Wikipedia

Cabruagénigos

Los cabruagénigos (en xenitivu llatín Cabruagenigorum)[2] yeren una tribu ástur, emparentada cola tribu de los zoelas (al pie de los clanes de los visaligos, desoncos y tridiavos), que probablemente s'asitiaben na actual contorna de La Cabrera (Lleón). Nos sos oríxenes yeren una antigua cla de los Zoelas (qu'estendíen el so territoriu dende Sanabria hasta la sierra de la Culiebra ocupando tamién parte de la rexón portuguesa de Trás-os-Montes,[3] pero habríense desligado del tueru común pasando a ser una unidá independiente y tando, por tanto, nel so mesmu planu xerárquicu.[4]

Infotabla de grupu humanuCabruagénigos
Tipu grupu étnicu históricu
Periodu Hispania romana
Cambiar los datos en Wikidata
Estensión del territoriu ástur. El so orixe tópase, supuestamente, nel ríu Astura (Esla). Por él, los sos riberanos fueron llamaos ástures y esti xentiliciu estender a tolos habitantes d'esi territoriu, que tuvo por capital Asturica. El territoriu foi llamáu dacuando Asturia (esistiendo una Asturia cismontana y una Asturia transmontana).[1]

Hipótesis etimolóxiques

editar

Sobre l'orixe del términu cabruagénigos, destaca la vinculación ente'l sustratu celta ginos, genos[5][6] que'l so sentíu ye 'fíu de' (en llatín raza, orixe, cla, familia) y el raigañu n'asociación col indoeuropéu kapro (cabra),[7][8] presente na pallabra celta gabros.[9][10]

Puede reparase un parentescu si analizamos la evolución sintáctica qu'esperimentó la denominación de la contorna lleonesa de La Cabrera, gracies a la documentación medieval[11] que se caltuvo hasta los nuesos díes:

  • Caprariam → Capraria → Capreyra → Cabreyra → Cabrera.
  • Capra¯ariam provién del llatín capra (cabra) y el sufixu de coleutividá -ariam (-ariam → -aria → -eira → -yera).[12]
 
Placa ovalada con inscripción grabada en lletra capital aplicada con oru y dedicada al dios Marti Tileno.[13] El Tilenus veneráu en dómina prerromana acomuñar mientres la romanización con Marte, dios romanu de la guerra que representa a les fuercies deíficas implicaes nella pero ye tamién un ser divín asociáu al campu y a la vexetación. Esta inscripción ye una muestra más del sincretismu, de la interpretatio romana o asimilación d'un dios romanu con otru indíxena fechu pol cual conviven cultos antiguos con otros nuevos y que ye aceptáu, siquier en parte, polos pueblos implicaos. L'alta cronoloxía de la pieza (sieglu III) indica la estensa duración que tuvo'l cultu d'ésti dios ástur. Según la mitoloxía cabreiresa, el monte Teleno allugaba la morada del dios Marti Tileno, quien apagaba los sos rayos al rematar les nubes nun pozu soterrañu de Corporales de Cabrera. Tamién cunta la lleenda que nos cumes d'esti monte atopaba un llagu con suelu de mármol onde los dioses bañar n'agües arumaes con flora y yerbes monteses.[14]

Asentamientu

editar

Nun se dispón d'escritos antiguos qu'atestigüen cuál yera'l territoriu exactu qu'habitaben, pero hai nicios qu'indiquen la probabilidá de que s'asitiaren y dieren orixe a l'actual contorna de La Cabrera o Cabreira (el so nome en dialeutu cabreirés),[15][16][17] nel suroeste de la provincia de Lleón, ente los sieglos I e.C. y III d. C.. Na Edá Contemporánea esta rellación manifestar no relativo a la toponimia (Cabreira)[18] y xentilicios (cabreirés/cabreiresa), según nes reminiscencies culturales,[19] presentes nun ampliu númberu de costumes prerromanes,[20] d'orixe celta,[21] qu'hasta finales del sieglu XX caltener na zona.

Afayos arqueolóxicos indiquen que nel norte del territoriu cabreirés hubo presencia de cles Gigurros,[22] pero nun hai una información precisa sobre'l restu de valles cabreireses, muncho menos accesibles pol so montascosu orografía. Sobre los Cabruagénigos sábese que yeren vecinos de los Zoelas (Sanabria, Trás-os-Montes, Aliste) y Orniacos (La Valduerna), y conociendo los allugamientos d'estes tribus y la de los Gigurros (Valdeorras) queda un vacíu territorial, una tierra de naide, que coincide con La Cabrera, que podría tar ocupada por ellos. Asina lo afirma l'historiador, nacíu en Castrocontrigo, Antonio Justel Carracedo.[23] Los testos y grabaos de dómina romana recuperaos hasta la fecha son curties, curtios y apenes apurren daqué d'información sobre los asentamientos, pero les escavaciones arqueolóxiques realizaes mientres el sieglu XX atoparon un ampliu númberu de castros y corones ástures en tol territoriu cabreirés. Posteriores estudios revelaron tamién los usos y manera de vida de los sos habitantes, confirmando la so ascendencia ástur.[24]

De confirmase que s'asitiaben na exa ente'l monte sagráu Teleno, acomuñáu al dios ástur Tileno del que yera oxetu de cultu nel so visu (denominación derivada de la voz primixenia indoeuropea tilenia que'l so significáu ye punta o cume d'un monte: tilenia → Tilenus → Tileno → Teleno),[25] y l'esplotación minera d'oru de Las Médulas, la tribu de los Cabruagénigos pudo ser altamente participativa tantu nes guerres cántabres (nel Mons Medulius desenvolvióse una de les batalles más cruentes y decisives), como na importante obra d'inxeniería de canalización d'agües escontra la esplotación minera de Las Médulas.

Manera de vida

editar

La descripción más interesante que tenemos d'ellos, que engloba a tolos pueblos montañeses del noroeste de la península, deber a la obra Geographiká d'Estrabón, que nos diz:

Toos el montañeses son sobrios, beben agua, duermen en tierra y dexen los sos pelos llargos y sueltos según el costume de les muyeres, anque cuando combaten cinxir la frente con una banda. Comen principalmente carne de ganáu cabrío; a Ares sacrifiquen machos cabríos, y tamién cautivos y caballos; suelen faer hecatombes de cada especie de víctima, al usu griegu... Realicen competiciones de tipu ximnásticu, militares y de carreres de caballos, con pugilatos, carreres y combates tantu de guerrilles como en formación de manípulos. El montañeses alimentar con bellota dos partes del añu, dexándoles ensugar y esmagayándoles; depués moler y faen pan con elles pa caltenelo llargu tiempu. Tamién beben cerveza "zythos". El vinu, sicasí, ye escasu y, cuando lo consiguen, peracabar al puntu en fiestes coles sos families. En llugar d'aceite usen mantega. Comen sentaos en poyetes construyíos alredor de les parés y guardándose sitios acordies cola honra y la posición social. La comida sirvir en círculu, de mano en mano y mientres beben baillen al son de la flauta y trompeta en corru y tamién saltando y poniéndose en cliques. Toos visten polo xeneral de negru con túniques nes que tamién se chen sobre cames de paya. Utilicen vasos de madera como los keltoi. Les muyeres lleven enagües y vistíos bordaos de flores. En llugar de moneda, los que viven nos rincones más estremaos valir del trueque de mercancíes o dan llámines de plata cortáu. Espeñen a los condergaos a la pena capital y a les parricíes los lapidan fora de les fronteres o ciudaes. Cásense como los griegos. A los enfermos, tal como faíen los exipcios na antigüedá, sacar a los caminos por que soliciten conseyu sobre la so enfermedá a aquellos que la esperimentaren. Utilizaben barcos de cueru hasta la dómina de Brutu poles agües y el fango ya inclusive inda son raros los fechos d'un solu tueru d'árbol. Les sos piedres de sal son acolorataes, anque machucaes vuélvense blanques. Asina ye la vida de los montañeses, como dixi; refiérome a los que tán asitiaos nel llau septentrional de la Iberia, los galaicos, ástures y cántabros hasta los vasconos y el Pirinéu, yá que ye asemeyáu'l xéneru de vida de toos ellos.
Estrabón, "Xeografía".

En rellación coles guerres ástur-cántabres l'historiador romanu Lucio Anneo Floro tamién nos amuesa'l calter guerreru de los pueblos ástures:

N'Occidente, cuasi toa Hispania taba pacificada sacante la que baña l'Océanu Citerior y toca a los montes de la estremidá del Pirinéu. Equí ximelgábense dos pueblos bien fuertes entá non sometíos, los cántabros y los ástures.
Lucio Anneo Floro.
Los ástures, por esti tiempu, baxaron con un gran exércitu de los sos nevaos montes. Y nun yera a palpu qu'aquellos bárbaros entamaben l'ataque sinón que, poniendo'l so campamentu xunto al ríu Astura, estremando l'exércitu en tres columnes, preparar p'atacar a un mesmu tiempu los trés campamentos romanos. Y hubiera una llucha cruento y dudoso (...) de nun ser pola traición de los brigaecinos qu'avisaron a Carisio y ésti actuó col so exércitu (...) La poderosa ciudá de Lancia acoyó los restos del exércitu en derrota y lluchóse nella tan encarnizadamente que, cuando tomada la ciudá los soldaos reclamaben que-y la pegara fueu, a dures penes pudo consiguir el xeneral que-y la perdonara por que, quedando de pies, fuera meyor monumentu pa la victoria romana qu'amburada.
Lucio Anneo Floro.

Sía que non foi Pliniu'l Vieyu, naturalista y militar romanu, quien ente los años 68 y 72 visitó los Montes de Lleón, dirixendo la prospección de metales que dieron orixe, ente otros, a la esplotación d'oru de Las Médulas. Plinio da cuenta d'ello nuna carta unviada al emperador romanu Galba:

Dempués de tres meses de trabayu, colos 15.000 esclavos que m'apurristi, tengo'l prestu de comunicate que topemos bayura del preciáu metal, formosu como les azucenas.
Cayo Plinio Cecilio Segundu.

Y da cuenta del procesu d'estracción del preciáu metal de Las Médulas:

Hai quien señalaron que Asturia, Gallaecia y Lusitania apurren venti mil llibres cada añu por esti sistema [la arrugia, la baltadera de montes], pero la que más produz ye Asturia, y nenguna otra tierra caltién esta fertilidá mientres tantos sieglos.
Cayo Plinio Cecilio Segundu.
...Y el monte estazáu cai por sigo mesmu con más estrueldu del que la especie humana pueda concebir...
Cayo Plinio Cecilio Segundu.

Pa dar salida al oru y minerales estrayíos y facilitar los movimientos de les tropes de dominiu y vixilancia de les esplotaciones, los romanos construyeron una calzada que baxando de La Cabrera empalmaba cerca de Congosta cola calzada que d'Astorga conducía a Braga, en Portugal, pasando por Calzada de la Valdería y que'l so nome recuerda la esistencia d'esta vía.

Pactu d'hospitalidá ente gentilidades y particulares

editar
 
La Tabla de los Zoelas o La Tabla de Astorga ye un testu xurídicu realizáu sobre una placa de bronce (32x24 cm) de forma cuadrangular y coronada por un frontón triangular en que'l so interior apaez datar consular. Atopar nel Staatliche Museen de Berlín.

Los ástures topábense estremaos en gens o tribus; éstes taben compuestes, de la mesma, por cles familiares, les llamaes gentilidades. Al ser éstes grupos zarraos dientro d'una gens más amplia, y establecer la identidá xurídica del individuu, formen cles que la so insolidaridá y fuercia van en desterciu d'una organización política a manera d'Estáu.

 
Esquema y trescripción del Pactu de los Zoelas.[26]

L'elementu correutor d'esti fenómenu foi una institución conocida col nome de hospitium (hospiciu o hospitalidá), que yeren alcuerdos d'amistá consistentes na so mayoría nun documentu portátil de bronce o plata, llamáu tésera; suponía una vinculación especial pola cual los implicaos (individuos o ciudaes) recibir en mutua proteición, reconociéndose lleis, derechos y deberes que s'afiguren en cartes tabulas (tables de bronce). El pactu d'hospitalidá dexaba adquirir los derechos d'un grupu xentiliciu a otros grupos o individuos; quien s'acoyíen a tutelar d'esi grupu. Nun se trataba d'un actu d'adopción, les partes actuantes contraíen derechos mutuos ensin que la personalidá propia perdiérase. De primeres estos pactos yeren verbales, un ritu con presencia de testigos y de los dioses qu'actuaben como garantes. Más tarde, los romanos asimilaríen tamién estos alcuerdos.[27]

La gens cabruagéniga apaez mentada per primer vegada nel Pactu de los Zoelas,[28] un tratáu d'hospitalidá ente les civitas Zoelarum en dómina romana.[29]

Nel consuláu de Marcu Licinio Crasso y de Lucio Calpurnio Pisón, cuatro díes antes de les Caliendes de mayu, la gentilitas de los Desoncos de la gens de los Zoelas, y la gentilitas de los Tridiavos, de la mesma gens de los Zoelas, anovaron un pactu d'hospitalidá perantiguu y recibiéronse mutuamente na so fidelidá y vecería y la de los sos fíos y descendientes. Realizar Arausa, fíu de Blecaeno, Turaio, fíu de Cloutio, Docio, fíu de Elaeso, Magilón, fíu de Cloutio, Bodecio, fíu de Burralo, Elaeso fíu de Clutamo, per mediu de Abieno, fíu de Pentilo, maxistráu de los Zoelas. Fechu en Curunda.
Pactu de los Zoelas.[30]
Nel consuláu de Glabrión y de Homullo, cinco díes antes de xunetu, la mesma gentilitas de los Desoncos y la gentilitas de los Tridiavos recibieron na mesma vecería y nos mesmos pactos, de la gens de los Avolgigos a Sempronio Perpetuu Orniaco y de la gens de los Visaligos a Antonio Arquio y de la gens de los Cabruagénigos a Flavio Frontón (dambos) Zoelas. Realizar Lucio Silón y Lucio Flavio Severu. Na ciudá de Asturica Augusta.
Pactu de los Zoelas.[30]

En dambos testos puede reparase que tán dataos correutamente atendiendo a la mención de los cónsules y el calendariu romanos. El primer párrafu corresponder col 27 d'abril del añu 27 y el segundu párrafu correspuéndese de la mesma cola renovación del pactu, el 11 de xunetu del añu 152.

El primer pactu indica, per otra parte, que se trata d'una reafirmación d'otru tratáu anterior, que con toa probabilidá pudiera tener un orixe prerromanu. Reconócense mutuamente dos gentilidades que pertenecen a una mesma gens, que sirven d'unidaes sociales correspondientes a unes llendes territoriales concretos y definíos. Los seis firmantes del pactu tienen un namái nome ástur, acompañáu de la denominación del padre, tamién ástur. Apaez tamién un maxistráu de la gens zoela.

Nel pactu correspondiente al añu 152, los dos gentilidades deciden reafitar y ampliar el pactu, incluyendo a trés nuevos representantes de les sos respeutives gens: Orniacos, Visaligos y Cabruagénigos (estos dos últimos pertenecientes a la civitas de los Zoelas). Ye importante comprobar el grau de romanización que yá s'adquirió: los zoelas mentaos tienen agora nomes romanos. Un personaxe, Sempronio Orniaco, tien los trés nomes a la manera romana, al igual que los dos maxistraos que dan fe. El primer pactu foi realizáu na ciudá de Curunda ente que'l segundu na capital del conventus, Asturica Augusta.

Ver tamién

editar

Referencies

editar
  1. ↑ Santos, Juan (1985). Comunidad indíxenes y alministración romana nel Noroeste hispánicu. Universidá del País Vascu. ISBN 9788475850191.
  2. ↑ Navarro García, Luis; Ramos Pérez, Demetrio; Díaz-Trechuelo Spínola, María Lourdes (1992). Historia xeneral d'España y América. Ediciones Rialp. ISBN 84-321-2097-9.
  3. ↑ Ferreira, Amadeu (4 de marzu de 2003). «Ls Zoelas». Jornal Nordeste (Miranda: tierra, giente i lhéngua). 
  4. ↑ Menéndez Pidal, Ramón; Mangues Manjarrés, Julio (1991). Historia d'España. Espasa-Calpe. ISBN 9788423949847.
  5. ↑ Villar, Francisco; Prósper, Blanca María (2005). Vascos, celtes ya indoeuropeos: Xenes y lengua. Universidá de Salamanca. ISBN 978-84-7800-530-7.
  6. ↑ Meertens Instituut. «Bancu de datos de nomes de pila de Flandes y Holanda» (holandés). Consultáu'l 5 de xineru de 2010.
  7. ↑ Rodríguez Adrados, Francisco; Bernabé Payares, Alberto; Mendoza, Julia (1998). Manual de llingüística indoeuropea: Morfoloxía : pronomes, alverbios, partícules y numberales. Sintaxis. Ediciones Clásiques.
  8. ↑ Mañanes, Tomás (1981). El Bierzo prerromanu y romanu. Centru d'Estudios y Investigación San Isidoro. ISBN 84-00-04943-8.
  9. ↑ De Gregorio, Giacomo (1903). Studi glottologici italiani. Y. Loescher.
  10. ↑ Prósper, Blanca María (2002). Lengua y relixones prerromanes del occidente de la Península Ibérica. Universidá de Salamanca. ISBN 8478008187.
  11. ↑ Balto vieyu del Monesteriu de San Pedro de Montes
  12. ↑ García Arias, Xosé Lluis (1980). «De toponimia tebergana (III): fitotoponimia». Boletín del Real Institutu d'Estudios Asturianos (99). ISSN 0020-384X. 
  13. ↑ Foi atopada en Quintana del Marcu (Lleón) y anguaño atópase nel Muséu Arqueolóxicu Nacional de Madrid.
  14. ↑ Rubio Gago, Manuel; Rúa Ayer, Francisco (2004). La piedra celeste: creencies populares lleoneses. Institutu Lleonés de Cultura. ISBN 978-84-95702-43-2.
  15. ↑ Casado Lobato, Mª Concepción (2002). La Fala de la Cabrera Alta. Academia de la Llingua Asturiana. ISBN 84-8168-327-2.
  16. ↑ Rodríguez Bayu, Jonatán (2007). Vocabulariu de Bañar. Academia de la Llingua Asturiana. ISBN 978-84-8168-427-8.
  17. ↑ Garrido Silván, Manuel (2006). Les vieyes pallabres: Ensayu d'un vocabulariu tradicional cabreirés. La Vieya Posada. ISBN 978-84-922781-5-2.
  18. ↑ Justel Carracedo, Antonio. "Oríxenes del nome y hestoria de Cabrera", La Cabrera, una contorna sorprendente. [s. l. a. p.].
  19. ↑ Aladro Majúa, Inmaculada (1991). La Cabrera: Tradición y cultura. Universidá de Lleón. ISBN 84-7719-259-6.
  20. ↑ García Trapiello, Pedro (1991). Cabrera Alta: Urces, vientos y estremes. Caxa España. -Y-188-1991.
  21. ↑ Garrido Silván, Manuel (1988). Leyenda cabreiresas. La Vieya Posada. ISBN 84-922781-1-0.
  22. ↑ Ara de San Pedro de Truenes, conceyu de Ponte de Domingo Flórez, dedicada por un indíxena romanizado que s'identifica como Gigurro, esto ye, miembru de los Gigurri. más información sobre l'ara en foru cultural-provincia-de-el.html Foru Cultural Provincia d'El Bierzo.
  23. ↑ Justel Carracedo, Antonio (1991). «Boisán, antecedentes históricos». Revista Excelsior (115). 
  24. ↑ Sánchez-Palencia, F. Javier; Fernández-Posse, Mª Dolores (1985). La Corona y el Castru de Corporales I. Ministeriu de Cultura. ISBN 84-505-2255-2.
  25. ↑ Sevilla Rodríguez, Martín (1979). «Toponimia d'orixe indoeuropéu prelatino n'Asturies». Boletín del Real Institutu d'Estudios Asturianos (33). ISSN 0020-384X. 
  26. ↑ Muséu Provincial de Lugo.
  27. ↑ García Martínez, Sonia María (1999). «El pactu de los Zoelae y la so repercusión nel ordenamientu social y territorial de los ástures». Argutorio: revista de l'Asociación Cultural "Monte Irago" (3). ISSN 1575-801X. 
  28. ↑ Xunta de Castiella y Lleón. «La organización social (España)» (castellanu). Archiváu dende l'orixinal, el 27 de marzu de 2010. Consultáu'l 19 de xineru de 2010.
  29. ↑ Inés Sastre Prats. «Estructura d'esplotación social y organización del territoriu na civitas Zoelarum» (castellanu). Archiváu dende l'orixinal, el 2010-04-02. Consultáu'l 19 de xineru de 2010.
  30. ↑ 30,0 30,1 Pactu de los Zoelas, añu 27; anováu en 152. Corpus Inscriptionum Latinarum II, 2633




Sacáu de «https://ast.wikipedia.org/w/index.php?title=Cabruagénigos&oldid=4240914»