República Irlandesa
- Esti artículu ye alrodiu de la histórica República Irlandesa. Pal estáu modernu, vease República d'Irlanda.[1]
La República Irlandesa (n'irlandés Poblacht na hÉireann o Saorstát Éireann) foi l'estáu independiente d'Irlanda declaráu unilateralmente, como foi proclamáu nel Llevantamientu de Pascua en 1916 y establecíu en 1919 pol Dáil Éireann. Esti Dáil foi l'asamblea parllamentaria compuesta por una gran mayoría de los MPs Irlandeses siendo escoyíos na eleición xeneral irlandesa de 1918. El Dáil asertó que tenía'l derechu de declarar la independencia irlandesa del Reinu Xuníu de Gran Bretaña ya Irlanda. La declaración pol Dáil coincidió col entamu de la Guerra Irlandesa d'Independencia, que s'enllargaría ente 1919 y 1922 y enfrentaría a les fuercies britániques destacaes n'Irlanda col IRA.
| |||||
|---|---|---|---|---|---|
estado histórico con reconocimiento limitado (es)  | |||||
| |||||
| Alministración | |||||
| Capital | Dublín | ||||
| Forma de gobiernu | República parllamentaria | ||||
| Llingües oficiales | irlandés | ||||
| Xeografía | |||||
_in_Europe.png) | |||||
| Superficie | 84116 km² | ||||
| Demografía | |||||
| Población | 4 400 000 hab. (1921) | ||||
| Densidá | 52,31 hab/km² | ||||
| Economía | |||||
| Moneda | llibra esterlina | ||||
 | |||||
Nome
editarN'inglés, l'Estáu revolucionariu sería conocíu como "Irish Republic" (República Irlandesa) y, dacuando, como "Republic of Ireland" (República d'Irlanda). Dos títulos distintos n'irlandés fueron usaos: Poblacht na hÉireann y Saorstát Éireann, basaos en dos traducciones Irlandeses de la pallabra república: Poblacht y Saorstát. Poblacht ye una derivación de pobail (xente) y del Llatín Res Publica. Saorstát, per otru llau, yera una pallabra compuesta basada en dos pallabres gaéliques: saor (significáu "llibre") y stát (un préstamu d'una pallabra derivada de la pallabra inglesa "state", "estáu"). La so traducción lliteral y direuto yera "Estáu Llibre". Una llixera variante del títulu Saorstát, yera usada delles vegaes nos últimos díes, según el llatín Respublica Hibernica.
El términu Poblacht na hÉireann ye l'usáu na Proclamación de Pascua de 1916. Amás, la Declaración d'Independencia y otros documentos adoptaos en 1919 escoyeron ésti títulu en favor de Saorstát Éireann.
Cuando'l Estáu Llibre Irlandés foi establecíu a la fin de la Guerra Anglu-Irlandesa, Saorstát Éireann foi adoptáu como'l títulu oficial irlandés. Sicasí ésti Estáu Llibre nun yera una república sinón una forma de monarquía constitucional dientro del Imperiu Británicu. Por ésta razón, y de magar, la pallabra saorstát entró en desusu como traducción de república. Cuando l'estáu Irlandés convertir na República d'Irlanda en 1949, por casu, la so descripción oficial Irlandesa foi Poblacht na hÉireann.
Establecimientu
editarEn 1916 los rebeldes nacionalistes participantes nel Llevantamientu de Pascua publicaron la Proclamación de la República. Por aciu ésta declaración ellos declaraben l'establecimientu d'un estáu independiente llamáu la "República Irlandesa" y proclamaron que los líderes de la rebelión sirviríen como "Gobiernu Provisional de la República Irlandesa" hasta que se volviera posible escoyer un parllamentu nacional. El Llevantamientu de Pascua foi de curtia duración, principalmente llindáu a Dublín y, na so dómina, tuvo poco sofitu del públicu Irlandés polo xeneral.
Los líderes del Llevantamientu de Pascua proclamaren una república. La organización Sinn Féin d'Arthur Griffith, que favorecía l'establecimientu d'una forma de monarquía dual ente Irlanda y el Reinu Xuníu, nun participara nel Llevantamientu. En 1917, Sinn Féin de Griffith y los republicanos baxu Éamon de Valera, xuntar pa formar un nuevu Partíu Sinn Féin. Un compromisu foi algamáu na Ard Fheis (conferencia del partíu) de 1917, onde s'alcordó que'l partíu buscaría l'establecimientu d'una república independiente nel curtiu plazu, hasta qu'a la xente irlandés diérase-y la oportunidá de decidir la forma de gobiernu que prefirieren. Ésti alcuerdu taba suxetu a la condición de que si'l pueblu escoyía la monarquía, nengún miembru de la casa real Británica sería convidáu a sirvir de monarca.
Na eleición xeneral irlandesa de 1918, los candidatos radicales del partíu Sinn Féin, incluyendo munchos que participaren na rebelión de 1916, defendieron un manifiestu que comprometía al partíu a boicotiar el Parllamentu del Reinu Xuníu y a unilateralmente establecer una nueva asamblea irlandesa en Dublín. Los candidatos de Sinn Féin ganaron una gran mayoría de curules, munchos ensin competencia, y en xineru de 1919 axuntar en Mansion House en Dublín pa la primer xunta del Dáil Éireann. Nesta xunta'l Dáil adoptó la Declaración Irlandesa d'Independencia. Por cuenta de la Proclamación de Pascua adoptada yá en 1916, el Dáil retrospecticamente ratificó l'establecimientu de la República Irlandesa.
El mesmu día que la Declaración d'Independencia foi publicada, dos miembros de la Real Policía Irlandesa escoltando un cargamentu de gelignita fueron asesinaos en Soloheadbeg, Tipperary, por miembros de los Voluntarios Irlandeses. Ésti incidente nun fuera ordenáu pol Dáil pero'l cursu de los fechos llevó al Dáil a reconocer a los Voluntarios como l'exércitu de la República Irlandesa. Asina, l'incidente en Soloheadbeg convirtióse l'incidente que dio pie a la Guerra Anglu-Irlandesa ente la República Irlandés y Gran Bretaña.
La decisión d'establecer una república en 1919, en cuenta de cualesquier otra forma de gobiernu, foi significativa porque respondía a un total refugo de toa rellación constitucional con Gran Bretaña, y ponía al partíu contra cualquier compromisu que pudiera perxudicar l'autogobiernu inicial so la Llei de Gobiernu Llocal o la continua membresía al Imperiu Británicu. La volátil cuestión de los Unionistes del nordés, habiendo indicáu qu'ellos nun participaríen en cualquier forma de república, foi dexada ensin resolver y los seis condaos del nordés permanecieron parte del Reinu Xuníu sol Acta de Gobiernu d'Irlanda, 1920 y dempués nel Tratáu Anglo-Irlandés.
Instituciones de gobiernu
editarLa institución central de la república foi'l Dáil Éireann, que se configuró como un parllamentu unicameral. Ente que el Primer Dáil consistió de miembros electos en 1918, dos eleiciones xenerales conducíes pol gobiernu Británicu n'Irlanda fueron tamién trataes polos nacionalistes como eleiciones pal Dáil. El Segundu Dáil consistió en miembros escoyíos nes eleiciones de 1921 pal Parllamentu d'Irlanda del Norte y l'envernada Parllamentu d'Irlanda del Sur; el Tercer Dáil foi electu en 1922 como'l "parllamentu provisional" de "Irlanda del Sur", como foi provistu pol Tratáu Anglo-Irlandés.
Na so primer xunta'l Dáil adoptó una constitución curtio y provisional conocida como la Constitución del Dáil. Ésta envestía d'autoridá executiva a un gabinete llamáu'l "Aireacht" o "Ministros". El Aireacht yera cuestionable pol Dáil (que tamién escoyó al so xefe), conocíu primeramente como'l "Príomh Aire", lliteralmente primer ministru. Más tarde el títulu Presidente del Dáil Éireann (n'español) tamién s'usó pal mesmu puestu, especialmente mientres la xira del Presidente de Valera polos Estaos Xuníos.
Primeramente, por cuenta de la división ente republicanos y monarquistas, la República Irlandesa nun tenía un xefe d'estáu esplícitu. N'agostu de 1921, de Valera, postulándose pa re-eleición como Presidente de Dáil Éireann, fixo que'l Dáil renombrara al puestu como "Presidente de la República", asina que él sería referíu como xefe d'estáu.
El brazu militar de la República Irlandesa yeren los Voluntarios Irlandeses quien, pocu dempués del entamu de la Guerra d'Independencia, fueron renombraos como'l "Exércitu Republicanu Irlandés" pa reflexar el so estatus d'exércitu nacional de la declarada república. A pesar de tar teóricamente so les órdenes del Ministru del Dáil, na práutica delles columnes individuales del IRA esfrutaron d'un altu nivel d'autonomía.
El brazu xudicial de la República Irlandesa consistió nuna rede de Cortes del Dáil alministrada por oficiales del IRA, quien de primeres operaron en paralelu col sistema xudicial Británicu, y gradualmente abandonar mientres la opinión pública volver contra los Británicos. Estos fueron establecíos de primeres en xunu de 1919.
El cumplimientu de lleis y decretos de les Cortes del Dáil taben al cargu de la Policía Republicana Irlandesa.
Reconocencia
editarLos esfuercios del Presidente de Valera nos Estaos Xuníos, y del "embaxador" de la república na Conferencia de Paz de París, Seán T. O'Kelly, pa ganar reconocencia internacional fallaron. O'Kelly yá estableciera la "embaxada" de la República en París n'abril de 1919, y el Dr. Patrick MacCartan instaló una en Washington DC coles mesmes. A pesar de l'amplia promoción por importantes Irlandeses-Americanos, el Presidente Woodrow Wilson negar a llevar el casu Irlandés a la conferencia. La única reconocencia estranxera ganáu pola República Irlandesa asocedió cuando la República Socialista Federativa Soviética de Rusia, baxu Vladimir Lenin, llogró dineru del Ministru de Finances de Michael Collins y pagar de regresu con xoyes de la corona Zarista. Ésti foi un pequeñu impulsu escontra una postura más socialista del movimientu republicanu.
La República Irlandesa nun foi reconocida pol Gobiernu Británicu. En 1921 y acordies coles demandes Unionistes del Ulster el gobiernu Británicu pasó una Acta de partición d'Irlanda en dos rexones, llamaes 'Irlanda del Sur' y Irlanda del Norte (el Acta de Gobiernu d'Irlanda, 1920), colos sos propios parllamentos que s'axuntaron en xunu. Los Nacionalistes negar a reconocer l'autoridá de los Británicos pa faer esto.
Cuando, n'avientu de 1921, la república unvió representantes a axustar una tregua col gobiernu de David Lloyd George el Dáil los comisionó como "unviaos plenipotenciarios", actuando so l'autoridá del Presidente de la República. Sicasí Lloyd George negar a considerar les negociaciones como conversaciones ente dos estaos soberanos, sinón con delegaos que representaben al pueblu Irlandés. Entá más, cuando'l Tratáu Anglo-Irlandés foi concluyíu'l gobiernu Británicu aportunó en que fuera unviáu a la Cámara de los Comunes d'Irlanda del Sur pa ratificación irlandesa, en cuenta de al Dáil. Anque esto foi en parte una midida pa salvar la reputación del Reinu Xuníu, tamién foi al fechu de que nun sería reconocíu poles lleis britániques a menos de que tuviera ratificáu por una institución reconocida pol Reinu Xuníu.
Finalmente, nel periodu transicional llevando al establecimientu del Estáu Llibre Irlandés, Gran Bretaña tresfirió'l gobiernu sobre Irlanda del Sur a un órganu llamáu'l 'Gobierno Provisional', en cuenta de al Ministeriu de la República Irlandesa. Otra vegada, esto foi diseñáu pa salvar la reputación Británica y nun faía diferencies práutiques, pos los cuerpos yeren unu y el mesmu.
Disolución
editar
Aprobando'l Tratáu Anglo-Irlandés n'avientu de 1921 y la Constitución del Estáu llibre Irlandés n'ochobre de 1922 el Dáil temporalmente aportó a la disolución de la República Irlandesa y el so reemplazu col sistema de monarquía constitucional del Estáu Llibre Irlandés.
En 1922 el Gobiernu Provisional vinu n'existencia pero la República Irlandesa nun foi desmantelada, les sos instituciones siguieron operando en paralelu con aquelles de l'autoridá provisional. Anque, por un tiempu, l'estáu interín tuvo (nominalmente) dos xefes de gobiernu. Michael Collins foi designáu como Presidente del Gobiernu Provisional, en teoría cuestionable pola Cámara de los Comunes d'Irlanda del Sur y designáu pol Lord Liutenant.[2] En contraste'l Aireach de la república siguió con Arthur Griffith como Presidente de la República dempués del arrenunciu de Valera.[3] Sicasí los dos alministraciones fueron progresivamente entemecíes hasta que n'agostu, siguiendo les muertes de Griffith y Collins, William T. Cosgrove asumió dambos lideralgos simultáneamente y asina los dos oficines más importantes efeutivamente volviéronse una, produciendo un híbridu constitucional únicu; un primer ministru asignáu pola corona y un presidente de la república. Dambos parllamentos, el Segundu Dáil y la Cámara de los Comunes, fueron reemplazaos por un parllamentu conxuntu conocíu como'l Tercer Dáil o'l Parllamentu Provisional que, como una asamblea constituyente, promulgó una nueva constitución col pasó de l'Acta de la Constitución del Estáu Llibre Irlandés.
El 6 d'avientu de 1922 la Constitución del Estáu Llibre Irlandés entró n'efeutu y les instituciones de dambos, la República Irlandesa y el Gobiernu Provisional, dexaron d'esistir.
Mandáu
editarLa meta d'aquellos qu'establecieron la República Irlandesa yera crear una república independiente de facto qu'incluyera la totalidá de la islla d'Irlanda. Ellos fallaron nel so oxetivu, pero la República Irlandesa pavimentó el camín pa la creación del Estáu Llibre Irlandés, un dominiu de la Mancomunidá Británica con autu-gobierno, y un territoriu que s'estendía a los 26 condaos orixinalmente previstos na Llei de Gobiernu Llocal (1914). Pa 1949 l'Estáu Llibre convertir nuna república totalmente independiente, la 'República d'Irlanda'.
Falando nel Dáil el 29 d'abril de 1997 Bertie Ahern, el líder del partíu Fianna Fáil, que ye'l socesor de la parte anti-tratáu de Sinn Féin, y l'entós Taoiseach John Bruton, líder del partíu Fine Gael, socesor de partir pro-tratáu de Sinn Féin, aportó a que como base d'una conmemoración inclusiva, la fecha en que la independencia irlandesa tenía de ser midida nun yera la formación de la República Irlandesa en 1919, pero l'establecimientu en 1922 del Estáu Llibre Irlandés, el primer estáu modernu Irlandés en llograr independencia de facto y reconocencia internacional.
La República Irlandesa na tradición dempués del Tratáu Republicanu
editarDende la Guerra Civil de 1922-1923 la República Irlandesa foi un símbolu importante pa los radicales republicanos. La Guerra Civil empezó en xunu de 1922 cuando dambos el Sinn Féin y l'IRA dixebrar ente los pragmatistas, que sofitaben el Tratáu, y aquellos repúblicanos de llinia dura que s'oponíen a los compromisos que contenía. En particular la facción Anti-Tratáu oxetaba'l continuu rol na constitución Irlandesa que-y sería dau al monarca Británicu sol Estáu Llibre Irlandés. Cuando'l Dáil ratificó'l Tratáu los sos oponentes salieron, argumentando que'l Dáil intentaba 'destruyir' la República Irlandesa, y que los sos miembros nun teníen derechu a faelo. Dempués de que l'electoráu Irlandés votó nuna mayoría de candidatos pro-Tratáu al Dáil, Éamon de Valera declaró que "la xente nun tien derechu a faer lo erróneo."
Los oponentes al Tratáu negar a reconocer tanto al Gobiernu Provisional o, cuando s'estableció, al Estáu Llibre Irlandés, aportunando en que la República Irlandesa siguía esistiendo como una entidá de iure. La facción anti-tratáu tamién se negó a reconocer al Tercer Dáil, una y bones el Segundu Dáil nunca s'axuntó pa eslleise. Estos republicanos por tantu consideraben al Tercer Dáil, y toles instituciones que surdieren d'él, como illegales.
El llau anti-tratáu foi ganáu na Guerra Civil. La mayoría de la oposición militante al Estáu Llibre tuvo fin el 24 de mayu de 1923 cuando Frank Aiken, xefe de personal del IRA publicó una orde de "baxar armes" y Eamon de Valera publicó'l so discursu "Lexón de la Retaguardia". Éamon de Valera siguió como presidente del partíu políticu de Sinn Féin. En marzu de 1926, Éamon de Valera, xunto cola mayoría de los políticos anti-Tratáu, fundaron un nuevu partíu llamáu 'Fianna Fáil' y terminaron el so boicó de les instituciones del Estáu Llibre.
Sicasí una pequeña minoría de llinia dura siguió refugando la llexitimidá del Estáu Llibre y el so socesor, la República d'Irlanda. Más importantemente, l'IRA Provisional (PIRA), que condució una campaña de bombardeos y tiroteos n'Irlanda del Norte dende finales de los 60 hasta 1998, y el so brazu políticu, el modernu partíu Sinn Féin, solía aportunar en que la República Irlandesa siguía llegalmente en existenca, cola IRA como'l so exércitu nacional, y el Conseyu Armáu del IRA como l'únicu gobiernu llexítimu. Estos puntos de vista fueron calteníos por otros grupos radicales tales como'l CIRA y el RIRA. Hasta'l 2006, l'IRA Provisional sigui usando'l títulu Oglaigh na hÉireann (lliteralmente Voluntarios d'Irlanda), el títulu oficial Irlandés pa les fuercies armaes de la República d'Irlanda.
Darréu Gerry Adams, presidente de Sinn Féin, reprodució la doctrina d'estáu de que nun hai gobiernu llexítimu n'Irlanda, pero'l so partíu reconoció'l fechu llegal de la partición roblando'l Alcuerdu de Vienres Santu y aceptó la llexitimidá del gobiernu de la República d'Irlanda por aciu la especulación abierta sobre'l tomar puestos nun gobiernu de coalición.
Pies de páxina
editar- ↑ Pa evitar la implicación que la República d'Irlanda estender a tola islla d'Irlanda, dellos periodistes y políticos referir a la moderna República d'Irlanda como la "República Irlandesa". Otros a cencielles usen el términu coloquialmente. Sicasí, como un títulu pal estáu modernu, República Irlandesa ye incorreutu. El Acta d'Irlanda (1949), una Acta del Parllamentu Británicu]], aprove l'usu de la "República d'Irlanda" como un sustitutu pa Éire nel Reinu Xuníu pa propósitos oficiales. El términu "República Irlandesa" nun tien estatus llegal (2006). Les embaxaes Irlandeses van aceptar credenciales empobinaes a "La Embaxada d'Irlanda" o "La Embaxada de la República d'Irlanda", pero non "La Embaxada de la República Irlandesa". L'usu continuu del términu tamién suxer aceptación de la posición de Sinn Féin que'l Tratáu Anglo-Irlandés ye inválidu y que la república revolucionaria entá esiste.
- ↑ Collins axuntar con Lord Fitzalan nel Castiellu de Dublín. Na teoría constitucional irlandesa yera p'aceptar el "rendimientu" del Castiellu de Dublín. En teoría constitucional británica yera pa departamentos nel Castiellu.
- ↑ Griffith escoyó llamase a sí mesmu "Presidente del Dáil Eireann" pero foi oficialmente socesor de de Valera como Presidente de la República.
Referencies
editar- Tim Pat Coogan, Michael Collins (Hutchinson, 1990) ISBN 0-09-174106-8
- Tim Pat Coogan, Eamon de Valera (Hutchinson, 1993) ISBN 0-09-175030-X
- R.F. Foster, Modern Ireland 1600–1972
- Joseph Lee, The Modernisation of Irish Society
- F.S.L. Lyons, Ireland Since the Famine
- Lord Longford, Peace by Ordeal
- Dorothy Macardle, The Irish Republic
- Earl of Middleton, Ireland: Dupe or Heroine?
- Arthur Mitchell & Pádraig Ó Snodaigh, Irish Political Documents 1916–1949
- John A. Murphy, Ireland in the Twentieth Century
Ver tamién
editar
Datos: Q1140152
Multimedia: Irish Republic
