Uharte
Uharte (Huarte en castellán de forma cooficial[3]) ye una villa y conceyu español de la Comunidá Foral de Navarra, asitiáu na Cuenca de Pamplona, na merindad de Sangüesa, nel partíu xudicial d'Aoiz y a 6,7 km de la capital de la comunidá, Pamplona, formando parte del área metropolitana de la mesma. La so población ye de 7562 habitantes (2023)[4][5].
 Uharte | |||||
|---|---|---|---|---|---|
 | |||||
| |||||
| Alministración | |||||
| País |  España | ||||
| Comunidá foral |  Navarra | ||||
| Tipu d'entidá | conceyu d'España | ||||
Alcalde de Huarte (es)  | Iñaki Crespo San Jose | ||||
| Nome oficial |
Huarte (es)[1] Uharte (eu)[2] | ||||
| Nome llocal | Huarte (es) | ||||
| Códigu postal |
31620 | ||||
| Xeografía | |||||
| Coordenaes | 42°49′53″N 1°35′27″W / 42.8314°N 1.5908°O | ||||
  Uharte Uharte (España)  | |||||
| Superficie | 3.7 km² | ||||
| Altitú | 442 m | ||||
| Llenda con |
| ||||
| Demografía | |||||
| Población |
7562 hab. (2023) - 3580 homes (2019) - 3521 muyeres (2019) | ||||
| Porcentaxe | 1.14% de Navarra | ||||
| Densidá | 2043,78 hab/km² | ||||
| Más información | |||||
| Estaya horaria | UTC+01:00 | ||||
| huarte.es | |||||
 | |||||
Topónimu
editarEl topónimu Huarte provién probablemente de la espresión en llingua vasca ur arte (ente agües). N'euskera modernu esiste la pallabra uharte o ugarte con esi mesmu orixe etimolóxicu. El so significáu más habitual ye'l de isla, pero tamién puede significar ente agües, entrambasaguas, llugar asitiáu ente dos ríos confluentes.
L'allugamientu de la villa casa abondo bien con esta última definición. El conceyu ta regáu pel ríu Arga, qu'entra na Cuenca de Pamplona por un pasu bien cercanu a Huarte. El ríu traza una curva qu'arrodia'l pueblu per este, sur y oeste. Amás pocu dempués de pasar por Huarte, l'Arga xunir al Ulzama cerrando'l pasu al pueblu dafechu pel oeste. Puede dicise que'l pueblu ta lliteralmente arrodiáu d'agües, sacante pel norte, onde s'atopa otra barrera, la del cuetu Miravalles; y amás Huarte ta ente dos distintos confluencias de ríos.
El nome del pueblu escribióse so diverses variantes a lo llargo de la historia: Huarte, Huart, Hugarte, Huuart y Uugarte. N'ocasiones vieno acompañáu d'espresiones como cabo Pamplona, depres Vilaua o apres Bilaua, faciendo referencia a la so cercanía a Pamplona o Villava, que sirvía pa estremar esta Huarte de les otres esistentes en Navarra. (ver pueblos homónimos)
Nel sieglu XIX se estandarizó la forma Huarte, que llega hasta los nuesos díes como nome formal de la llocalidá en castellán. En 1995 adóptase l'actual denominación oficial del conceyu que ye Huarte/Uharte, al cooficializarse el nome n'euskera del pueblu.
Uharte, el nome en llingua vasca de la llocalidá, ye una adautación del topónimu a les normes ortográfiques modernes del euskera. Escríbese igual que la pallabra uharte (isla).
Xeografía física
editar
Situación
editarHuarte asitiar na parte noroeste de la Cuenca de Pamplona la que de la mesma s'atopa nel centru de la Comunidá Foral de Navarra. El so términu municipal tien una superficie de 3,7 km² y llinda al norte con Esteríbar y Ezcabarte, al este y al sur con Valle de Egüés, y al oeste con Villava y Burllada.
Relieve ya hidroloxía
editarEl términu municipal de Huarte estender na llanada de Pamplona, polo que'l terrén ye llixeramente onduláu, sacante na zona norte onde se llevanta'l cuetu Ugao-Miraballes. El ríu Arga que crucia'l términu fertiliza les tierres de regadío esistentes.
Historia
editarEdá Media
editarL'añu 1223, l'obispu de Pamplona Don Remiro, apurrió'l pueblu y el so castiellu al rei Sancho'l fuerte,
polos muitos bienes et por muitas mercés que ficiestes et que tenemos que faredes a la ilesia de Pamplona
.[6]
Carlos III el Noble, en 1423, lliberó a Huarte del pagu de «ayudes y cuarteles», inclusive pal casoriu d'infantes o infantes, por vencelu un molín llamáu Valuerrota o Balberrota, qu'enantes perteneciera al obispu de Pamplona.[6]
Mientres Guerra Civil de Navarra, los habitantes del Palaciu de Ezpeleta, según rellata un documentu fecháu en 1462, amuesen la so fidelidá al Príncipe de Viana. D'esti palaciu caltienen dellos restos nuna paraxa homónima.[7]
Edá Moderna
editarLa invasión castellana llevada a cabu en 1512 poles tropes de Fernando'l Católicu comandadas pol duque d'Alba, tuvo de crear un escenariu conflictivu na villa. En 1513 Fernando'l Católicu mandó apagar una quema que se declarara nun molín asitiáu na vega de Huarte por causa de la guerra. Tamién mientres esti episodiu hai constancia de la presencia na villa de los líderes agramonteses Juan de Jaso (primu de San Franciscu Xavier) y del Mariscal de Navarra.[7]
En 1665 el rei Felipe IV concede a Huarte el títulu de «bona villa» en contribuyendo con 16.000 reales al erariu públicu. Esto suponía'l derechu a tener asientu nes Cortes del Reinu y ello provocó la protesta de les antigües Bones Villes de Navarra ante la cual los de Huarte defendiéronse alegando ser yá d'antiguu villa y que yá se celebraron sesiones de les Cortes en Huarte nel añu 1090.[6] Esto tamién supunxo la emancipación definitiva de Huarte del valle de Egüés.
Mientres el sieglu XVIII asocédense delles guerres.
En 1706 más de 1.500 homes del exércitu tomen agospiamientu na villa. Delles aiciones d'éstos como la balta d'árboles, segar de les colleches y la destrucción de les faciendes, motivaron la protesta de los sos vecinos al virréi. Cuatro años dempués Huarte ye escoyida como plaza d'armes pa concentrar a les tropes procedentes de delles llocalidaes próximes.[7]
En 1793, obedeciendo una orde emitida pola Diputación del Reinu por cuenta de la Guerra de la Convención, 80 veccinos de Huarte dirixir a defender la frontera de les tropes franceses. Sicasí, éstes consiguieron llegar hasta la mesma villa y destruyeron la ermita de San Miguel.[7]
Edá Contemporánea
editarMientres la Guerra de la Independencia, Huarte cuntaba con 3 hospitales militares los cualos teníen una capacidá de 800 a 1000 homes. Nesti periodu foi asina mesmu un escenariu de constantes lluches ente la guerrilla y les tropes franceses. En 1810 el guerrilleru roncalés Cruchaga, atacó al destacamentu francés de Huarte por pidimientu de los sos habitantes.[7]
A partir de la segunda metá del sieglu XX foise camudando'l so perfil agrícola por un perfil industrial paralelamente al restu de les llocalidaes de la Cuenca de Pamplona. Dientro del conceyu asitiáronse delles industries y munches de les families que viven en Huarte trabayen en Pamplona, aumentando la vinculación ente dambes.[7]
Demografía
editarHuarte ocupa'l 20ᵘ puestu como conceyu de mayor población de Navarra, con una población de 6917 habitantes en 2017.[8] de los que 3.208 son varones y 3.101 son muyeres. La so densidá de población ye de Plantía:DAN-NA hab/km².
- Pirámide de población
| Pirámide de población 2009[9] | ||||
| % | Homes | Edá | Muyeres | % |
| 0,41 | 85+ | 0,84 | ||
| 0,7 | 80-84 | 0,97 | ||
| 0,99 | 75-79 | 1,52 | ||
| 1,42 | 70-74 | 1,76 | ||
| 1,21 | 65-69 | 1,52 | ||
| 1,52 | 60-64 | 1,88 | ||
| 1,96 | 55-59 | 1,67 | ||
| 2,24 | 50-54 | 2,08 | ||
| 3,65 | 45-49 | 2,85 | ||
| 5,1 | 40-44 | 4,49 | ||
| 6,5 | 35-39 | 5,57 | ||
| 6,9 | 30-34 | 6,85 | ||
| 3,29 | 25-29 | 3,86 | ||
| 2,24 | 20-24 | 2,08 | ||
| 2,25 | 15-19 | 1,74 | ||
| 2,68 | 10-14 | 1,84 | ||
| 2,95 | 5-9 | 2,82 | ||
| 4,78 | 0-4 | 4,87 | ||
Los datos de la pirámide de población de 2009 puen resumise asina:
- La población menor de 20 años ye'l 23,93 % del total.
- La que ta ente 20 y 40 años ye'l 37,28 %.
- La que ta ente 40 y 60 años ye'l 24,05 %.
- La mayor de 60 años ye'l 14,73 %.
Esta estructura de la población ye típica del réxime demográficu modernu, con una evolución escontra l'avieyamientu de la población y l'amenorgamientu de la natalidá añal, anque nos últimos años remocicóse daqué, debíu al establecimientu de población más nueva nes nueves urbanizaciones que traxo consigo l'aumentáu la tasa de natalidá.[9][10][11]
Evolución de la población
editar| Gráfica d'evolución demográfica de Huarte ente 1842 y 2017 |
 |
| Población de derechu según los censos de población del INE.[12]
Población según el padrón municipal de 2017.[13] |
Población estranxera
editarEnte 2001 y 2008, el repique demográficu y l'inmigración alzó'l porcentaxe de población de nacionalidá estranxera hasta'l 7,14% del total d'habitantes (418 persones), valor asitiáu na media nacional. Les nacionalidaes con mayor númberu de residentes son la colombiana (54 persones), la ecuatoriana (47 persones), y la peruana (40 persones).[14]
Política y alministración
editarAlministración municipal
editarL'alministración política de la llocalidá realízase al traviés d'un Conceyu de xestión democrática que los sos componentes escoyer cada cuatro años por sufraxu universal n'eleiciones municipales. El censu eleutoral ta compuestu por tolos residentes empadronaos nella mayores de 18 años con nacionalidá española o de cualquier país miembre de la Xunión Europea, según lo dispuesto na Llei del Réxime Eleutoral Xeneral,[15]la Corporación Municipal ta formada por 11 conceyales.
- Eleiciones municipales 2015
Nes eleiciones municipales de 2015 EHBildu consigue'l 29,41% de los votos y 5 conceyales siguíu del Grupu Independiente de Huarte (GIH) que llogra'l 29,23% de los votos y 4 conceyales, y de Geroa Bai (GBai)que llogra 2 conceyales col 17,25% de los votos. Les otres formaciones que llograron representación nel conceyu llogrando caúna d'elles un conceyal fueron: Camudando Huarte/Uharte Aldatuz (CH-UA)col 8,07% y el Partíu Popular (PP) col 6,84%.[16]
| Partíu políticu | 2015 | 2011 | 2007 | |||
|---|---|---|---|---|---|---|
| Votos % | Conceyales | Votos % | Conceyales | Votos % | Conceyales | |
| Euskal Herria Bildu (EHBildu) | 29,41% | 5 | 25,46% | 4 | - | - |
| Grupu Independiente Huarte(GIH) | 29,23% | 4 | 31,41% | 5 | 35,3% | 4 |
| Geroa Bai (GBai) | 17,25% | 2 | - | - | - | - |
| Camudando Huarte/Uharte Aldatuz(CH-UA) | 8,07% | 1 | - | - | - | - |
| Partíu Popular (PP) | 6,84% | 1 | 9,89% | 1 | - | - |
| Partíu Socialista de Navarra-PSOE(PSN-PSOE) | 5,88% | 0 | 5,64% | 1 | 6,96% | 0 |
| Agrupación Oihana Elkartaldea | - | - | 11,02% | 1 | - | - |
| Nafarroa Bai (Na-Bai) | - | - | 7,87% | 1 | 16,61% | 2 |
| Zubiarte Iniciativa Popular (ZHE-ZIP) | - | - | - | - | 24,54% | 3 |
| Aición Nacionalista Vasca (EAE-ANV) | - | - | - | - | 14,13% | 2 |
- Presupuestu municipal
Pa 2011 la corporación aprobó un presupuestu municipal de 8.698.511 euros, de los que 2,2 millones van destinar a la finalización de les obres del polígonu industrial de Olloqui. En 2008 dichu presupuestu llegó a los 11.626.915 euros siendo 3,3 millones la inversión nel citáu polígonu Olloqui.[ensin referencies]
- Alcaldes
Estos son los últimos alcaldes de Huarte:
| Periodu | Alcalde | Partíu |
|---|---|---|
| 1979-1983 | José Luis Pérez Eslava | AE |
| 1983-1987 | Miguel Raya de la Roxa | AHI |
| 1987-1991 | Enrique Jesús Nosti Izquierdo | Agrupación Tondoa |
| 1991-1995 | Ignacio Ibiricu López | EA |
| 1995-1999 | José Iriguibel López | AE |
| 1999-2003 | José Iriguibel López | AE |
| 2003-2004 | José Iriguibel López | GIH |
| 2004-2007 | Amparo Miqueleiz Arrarás | GIH |
| 2007-2011 | Francisco Javier Basterra Basterra | Na-Bai |
| 2011-2015 | Iñaki Crespo San José | GIH |
| 2015- | Alfredo Javier Arruiz Sotés | EHBildu |
Evolución de la delda viva
editarEl conceutu de delda viva contempla solo les deldes con caxes y bancos relatives a creitos financieros, valores de renta fixa y préstamos o creitos tresferíos a terceros, escluyéndose, poro, la delda comercial.
| Gráfica d'evolución de la delda viva del conceyu ente 2008 y 2014 |
 |
| Delda viva del conceyu en miles d'Euros según datos del Ministeriu de Facienda y Ad. Públiques.[18] |
La delda viva municipal per habitante en 2014 xubía a 0 €.[19]
Alministración xudicial
editarHuarte pertenez al partíu xudicial númberu 2 de la Comunidá Foral de Navarra con sede en Aoiz y cuenta con un xulgáu de primera instancia ya instrucción.[20] Presente na llocalidá hai un xuez de paz, que desenvuelve les competencies propies d'esta figura xurídica, principalmente la tramitación de dilixencies y notificaciones ordenaes por órganos xudiciales superiores.
Tresportes y comunicaciones
editar- Rede viaria
Asitiáu na confluencia de la Ronda Esti de la Circunvalación de Pamplona y de la comarcal NA-150 Pamplona-Aoiz-Lumbier.
- Tresporte urbanu Plantía:Serviciu de tresporte públicu
Monumentos
editar- Ilesia de San Esteban
- Ilesia de San Xuan evanxelista: Ye la ilesia parroquial de la villa. Foi construyida nel sieglu XII. Cuenta con un retablu nel so interior construyíu un sieglu antes y una imaxe gótica de la virxe.
- Conceyu: realizáu por Urmeneta en 1978, el so altor supera por un pocu a la de les torres de los templos significando la superioridá del poder municipal frente al poder relixosu.
Cultura
editarFiestes populares
editar- Fiestes patronales: El tercer llunes de setiembre n'honor a la Virxe Blanca
- Fiestes de la hermandá: El sábadu anterior al tercer llunes de setiembre, tienen llugar les Fiestes de la Hermandá.
- San Xuan evanxelista: El día 27 d'avientu ye'l Patrón de la Villa (San Xuan Evanxelista)
- Uharteko eguna: L'últimu domingu de Xunu celébrase'l Uharteko Eguna - Euskararen Eguna.
Eventos Culturales
editar- Pelamangos Urban Art Festival: El primer fin de selmana de setiembre, dende 2003 vien llevándose a cabu esti festival de graffiti y arte urbano de prestíu internacional, ininterrumpidamente. Innundando les fachaes y cais del pueblu con obres d'artes creaes mientres una selmana por artistes de sonadía europea, tamién s'entamen esposiciones d'arte y talleres infantiles na Casa de la Mocedá, Casa de Cultura y Centru d'Arte contemporáneo (www.cantamananas.org)
Deporte
editarEl Club Deportivo Huarte, club de fútbol fundáu en 1975 y que'l so primer equipu participa nel grupu XV de la Tercer División d'España, amás tener dellos equipos nel fútbol base. Los sos alcuentros apostar nel campu de fútbol "Areta" dende la temporada 2008/2009 cuando se remocicó'l campu de sable a yerba artificial, abandonando'l campu de verde de Ugarrandía.[21]
Personaxes pernomaos
editar- Ambrosio Huici Miranda (1880-1973): Xesuita ya historiador.
- Patxi Puñal (1975): Futbolista del Club Atlético Osasuna.
Hermanancies
editar
Pueblos Homónimos
editar
|
Ver tamién
editarReferencies
editar- ↑ Afirmao en: Llista de Conceyos y los sos Códigos por Provincies a 1 de xineru de 2019. Data d'espublización: 8 febreru 2019. Editorial: Institutu Nacional d'Estadística.
- ↑ Afirmao en: Euskaltzaindia.
- ↑ Gobierno de Navarra (ed.): «Dato de Huarte». Consultáu'l 17 de xineru de 2010.
- ↑ Afirmao en: Padrón municipal d'España de 2023. Autor: Institutu Nacional d'Estadística. Data d'espublización: 13 avientu 2023.
- ↑ oficina de rexistru
- ↑ 6,0 6,1 6,2 Jesús Lorenzo Otazu Ripa (1999). Heráldica Municipal Merindad de Sangüesa 288 "Navarra. Temes de Cultura Popular. Gobiernu de Navarra, páx. 27. ISBN 84-235-0076-4.
- ↑ 7,0 7,1 7,2 7,3 7,4 7,5 Conceyu de Huarte (ed.): «Historia de Huarte». Consultáu'l 17 de xineru de 2010.
- ↑ Institutu Nacional d'Estadística: (ed.): «cifres de población referíes al 1/1/2009». Archiváu dende l'orixinal, el 5 de febreru de 2007. Consultáu'l 29 de xunu de 2010.
- ↑ 9,0 9,1 Institutu Nacional d'Estadística, España (ed.): «Revisión del Padrón municipal 2009. Datos por conceyos. Población por sexu, conceyos y edá (grupos quinquenales). Navarra». Consultáu'l 29 de xunu de 2010.
- ↑ Gobierno de Navarra (ed.): «Agenda local 21 Huarte». Consultáu'l 18 de xunetu de 2010.
- ↑ Gobierno de Navarra (ed.): «Institutu d'estadística de Navarra». Consultáu'l 17 de xineru de 2010.
- ↑ Institutu Nacional d'Estadística. «Cifres de población y Censos demográficos». Archiváu dende l'orixinal, el 2015-05-26. Consultáu'l 3 de setiembre de 2015.
- ↑ Institutu Nacional d'Estadística. «Nomenclátor: Población del Padrón Continuu por Unidá Poblacional». Consultáu'l 3 de setiembre de 2015.
- ↑ Institutu Nacional d'Estadística (INE). España (ed.): «Población por sexu, conceyos y nacionalidá (principales nacionalidaes). Navarra 2009». Consultáu'l 18 de xunetu de 2010.
- ↑ Xefatura del Estáu (BOE n. 147 de 20/6/1985 (ed.): «Ley Orgánica 5/1985, de 19 de xunu, del Réxime Eleutoral Xeneral.» (1985). Consultáu'l 17 de xineru de 2010.
- ↑ 16,0 16,1 El País (ed.): «resultaos eleiciones municipales Huarte». Consultáu'l 24 de mayu de 2015.
- ↑ El País (ed.): «Reultados eleiciones municipales Huarte». Consultáu'l 24 de mayu de 2015.
- ↑ Delda Viva de les Entidaes Llocales
- ↑ División de la delda viva de 2014 (datu del Facienda y Alministraciones Públiques, Delda Viva de les Entidaes Llocales Archiváu 2019-08-16 en Wayback Machine) ente'l númberu d'habitantes del conceyu d'esi mesmu añu (datu del Institutu Nacional d'Estadística, Nomenclátor: Población del Padrón Continuu por Unidá Poblacional).
- ↑ Colexu de procuradores d'España (ed.): «Demarcación del partíu xudicial nᵘ2 de Navarra». Archiváu dende l'orixinal, el 2010-04-01. Consultáu'l 17 de xineru de 2010.
- ↑ Hestoria del C.D. Huarte
Enllaces esternos
editar
Wikimedia Commons acueye conteníu multimedia sobre Uharte.- Conceyu de Huarte
Datos: Q1641785- Multimedia: Huarte-Uharte
