Arpitania
Esti artículu ha d'usar l'asturianu estándar. |
Esti artículu o seición necesita referencies qu'apaezan nuna publicación acreitada, como revistes especializaes, monografíes, prensa diaria o páxines d'Internet fiables. |
Arpitania (n'arpitanu: Arpetania o Arpitania, en francés: Arpitanie, n'italianu: Arpitania) ye'l nome d'una rexón cultural (principalmente llingüística). El topónimu "Arpitania" remana de -Arp(e)s, nome col que se noma a los Alpes nel conxuntu de dialeutos arpitans (o, lo que ye lo mesmo) francoprovenzales. Arpitan refiérese lliteralmente a la xente que vive nos montes o a los pastores ; anguaño l'Arpitania alcuéntrase dixebrada ente los siguientes estaos: Francia, Suiza ya Italia.
| Arpitania | |||
|---|---|---|---|
| |||
| Alministración | |||
| Tipu d'entidá | zona llingüística | ||
| Xeografía | |||
| Coordenaes | 46°09′N 5°52′E / 46.15°N 5.87°E | ||
 | |||
| Demografía | |||
 | |||
- A Francia correspuenden les rexones "arpitanes" de la Saboya (Savouè) -dixebrada n'Alta Saboya (Hiôta Savouè o Savouè d'Amont) y Baxa Saboya (Savouè d'Avâl)-, Francu Condáu (Franche-Comtât), Charolais (Charolês), Beaujolois (Biôjolês), Bugey (Bugê) y el norte del Delfináu (Dôfenâ), el Forez (Forêz), Maconés (Mâconês), el Bresse (Brêsse), el Lyonnais (Liyonês) y el Dombes (Domba), parte de la Borgoña (Borgogne). (Pa meyor detalle adicar el mapa axuntu).
- En Suiza práuticamente tola Romanda o Romandía (ye dicir, la estaya francófona de la Confederación Suiza) ye parte nororiental de l'Arpitania.
- A Italia correspuende'l Valle d'Aosta (Vâl d'Août) y la estaya alpina d'El Piamonte (Piemont) coincidente col norte de los Valles Valvaldenses o Valles Valdenses llamaos n'arpitanu: Vâlades Arpitanes du Piemont.
Historia
editarHistóricamente la rexón llingüístico-cultural d'Arpitania o francoprovenzal esiste no fáctico de magar la Edá Media, yá ente los sieglos VII y IX ye acreditable la presencia dún conxuntu llingüísticu francoprovenzal, dellimitáu al noreste y al este pola llingua d'oil -precedente del francés d'anguaño- y al sur pola nomada llingua d'oc, ye dicir l'idioma occitanu; al noreste diose'l fueru de los dialeutos alamánicos y al este'l fueru de les llingües italianes del grupu piamontés y lombardu.
Col espoxigue del poderosu estáu-nación francés pela Edá Moderna el fueru del idioma francés fízose rixu na rexón, especialmente nes sos árees urbanes (la presencia española nel Francu Condáu nun paecería significativa y tampoco fuera mui significativu'l fueru del italianu nos dominios arpitanos de la Casa de Saboya por más que'l noyu de tala casa dinástica afayárase nel centru d'Arpitania formando parte del Ducáu de Saboya).
A tou esto'l topónimu Arpitania ye de reciente data; nos '70 del s XX el valdostán Jozé Harrieta cuña la pallabra Harpitanya pa referise a los territorios allugaos alrodiu'l Mont Blanc y la cuenca alta del Ródanu (Rôno), pa esa época'l términu ye arreyáu a un pequeñu partíu políticu -activu principalmente na zona italiana- nomáu Mouvement Harpitany; llueu reapruz na Suiza Romanda, la Saboya y el Francu Condáu a mercé del mayestru Xavier Gouvert, escrito yá como Arpitanya y llueu Arpetania y desprovistu de connotaciones polítiques d'índole partidaria o facciosa, sinón col significáu de güei, principalmente cultural y xeográficu.
Ye de figurar qu'a lo llargo del sieglu XX la llingua francoprovenzal (o arpitanu) prexara enforma nel númberu de los sos falantes ante'l francés normativu y -un pocu en menor grau- l'italianu normativu, mientres qu'inda nun s'afitara una llingua arpitana o francoprovenzal normativa atroxada nos estremaos territorios correspondientes a l'Arpitania, d'otra miente, ente la zona de Roanne y Mâcon o -n'arpitanu- Mâconês- esiste una zona llingüística calificada de transicional ente'l francés y l'arpitanu, esta zona ye nomada Francisca o afrancesada (en francés: francisé).
