Culiacán

Culiacán, oficialmente Culiacán Rosales, ye una ciudá del noroeste de Méxicu, capital y ciudá más grande del estáu de Sinaloa y del conceyu de Culiacán.

Culiacán
Alministración
País	Méxicu
Estáu federáu	Sinaloa
Conceyu	Culiacán
Tipu d'entidá	llocalidá de Méxicu
Cabezaleru/a del gobiernu	Sergio Torres Félix
Códigu postal	80000–80299
Xeografía
Coordenaes	24°47′25″N 107°23′16″W
Culiacán Culiacán (Méxicu)
Superficie	65 km²
Altitú	57 m y 95 m
Demografía
Población	808 416 hab. (2020)
Porcentaxe	100% de Culiacán
Densidá	12 437,17 hab/km²
Más información
Fundación	29 setiembre 1531
Prefixu telefónicu	667
Estaya horaria	UTC−06:00
Llocalidaes hermaniaes	Torreón, Guadalajara y Zhongshan
culiacan.gob.mx

Culiacán ye la ciudá más poblada y estensa del estáu de Sinaloa, foi fundada'l 29 de setiembre de 1531 pol conquistador español Nuño Beltrán de Guzmán. El primer trazu de la ciudá realizar l'arquiteutu Luis F. Molina.

Fotografia del edificiu del Conceyu del conceyu de Culiacán, Sinaloa (Méxicu).

Toponimia

El nome xenuinu azteca ye Colhuacán o Culhuacán que se compón de colhua o culhua, y de can, llugar; y significa: "llugar de los colhuas, esto ye, habitáu pola tribu colhua;"ye popularmente más aceptáu'l significáu de “llugar de los qu'adoren al Dios Coltzin”.

Historia

Plaza Obregón, la principal de Culiacán.

Dómina prehispánica

Esistió d'antiguo una población indíxena llamada Huey Culhuacan que se remonta al tec-pall, que correspuende al añu 628 de la nuesa era; los azteques edificar mientres la so pelegrinación. Ignórase'l so allugamientu exactu, pero supónse que tuvo próxima al actual pueblu de Culiacancito. Equí nació nel añu 1065 D.C. el cultu a Huitzilopochtli, el dios guerreru de la mitoloxía azteca.

Dómina virreinal

La ciudá que güei conocemos como Culiacán foi fundada nel añu de 1531 por Nuño Beltrán de Guzmán sol nome de Villa de San Miguel. A la so llegada nel sieglu XVI, los españoles atoparon la esistencia de caseríos entamaos en naciones indíxenes pola tribu de los tahues, qu'axuntaben a un conxuntu de persones d'un mesmu orixe ya idioma que teníen una tradición común, les sos llendes yeren los elementos naturales, como los ríos, montes, ente otros.

Otros pueblos indíxenes qu'habitaron l'orixinariu territoriu de Culiacán, fueron los tebacas, pacaxes, sabaibo y achires.

Tres la so guerra de conquista, Nuño Beltrán de Guzmán (1531), entamó los territorios adquiríos en tres provincies, una d'elles foi la de Culiacán que quedó delimitada, al sur, pol ríu Elota y nel norte pol ríu Mocorito, dependiendo esta del Reinu de la Nueva Galicia. Entamáu d'esta manera duró hasta 1786, añu en que s'implementó'l sistema d'intendencies, pasando Sonora y Sinaloa a formar la intendencia d'Arizpe y l'antigua provincia de Culiacán dio vida al partíu del mesmu nome con igual xurisdicción.

Méxicu Independiente

El día 6 d'ochobre de 1821, xúrase la Independencia en Culiacán. Otorgar a Culiacán la categoría de ciudá, el día 21 de xunetu de 1823, al ser dixebraes por decretu del Congresu, les provincies de Sonora y Sinaloa. En 1824, por Acta Constitutiva de la Federación Mexicana, vuelven axuntase Sinaloa y Sonora, formando l'estáu d'Occidente. En 1830, dixebrar en forma definitiva les provincies de Sonora y Sinaloa, por decretu del 13 d'ochobre de 1830, designándose capital del estáu de Sinaloa a la ciudá de Culiacán. Más tarde, mientres el gobiernu conservador allegáu a la Intervenciòn francesa en 1861, instaláronse prefeutures y decretóse la Llei de Municipalidaes qu'estremó a los Distritos en Conceyos. El Distritu de Badiraguato quedó suprimíu y pasó a ser parte del Distritu de Culiacán como Municipalidá.

De 1859 a 1873 dexó de ser la capital de Sinaloa, que se treslladó a Mazatlán. Yá na República Restaurada el gobernador Eustaquio Buelna enfrentar colos comerciantes del puertu. Tornó a Culiacán y el Congresu Local volvió da-y el calter de capital del estáu.

Dómina porfiriana y revolucionaria

Para 1878, Culiacán cuntaba con tres Ayuntamiento, que les sos cabeceres yeren Culiacán, Quilá y Badiraguato, asina permaneció hasta qu'en 1880 Badiraguato volvió ser distritu coles llendes qu'enantes-y correspondíen.

1912 foi l'añu en que por llei s'establecieron a les Municipalidaes como una nueva forma de gobiernu internu, pero ye hasta 1915 en que se suprimieron les Direutorias Polítiques, entrando a valir dicha llei, aniciando que los Distritos convertir en conceyos llibres. Culiacán constituyóse como Conceyu por aciu decretu publicáu'l 8 d'abril de 1915, entendiendo dientro de les sos llendes al actual Conceyu de Navolato que-y foi segregáu en 1982, según decretu del 27 d'agostu d'esi añu, perdiendo d'esta manera 2.285 km² del valle agrícola.

Tiempu dempués el Congresu del Estáu aprueba la estensión del nome de la ciudá capital dándo-y el so nome oficial actual, Culiacán de Rosales, n'honor al gran militar mexicanu, Antonio Rosales.

Xeografía

Allugamientu

Allugar na rexón centro del Estáu de Sinaloa, formando parte del noroeste de Méxicu. Correspuénden-y les coordenaes: 24°48'15" N (llatitú norte) y 107°25'52" O (llonxitú oeste), con una altitú de 54 metros sobre'l nivel del mar.

Ta allugada a 1,240 km de la Ciudá de Méxicu, dende Culiacán hasta Tepic, hai solamente 502 km; a Durango, 536 km; a Hermosillo, 688 km; a Guadalajara, 708 km; a Monterrey, 1,118 km; Chihuahua, 1,159 km; a Tijuana, 1,552 km; y a Matamoros, 1,434 km.

Relieve ya hidrografía

El relieve del conceyu atópase bien definíu per una parte montascosa y la planicie costera; la rexón fisiográfica de los altos ye una porción relativamente grande que forma parte de l'aguada del Pacíficu de la Sierra Madre Occidental, que presenta altores de 300 a 2,100 metros sobre'l nivel del mar. El conceyu de Culiacán ye travesáu por cuatro corrientes hidrolóxiques: los ríos Humaya, Tamazula, Culiacán y San Llorienzo; el Humaya tien el so orixe nel Estáu de Durango, entrando a Sinaloa pol conceyu de Badiraguato; les sos agües son controlaes pola presa Llicenciáu Adolfo López Mateos. El ríu Tamazula naz na Sierra Madre Occidental nes cercaníes del valle de Topia; la so corriente ye controlada pola presa Sanalona; los ríos Humaya y Tamazula xúnense frente a la ciudá de Culiacán pa formar el ríu Culiacán, que finalmente desagua nel Golfu de California; el ríu San Llorienzo naz na Sierra Madre Occidental dientro del Estáu de Durango, internar a Sinaloa al traviés del conceyu de Cosalá y desagua nel Golfu de California.

Clima

Parámetros climáticos permediu de Culiacán Rosales
Mes	Xin	Feb	Mar	Abr	May	Xun	Xnt	Ago	Set	Och	Pay	Avi	añal
Temperatura máxima absoluta (°C)	41.0	42.0	39.0	41.5	41.5	46.5	47.5	48.0	44.5	41.5	42.5	37.0	48.0
Temperatura máxima media (°C)	27.8	28.9	30.5	32.8	34.9	35.9	35.5	34.8	34.4	34.2	31.5	28.2	32.5
Temperatura media (°C)	19.4	20.1	21.3	23.6	26.4	29.5	29.8	29.3	29.0	27.5	23.5	20.2	25.0
Temperatura mínima media (°C)	7.9	9.3	11.1	13.5	17.0	22.2	23.1	23.8	23.6	20.7	15.6	11.2	16.6
Temperatura mínima absoluta (°C)	0.0	1.0	2.0	3.0	9.0	10.0	11.0	14.0	15.0	11.0	5.0	3.0	0.0
Hores de sol	196.4	201.6	236.2	225.7	262.1	229.4	198.8	199.2	200.2	231.9	224.6	193.8	2599.9
Humedá relativa (%)	68	63	59	56	57	62	70	74	74	70	66	68	66
Fonte nº1: Serviciu Meteorolóxicu Nacional
Fonte nº2: Colexu de Postgraduados (humidity and sun)

Mediu ambiente

Vista del Parque les Riberes escontra'l malecón vieyu.

Zones verdes

Les zones verdes tán allugaes en distintes zones de la ciudá; nos últimos años el gobiernu municipal y estatal esmolecióse por protexer, abellugar y aumentar los pulmones verdes, cola cuenta de brindar una meyor calidá de vida a los culiacanenses y los turistes; cuntar coles siguientes:

• Xardín Botánicu Culiacán; Allugáu al este de la ciudá, esta zona entiende 10 ha y alluga distintos ecosistemes y cientos d'especies vexetales y árboles. El Xardín Botánicu de Culiacán cunta con una variedá de mås de 2,000 plantes. Ye conocíu porque equí opten los corredores y ciclistes a dar el paséu matutín, destácase la prohibición de los canes nel senderu de les plantes. Munchos fotógrafos alleguen a esti xardín a prindar mozos quinceañeras y recién casaos.

• Zoolóxicu de Culiacán; Allugáu a la banda del corazón de la ciudá, formando parte del Centru Cívicu Constitución con una estensión de 13.5 hectárees; el cual alluga 1 mil 400 animales pertenecientes a más de 450 especies ente mamíferos, reptiles y aves. Foi construyíu'l 14 d'avientu de 1950 como parte del Plan de Desarrollu del Gobiernu del Estáu de Sinaloa que contemplaba la necesidá de crear una área natural que contribuyera a fomentar la educación de flora y fauna esistente nesta rexón sol mandatu del Gobernador del Estáu'l Xeneral Gabriel Leyva Velásquez, sofitáu pol Sr. Emilio Aguerreverre, Presidente Municipal de Culiacán.

• Parque Les Riberes; Ye la zona axunta a los ríos Tamazula y Humaya, onde pueden almirase distintes especies d'árboles como sauces, álamos, guamúchiles, ocalitos, ente otros, cuntando con una ciclovía, tirolesa, paseos en lancha y un andador pa realizar exercicios y esparcimientu familiar. Apocayá cunta con un nuevu curiosu, la "Ponte blanca o bimodal" que coneuta dichu parque col centru de la ciudá pa facilitar l'accesu a los peatones y peles nueches vuélvese un espectáculu lluminosu qu'oldea cola yá famosa "Ponte Negra de Culiacán".

• Plazuela Rosales; Enclavada xunto a la casa rosalina, que cunta con diversa vexetación, ye un espaciu con una arquiteutura colonial qu'ufierta un descansu al peatón del entamanáu ritmu de vida de la ciudá.

• Plazuela Obregón; Allugada sobre l'Avenida Álvaro Obregón, puede esfrutase d'una prestosa estancia gracies a les sos frondosos árboles que torguen sentir el agobiante calor de la ciudá.

Demografía

Dinámica poblacional

El Conceyu de Culiacán tien una población total de 858.638 habitantes, esto, según el Censu de Población y Vivienda 2010 lleváu a cabu pol Institutu Nacional d'Estadística y Xeografía (INEGI). Tien una densidá de población de 166,8 habitantes/km², el Conceyu concentra'l 31% de la población nel Estáu de Sinaloa, con 422 507 homes y 436 131 muyeres, con una rellación de 96,9 homes por cada 100 muyeres.

La ciudá de Culiacán Rosales ocupa solo una parte del conceyu de Culiacán y cuntaba nel 2010 con una mancha urbana de 65 km², siendo la más estensa del estáu de Sinaloa y tien una población de 675.773 habitantes (de los cualos 329.608 son homes y 346.165 son muyeres), acordies col Censu de Población y Vivienda 2010 lleváu a cabu pol (INEGI), dando como resultáu una densidá poblacional de 10.396,5 hab/km². concentrando al 78,7% de la población urbana total del Conceyu. Los grupos étnicos más representaos nel Conceyu son el mixteco y náhuatl, la población total de falantes de llingua indíxena (población HLI) ye de 13.081 persones. Sicasí, nel área urbana de Culiacán, cúntase solamente con 3.536 persones indíxenes, representando un porcentaxe bien baxu con respectu al total; amás, dichos grupos indíxenes nun son nativos del conceyu o la entidá, yá que fueron esterminaos, movíos o asimilaos pola población mestiza.

La ciudá ocupa'l llugar 20 en cantidá de población estranxera, que xube a 6.693 habitantes los cualos representen cuasi'l 1% de la población total; ente les principales nacionalidaes atopamos estauxunidenses, canadienses, españoles, italianos, griegos, arxentinos, cubanos, colombianos, brasilanos, chinos, xaponeses, rusos, ucraínos, venezolanos, dominicanos y alemanes, ente otros.

Hai de solliñar la presencia de persones d'orixe griegu que se dio nos años 1940 y 1950 que coinciden col incipiente pero floreciente surdimientu de l'agricultura, que atraxo muncha mano d'obra helénica pa la llabranza de les tierres, al ver que yera un negociu rentable, comunicar a los sos familiares y amigos lo qu'atraxo un mayor númberu de persones; anguaño heredaron un legáu a los sos fíos, nietos y bisnietos que conformen unos cuantos miles de persones que siguen aniciando na ciudá. Créese que la comunidá griega ye la más grande de Méxicu y la meyor entamada, el presidente de dicha comunidá ta al cargu de Basilio Karamanos Pérez.

Evolución demográfica de la ciudá de Culiacán Rosales

Añu	Población
1900	10.380
1910	13.527
1921	16.034
1930	18.202
1940	22.025
1950	48.936
1960	85.024
1970	167.956
1980	304.826
1990	415.046
1995	505.518
2000	540.823
2005	605.304
2010	675.773
2015	858.638

Vivienda y urbanismu

El total de viviendes qu'esisten na ciudá son 221.144 de les cualos solamente atopar ocupaes 176.799 viviendes con un permediu de 3,81 habitantes per vivienda habitada. Polo xeneral, pa la construcción de la vivienda usen el techu, les parés y pisos de cementu, anque nun dexen d'esistir llares que les sos construcciones tienen, na so mayoría, techos de llámina y pisos de tierra, esto dase principalmente na zona periférica del sur de la ciudá, onde abonden los asentamientu humildes de nuevos habitantes que lleguen cola esperanza de llograr una meyor calidá de vida.

De les 176.799 viviendes ocupaes, 173.704 disponen d'enerxía llétrica; 171.614 disponen d'agua entubada; 171.489 disponen de drenaxe y 169.550 disponen de los 3 servicios simultáneamente.

Zonificación de la ciudá

La ciudá atópase estremada en distintes zones principalmente:

El Centru Históricu de Culiacán ye l'área orixinal de la ciudá, na cual atópense la mayoría de les edificaciones de la colonización española ente los sieglos XVI y XIX, entiende una estensión territorial d'aproximao 247.123 hai (2.471 km²) a partir de los años 70 d'equí p'arriba, diose un procesu de despoblamientu de la zona por cuenta de los altos costos de les rentes, el bullicio de les cais y aveníes principales y a la prioridá de cuntar con mayores espacios comerciales, pero n'años recién diose un procesu de repoblamientu del mesmu cola construcción de departamentos na periferia del Centru y a un proyeutu de reordenamientu urbanu nel que pretende tenese una mayor densidá poblacional.

Les Colonies, que son los primeros asentamientos que fueron poblando'l perímetru alredor del cascu urbanu orixinal por persones de distintos estratos sociales cola cuenta de tener un espaciu mayormente ampliu y cercanu al Centru; ente les más conocíes y con mayor númberu de población atopamos: Infonavit Humaya, Tierra Blanca, 6 de xineru, Stase, Xuntes de Humaya, Almada, Miguel Alemán, Centru Sinaloa, Morelos, Palmito, El Barriu, Aurora, etc.

Los Fraccionamientos pela so parte son llugares lotificados por distintos constructores, nes cualos danse en ciertos tramos, un mesmu estilu de vivienda, allugando persones de clase media baxa, media y media alta, ente los más conocíos tán: La Conquista, Villes del Río, Valle Altu, Los Pinos, Villa Verde, Villa Fontana, etc.

Los Residenciales considerar a les árees estratéxicamente construyíes pa persones d'alto poder adquisitivu, con cases amplies, grandes árees verdes y na mayor parte de les ocasiones, atópense delimitadas en privaes, y atopamos a: Chapultepec, Los Álamos, Guadalupe, Llombes de Guadalupe, Llombes de San Miguel, Montebello, El Campu, Les Quintes.

Independiente a estes zones atopamos una que destaca pola so estensión y el so nivel d'influencia a nivel estatal: el Desarrollu Urbanu Tres Río, que foi empecipiáu nel añu de 1990 cola cuenta de crear una meyor zona tantu comercial, residencial y d'entretenimientu pa la ciudá, amás d'aprovechar los terrenes allegantes a los Ríos Culiacán, Humaya y Tamazula, amás d'enguapecer con vexetación y un nuevu malecón les riberes.

Relixón

La ciudá ye sede de la Diócesis de Culiacán, que ye perteneciente a l'Archidiócesis de Hermosillo, que ye la más grande del estáu de Sinaloa. Tien amás un seminariu al norte de la ciudá qu'ufierta estudios de Preparatoria y Profesional a los estudiantes que deseyen convertise en sacerdotes. Cuntar con un total de 563,767 persones consideraos católiques, lo cual ye un legáu heredáu pola evanxelización y emigración española a esta tierra, que pueden allegar a los distintos templos y parroquías tremaes pela ciudá.

Nun comunicáu realizáu'l 18 de marzu de 2013, la Diócesis de Culiacán almitió que presenta un déficit de sacerdotes que solo engloban 189 p'atender 115 parroquies de 13 conceyos, onde se consagren cerca de 1 millón de feligreses.

Por cuenta de la relativa cercanía de la frontera, l'espardimientu d'información nos medios de comunicación y l'apuerto de persones de distintes nacionalidaes y pensamientos, cuntar con miles de persones que cunten con otres confesiones relixoses, esto ye, hai 50,695 persones que profeses relixones rellacionaes a les protestantes, evanxéliques y bíbliques; 284 pertenecen a otres confesiones (principalmente xudíos) y 46,551 que nun lleven a cabu una relixón.

Servicios públicos

Agua potable y drenaxe

La Xunta Municipal d'Agua Potable y Alcantarelláu de Culiacán, Sinaloa (JAPAC), ye un organismu públicu descentralizáu de l'Alministración Municipal de Culiacán, con personalidá xurídica y patrimoniu propiu; la cual tien como oxetu: alministrar, operar, caltener, ampliar y ameyorar los sistemes y servicios d'agua potable, alcantarelláu y saneamientu de los centros poblaos de la so xurisdicción.

La cobertoria de servicios d'agua potable qu'empresta JAPAC en materia d'agua potable ye al 99% de les viviendes de la ciudá. La ciudá abastecer d'agua potable per mediu de 11 zones de captación formaes por 44 pozos fondos y 5 galeríes filtrantes qu'apurren aproximao'l 50% de l'agua:

• Captación Bachigualato
• Captación Country
• Captación San Llorienzo
• Captación Humaya
• Captación Guasima
• Captación Llomba de Rodriguera
• Captación Isleta
• Captación Campu *

Captación El Barriu

Aproximao'l 78% de l'agua producida ye realizáu por plantes potabilizadoras qu'aprovechen l'agua superficial, ye de mentase que'l restante 22% de la producción que se-y apurre a la ciudá, provién de 33 pozos con una producción permediu de 497 lps, xenérase una producción permediu de 2,280 lps.

Capacidá de diseñu de les plantes potabilizadoras na ciudá de Culiacán.

Plantes potabilizadoras	Capacidá instalada (lps)	Producción promedio (lps)	Fonte de suministru
Isleta I, II, III, IV y V	675 lps	550 lps	Agua superficial de ríu
Country Club I y II	250 lps	229 lps	Agua superficial de canal
Ing. Juan de Dios Bátiz	800 lps	284 lps	Agua superficial de río
San Llorienzo	1000 lps	720 lps	Agua superficial de canal
Total	2 725 lps	1 783 lps

El sistema de distribución d'agua toma 18 tanques de regularización, con una capacidá de 50,370 m³ y un llargor de redes, incluyendo conducciones de 3,364 km

Educación

La ciudá cunta con diverses instituciones qu'ufierten una amplia gama d'oficios pa los egresados de preparatoria.

La Universidá Autónoma de Sinaloa, de calter públicu, ye la principal institución educativa de Culiacán; en segundu llugar atópase l'Institutu Teunolóxicu de Culiacán, qu'ufierta carreres principalmente enfocaes nel ramu de la Inxeniería; nel tercer puestu ta l'Institutu Teunolóxicu y d'Estudios Cimeros de Monterrey, d'ámbitu priváu. Tamién se cunta con diverses universidaes privaes que cubren llargamente la demanda educativa en crecedera.

Les cifres d'educación na ciudá fueron n'ascensu, cuntando nel añu 2010 con una población alfabetizada de 471,410 persones mayores de 15 años, representando'l 97.7 %, en contraste, esisten 11,103 persones mayores de 15 años analfabetes, representando un 2.3% del total. La ciudá cunta con un altu grau d'escolaridá qu'algama 10.69 años, superando los 9.93 años que correspuenden al conceyu al que pertenez.

Porcentaxe de población alfabeta y analfabeta

Condición	1990	1995	2000	2005	2010
Alfabeta	94.870	95.50	96.167	97.005	97.69
Analfabeta	5.130	4.30	3.833	2.995	2.31

Población alfabeta

Añu	Población	Porcentaxe al respective de la población total.
1990	244,726	94.870
1995	318,495	95.5
2000	349,879	96.167
2005	394,316	97.005
2010	471,410	97.69

Población analfabeta

Añu	Población	Porcentaxe al respective de la población total.
1990	13,231	5.130
1995	14,295	4.30
2000	13,616	3.833
2005	12,171	2.995
2010	11,103	2.31

Cultura

Monumentos

Kiosco de la plazuela Álvaro Obregón.

Cuenta con diverses espresiones artístiques esvalixaes por tola ciudá ente escultures y murales. Unu de los principales monumentos ye l'alzáu n'honor a Cuauhtémoc, meyor conocíu como "La Canasta" por cuenta de un previu monumentu que foi destruyíu pol Furacán Waldo. Atópase allugáu na glorieta que xunta l'avenida insurxentes y la ponte a la carretera internacional. Ente mural atopen delles obres del muralista Ernesto Ríos Rocha en cais y aveníes como “Agua de Vida”, “Adiós Polio” ente otros.

Biblioteques

Ente les principales biblioteques públiques de la ciudá atópense:

Biblioteca Pública Municipal Institutu de Capacitación Femenil (STASE)

Biblioteca Pública Municipal Lic. Francisco Gil Leyva

Biblioteca Pública de la Universidá Autónoma de Sinaloa

Biblioteca Pública Municipal Centru de Ciencies

Biblioteca Centro de Seguridá Social (Col. 7193)

Biblioteca Pública Municipal Dr. Abelardo de la Torre Grajales (ISSSTE-CNCA)

Biblioteca Pública Municipal del Centru Cívicu Constitución

Biblioteca Pública Municipal Pirámide Cultural

Biblioteca Pública Municipal Heriberto Sainz Aguilar

Biblioteca Pública Municipal Salvador Esquer Apodaca

Museos

El Muséu d'Arte de Sinaloa (MASIN) ye unu de los más importantes espacios pa la exhibición de cientos de montaxes d'artes visuales en Culiacán: esposiciones de pintura, escultura, fotografía, dibuxu, gráfica, instalación, videu y arte-oxeto; amás de ser un foru fundamental pa la realización d'eventos artísticos, culturales y académicos como conciertos, presentaciones de llibros, conferencies, coloquios y talleres de les diverses disciplines artístiques. Ye tamién un espaciu onde se venceya l'arte con neños y nuevos d'escueles públiques y quitaes al traviés de visites empuestes a les sos esposiciones.

Ente otros museos atópense:

• Muséu d'Historia Rexonal de Sinaloa (en remodelación)
• Muséu Interactivo del Centru de Ciencies de Sinaloa
• Muséu Insectaria
• Muséu Interactivo sobre les Adicciones (MIA).

Patrimoniu relixosu

Vista de Catedral dende l'Avenida Álvaro Obregón.

Panorámica de nueche del Seminariu de Culiacán.

Basílica de La nuesa Señora del Rosario Empezó a construyise'l

22 de mayu de 1842 pol obispu Lázaro de la Garza y Ballesteros. En 1885 concluyó la so construcción y el 12 de xineru de 1975 esta ilesia foi alzada a la categoría de basílica pol papa Pablo VI.

Tien una nave central que mide 62,15 m de llargu y 11,60 d'anchu. Cuenta con tres altares. El llateral esquierdu atópase dedicáu a Jesús, el del mediu o principal ye pal Santísimu Sacramentu, y el llateral derechu a la Santísima Concepción de María. Tien dos anexos, a unu llámase-y Sacristía y al otru Bautisterio.

Santuariu del Sagráu Corazón de Jesús

Allugáu nel centru de la ciudá, nel encruz d'Ángel Flores y Donato Guerra, el Santuariu del Sagráu Corazón de Jesús construyir en 1908, la obra foi entamada pol presbíteru Jesús María Echavarría y el diseñu de Luis F, Molina. La solución arquitectónica ye interesante pola sólida espresión del estilu neoclásicu llograda con múltiples detalles de cantera.

Seminariu de Culiacán

Allugar en Carretera Internacional al Norte, km 11 ye onde se formen los futuros sacerdotes cunta con nivel preparatoria, filosofía y teoloxía

Festivales y fiestes populares

Na ciudá celébrense distintos eventos culturales, ente los que destaquen el Alcuentru Yoreme Alternativu instituyíu como un espaciu nel que converxen les cultures y les tradiciones de los indíxenes yoremes lleváu a cabu en Llindar de Itaje el 11 y 12 d'avientu de cada añu.

La fundación de la Villa de San Miguel Arcánxel de Culiacán ye celebrada tradicionalmente tolos años los díes 29 y 30 de setiembre per tol conceyu, l'añu 2011 celebróse'l 480 aniversariu.

Fiestes tradicionales

Tiénense raigaños nel catolicismu, pero ensin cayer na intolerancia, reflexu d'ello son les fiestes relixoses y patronales; na diversidá de festividaes d'esti tipu, esta la del pueblu de Quilá que se realiza nel mes de febreru pa honrar a la Virxe de la Candelaria, mientres los festexos hai eventos deportivos, relixosos y culturales, amás d'una verbena popular y xuegos mecánicos.

Gastronomía

La cocina de Culiacán carauterizar por conquistar los cielos la boca de los sos visitantes con verdaderes llacuaes. P'aquellos que busquen lo meyor de la comida nacional, Culiacán nun-yos va decepcionar, pos ente los platillos qu'equí se podrán probar destaquen los fechos a base de frutos del mar, mueyos picantes, machuques, borregu tatemado y hasta l'afamáu 'chilorio', platillo que tuvo'l so orixe na rexón y que foi bien popular por entemecer carne de gochu espeñicada, chile pasilla, ayu, comín, oriéganu y sal. Namái pa los amantes del bon comer. Y nun puede dexase de mentar el ricu pescáu sarandeado típicu d'esta rexón qu'ufierta un esquisitu sabor al so cielu la boca.

Pa conocer más sobre la cocina de Culiacán, puede visitase, amás de la zona centro de la urbe, la ruta gastronómica de Bacurimi, qu'ufierta a los turistes un percorríu na canal de riego Les Rosales, onde s'atopa un pasaxe gastronómicu que convida a tomar asientu pa conocer deliciosos platillos de la rexón, incluyíos los mixcocos de frijol, el menudu blancu, los tamales barbonos de escuinapa, les albóndigues de camarón, el chicharrón de camarón, el pozole, flautes, tacos doraos, enchiladas de suelu. Postres como melcochas, ponteduros, tacuarines (coricos), pinturitas (biscotelas), coyotas (distintos a les de Sonora) y otres.

Artesaníes

Les artesaníes consten de ferrería (percheros, portallaves, espeyos, relós y cuadros), ánxeles, portarevistas, etc.

Deportes

La ciudá alluga tres equipos de lliga profesional: Tomateros de Culiacán, equipu de béisbol de la Lliga Mexicana del Pacíficu; Dorados de Sinaloa, equipu de la Federación Mexicana de Fútbol y Caballeros de Culiacán en baloncestu del circuitu de baloncestu de la mariña del Pacíficu (cibacopa).

Lligues infantiles y xuveniles de béisbol

La ciudá cunta con seis lligues de béisbol, que son:

Lliga Infantil y Xuvenil Culiacán A. C.

Lliga Infantil y Xuvenil Humaya A. C. El fundador d'esta lliga infantil foi'l señor Trinidá cola collaboración de dalgunos de los padres de familia en 1988.

Lliga Infantil y Xuvenil Tres Río A. C.

Lliga de Béisbol Infantil y Xuvenil Culiacán Recursos A. C.

Lliga Xuvenil Superior Oraba A. C.

Lliga de Béisbol Infantil y Xuvenil Pequeñu Colhuacan A.C.

Béisbol Lliga Mexicana del Pacíficu

• Tomateros de Culiacán ye l'equipu que representa a Culiacán na Lliga Mexicana del Pacíficu y cual tenía la so sede nel estadiu Xeneral Ángel Flores, que foi reconstruyíu pa la temporada 2015-2016.

Fútbol Federación Mexicana de Fútbol

• Doraos de Sinaloa ye tamién conocíu como Club Social y Deportivo Doraos de Sinaloa ye un club profesional del tornéu Ascensu MX del fútbol mexicano, acomuñáu del Club Tijuana.

Los Doraos de Sinaloa xueguen como equipu llocal nel Estadiu Banorte; el cual ye relativamente nuevu y pequeñu, con una capacidá de 23,000 asientos. El primer gol nel estadiu foi realizáu pol delanteru Héctor Giménez y foi inauguráu'l 9 d'agostu del 2003 col partíu ente Doraos y Cobres de Ciudad Juárez con un marcador de 4 – 2 a favor de los llocales.

Baloncestu Circuitu de Baloncestu de la Mariña del Pacíficu (CIBACOPA)

• Caballeros de Culiacán

Personaxes pernomaos

• Rafael Buelna
• Salvador Alvarado
• Ángel Flores
• José Limón
• Juan M. Banderes

Persones destacaes

• Jared Borguetti, futbolista
• Paul Aguilar, futbolista
• Alberto Medina, futbolista
• Fausto Pinto, futbolista
• Carlos Gerardo Rodríguez, futbolista
• Ivan Estrada, futbolista
• Julio César Chávez, boxeador
• Hector Moreno, futbolista
• Javier Güémez, futbolista
• Marcu Bonu, futbolista
• Dionicio Escalante, futbolista
• Omar Briseño, futbolista
• Óliver Pérez, xugador de béisbol
• Jorge Vazquez, xugador de béisbol
• Yolanda Andrade, actriz y presentadora de televisión.
• Juan Pablo Gil, actor de cine y televisión.
• Martha Julia, actriz.
• Anaís, actriz.
• Sheyla, actriz, comediante y cantante.
• Miguel Rodate, actor de cine y televisión.
• Patricia Navidad, actriz y cantante.
• César Millán, entrenador canín y titular del programa L'encantador de perros.
• Inés Arredondo, escritora y cuentera mexicana.
• Óscar Liera, dramaturgu y direutor teatral.
• Manuel Clouthier (Maquío), políticu y empresariu mexicanu.
• Heriberto Félix Guerra, empresariu y políticu mexicanu.
• Ernesto Ríos Rocha, Artista plásticu, compositor y poeta.
• Javier Valdez, Periodista y escritor.

Infraestructura

Vialidades

Les principales vialidades de la ciudá son boulevard Pedro Infante, boulevard Enrique Sánchez Alonso, Av. Álvaro Obregón, Av. Francisco I Madero, Av. Insurxentes, Calzada Aeropuertu, Libramiento Recurso Hidráulicos, Blvd. Jesús Kumate Rodríguez, Av. Benjamín Hill (Ribayos), Av. Manuel J. Clouthier, Av. Méxicu 68, Calzada De les Torres, Plan Mar de Cortés (Costerita), Av. Revolución, Av. El Dorado (Les Quintes), Av. Universitarios, Av. Dr Enrique Cabrera (Humaya) Av. Enrique Félix Castro, Av. Lola Beltrán, Blvd. José Limón, Calzada Heroicu Colexu Militar, el Par Vial: Paséu Neños Héroes (Malecón vieyu) - Diego Valadez Ríos (Malecón nuevu)

La ciudá ta comunicada por carreteres escontra'l norte, sur, este, oeste y sureste de la entidá, la mayoría intercomunicadas cola Méxicu 15 que'l so fin ye travesar o arrodiar la ciudá pa dir de Nozales a la Ciudá de Méxicu.

Tresporte

Tresporte públicu

Anguaño, Culiacán Rosales cunta con pocu más de 68 rutes de tresporte urbanu, que dan serviciu a aproximao 1 000 000 d'usuarios (incluyendo población flotante).

Central d'autobuses

Artículu principal: Central d'Autobuses Millenium Culiacán

Nel poniente de la ciudá atopar n'operación dende l'añu 2000 la moderna y funcional Central Internacional d'Autobuses de Culiacán, que caltién gran dinamismu y conectividad col norte y centru del país, según salíes internacionales a delles ciudaes d'Estaos Xuníos.

Aeropuertu

Artículu principal: Aeropuertu Internacional Federal de Culiacán

Aeropuertu de Culiacán.

L'Aeropuertu Internacional Federal de Culiacán remana'l tráficu nacional ya internacional de la ciudá y la so contorna amás de ser l'aeropuertu con mayor cantidá de pasaxeros y d'operaciones nel estáu de Sinaloa y unu de los 10 principales de Méxicu. L'aeropuertu tamién funciona como sede de la Base Áerea Non.10 de la Fuercia Aérea Mexicana.

Con un total de 1.168.380 pasaxeros en 2012, tien conectividad coles siguientes ciudaes: Tijuana, Mexicali, Hermosillo, Chihuahua, Monterrey, Ciudá de Méxicu, Guadalajara, La Paz, Los Cabos, Loreto, Toluca y Los Angeles, en California.

Medios de comunicación

Cunta con dos oficines de telégrafos y 15 oficines postales. Internet d'accesu llibre, sol esquema de Ciudá Dixital y en collaboración del Gobiernu del Estáu y la empresa Telmex p'aportar dende dellos parques y places públiques. Internet, teléfonu y telefonía móvil d'accesu priváu, como Infinitum (Internet), Telmex (Teléfonu), Telcel (móvil), Movistar (móvil), Nextel (móvil), Iusacell (móvil) y Unefón (móvil). Amás cúntase con señal de televisión por cable y abierta como Megacable y la so canal local: Megacanal 8 (nel 208 y 210), Televisa (en TDT y análogu), señal de televisión llocal: Canal 3 Culiacán (Perteneciente al conglomeráu de Televisoras Grupu Pacíficu) (en TDT y análogu) y repetidora de Televisión Azteca y Canal Once en dixital TDT y n'análogu.

Estaciones de radio

Ver tamién: Estaciones de radio nel estáu de Sinaloa

Cuntar con señales radiofóniques nes bandes d'amplitú modulada y frecuencia modulada:

Periódicos

La circulación de periódicos como en cuasi cualquier ciudá del mundu, ye arreglada pola necesidá d'informar con veracidá y oportunidá a la sociedá culiacanense, toos son de circulación rexonal, entendiendo a cuasi tol territoriu sinaloense, de siguío se enlistan:

Principales periódicos de Culiacán.

Periódicu	Fundación	Tiraje/Circulación	Periodicidad	Casa editorial	Páxina Web
El Sol de Sinaloa	1 d'avientu de 1956	4 800	[[Organización Editorial Mexicana]]	[1] Archiváu 2016-11-21 en Wayback Machine
El Sol de Culiacán	4 d'ochobre de 1966	1 531	[[Organización Editorial Mexicana]]	[2] Archiváu 2016-11-21 en Wayback Machine
24 d'ochobre de 1972	33 834 de llunes a sábadu 38 406 los domingos	L'Alderique de Culiácan, S.A. de C.V.	[3]
Noroeste (Culiacán)	8 de setiembre de 1973	11 240	Editorial Culiacán, S.A. de C.V.	[4]
Ríodoce	Febreru de 2003	Ensin datos	Selmanal	Reporteros en S.A. de C.V.	[5]
La I, noticies pa mi Culiacán	1 de setiembre de 2004	6 428	L'Alderique, S.A. de C.V.	[6]

Economía

Bienestar

Según datos al añu 2007 la ciudá tien un ingresu per cápita añal de 6,298.1 dólares, apurre'l 48.4 per cientu del productu internu brutu estatal. Tien un índiz de desenvolvimientu humanu de 0.8634 en 2005, polo que s'alluga nel 3ᵉʳ llugar estatal.

Agricultura

Sinaloa ye'l líder nacional de la industria alimentaria y Culiacán ye'l líder nel estáu con una producción d'alredor de 5 millones de tonelaes de maíz. Amás lidera la producción d'hortolices como tomate, pepinu, chile, berenxena y calabaza y frutes (mangu, melón y sandía), frijol, soya, cártamo, arroz, trigu y sorgu.

El tomate ye unu de los productos que representen al estáu de Sinaloa y al conceyu de Culiacan, por esto l'equipu de béisbol lleva'l nome de tomateros, quien tamién representen a Culiacán.

Ganadería

La ganadería tamién ye una importante actividá; la cría y engorda de ganáu bovino, caprino, ovín y porcín y la producción de carne y lleche derivaos d'estes especies asitien a la ciudá en lideralgu nacional d'esta industria. En 1997 invirtióse un millón de pesos na llantadera de 21.182 hectárees en beneficiu de la ganadería. Al traviés del programa "Meyoramientu Xenéticu" enriáronse 5,5 millones de pesos de recursos federales y estatales pa l'adquisición de sementales bovinos, ovinos, caprinos y porcinos, esto dexó que los ganaderos cunten güei con hatos ameyoraos y llogren mayores rendimientos.

Tamién la industria avícola tien un importante desenvolvimientu criando y engordando cientos de miles de pollos al añu, industria que tamién fai un importante apurra al PIB municipal.

Seguridá

En 2016, Culiacán ta considerada como la segunda ciudá más violenta de Méxicu, detrás solamente d'Acapulco. A nivel mundial, Culiacán ta nel puestu númberu 17 de ciudaes violentes acordies con el conseyu Ciudadanu pa la Seguridá Pública y la Xusticia Penal. Con 518 homicidios añales, la tasa asítiase en 56.09 homicidios por cada 100000 habitantes.

Ciudaes hermanes

La ciudá robló en 2007, un conveniu de collaboración col Conceyu de Zhongshan, República Popular China en materia de turismu, cultura, economía ya intercambiu científicu. Culiacán estableció hermanancia de ciudaes, ente les que destaquen:

País	Ciudá hermana y fecha
Estaos Xuníos d'América	Manhattan Beach, California (en 1975).
Estaos Xuníos d'América	Saint Paul, Minnesota (en 1983).
Xapón	Wakayama, Wakayama (en 2006)
China	Zhongshan, República Popular China (en 2007).
Méxicu	Torreón, Coahuila (en 2007)[ensin referencies]
Méxicu	Tijuana, Baxa California (en 2008).
Méxicu	Guadalajara, Jalisco (en 2011).

Amás tien coles siguientes ciudaes hermanes:

• Caborca (Sonora, Méxicu)
• Torreón (Coahuila, Méxicu)

Ver tamién

• Organización territorial de Méxicu
• Culiacán (conceyu)
• Mazatlán
• Conceyos de Sinaloa
• Sinaloa

Enllaces esternos

• H. Conceyu de Culiacán — sitio web oficial
• Institutu Municipal de la Mocedá (Culiacán) — sitio web oficial sobre la mocedá de la ciudá.
• Mapa de Culiacán Archiváu 2013-10-15 en Wayback Machine — principales curiosos de la ciudá.
• Historia de Culiacán

• Datos: Q211760
• Multimedia: Culiacán Rosales