Damin
Damin (Demiin na ortografía práutica) foi un rexistru d'una llingua llitúrxica usáu polos homes empecipiaos avanzaos del lardil (Leerdil na ortografía práutica) y les tribus Yangkaal na Australia aborixe. Dambos habitaben islles nel golfu de Carpentaria, los Lardil na Isla Mornington, la islla más grande de les Islles Wellesley, y les islles Yangkaal y Forsyth. Los sos llinguaxes pertenecen a la mesma familia, les llingües tánkicas (Tangka significa persona nes llingües tankic). Lardil ye la más diverxente de les llingües tankic, ente que les otres son mutuamente comprensibles col yangkaal.
| |
|---|---|
| Faláu en |  Australia
|
| Llingua muerta | Estinguida |
| Estatus oficial | |
| Oficial en | Nengún país |
| Reguláu por | Nun ta reguláu |
| Códigos | |
| ISO 639-1 | nengún |
| ISO 639-2 | |
| ISO 639-3 | |
 Islles Wellesley. | |
La pallabra lardil damin puede ser traducida como tar en silenciu.[1]
Ceremonies editar
Los lardil teníen dos ceremonies de iniciación pa los homes, llamaes luruku, que arreyaba la circuncisión, y warama, que arreyaba la subincisión del pene. Nun había ceremonies pa muyeres, anque elles xugaben un rol importante nestes ceremonies, especialmente na ceremonia luruku.
Dacuando dizse que'l llinguaxe damin yera secretu, pero esto ye engañosu por cuenta de que nun esistía un intentu de prevenir que los miembros ensin empecipiar de la tribu lardil escuchar por casualidá. Sicasí, enseñar mientres la ceremonia warama y, poro, n'aislamientu de los ensin empecipiar. Siquier conozse un vieyu que, anque nun hubo sío subincidido, tenía un escelente dominiu del damin, pero esti paez ser un únicu casu.
Les pallabres léxiques del damin fueron entamaes en campos semánticos y falaes en voz alta al empecipiáu nuna única sesión. A midida que cada pallabra yera anunciada, un segundu orador daba'l so equivalente en lardil. Sicasí, de normal tomaba munches sesiones primero que un novatu apoderara lo básico y pudiera usar el damin abiertamente na comunidá. Un orador aseguró aprender a falar damin nuna única sesión, pero per otra parte dos homes cimeros warama almitieron qu'ellos escarecíen d'un dominiu firme del rexistru.
Una vegada que'l damin fuera aprendíu, los falantes yeren conocíos agora como Demiinkurlda (posesores del damin). Falaben el rexistru particularmente en contestos rituales, pero tamién na vida secular diaria, cuando buscaben alimentu, sentar a platigar, y otres situaciones similares.
Carauterístiques llingüístiques editar
El damin ye l'únicu llinguaxe de chasquíos fuera d'África.[2]
Esti llinguaxe tuvo un léxicu muncho más acutáu y xenéricu que'l llinguaxe cotidianu. Con alredor de solu 150 raigaños léxicos, cada pallabra en damin representaba delles pallabres del lardil o'l yangkaal. Tenía solu dos pronomes (n!a "yo" y n!o "yo non"),[3] por casu, comparáu colos diecinueve del lardil, y tenía un prefixu antonímicu kuri- (tjitjuu "pequeñu", kuritjitjuu "grande").
Gramáticamente, los rexistros damin del lardil y el yangkaal usen tolos sufixos gramaticales d'esos llinguaxes, y polos tantu son llargamente similares.
Fonética editar
El damin tien trés de los cuatro pares de vocales del lardil, [a, aː, i, iː, o, oː], en raigaños de pallabres, amás de la cuarta, [ə, əː], nos sufixos. Tien les mesmes consonantes egresivas pulmónicas como'l lardil cotidianu, pero esto ta aumentáu por otros cuatro mecanismos de corriente d'aire: llingual ingresiva (los clics nasales), glotalizada egresiva (una eyectiva velar), ingresiva pulmónica (una fricativa llateral), y llingual egresiva (un "esfuerciu" billabial). Les consonantes del damin, na ortografía práutica y n'equivalentes probables del AFI, son:
| Billabial | Denti- alveolar |
Alveolar | Postalveolar | Velar | |||
|---|---|---|---|---|---|---|---|
| llaminar | apical | apical | llaminar | ||||
| Plosiva | sorda | b [p] | th [t̻] | d [t̺] | rd [t˞] | tj [t̠] | k [k] |
| eyectiva | k' [kʼ] | ||||||
| Nasal | m [m] | nh [n̻] | n [n̺] | rn [n˞] | ny [n̠] | ng [ŋ] | |
| Flap | rr [ɾ] | ||||||
| Aproximante | central | (w [w]) | r [ɹ] | y [j] | w [w] | ||
| llateral | l [l] | ||||||
| Clic | nasal | m! [ŋʘ] | nh! [ŋǀ] | n! [ŋǃ] | rn! [ŋǃ˞] | ||
| egresiva oral | p' [kʘ↑] | ||||||
| Fricativa | ingresiva sorda | L [ɬ↓] | |||||
Orixe del damin editar
L'orixe del damin ye pocu claru. los lardil y los yangkaal dicen que'l damin foi creáu por una figura mitolóxica nel Tiempu del Suañu. Hale et al. creen que foi inventáu polos vieyos lardil. Evans et al., dempués d'estudiar la mitoloxía de dambes tribus, especuló que fueron los vieyos yangkaal quien inventaron el damin y tresmitir a los lardil y non al aviesu.
Situación actual editar
Les tradiciones culturales de los lardil y los yangkaal tuvieron en cayente por delles décades, y los llinguaxes lardil y yangkaal tán cuasi estinguíos. Les ceremonies de iniciación fueron prohibíes nes primeres décades del sieglu XX.[2] La última ceremonia warama foi llevada a cabu nos años 1950s, asina qu'anguaño el damin yá nun s'atopa n'usu por nenguna de los dos tribus. Sicasí, empezó apocayá un resurdimientu de les tradiciones culturales, y foi celebráu un luruku. Queda por trate si les ceremonies warama van ser reactivaes tamién.
Referencies editar
- ↑ Hale, Ken; Nash, David (1997). D. Tryon y M. Walsh: Damin and Lardil phonotactics (n'inglés). Pacific Linguistics. ISBN 0858834402. Consultáu'l 14 d'avientu de 2012.
- ↑ 2,0 2,1 Tsunoda, Tasaku (2006). Language Endangerment And Language Revitalization: An Introduction, Ilustrada, reimpresa (n'inglés), Walter de Gruyter, páx. 155. ISBN 9783110184297. Consultáu'l 14 d'avientu de 2012.
- ↑ Dixon, R. M. W. (2011). The Languages of Australia, Reimpresa, Ilustrada (n'inglés), Cambridge University Press, páx. 66-67, 473. ISBN 9781108017855. Consultáu'l 14 d'avientu de 2012.
Bibliografía editar
- Hale, Ken (1965). Deep-surface Canonical Disparities in Relation to Analysis and Change: An Australian Example, páx. 282.
- Hale, Ken (1998). «8: On endangered languages and the importance of linguistic diversity», Grenoble, L. A. y Whaley L. J.: Endangered Languages: Language Loss and Community Response, Ilustrada, Reimpresa (n'inglés), Cambridge University Press, páx. 192-216. ISBN 9780521597128.
- McKnight, David (1999). People, countries, and the rainbow serpent: systems of classification among the Lardil of Mornington Island, Ilustrada, Oxford University Press, páx. 270. ISBN 9780195096217.
- Memmott, P.; Evans, N.; Robinsi, R. (2004). «Understanding isolation and change in island human populations through a study of indigenous cultural patterns in the Gulf of Carpentaria.». Transactions of the Royal Society of South Australia.
Enllaces esternos editar
- (n'inglés) El llinguaxe ceremonial damin (enllaz rotu disponible n'Internet Archive; ver l'historial y la última versión).
Datos: Q35321
