Wikipedia

Creu

Un credo ye un oficiu, declaración o confesión de fe que ye compartida por una comunidá relixosa, y en particular ye una fórmula fixa que se recita na lliturxa.

Iconu que representa al Emperador Constantino y los padres del Conceyu de Nicea de 325 col testu en griegu del Símbolu niceno-constantinopolitano del añu 381 na so forma llitúrxica.

La fórmula más conocida ye'l Símbolu Niceno-Constantinopolitano (llamáu tamién símbolu niceno). Na lliturxa de la Ilesia católica y de delles denominaciones protestantes úsase tamién el Credo de los Apóstoles.

Historia editar

El Credo niceno-constantinopolitao, qu'a finales del sieglu V recitar na lliturxa en Antioquía y dende 511 en Constantinopla[1][2] foi introducíu na lliturxa de la cristiandá occidental por decisión de la III Conceyu de Toledo nel añu 589.[3]

La práutica estender n'España, les Islles Britániques y el reinu francu, pero por enforma tiempu nun foi aceptada en Roma. Cuando Carlomagno convocó en 809 un conceyu n'Aquisgrán y quixo llograr l'aprobación papal de la decisión del conceyu d'incluyir nel Credo la clausa Filioque, el papa Lleón III oponer a l'amestadura (a pesar de declarar ortodoxa la doctrina espresada) y suxurió siguir l'exemplu de Roma al nun incluyir el Credo na celebración de la misa.[4]

En 1014 por cuenta de la so coronación como emperador del Sacru Imperiu, Enrique II solicitó al papa Benedicto VIII la recitación del Credo na misa. El papa aportó al so pidimientu, colo que per primer vegada na hestoria'l Credo usar na misa en Roma.[4]

Fórmules editar

Son dos les fórmules utilizaes: el Símbolu Niceno-Constantinopolitano (de cutiu llamáu'l Símbolu Niceno) y el Símbolu de los Apóstoles.

Credo Niceno-Constantinopolitano editar

Ver tamién: Símbolu niceno

Lo que se llama comúnmente'l "Credo Niceno" y más correutamente'l "Credo Niceno-Constantinopolitano" nun ye exactamente'l testu formuláu mientres el Segundu Conceyu Ecuménicu na Ciudá de Constantinopla (añu 381), revisión radical del testu del Primer Conceyu Ecuménicu en Nicea (nel añu 325). Los testos que por ser el de les lliturxes bizantina y romana son más conocíos difieren del d'esi Conceyu del añu 381 al utilizar el númberu singular de los verbos "Creo", "Confieso", "Espero": lo que'l testu orixinal diz ye "Creemos" (πιστεύομεν), "Confesamos" (ὁμολογοῦμεν), "Esperamos" (προσδοκοῦμεν). El testu de la lliturxa mozárabe caltién la forma plural. Los testos en llatín tienen dos frases ausentes nel testu orixinal del Conceyu de Constantinopla (381). Una, Deum de Deo, atopar nel símbolu del Conceyu de Nicea (325) mas non nel testu del añu 381. Sobre la otra, 'Filioque nel ritu romanu, et Filio nel ritu mozárabe, hubo una importante discutiniu ente les Ilesies católica y ortodoxa. Amás el testu mozárabe añade, dempués de Per quem omnia facta sunt, quae in cælo, et quae in terra, frase tamién presente nel símbolu 325, mas non nel símbolu 381, y omite, al falar de la crucifixón y la resurreición de Jesús, los dos frases pro nobis y secundum Scripturas.

Testu llitúrxicu en griegu (ritu bizantín) y llatín (ritu romanu)
Griegu
Πιστεύω εἰς ἕνα Θεόν, Πατέρα, Παντοκράτορα, ποιητὴν οὐρανοῦ καὶ γῆς, ὁρατῶν τε πάντων καὶ ἀοράτων.
Καὶ εἰς ἕνα Κύριον Ἰησοῦν Χριστόν, τὸν Υἱὸν τοῦ Θεοῦ τὸν μονογενῆ, τὸν ἐκ τοῦ Πατρὸς γεννηθέντα πρὸ πάντων τῶν αἰώνων. Φῶς ἐκ φωτός, Θεὸν ἀληθινὸν ἐκ Θεοῦ ἀληθινοῦ, γεννηθέντα οὐ ποιηθέντα, ὁμοούσιον τῷ Πατρί, δι' οὗ τὰ πάντα ἐγένετο. Τὸν δι' ἡμᾶς τοὺς ἀνθρώπους καὶ διὰ τὴν ἡμετέραν σωτηρίαν κατελθόντα ἐκ τῶν οὐρανῶν καὶ σαρκωθέντα ἐκ Πνεύματος Ἁγίου καὶ Μαρίας τῆς Παρθένου καὶ ἐνανθρωπήσαντα. Σταυρωθέντα τε ὑπὲρ ἡμῶν ἐπὶ Ποντίου Πιλάτου, καὶ παθόντα καὶ ταφέντα. Καὶ ἀναστάντα τῇ τρίτῃ ἡμέρᾳ κατὰ τὰς Γραφάς. Καὶ ἀνελθόντα εἰς τοὺς Οὐρανοὺς καὶ καθεζόμενον ἐκ δεξιῶν τοῦ Πατρός. Καὶ πάλιν ἐρχόμενον μετὰ δόξης κρῖναι ζῶντας καὶ νεκρούς, οὗ τῆς βασιλείας οὐκ ἔσται τέλος.
Καὶ εἰς τὸ Πνεῦμα τὸ Ἅγιον, τὸ Κύριον, τὸ Ζωοποιόν, τὸ ἐκ τοῦ Πατρὸς ἐκπορευόμενον, τὸ σὺν Πατρὶ καὶ Υἱῷ συμπροσκυνούμενον καὶ συνδοξαζόμενον τὸ λαλῆσαν διὰ τῶν Προφητῶν.
Εἰς Μίαν, Ἁγίαν, Καθολικὴν καὶ Ἀποστολικὴν Ἐκκλησίαν. Ὁμολογῶ ἓν Βάπτισμα εἰς ἄφεσιν ἁμαρτιῶν. Προσδοκῶ ἀνάστασιν νεκρῶν. Καὶ ζωὴν τοῦ μέλλοντος αἰῶνος.
Ἀμήν.[5]
Llatín
Credo in unum Deum, Patrem omnipotentem, Factorem caeli et terrae, visibilium omnium et invisibilium.
Et in unum Dominum Iesum Christum, Filium Dei unigenitum, et ex Patre natum ante omnia saecula, Deum de Deo, Lumen de Lumine, Deum verum de Deo vero, genitum, non factum, consubstantialem Patri: per quem ómnia facta sunt; qui propter nos homines et propter nostram salutem descendit de caelis, et incarnatus est de Spiritu Sancto ex Maria Virgine et homo factus est, crucifixus etiam pro nobis sub Pontio Pilato, passus et sepultus est, et resurrexit tertia die secundum Scripturas, et ascendit in caelum, sedet ad dexteram Patris, et iterum venturus est cum gloria, iudicare vivos et mortuos; cuius regni non erit finis.
Et in Spíritum Sanctum, Dominum et vivificantem, qui ex Patre Filioque procedit, qui cum Patre et Filio simul adoratur et conglorificatur, qui locutus est per Prophetas.
Et unam sanctam catholicam et apostolicam Ecclesiam. Confiteor unum Baptisma in remissionem peccatorum. Et expecto resurrectionem mortuorum, et vitam venturi saeculi.
Amen.[6]
Testu llitúrxicu n'español (ritu romanu)
Creo nun solu Dios, Padre Toupoderosu, Creador del cielu y de la tierra, de too lo visible y lo invisible.
Creo nun solu Señor, Xesucristu, Fíu únicu de Dios, nacíu del Padre antes de tolos sieglos: Dios de Dios, Lluz de Lluz, Dios verdaderu de Dios verdaderu, niciáu, non creáu, de la mesma naturaleza que'l Padre, por quien tou foi fechu; que por nós, los homes, y por la nuesa salvación baxó del cielu, y por obra del Espíritu Santu encarnar de María, la Virxe, y fíxose home; y por la nuesa causa foi crucificáu en tiempos de Poncio Pilato; careció y foi soterráu, y resucitó al tercer día, según les Escritures, y xubió al cielu, y ta sentáu a la derecha del Padre; y de nuevu va venir con gloria pa xulgar a vivos y muertos, y el so reinu nun va tener fin.
Creo nel Espíritu Santu, Señor y dador de vida, que procede del Padre y del Fíu, que col Padre y el Fíu, recibe una mesma adoración y gloria, y que faló polos profetes.
Creo na Ilesia, que ye una, santa, católica y apostólica. Confieso qu'hai un solu Bautismu pal perdón de los pecaos.
Espero la resurreición de los muertos y la vida del mundu futuru.
Amén.[lower-alpha 1][6]
Testu llitúrxicu mozárabe
Llatín
Credimus in unum Deum Patrem omnipotentem, visibilium omnium et invisibilium Conditorem.
Et in unum Dominum nostrum Iesum Christum, Filium Dei Unigénitum, et ex Patre natum ante omnia sæcula. Deum ex Deo, Lumen ex Lumine. Deum verum ex Deo vero, natum non factum, Omousion Patri, hoc est, eiusdem cum Patre substantiae, Per quem omnia facta sunt, quae in cælo, et quae in terra.
Qui propter nos homines, et propter nostram salutem, descendit de caelis, et incarnatus est de Spiritu Sancto ex Maria Virgine, et homo factus est.
Passus sub Pontio Pilato, sepultus, tertia die resurrexit, ascendit ad cælos, sedet ad dexteram Dei Patris omnipotentis. Inde venturus est iudicare vivos et mortuos, cuius regni non erit finis.
Et in Spiritum Sanctum, Dominum vivificatorem, et ex Patre et Filio procedentem. Cum Patre et Filio adorandum et conglorificandum. Qui locutus est per prophetas.
Et unam, sanctam, Catholicam et Apostolicam Ecclesiam. Confitemur unum baptisma in remissionem peccatorum. Expectamus resurrectionem mortuorum et vitam venturi sæculi.
Amen.[7]
Español
Creemos nun solu Dios Padre toupoderosu, facedor del cielu y de la tierra, creador de too lo visible y lo invisible.
Y en un solu Señor el nuesu Jescristo, Fíu únicu de Dios, nacíu del Padre antes de tolos sieglos. Dios de Dios, Lluz de Lluz, Dios verdaderu de Dios verdaderu, nacíu, non fechu, omooúsion col Padre, esto ye, de la mesma naturaleza del Padre, por quien tou foi fechu, nel cielu y na tierra.
Que por nós, los homes, y por la nuesa salvación baxó del cielu, y por obra del Espíritu Santu encarnar de María, la Virxe, y fíxose home;
careció sol poder de Poncio Pilato, foi soterráu, resucitó al tercer día, xubió al cielu, ta sentáu a la derecha de Dios Padre toupoderosu. Dende ellí hai de venir xulgar a vivos y muertos, y el so reinu nun va tener fin.
Y en l'Espíritu Santu, Señor y dador de la vida, que procede del Padre y del Fíu, que col Padre y el Fíu hai de ser adoráu y glorificado, y que faló polos profetes.
Y en la Ilesia que ye una, santa, católica y apostólica. Confesamos qu'hai un solu bautismu pal perdón de los pecaos, esperamos la resurreición de los muertos, y la vida del mundu futuru. Amén.[8]

Símbolu o Credo de los Apóstoles editar

 
Esposición nuna pintura mural del Credo de los Apóstoles nuna ilesia anglicana.

El llamáu Símbolu de los Apóstoles o Credo de los Apóstoles ye'l símbolu bautismal de la Ilesia romana.[9] La so gran autoridá vien-y d'esti fechu. San Ambrosio dixo: "Ye'l símbolu que guarda la Ilesia romana, la que foi sede de Pedro, el primeru de los Apóstoles, y a la cual él llevó la doctrina común." Y el so nome, "Símbolu de los Apóstoles",deber al fechu de ser consideráu'l resume fiel de la fe de los apóstoles.[10]

Llatín
Credo in Deum Patrem omnipotentem, Creatorem caeli et terrae, et in Iesum Christum, Filium Eius unicum, Dominum nostrum, qui conceptus est de Spiritu Sancto, natus ex Maria Virgine, passus sub Pontio Pilato, crucifixus, mortuus, et sepultus, descendit ad inferos, tertia die resurrexit a mortuis, ascendit ad caelos, sedet ad dexteram Dei Patris omnipotentis, inde venturus est iudicare vivos et mortuos. Credo in Spiritum Sanctum, sanctam Ecclesiam catholicam, sanctorum communionem, remissionem peccatorum, carnis resurrectionem, vitam aeternam. Amen.[6]
Español
Creo en Dios, Padre Toupoderosu, creador del cielu y de la tierra. Creo en Xesucristu, el so únicu Fíu, el nuesu Señor, que foi concebíu por obra y gracia del Espíritu Santu, nació de Santa María Virxe; careció sol poder de Poncio Pilato, foi crucificáu, muertu y soterráu, baxó a los infiernos, al tercer día resucitó d'ente los muertos, y xubió a los cielos, ta sentáu a la derecha de Dios, Padre toupoderosu. Dende ellí hai de venir a xulgar a vivos y muertos. Creo nel Espíritu Santu, la santa Ilesia católica, la comunión de los santos, el perdón de los pecaos, la resurreición de la carne y la vida eterna. Amén.[6]

El so conteníu dogmáticu ye'l siguiente:

  • Creo en Dios: «El nuesu Dios ye l'únicu Señor».[11]
  • Padre Toupoderosu: «Lo que ye imposible pa los homes ye posible pa Dios».[12]
  • Creador del cielu y de la tierra: «Nel empiezu de too, Dios creó'l cielu y la tierra».[13]
  • Creo en Xesucristu: «Él ye la rellumada glorioso de Dios, la imaxe mesma de lo que Dios ye».[14]
  • El so únicu Fíu: «Pos Dios amó tanto al mundu, que dio al so Fíu Únicu, por que tou aquel que crea nél nun muerra, sinón que tenga vida eterna».[15]
  • El nuesu Señor: «Dios facer Señor y Mesíes».[16]
  • Que foi concebíu por obra y gracia del Espíritu Santu: «L'Espíritu Santu va venir sobre ti, y el poder del Dios peraltu te va cubrir cola so solombra. Por eso, el neñu que va nacer va ser llamáu Santu y Fíu de Dios».[17]
  • Nació de Santa María Virxe: «Tou esto asocedió por que se cumpliera lo que'l Señor dixera per mediu del profeta: 'la virxe va quedar encinta y va tener un fíu, al que va poner por nome Emmanuel', que significa "Dios con nós"».[18]
  • Careció sol poder de Poncio Pilato: «Pilato tomó entós a Jesús y mandó azotalo. Los soldaos trenzaron una corona d'escayos, poner na cabeza de Jesús, y vistir con una capa de color coloráu escuru».[19]
  • Foi crucificáu: «Jesús salió llevando la so cruz, pa dir al llamáu 'llugar de la Calavera', que n'hebréu se llama Gólgota. Ellí lo crucificaron, y con él a otros dos, unu a cada llau. Pilato mandó poner sobre la cruz un lletreru, que dicía: 'Jesús de Nazaret, Rei de los xudíos'».[20]
  • Muertu y soterráu: «Jesús glayó con fuercia y dixo: -¡Padre nes tos manes encamiento'l mio espíritu! Y a los dicir esto, morrió».[21] «Dempués de baxalo de la cruz, envolubrar nuna sábana de llinu y poner nun sepulcru abiertu nuna peña, onde inda nun soterraren a naide».[22]
  • Baxó a los infiernos: «Como home, morrió; pero como ser espiritual que ye, volvió a la vida. Y como ser espiritual, foi y predicó a los espíritus que taben presos».[23][24]
  • Al tercer día resucitó d'ente los muertos: «Cristu morrió polos nuesos pecaos, como dicen les Escritures, que lo soterraron y que resucitó al tercer día».[25]
  • Xubió a los cielos, ta sentáu a la derecha de Dios Padre toupoderosu: «El Señor Jesús foi lleváu al cielu y sentóse a la derecha de Dios».[26]
  • Dende ellí hai de venir xulgar a vivos y muertos: «L'unviónos a anuncia-y al pueblu que Dios poner como xuez de los vivos y de los muertos».[27]
  • Creo nel Espíritu Santu: «Porque Dios enllenó col so amor el nuesu corazón per mediu del Espíritu Santu que nos dio».[28]
  • La santa Ilesia católica: «La fe confiesa que la Ilesia [...] nun puede dexar de ser santa».[29] «N'efeutu, Cristu, el Fíu de Dios, a quien col Padre y col Espíritu proclámase 'el solu santu', amó a la so Ilesia como a la so esposa».[30] «Él apurrióse por ella pa santificarla, xunir a sigo mesmu como'l so propiu cuerpu y enllenar del don del Espíritu Santu pa gloria de Dios».[31] La Ilesia ye, pos, «el Pueblu santu de Dios»,[32] y los sos miembros son llamaos «santos».[33] En griegu, καθολικῆ (katholikḗ) significa universal. Por fe, l'home ye salvu al confesar que Jesús ye'l so Señor y Salvador, ensin importar el país de procedencia: «[...] Van Venir munchos del oriente y del occidente, y van sentase con Abraham y Isaac y Jacob nel reinu de los cielos».[34]
  • La comunión de los Santos:
  • El perdón de los pecaos: «Si confesamos los nuesos pecaos, Él ye fiel y xusto pa perdonar los nuesos pecaos, y llimpianos de toa maldá».[35]
  • La resurreición de la carne: «Cristu va dar nueva vida a los sos cuerpos mortales».[36]
  • Y la vida eterna: «Ellí nun va haber nueche, y los qu'ellí vivan nun van precisar lluz de llámpara nin lluz del sol, porque Dios el Señor dará-yos el so lluz, y ellos van reinar por tolos sieglos».[37]
  • Amén: «Asina sía. ¡Ven, Señor Jesús!».[38]

Ritu romanu editar

Na misa de ritu romanu, el Credo recitar a conclusión de la Lliturxa de la Pallabra, dempués de la homilía y antes de la Oración de los Fieles. "El Símbolu o oficiu de fe tiende a que tol pueblu rexuntáu respuenda a la Pallabra de Dios anunciada nes llectures de la Sagrada Escritura y espuesta na homilía, y a que, al proclamar la norma de la so fe, cola fórmula aprobada pal usu llitúrxicu, recuerde y confiese los grandes misterios de la fe, antes d'empezar la so celebración na Eucaristía."[39]

Nun se recita tolos díes sinón namái en domingos y solemnidaes, mas puede tamién dicise en peculiares celebraciones más solemnes.[40] N'ocasiones, omítese dempués d'una renovación de promeses bautismales.

Si cántase, empecipiar el sacerdote o, según la oportunidá, un cantor, o'l coru, pero cantar toos xuntos. Si nun se canta, recitar toos xuntos, o a dos coros alternando ente sigo.[40]

A la mención de la Encarnación de Xesucristu, tien de faese una fonda reverencia. Na Navidá y el día de l'Anunciación, toos se arrodillan nesta parte.[41]

Tradicionalmente, utilízase'l Credo Niceno-Constantinopolitano, pero esti pue ser reemplazáu, particularmente na Cuaresma y el Tiempu Pascual, pol Símbolu bautismal de la Ilesia romana conocíu como'l Símbolu de los Apóstoles.[9]

Ritu bizantín editar

Nes Ilesies ortodoxes[42] el testu del Credo ye siempres la forma llitúrxica griega del Símbolu Niceno-Constantinopolitano y recítase en cada celebración de la Divina Lliturxa, non yá nos domingos. Mientres la recitación se ventila el pan y el vinu con un velu, aición que representa'l descensu del Espíritu Santu.[2]

Ritu mozárabe editar

El Credo recitar nel ritu mozárabe dempués de la consagración y antes del Padre nuesu. Antes de la so apaición en cualesquier otra lliturxa occidental, inxertar na misa mozárabe o hispana'l Tercer Conceyu de Toledo en 589, a imitación de lo que se faía nel oriente y "cola función precisa de preparar los fieles a la comunión … por que la comunidá cristiana xunir a Cristu, na oración y na comunión sacramental, confirmando la so fe na plena divinidá del mesmu, Dios igual al Padre, según la doctrina de la Ilesia católica. " Como nel ritu bizantín, el Credo dicir en toles mises y nun ta reserváu, como nel ritu romanu, a los domingos y fiestes más solemnes.[43]

Anglicanismu editar

Na so celebración de la "Santa Comunión", la Ilesia d'Inglaterra agora autoriza l'usu non yá del Símbolu Niceno-Constantinopolitano, el Símbolu de los Apóstoles y el Símbolu Quicumque (estos trés mentaos nos Trenta y nueve Artículos),[44] sinón tamién de munchos otros oficios de fe.[45]

Metodismu editar

John Wesley, fundador del Metodismu, al revisar la lliturxa anglicana, omitió la mención de los trés símbolos entós reconocíos pola Ilesia d'Inglaterra, mas caltuvo nes Oraciones de la Mañana y de la Tarde (Maitines y Víspores). A ciertu puntu dexar de celebrar estes, pero'l Símbolu de los Apóstoles inxertar en 1896 nel serviciu principal de cultu.[46]

Luteranismu editar

N'Alemaña, los luteranos usen el Símbolu de lo Apóstoles na so lliturxa.[47] Nos Estaos Xuníos usen tamién el Símbolu Niceno-Constantinopolitano, suxuriendo esti postreru pa les ocasiones más solemnes.[48]

Arreglos musicales editar

Nuna misa cantada, el Credo (na forma tradicional del Símbolu Niceno-Constantinopolitano) ye'l testu más llargu de tol Ordinariu de la Misa del domingu o de la solemnidá. Por eso les composiciones polifóniques del Ordinariu de la Misa, que nun inclúin el Credo, son denominaes Missae curtios. Esti términu nun s'aplica de normal a un réquiem polifónicu: una misa de réquiem nun tien Credo, mas l'arreglu musical xeneralmente inclúi'l Dies irae, que ye más llargu que'l Credo.

Ente los compositores de mises musicales tán Josquin des Prés (quien perfeccionó la téunica de la misa asonsaña), Giovanni Pierluigi da Palestrina, Alessandro Scarlatti, Joseph Haydn, Wolfgang Amadeus Mozart (por casu, la Misa Credo), Ludwig van Beethoven, Franz Liszt, Charles Gounod, Anton Bruckner y Ígor Stravinski.

Ver tamién editar

Notes editar

  1. ↑ La nueva traducción a partir de 1969 ye: de la mesma naturaleza en cuenta de consbustancial.Porque nun ye lo mesmo la sustancia que la naturaleza en filosofía.

Referencies editar

  1. ↑ Josef Andreas Jungmann, Curtia hestoria de la misa (Centru de Pastoral Liturgic 2006 ISBN 978-84-9805109-4), p. 41
  2. ↑ 2,0 2,1 Archbishop Averky, "Liturgics, The Symbol of Faith" Archiváu el 26 de xunetu de 2011 na Wayback Machine.
  3. ↑ Antonio Alcalde, El cantar de la misa (Editorial Sal Terrae 2002 ISBN 978-84-2931428-1), p. 56
  4. ↑ 4,0 4,1 J.N.D. Kelly, Primitivos credos cristianos (Secretariáu Trinitariu 1980 ISBN 9788485376261), páxs. 433–434
  5. ↑ Ἀκολουθία τῶν Τυπικῶν
  6. ↑ 6,0 6,1 6,2 6,3 Catechismus Ecclesiae Catholicae
  7. ↑ Missale Hispanu-Mozarabicum. Ordo Missæ. Liber Offerentium: Ritus Communionis
  8. ↑ Lliturxa de la Eucaristía en ritu hispanu-mozárabe
  9. ↑ 9,0 9,1 Misal Romanu, Ordo Missae, 19
  10. ↑ Catecismu de la Ilesia Católica, 194
  11. ↑ Deuteronomiu 6:4; Marcos 12:29
  12. ↑ Lucas 18:27
  13. ↑ Xénesis
  14. ↑ Hebreos 1:3
  15. ↑ Juan 3:16
  16. ↑ Fechos 2:36
  17. ↑ Lucas 1:35
  18. ↑ Mateo 1:22
  19. ↑ Juan 19:1-2
  20. ↑ Juan 17-19
  21. ↑ Lucas 23:46
  22. ↑ Lucas 23:53
  23. ↑ 1Pedro 3:18-19
  24. ↑ Na espresión «baxó a los infiernos», infiernos nun designa'l llugar de los condergaos, sinón el de los muertos. Por tanto, significa dos cuesas: que Jesús realmente morrió (de lo contrario, nun tendría sentíu'l términu «resurreición»), y que la salvación de Jesús ye universal, esto ye, afecta tanto a vivos como a los que morrieren antes de la so venida. Asina lo afirma'l Catecismu de la Ilesia Católica, 632–635
  25. ↑ 1Corintios 15:3-4
  26. ↑ Marcos 16:19
  27. ↑ Fechos 10:42
  28. ↑ Romanos 5:5
  29. ↑ Efesios 5:26
  30. ↑ Efesios 5:25
  31. ↑ Efesios 5:26-27
  32. ↑ 1Pedro 2:9
  33. ↑ Fechos 9:13; 1Corintios 6:1; 1Corintios 16:1
  34. ↑ Mateo 8:11
  35. ↑ 1Juan 1:9
  36. ↑ Romanos 8:11
  37. ↑ Apocalipsis 22:5
  38. ↑ Apocalipsis 22:20
  39. ↑ Instrucción Xeneral del Misal Romanu, 67
  40. ↑ 40,0 40,1 Instrucción Xeneral del Misal Romanu, 68
  41. ↑ Instrucción Xeneral del Misal Romanu, 137
  42. ↑ Conseyu Mundial d'Ilesies, "Ilesies ortodoxes (bizantines)"
  43. ↑ Missale Hispanu-Mozarabicum. Ordo Missæ. Liber Offerentium, Prenotandos, 118–123
  44. ↑ Articles of Religion, Article VIII: Of the Three Creeds
  45. ↑ Creeds and authorized affirmations of faith
  46. ↑ Karen B. Westerfield Tucker, American Methodist Worship (Oxford University Press 2011 ISBN 978-0-19802926-7), páxs. 39-41
  47. ↑ Sonderbeilage zur sog. ökumenischen Fassung des Apostolischen Glaubensbekenntnisses
  48. ↑ Reformation Lutheran Church, "The Nicene Creed (or Niceno-Constantinopolitan Creed)

Enllaces esternos editar

Fuentes académiques editar

Otres editar



 
Sacáu de «https://ast.wikipedia.org/w/index.php?title=Creu&oldid=4181106»