y importó a Zeus que Prometéu evitara de nuevu'l so castigu, una y bones esti actu de lliberación y misericordia ayudaba a la glorificación del mitu de Heracles, quien yera fíu de Zeus. Prometéu foi asina lliberáu, anque tenía de llevar con él un aniellu xuníu a un cachu de la roca a la que foi encadenáu.

Estimosu, Prometéu reveló a Heracles la manera de llograr les mazanes doraes de les Hespérides.

Sicasí, n'otra versión Prometéu foi lliberáu por Hefesto en revelando a Zeus el destín de que si tenía un fíu cola nereida Tetis, esti fíu aportaría a más poderosu que'l so padre, quien quiera qu'ésti fora. Por ello Zeus evitó tener a Tetis como consorte y el fíu que tuvo ésta con Engarro foi Aquiles quien, tal que dicía la profecía, aportó a más poderosu que'l so padre.

La Biblioteca mitolóxica recueye una versión según la cual Prometéu foi'l creador de los homes, modelándolos con folla. Prometéu ufiertóse ante Zeus pa camudar la so mortalidá pola inmortalidá de Quirón cuando ésti foi mancáu por fuercia por Heracles, lo que-y produció una firida incurable.

Rellación con otres mitoloxíes

Na mitografía, rellacionóse a Prometéu con Loki, de la mitoloxía nórdica, quien análogamente ye un xigante más qu'un dios, ta acomuñáu col fueu y ye castigáu a ser encadenáu a una roca y acoradáu por una águila.

El mitu prometeico na cultura

La hestoria de Prometéu inspiró a munchos autores a lo llargo de la historia pa referise a la osadía de los homes de faer o tener les coses divines, y los románticos vieron nél un prototipu del demon o xeniu natural. Dalgunes de les obres de dichos autores son:

• Prometéu encadenáu, atribuyida a Tosquilo (525 - 456 e. C.)
• La estatua de Prometéu, drama de Calderón de la Barca.
• Frankenstein o'l modernu Prometéu, de Mary Shelley.
• Prometéu lleva'l fueu a la humanidá, cuadru de Heinrich Friedrich Füger.
• Prometéu, cuadru de José de Ribera.
• Prometéu, cuadru de Dirck van Baburen.
• home-y.html Prometéu, creando al home y infundiéndole vida col fueu del cielu, cuadru de Hendrick Goltzius
• Prometéu encadenáu, cuadru de Peter Paul Rubens.
• Prometéu, pintura de José Clemente Orozco, (1930).
• Prometéu, poema de Johann Wolfgang von Goethe.
• Prometéu, poema de Lord Byron.
• Prometéu desencadenáu, obra teatral con diálogu en versu de Percy Bysshe Shelley (1819).
• Prometéu, poema de Thomas Kibble Hervey (1832).
• Prometéu: El poema del fueu, poema orquestal d'Alexander Scriabin (1910).
• Prometéu, ópera de Carl Orff.
• Prometéu, mural de pintura presente na unidá central de la Universidá Autónoma de Sinaloa.
• Die Geschöpfe des Prometheus, op. 43 de Ludwig van Beethoven.
• Prometéu, poema sinfónicu nᵘ 5 de Franz Liszt.
• Prometéu (Прометей), curtiumetraxe de dibuxos animaos de 1974 producíu por Soyuzmultfilm y empobináu por Aleksandra Snezhko-Blotskaya (Александра Снежко-Блоцкая, 1909 - 1980).
• Estatua de Prometéu, de Rodrigo Arenas Betancur: monumentu alzáu na ciudá de Pereira (Colombia).
• Prometéu, suite de Luigi Nonu (1992).
• La roxura del Cielu, cantar de Tierra Santa.
• Prometéu, cantar d'Extremoduro del discu Ágila
• El Rockefeller Center de Nueva York cuenta con una estatua dorada a Prometéu, que s'alza na cabecera de la fonte central, con llinies de Tosquilo inscrites debaxo.
• "Of Prometheus and the Crucifix", cantar de la banda Trivium.
• "Prometheus",Symphonia Ignis Divinus, Álbum y cantar homónimu de la banda italiana de Power metal melódico Luca Turilli's Rhapsody.
• "Prometheus", cantar de la banda Septic Flesh.
• "Prometheus", película de Ridley Scott.
• "Fanfarria del cabrio", cantar de la banda Arxentina de rock "Patricio Rey y sus Redonditos de Ricota", puede interpretase que fai numberoses referencies a Prometéu.

La Sociedá Llibertaria Futurista concede añalmente'l Premiu Prometéu a la meyor novela llibertaria.

Pintura

• 
  Prometéu encadenáu (1611–12) de Peter Paul Rubens
• 
  Prometéu siendo encadenáu por Vulcano (1623) de Dirck van Baburen
• 
  Prometheus (1868) de Gustave Moreau
• 
  Prometheus (1927) de José Clemente Orozco en Pomona College

Pintura paisaxista

• 
  Prometéu encadenáu nos visos nevaos del Cáucasu de Francesco Foschi (1710–1780)
• 
  Prometheo atáu de Thomas Cole (1801–1848)

Escultura

• 
  Prometheus (1762) de Nicolas Sébastien Adam (Louvre)
• 
  Prometheus (1933) de Paul Manship (Rockefeller Center New York)
• 
  Prometheus (1943) de Jacques Lipchitz (Muséu d'Arte de Filadelfia)
• 
  Prometheus (1980–87) de Menashe Kadishman (Meyerhoff Art Education Center, Tel Aviv)
• 
  Estatua de Prometéu en Sochi, llugar del encadenamientu.

Ver tamién

• Titanes
• Orixe del home
• Deucalión y Pirra
• Lucifer
• Matariswan, dios hinduista equivalente a Prometéu
• Prometéu encadenáu, traxedia de Tosquilo
• Prometéu, poema sinfónicu de Liszt
• El mitu de Sísifo, ensayu d'Albert Camus

Bibliografía

• García Gual, C. (2009). Prometéu: mitu y literatura. Madrid: Fondu de Cultura Económica. ISBN 9788437506302.

Enllaces esternos

• Wikimedia Commons acueye conteníu multimedia sobre Prometéu.

• «Prometheus» en Greek Mythology Link (n'inglés)

• «Prometheus» en Theoi Project (n'inglés).

• Ovidio: Les metamorfosis I, 76 - 88 (alusión a Prometéu).
  • Testu español en Wikisource.
    • Testu llatín, con índiz electrónicu, nel Proyeutu Perseus.
    • I: testu llatín en Wikisource.

• Sobre Prometéu na Teogonía de Hesíodo: los fíos de Xapetu y Clímene.
  • Testu español en Wikisource.
    • Testu griegu; veanse los vv. 507 - 616.

• Higino: Fábules (Fabulae), 54, 142 y 144.
  • 54: Tetis (Thetis).
    • Testu italianu.
    • Testu inglés nel sitio Theoi.
      • Testu llatín nel sitio de la Bibliotheca Augustana (Augsburgu).
      • Ed. de 1872 n'Internet Archive: testu llatín en facsímil electrónicu.
  • 142: Pandora (Pandora).
    • Testu italianu.
    • Testu inglés en Theoi.
      • Testu llatín nel sitiu de la Bibliotheca Augustana.
      • Ed. de 1872 n'Internet Archive: testu llatín en facsímil electrónicu.
  • 144: Prometéu (Prometheus).
    • Testu inglés en Theoi.
      • Testu llatín nel sitiu de la Bibliotheca Augustana.
      • Ed. de 1872 n'Internet Archive: testu llatín en facsímil electrónicu.

• Pseudo-Apolodoro: Biblioteca mitolóxica, II, 5, 11 (Heracles llibera a Prometéu).
  • II, 5, 11 (119 - 120): testu italianu.
  • II, 5, 1-12: testu francés.
    • II, 5, 11: testu inglés, con índiz electrónicu, nel Proyeutu Perseus; ed. de 1921 de James George Frazer. Na parte cimera derecha atopen los rótulos activos "focus" (pa camudar al testu griegu) y "aponderái" (pal testu billingüe).
      • II, 5, 11: testu griegu en Wikisource.

• Sobre Prometéu, nel sitio Iconos, de la Cátedra d'Iconografía y Iconoloxía del Departamentu de Historia del Arte de la Facultá de Ciencies Humanes de la Universidá de Roma "La Sapienza"; n'italianu.
  • Iconografía y referencies, nel mesmu sitiu.

• Tosquilo: Prometéu encadenáu.
  • Testu español en Wikisource.
    • Testu inglés, con índiz electrónicu, nel Proyeutu Perseus. Pueden emplegase los rótulos activos "focus" (pa camudar al testu griegu) y "aponderái" (pal testu billingüe).
      • [[:m:s:el:%CE%A0%CF%81%CE%BF%CE%BC%CE%B7%CE%B8%CE%B5%CF%8D%CF%82_%CE%94%CE%B5%CF%83%CE%BC%CF%8Y%CF%84%CE%B7%CF%82|Testu griegu]] en Wikisource.

• Luciano de Samosata: Prometéu o Prometéu yes de les pallabres (Προμηθεύς o Πρὸς τὸν εἰπόντα Προμηθεὺς εἶ ἐν λόγοις; en llatín, Prometheus o Prometheus ye in verbis).
  • Testu italianu.
    • Testu griegu nel Proyeutu Perseus. Emplegando'l rótulu activu "aponderái" llógrase ayuda n'inglés col vocabulariu griegu del testu.

• Prometéu nes fábules d'Esopo (testos español y griegu en Wikisource, salvu onde s'indica otra cosa):
  • 124: Zeus, Prometéu, Atenea y Momo (Ζεύς και Προμηθεύς και Αθηνά και Μώμος).
    • [[:m:s:el:%CE%91%CE%B9%CF%83%CF%8Y%CF%80%CE%BF%CF%85_%CE%9C%CF%8D%CE%B8%CE%BF%CE%B9/%CE%96%CE%B5%CF%8D%CF%82_%CE%BA%CE%B1%CE%B9_%CE%A0%CF%81%CE%BF%CE%BC%CE%B7%CE%B8%CE%B5%CF%8D%CF%82_%CE%BA%CE%B1%CE%B9_%CE%91%CE%B8%CE%B7%CE%BD%CE%AC_%CE%BA%CE%B1%CE%B9_%CE%9C%CF%8Y%CE%BC%CE%BF%CF%82|Testu griegu]].
  • 210: El lleón, Prometéu y l'elefante (Λέων και Προμηθεύς και ελέφας).
    • [[:m:s:el:%CE%91%CE%B9%CF%83%CF%8Y%CF%80%CE%BF%CF%85_%CE%9C%CF%8D%CE%B8%CE%BF%CE%B9/%CE%9B%CE%AD%CF%89%CE%BD_%CE%BA%CE%B1%CE%B9_%CE%A0%CF%81%CE%BF%CE%BC%CE%B7%CE%B8%CE%B5%CF%8D%CF%82_%CE%BA%CE%B1%CE%B9_%CE%B5%CE%BB%CE%AD%CF%86%CE%B1%CF%82|Testu griegu]].
  • 322: Prometéu y los homes (Προμηθεύς και άνθρωποι); testu italianu.
    • [[:m:s:el:%CE%91%CE%B9%CF%83%CF%8Y%CF%80%CE%BF%CF%85_%CE%9C%CF%8D%CE%B8%CE%BF%CE%B9/%CE%A0%CF%81%CE%BF%CE%BC%CE%B7%CE%B8%CE%B5%CF%8D%CF%82_%CE%BA%CE%B1%CE%B9_%CE%AC%CE%BD%CE%B8%CF%81%CF%89%CF%80%CE%BF%CE%B9|Testu griegu]].

• Datos: Q83160
• Multimedia: Prometheus