Axedrez
L'axedrez[1] ye un xuegu d'orixe indiu datáu del sieglu V e.C. qu'evolucionó del primitvu chaturanga gracies al amestamientu con otru xuegu d'orixe griegu, la petteia, tres la invasión d'Alexandru Magnu per estes tierres, foi dempués practicáu pel oriente próximu en Persia y darréu estendíu a Europa polos musulmanes. N'Asturies conocióse per primer vegada tres la conquista musulmana de la península ibérica y entamó a practicase gracies al rei Alfonsu X ''el sabiu'' en 1283 col actual nome daxedrez, datu que se conoz gracies a les sos tablines d'axedrez.
Axedrez  | ||
|---|---|---|
 | ||
| Xéneru |
xuegu de tableru, tipu de deporte, two-player game (en)  , game-based sport (en) y afición | |
| Subxéneru |
xuegu secuencial, deporte mental (es) y deporte individual (es) | |
| Historia |
historia del ajedrez (es) | |
| Xugadores | 2 | |
| Inspiráu por |
Shatranj (es) | |
| Reguláu por |
Federación Internacional d'Axedrez (Leyes del ajedrez (es) ) | |
| Prauticáu por | axedrecista, entrenador d'axedrez y árbitru d'axedrez | |
| Emplega |
tableru d'axedrez, pieza del axedrez y reloj de ajedrez (es) | |
| [editar datos en Wikidata] | ||
Anguaño practícase abondo en tol mundu, siendo Rusia l'actual potencia mundial nesti sen dende hai yá 100 años, cuntando con más d'una cuarta parte de Grandes Mayestros ente los 100 meyores xugadores del planeta, cabe destacar que namái 2 xugadores d'orixe non soviéticu fueron campeones del mundiu dende 1948, Bobby Fischer y Anand Viswanathan (en tamil: விஸ்வநாதன் ஆனந்த்).
El xuegu compónse d'un tableru con 64 escaques o casielles, 32 blanques y 32 prietes, nel que 2 xugadores coles mesmes pieces (8 peones, 2 caballos, 2 alfiles, 2 torres, 1 dama y 1 rei caún d'ellos) al traviés del pensamientu y la estratexa deben intentar da-y xaque mate al rei contrariu, siendo esto que tea atacáu per una pieza enemiga ensin poder movese a nenguna otra casiella, capturala o interponer otra pieza del mesmu bandu ente dambes o nel so defeutu facer que'l rival abandone debíu a una posición perdida.
L'organismu encargáu de promulgar les regles del xuegu ye la Federación Internacional d'Axedrez (F.I.D.E.). Les regles de la F.I.D.E. son amplies y estrictes, y aplíquense en cualquier tornéu d'axedrez o partida importante. La F.I.D.E. ye la segunda organización deportiva mundial más representada tres la F.I.F.A (fútbol).
L'axedrez ye l'únicu deporte practicáu en campeonatos oficiales por dambos sexos y el que más amplitú d'edá tien, alcontrándose por exemplu Magnus Carlsen (home, 17 años), Anatoly Kárpov (home, 57 años) y Judit Polgar (muyer, 32 años) na mesma llista ente los 50 meyores xugadores.
Historia
editarEl chaturanga
editar
El chaturanga ye un antiguu xuegu orixinariu de la India y del cual provién l'axedrez tal y como se conoz güei en día. Les referencies más antigües al chaturanga qu'esisten alcuéntrense nel <<Mahabharata>> escritu haza l'añu 500 e.C. mientres que la versión moderna d'esti xuegu prautícase dende'l Sieglu VII polo que se-y considera la forma más antigua del axedrez. El chaturanga ye l'antecesor direutu del shatranx, que fo la forma na que l'axedrez arribó a la Europa medieval.
Orixe
editarFirdusi, poeta persa, espresa na so obra, <<llibru de los reis>>, l'orixe del chaturanga, au plantega que'l xuegu creóse debíu a una engarradiella entamada tres una griesca de socesión al tronu ente dos hermanos. Polo qu'un grupu de sabios decidió reproducir dicha batalla, colocando nún suelu d'escaques de maera, teca prieta y marfil blanco estatuines que representaben: dos grupos d'infantes en fila, tres esti grupu amestáronse por orde, el rei, el so xeneral, dos elefantes, dos carruaxes y dos caballeros colos sos respeutivos equinos. A cada estatuina se-y atribuyó'l papel que xugaren na griesca y representáronlo al traviés de movimientos sobro les casielles asina: El xeneral nun podía alloñase más d'una casiella del so rei, l'elefante desplazábase trés casielles verticalmente, el caballeru movíase trés casielles diagonalmente y los soldaos d'infantería avanzaben una casiella haza alantre.
El términu <<chaturanga>> acuñose de: <<chatur>> que significa <<cuatro>> y de <<anga>> que tórnase por <<miembros>> o <<fuercies>>, ye dicir, los cuatro miembros qu'integren un exércitu: infantería, caballería, elefantes y carruaxes.
Polo antiguo de los escritos de Firdusi, surde la dubia si foron basaos en fechos reales o non, lo qu'importa ye que dende sieglos enantes de Cristu na India manexábase'l xuegu que representaba una griesca nún tableru.
Númberu orixinal de xugadores
editarHai un debate sobro si'l chaturanga entamó por un esquema de dos o cuatro xugadores por tabla. Duncan Forbes, autor de <<The history of chess>>, diz que d'entamu xugábase con un esquema de cuatro contendientes (chaturayi) pa evolucionar darréu a dos xugadores. Too esto basándose nos primeros testos indios que faen referencia al xuegu de cuatro reis que daten del añu 1030.
Sicasí, esta teoría fo refugada con posterioridá, y anguaño créese que'l chaturayi fo creáu como variación del chaturanga.
Espardimientu
editarLa teoría sobro la espansión del chaturanga, esplica qu'esti xuegu espardióse en viaxes como los realizaos na Ruta la seda; n'onde seda, sal y especies diben dende la India haza l'oriente y l'occidente; llevando nes caravanes siempre un tableru de chaturanga; conociéndose asina esti xuegu nel Xapón, na China, Irán, los países árabes, etc.
Regles
editar
El chaturanga xugábase nún tableru de 8x8, nel que les casielles yeren del mesmu color. Esti tableru llamábase <<ashtāpada>>. Dalgunes casielles del tableru taben marcaes, pero'l significáu d'estes marques desconozse entá. Les marques nun tán rellacionaes col chaturanga, pero facíense por tradición. Dellos historiadores planteguen como conxetura que l'ashtāpada utilizárase tamién pa dalgún otru xuegu de daos, nel que les marques teníen sentíu.
Nun se conocen con exactitú les regles del xuegu, inda dalgunos historiadores del axedrez creen que yeren les mesmes o mui paecíes a les del shatranx. Esisten dubies respeutu al movimientu del elefante, el precursor del alfil nel axedrez modernu. Na lliteratura antigua descríbense trés movimientos diferentes:
- Dos casielles en diagonal en toles direiciones, saltando sobro una casiella, como l'alfil nel shatranx. El mesmu movimientu que fai'l barcu na versión a cuatro manes del chaturanga (chaturayi). Esti ye probablemente'l movimientu más antiguu del elefante. Nel xiangqi, l'axedrez chinu, l'elefante tien un movimientu asemeyáu, sólo que nun pue saltar penriba d'una pieza.
- Una casiella p'alantre o en diagonal haza cualquier direición (piénsese nes cuatro pates y na trompa l'elefante). Esti ye'l mesmu movimientu que pue facer el xeneral platiáu nel shogi (axedrez xaponés). Nel makruk, l'axedrez thailandés, y nel sittuyin, l'axedrez birmanu, l'elefante muévese del mesmu mou. Esti movimientu fo descritu haza l'añu 1030 por Biruni nel so llibru <<India>>.
- En cualquier direición ortogonal saltando sobro una casiella. Una pieza que mueve igual, llámase dabbābah en dalgunes variantes del axedrez. Esti movimientu fo descritu pol mayestru árabe Al-Aldi haza l'añu 840 nuna obra que nun llegó completa hasta nós. La pallabra árabe <<dabbābah>> yera'l nome d'un artefautu de guerra emplegáu nel asediu y n'ataques a fortificaciones protexíes por muries, n'actualidá tórnase por <<tanque>>.
Les otres pieces movíen como apaez darréu:
- El peón tien idénticu movimientu al del axedrez coles particularidaes de nun poder avanzar dos casielles nel so primer movimientu y de qu'al coronar, la pieza que spstituye al peón ye la que s'alcontraba na columna al entamu la partida, nun siendo llibremente escoyida.
- El barcu o torre movía en files y columnes ensin poder saltar pieces.
- El caballeru o caballu, igual que nel axedrez, ye la única pieza que pue saltar sobro les demás, moviendo en forma d'ele, una casiella pa un llau y trés pa otru o viceversa.
- El visir o conseyeru movía una casiella en diagonal haza alantre o haza atrás.
- El rei o raxáh movía una casiella en cualquier direición, podía realizar una vegada en tola partida un movimientu igual que'l del caballu mientres nun tuviera en xaque, l'enroque nun esistía.
Oxetivu, desendolcu y maneres de vencer:
- L'oxetivu, lo mesmo que nel axedrez, ye da-y xaque mate al rei contrariu.
- El desendolcu del xuegu ye idénticu al del axedrez; entamen les blanques o les verdes, los movimientos son alternativos con posibilidá de captura, guetando'l xaque mate del rei contrariu.
- L'afogáu suponía la victoria pa quien quedaba ensin movimientos. Esta regla paez ilóxica, inda apaeció posteriormente en variaciones medievales del axedrez n'Inglaterra haza'l 1600. Según otres fontes, nun esistía l'afogáu, lo que resulta improbable.
- El xugador que capturaba toles pieces del rival a esceición del rei (desnudar al rei) ganaba. Nel shatranx podía ganase tamién asina, cola diferencia de que si nel turnu siguiente'l xugador col rei desnudu facía lo propio col rei contrario la partida concluía en tables.
Del chaturanga al axedrez
editarInda postúlase que'l chaturanga fo l'orixe del shatranx, y darréu ésti del axedrez, dalgunos investigadores creen que pa que l'axedrez pudiera llegar a tresformase nel xuegu que conocemos güei en día, el chaturanga tuvo que fusionase con otru xuegu más vieyu qu'elli; el llamáu <<petteia>>, n'onde col pasu'l tiempu'l xuegu fusionáu tresformaráse nel axedrez. Esti xuegu arribó a la India dende l'antigua Grecia, debíu a la conquista qu'Alexandru Magnu fizo a esti país haza l'añu 327 e.C. Siendo los soldaos griegos los que llevaben el xuegu dándo-ylo a conocer al pueblu hindú. Una vez na India, la petteia fusionó col chaturanga al dexar de llau el factor suerte y amestá-y la reflexón.
Puen apreciase xarrones griegos au muestren a Aquiles y a Áyax el Grande xugando una partida de petteia; tamién Platón na so obra <<La República>> fai referencia a esti xuegu de mesa. N'escavaciones arqueolóxiques feches en Troya alcontráronse fragmentos d'un tableru de petteia.
La petteia yera un xuegu d'estratexa qu'en llugar d'utilizar los daos pa dictaminar el movimientu de les pieces, manexaba'l pensamientu y la táutica.
Pieces
editarValor de les pieces
editar
Les pieces tienen un valor relativu aproximáu de:
- Peón: 1 puntu
- Caballu: 3 puntos
- Alfil: 3 puntos
- Torre: 5 puntos
- Dama: 10 puntos
- Rei: ∞ Infinitu
El valor de les pieces ye mui relativu, el potencial mostráu ye l'aproximáu al entamu la partida, trata d'orientar a los xugadores, pero habría que matizar dalgunes variaciones:
- Dos pieces (alfil y caballu) suelen dar meyor resultáu que torre y peón inda'l valor del recuadru seya'l mesmu.
- Un peón pasáu en 5ª, 6ª ó 7ª fila revalorízase yá qu'en potencia ye una pieza nueva (coronando).
- Un alfil val más qu'un caballu en posiciones abiertes y viceversa.
- Dos torres suelen dar más xuegu que la dama.
- Tres peones son meyores qu'una pieza (menos la dama) si tán lligaos y pasaos.
Movimientu de les pieces
editar
Los xugadores mueven, alternativamente, una de les sos pieces a esceición del enroque, nel que s'utilicen dos. Entama'l xugador del bandu blancu.
Nuna mesma casiella namái pue haber una pieza, pero si pue ocupase con otra si la pieza ye capturada, esto produzse cuando una pieza de diferente color ponse nel llugar que taba l'anterior, dexándola apartada de la partida.
Cada pieza tien una forma de movese que nun varía nel trescursu la partida, amestando los movimientos especiales: enroque y captura del peón al pasu.
La única pieza que pue saltar sobro otres ye'l caballu y nel casu únicu del enroque la torre. Por saltar entiéndese qu'una pieza pase penriba d'otra seya contraria o non.
El peón
editarEl peón ye la única pieza que mueve de formes distintes si captura o non. Pue avanzar una o dos casielles nel so primer movimientu, y nos siguientes d'una nuna, qu'enxamás podrá ser p'atrás o haza un llau. Si'l peón tien una pieza rival en diagonal y a un escaque de distancia, ésti pue capturala, si tien otra pieza na mesma columna xustu delantre, el peón queda bloqueáu y nun podrá avanzar a menos qu'esa pieza cole d'ellí o que puea capturar. Cuando un peón arriba a la primer fila rival produzse la <<coronación>> o <<promoción>>, llegáu esi momentu, convertirase na pieza que se desee a esceición d'otru peón o un rei.
El caballu
editarEl caballu ye la única pieza que pue saltar sobro les demás, ye dicir, que tando una pieza pol mediu pue mover igual. Mueve en forma d'ele mayúscula <<L>>, adelantando dos casielles n'horizontal o vertical y darréu otra perpendicularmente y viceversa, pue describise tamién como un movimientu que pon al caballu na casiella más cercana que nun te nuna fila, columna o diagonal dende la so posición actual.
L'alfil
editarL'alfil mueve peles diagonales del tableru, al entamu cada xugador tien 2 alfiles en casielles de color distinta, color qu'enxamás podrán abandonar, tampoco puen saltar sobro otres pieces. L'alfil represéntase cola lletra <<A>>.
La torre
editarLa torre pue movese en files y columnes tantes casielles llibres como requiera, nun pue saltar penriba d'otres pieces salvo nel enroque. La torre represéntase cola lletra <<T>>.
La reina
editarLa dama o reina ye la pieza más poderosa, pue mover tantes casielles llibres como se desee en toles direiciones, pero nun pue saltar sobro otres pieces nin propies nin adversaries. La dama represéntase cola lletra <<D>>.
El rei
editarEl rei pue mover una casiella en cualquier direición siempre qu'ésta nun te ocupada por una pieza de la mesma color o en xaque, como esceición, nel enroque'l rei pue mover dos casielles. El rei ye la única pieza que nun pue colocase xunto al rei contrariu. L'oxetivu na partida ye capturar al rei contrariu. El rei represéntase cola lletra <<R>>.
El xaque
editarCuando una pieza amenaza al rei, dá-y xaque automáticamente, si esti xaque nun pue evitase de nenguna manera conviértese en xaque mate y finaliza la partida con victoria pal que consiguió facelo. Nun puen realizase movimientos que pongan en xaque al rei propiu, de facelo incurren nuna illegalidá y si fuera una partida oficial, l'árbitru podría decretar la derrota del xugador infractor. Nun ye obligatoriu avisar al rival que'l so rei alcuéntrase en xaque, yá que pue distraelo, sicasí n'alcuentros amistosos suel avisase diciendo <<xaque>>. En posición de xaque ye obligatoriu fuxir col rei, tapalo con otra pieza o tomar la pieza que da xaque, nun pudiendo aplicar estos remedios siempre, yá qu'esisten los xaques dobles ( con una pieza y una descubierta ) o los xaques de caballu. El xaque represéntase con un signu d'adición <<+>>.
Posición d'entamu
editarLa partida entámase coles pieces colocaes na so posición inicial sobro'l tableru. Los xugadores deben situase ún frente al otru col tableru en mediu, de forma que dambos tengan una casiella blanca nel escaque del cantu inferior derechu respeutivu. Les pieces colóquense simétricamente respeuto a los xugadores y, a esceición de la dama y el rei, tamién simétricamente respeuto a la llinia visual ente xugadores. Teniendo en cuenta la nomenclatura de files y columnes, les blanques deben ocupar les files 1ª y 2ª mientres que les prietes situaranse na 7ª y na 8ª. Asina, cada bandu colocará les sos pieces nes dos primeres files. Na primer fila, les torres colóquense nes esquines, siguíes de los caballos y darréu de los alfiles. Nos dos escaques centrales de la primer fila de cada xugador sitúense'l rei y la dama, ésta colócase na casiella del so mesmu color y el rei na casiella central contigua, de color contrariu a ésti. D'esti mou, el xugador blancu tien al so rei a la derecha de la so dama y el prietu a la izquierda. Na segunda fila de cada xugador colócase la filera d'ocho peones. Dividiendo les columnes del tableru en dos partes, ente'l rei y la dama alcontramos haza'l llau del rei el <<flancu de rei>> y haza'l llau de la dama'l <<flancu de dama>>.
Torneos
editarN'Asturies organícense añalmente dellos torneos de menor y mayor calibre, esistiendo tamién un campeonatu autonómicu por equpipos ya individual. Ente los torneos más destacaos alcuéntrense'l Campeonatu Autonómicu, l'Open Ciudá d'Uviéu y el Román Torán, esti caberu pa xente mozo.
A nivel mundial l'axedrez cuenta con circuitos importantes como'l Tornéu de Linares, onde van los meyores xugadores del momentu o les Olimpiaes, coles que más de 150 países compiten ente si por equipos.
En cada ciudá suel haber un open añal además de campeonatos menores.
Titulación
editarNiveles nacionales
- Mayestru rexonal ( Campeón de Comunidá Autónoma )
- Mayestru nacional ( Campeón d'España )
Niveles internacionales
editar- Mayestru Candidatu ( + 2.200 Elo )
- Mayestru F.I.D.E. ( + 2.300 Elo )
- Mayestru Internacional ( + 2.400 Elo y 3 normes de M.I. )
- Gran Mayestru Internacional ( + 2.500 Elo y 3 normes de G.M. )
Anguaño n'Asturies hai 3 Mayestros Internacionales ( Marcos Llaneza Vega, Alberto Andrés Goznález y David Recuero Guerra ) y dellos Mayestros F.I.D.E. pero nengún Gran Mayestru, esti títulu ta reserváu a lleendes del nivel de Fisher, Karpov y Kasparov, n'actualidá la cantidá de Grandes Mayestros nel mundu ronda los 1.000, siendo 28 d'ellos españoles.
El títulu una vez consiguíu ye vitaliciu ya inda baxe l'Elo caltiénse.
Sistema de puntuación
editarL'Elo ye pal axedrez lo que'l ranking A.T.P. pal tenis. Formulolo per primer vegada'l físico-matemáticu y profesor Árpád Élő (1903-1992).
Gracies a esta fórmula pue medise'l nivel aproximáu de cada xugador, siendo'l record 2.851 puntos, consiguíos por Garry Kaspárov nel añu 2000.
Notación
editar
Esisten dellos sistemes de notación, de los qu'hai 2 principales y 1 oficial ( descriptivu y alxebráicu ) inda'l descriptivu ta en desavezu n'actualidá. El tableru divídese n'8 files y 8 columnes, cada fila tien un númberu y cada columna una lletra lo que fai que cada escaque tenga nome propiu, por exemplu, la casiella onde'l rei blancu entama ye <<e1>>. El peón nun tien símbolu, polo qu'al mover, ponse namái la casiella onde mueve o captura.
Escritura
editar- C — Caballu
- A — Alfil
- T — Torre
- D — Dama (Reina)
- R — Rei
- 0–0 — Enroque curtiu
- 0–0–0 — Enroque llargu
- x — Captura
- + — Xaque
- ++ ó # — Xaque mate
- Dalgunos símbolos utilizaos pa comentar partíes son:
- ! — Bona xugada
- !! — Xugada brillante
- ? — Mala xugada
- ?? — Grave error
- !? — Xugada interesante
- ?! — Xugada dubiosa
- ± — Ventaya blanca
- +/= ± — Llixera ventaya blanca
- +– — Ventaya ganadora blanca
- –/+ (o bien, figura invertida de ±) — Ventaya prieta
- =/+ (o bien, figura invertida de ±) — Llixera ventaya prieta
- –+ — Ventaya ganadora prieta
- ∞ — Posición incierta
Exemplu
editar1. e4 e5, 2.Cf3 Cc6, 3.Ac4 d6, 4.Cc3 Ag4, 5.d3 Cd4, 6.Cxe5! Axd1??, 7.Axf7+ Re7, 8.Cd6#
( Mate de Legall )
Fases del xuegu
editarLo mesmu que los llibros, nel axedrez hai 3 etapes, l'apertura, el desendolcu y el final
Apertures
editarMostraranse darréu delles apertures teóriques ensin entrar en variantes y sub-variantes de les mesmes.
Con e4
- Apertura española: 1.e4 e5, 2.Cf3 Cc6, 3.Ab5
- Apertura italiana: 1.e4 e5, 2.Cf3 Cc6, 3.Ac4
- Apertura escocesa: 1.e4 e5, Cf3 Cc6, 3.d4
- Defensa rusa: 1.e4 e5, 2.Cf3 Cf6
- Defensa francesa: 1.e4 e6
- Defensa siciliana: 1.e4 c5
- Defensa Karo-Khan: 1.e4 c6
- Defensa escandinava: 1.e4 d5, exd5 Dxd5
- Defensa portuguesa: 1.e4 d5, 2.exd5 Cf6
- Defensa Pirc: 1.e4 d6 2.d4 Cf6 3.Cc3 g6
- Defensa Philidor: 1.e4 e5, 2.Cf3 d6
Con d4
- Apertura catalana: 1.d4 Cf6 2.c4 e6 3.g3
- Defensa India de rei: 1.d4 Cf6, 2.c4 g6, 3.Cc3 Ag7, 4.e4 d6, 5.Cf3 0-0
- Defensa India de dama: 1.d4 Cf6, 2.c4 e6, 3.Cf3 b6
- Nimnzoindia: 1.d4 Cf6, 2.c4 e6, 3.Cc3 Ab4
- Defensa eslava: 1.d4 d5, 2.c4 c6
- Defensa semi-eslava: 1.d4 d5, 2.c4 e6
- Defensa holandesa: 1.d4 f5
- Gambito de dama: 1.d4 d5, 2.c4 dxc4
- Contragambito Albin: 1.d4 d5, 2.c4 e5
Otres
- Ataque Larssen: 1.b3
- Apertura polaca: 1.b4
- Apertura Dunst: 1.Cc3
- Apertura inglesa: 1.c4
- Apertura Reti: 1.Cf3
- Apertura Bird: 1.f4
- Apertura Benko: 1.g3
- Apertura Gleb: 1.g4
Desendolcu
editarTrascurre tres l'apertura, cuando les xugaes teóriques s'acaben y entama la estratexa de caún.
Final
editarCuando queden poques pieces, normalmente peones, suel producise'l final, onde les posiciones cuenten más.
Campeones
editarCampeones d'Asturies  - 1920-2008
|
|---|
Lista
|
| Campeones del mundu |
| Campeones pola F.I.D.E. ( 1993-2006 ) Lista
|
| Campeones clásicos Lista
|
| Non oficiales Lista
|
| Indiscutibles Lista
|
| Campeones unificaos Lista
|
Referencies
editar- ↑ Esti términu apaez nel Diccionariu de l'Academia de la Llingua Asturiana. Ver: Axedrez
Enllaces esternos
editar- [1] Archiváu 2008-12-26 en Wayback Machine Ajedrezastur
- [2] F.A.P.A.
- [3] Blogue Axedrez
- [4] F.I.D.E.
- [5] F.E.D.A.
- Imaxe d'un tableru d'axedrez Archiváu 2006-11-13 en Wayback Machine
