Wikipedia

Yr Hen Ogledd

Yr Hen Ogledd ye un términu galés que significa "El Vieyu Norte" y ye utilizáu polos académicos pa designar a los reinos britanos surdíos nel norte d'Inglaterra y sur d'Escocia tres la retirada romana.

Mapa del norte de Yr Hen Ogledd antes de les invasiones de los anglos.

Nun intentu por construyir una razonablemente precisa historia d'estos territorios, los estudiosos adoptaron el términu Hen Ogledd de la poesía heroica galesa pa referise a los reinos britanos.

Contestu

editar

Nada de lo que conocemos del centru de Gran Bretaña antes de 550 ye realmente fiable. Nunca hubo un control efectivu romanu al norte de llinia de la llinia Tyne - Solway, y al sur d'esa llinia, el control romanu rematara muncho primero de la fecha tradicional dada pa la partida de les tropes romanes de Britania en 407. Los escritos d'Amiano Marcelino y otros escritores dan testimoniu d'un decreciente control romanu yá dende'l sieglu II, y d'amplios desórdenes y abandonu a partir del 360.

En redol a 550, la zona taba controlada por pueblos britanu-parlantes, sacante les franxes costeres orientales, ocupada por pueblos Anglos de Bernicia y Deira. Al norte allugábense los pictos y al noroeste'l reinu Gaelico de Dál Riata. Toos ellos van xugar un papel na historia del Vieyu Norte.

Contestu históricu

editar

Dende un puntu de vista históricu, la imaxe de los "Homes del Norte" (Gwŷr y Gogledd en galés) como britanos nativos lluchando contra la ocupación anglosaxona ye una visión parcial, una y bones les guerres internes ente britanos yeren frecuentes. Sicasí, les histories galeses de lluches ente britanos y anglos sí tienen el so contrapartida na realidá. La historia de la desapaición de los reinos del Vieyu Norte ye la historia del ascensu de Northumbria a partir de los reinos costeros de Bernicia y Deira hasta convertise nel estáu más poderosu de Gran Bretaña ente l'estuariu del Humber y los fiordos de Clyde y Forth.

Nesta dómina, aliances y enfrentamientos nun se llindaben a les lluches colos vecinos. Una alianza britana enfrentar a otra coalición de la mesma etnia na batalla de Arfderydd. Áedán mac Gabráin, rei de Dal Riada, ye mentáu na Bonedd Gwŷr y Gogledd, una xenealoxía de los Homes del Norte.[1] La Historia Brittonum de Nennio afirma que Oswiu de Northumbria casóse con una britana d'ascendencia picta.[2][3] El rei pictu Talorgan sería frutu tamién d'una unión ente northumbrianos y pictos. Áedán mac Gabráin lluchó colos britanos contra Northumbría. Cadwallon ap Cadfan, rei de Gwynedd aliar con Penda de Mercia contra Edwin de Northumbria.

Conquista y derrota nun implicaben necesariamente la extirpación d'una cultura y la so sustitución por otros. La rexón britana del noroeste d'Inglaterra foi absorbida pol reinu anglu de Northumbria nel sieglu VII, anque remanecería nuevamente 300 años dempués como Cumbria meridional, xunida a Cumbria Septentrional (Strathclyde).

Contestu social

editar

Los Homes del Norte vivíen según una organización tribal,[Nota 1] basada en families estenses, debiendo llealtá a una familia "real" dominante, delles vegaes al traviés de rellaciones indireutes, y recibiendo proteición a cambéu. Pa los pueblos celtes, esta organización siguiría vixente sieglos dempués, apaeciendo nes Lleis irlandeses de Brehon, la Llei galesa y la Llei Escocesa de bretones y escotos.

La capital taría asitiada nuna primitiva corte, que nun yera más que la sede del antiguu gobiernu romanu. Como gobernante y proteutor, el rei caltenía numberoses cortes, viaxando d'una a otra p'alministrar xusticia y exercer la so autoridá. Estes práutiques sobreviviríen hasta les reformes alministrativu y llegal d'Enrique II, yá nel sieglu XII.

Reinos y rexones

editar

Reinos mayores

editar

Los principales reinos britanos mentaos nes fontes históricu y lliterariu son:

  • Alt Clut o Ystrad Clud – con centru nel actual Dumbarton n'Escocia y darréu conocíu como Reinu de Strathclyde. Ye unu de los más documentaos y tamién el de vida más llarga, calteniendo la so independencia hasta'l sieglu XI, cuando foi finalmente absorbíu por Escocia.[4]
  • Elmet – nel oeste de Yorkshire. Al sur d'otros reinos británicos y al este de Gales consiguió sobrevivir hasta empiezos del sieglu VII.[5] Foi invadíu y anexonáu por Northumbria nel 616.
  • Gododdin – asitiáu nel sureste d'Escocia y nordés d'Inglaterra, nel territoriu ancestral de los Votadini. Los sos habitantes son los protagonistes del poema Y Gododdin, que narra una desastrosa espedición del exércitu de Gododdin contra los anglos de Bernicia.[6] Foi conquistáu polos anglos alredor del 638, estableciendo nesi mesmu territoriu'l reinu de Bernicia.
  • Rheged – un gran reinu qu'incluyía partes de l'actual Cumbria, anque desconocemos les sos llendes precises. La historia de Rheged ta fuertemente acomuñada a la del so rei Urien, que'l so nome abonda na toponimia del noroccidente d'Inglaterra.[7] Anexonada en 730 por Northumbria.

Reinos menores y otres rexones

editar

Nes fontes méntense numberoses rexones, posiblemente dependientes d'otros reinos o reinos independientes en sí mesmos:

  • Aeron – reinu menor mentáu en fontes como Y Gododdin, el so llocalización ye incierta, anque dellos académicos señalaron como probable la rexón d'Ayrshire nel suroeste d'Escocia.[8][9][10][11] Esti territoriu acomúñase frecuentemente con Urien Rheged, y puede formar parte del so reinu.[12]
  • Calchfynydd ("Chalkmountain") – nun sabemos práuticamente nada d'esta área, anque probablemente asitiábase en Hen Ogledd, yá que unu de los sos posibles gobernantes, Cadrawd Calchfynydd, apaez mentáu en Bonedd Gwŷr y Gogledd. William Forbes Skene suxer la so identificación con Kelso (enantes Calchow) nel territoriu de Scottish Borders.[13]
  • Eidyn – constituyía l'área circundante de l'actual Edimburgu, conocida entós como Din Eidyn (Fuerte de Eidyn). Taba bien venceyáu al reinu de Gododdin.[14] Kenneth H. Jackson defende que Eidyn denominaba puramente Edimburgu,[15] pero otros estudiosos tomar una designación pa un área más amplia.[16][17] El nome sobrevive en topónimos como Edimburgu, Dunedi y Carriden (de Cayer Eidyn), asitiáu quince milles al oeste.[18] Din Eidyn foi sitiáu polos anglos en 638 y tuvo sol so control mientres los siguientes trés sieglos.[19]
  • Manaw Gododdin – l'área costera al sur del Fiordu de Forth, y parte del territoriu de los Gododdin.[6] El nome sobrevive en Slamannan Moor y nel pueblu de Slamannan, en Stirlingshire.[20] This is derived from Sliabh Manann, the 'Moor of Manann'.[21] Tamién apaez nel nome de Dalmeny, cinco milles al noroeste d'Edimburgu y conocíu primeramente como Dumanyn, que s'asume deriva de Dun Manann.[21] Podemos atopar igualmente al norte del Forth nel Manaw pictu en Clackmannan y nel condáu epónimu de Clackmannanshire,[22] deriváu de Clach Manann, la 'piedra de Manann',[21] en referencia a un monumentu allugáu ellí.
  • Novant – reinu mentáu en Y Gododdin, presumiblemente rellacionáu con una tribu de la Edá del Fierro, los Novantae, aniciáu nel suroeste d'Escocia.[23][24]
  • Regio Dunutinga – reinu menor asitiáu na rexón de Yorkshire del Norte y mentáu na Vida de Wilfrid. El so nome vien de un gobernante llamáu Dunaut, quiciabes el Dunaut ap Pabo de les xenealoxíes.[25] El so nome llegó hasta nós na actual población de Dent, Cumbria.[26]

Otros reinos que nun formaron parte del Vieyu Norte, pero que son parte de la so historia inclúin:

Reinos posibles

editar

Los siguientes nomes apaecen en fontes históriques y lliteraries, pero desconocemos si refiérense o non a reinos o rexones del Hen Ogledd.

  • Bryneich – nome británicu del reinu anglosaxón de Bernicia. Posiblemente esistió na zona dalgún reinu britanu pre-saxón, pero nun hai pruebes.[27]
  • Deifr o Dewr – nome britanu del reinu anglosaxón de Deira, asitiada ente los ríos Tees y Humber. El nome ye d'orixe britanu, pero al igual que nel casu de Bryneich nun sabemos si denominaba un reinu britanu anterior.[28]

Referencies

editar
  1. ↑ Bromwich 2006, páxs. 256–257
  2. ↑ Nennius (c. 800), «Genealogies of the Saxon kings of Northumbria», en Stevenson, Joseph, Nennii Historia Britonum, London: English Historical Society, 1838, p. 50 
  3. ↑ Nicholson, Y. W. B. (1912), «The 'Annales Cambriae' and their so-called 'Exordium'», en Meyer, Kuno, Zeitschrift für Celtische Philologie, VIII, Halle: Max Niemeyer, p. 145 
  4. ↑ Koch 2006, p. 1819.
  5. ↑ Koch 2006, páxs. 670–671.
  6. ↑ 6,0 6,1 Koch 2006, páxs. 823–826.
  7. ↑ Koch 2006, páxs. 1498–1499.
  8. ↑ Koch 2006, páxs. 354–355; 904.
  9. ↑ Bromwich 1978, páxs. 12–13; 157.
  10. ↑ Morris-Jones, páxs. 75–77.
  11. ↑ Williams 1968, p. xlvii.
  12. ↑ Koch 2006, p. 1499.
  13. ↑ Bromwich 2006, p. 325.
  14. ↑ Koch 2006, páxs. 623–625.
  15. ↑ Jackson 1969, páxs. 77-78
  16. ↑ Williams 1972, p. 64.
  17. ↑ Chadwick, p. 107.
  18. ↑ Dumville, p. 297.
  19. ↑ Koch 2006, páxs. 223–225.
  20. ↑ Rhys, John (1904), «The Picts and Scots», Celtic Britain (3rd edición), London: Society for Promoting Christian Knowledge, p. 155, https://books.google.com/books?id=DGsNAAAAIAAJ&printsec=titlepage 
  21. ↑ 21,0 21,1 21,2 Rhys, John (1901), «Place-Name Stories», Celtic Folclor: Welsh and Manx, II, Oxford: Oxford University, p. 550, https://books.google.com/books?id=2mNWyM2m-zMC&printsec=frontcover 
  22. ↑ Plantía:Harvcolnb, Celtic Britain, The Picts and the Scots.
  23. ↑ Koch 2006, páxs. 824–825.
  24. ↑ Koch 1997, pp. lxxxii–lxxxiii.
  25. ↑ Koch 2006, p. 458.
  26. ↑ Koch 2006, p. 904.
  27. ↑ Koch 2006, páxs. 302–304.
  28. ↑ Koch 2006, páxs. 584–585.

Notes

editar
  1. ↑ Los territorios tribales yeren llamaos reinos y taben dirixíos por un rei, pero nun yeren naciones estáu entamaes nel actual sentíu del términu. Los reinos podía crecer y amenorgase según la fortuna de la familia real, na qu'aliances y enfrentamientos rexonales xugaben un papel importante. Esta organización yera aplicable tamién a la zona sur de Gales mientres la era posrromana, onde les rellaciones ente los reinos de Glywysing, Gwent, y Ergyng tán tan venceyaes que ye imposible ellaborar una historia independiente pa cada unu d'ellos. Los conflictos dar ente los individuos d'altu rangu y los sos veceros respeutivos, a la manera de la Guerra de les Dos Roses ente les cases de Lancaster y York.

Bibliografía

editar
  • John T. Koch, Celtic Culture: A Historical Encyclopedia, ABC-CLIO, 2006, ISBN 1-85109-440-7, 9781851094400
  • Morris, John: The Age of Arthur: A History of the British Isles from 350 to 650, páxs. 17-19, 230-245. (New York: Charles Scribner's Sons, 1973)
  • Jackson, Kenneth: Language and History in Early Britain, Edinburgh University Press, 1953.

Ver tamién

editar

Referencies

editar

Enllaces esternos

editar
Sacáu de «https://ast.wikipedia.org/w/index.php?title=Yr_Hen_Ogledd&oldid=4290082»