Diosa
Una diosa[1] ye una deidá femenina, en contraste coles deidaes masculines conocíes como "dioses". Munches relixones y cultures adoraron a dioses y, en parte, tamién esti cultu caltener hasta la dómina actual. La idea o representación conceptual d'estes deidaes, según la so área d'aición, acomuñáronse frecuentemente a la fertilidá, a la maternidá o a otres figures femenines comunes. Sicasí, esisten tamién dioses de la guerra, de la sabiduría, del mar o de la conocencia. Frecuentemente son parte d'un llargu panteón qu'inclúi los xéneros convencionales y, en dellos casos, inclusive deidaes hermafrodites (o de xéneru neutru).
| Diosa | ||
|---|---|---|
 | ||
| Información | ||
| [editar datos en Wikidata] |
Significáu
editar
La capacidá xenerativa o procreativa de les dioses (tal como la de los dioses masculinos) ta realacionada colos mitos creacionales del mundu. El principiu femenín acomuñar cola nacencia, esto ye, tamién cola nacencia o surdimientu del cosmos. D'equí resulten les idees, surdíes probablemente nuna dómina bien temprana de la prehistoria de la humanidá, alrodiu de la esistencia d'una Diosa Madre, o tamién Madre Tierra, conceutos sofitaos al traviés de los afayos d'ente 100 y 200 estauínes de Venus del Paleolíticu cimeru (dende 40.000 años antes del presente, tal como paez confirmar históricamente'l recién afayu de la Venus de Hohle Fels), toes pequeñes representaciones figuratives de cuerpos femeninos desnudos nes que se destacar especialmente les carauterístiques sexuales.[2] Esta interpretación, sicasí, foi mayoritariamente refugada pola arqueoloxía.[3]
Les dioses apaecen en munchos mitos como figures que suelen nun corresponder a la imaxe anguaño vixente de lo femenino. Asina, rellacionar con atributos aparentemente masculinos: cola guerra, la caza, la dominación, la violencia y el poder, col espíritu perfectu y la sexualidá autónoma, como'l que subyace al mitu de les amazones, qu'entá nun se llogré esclariar históricamente de manera definitiva. Amás, la diosa representa'l principiu de la muerte, colo que per una parte se representa conceptualmente que la que da la vida, tamién quita la vida, cuestión que por otra se rellaciona cola creencia de qu'al traviés ello sería posible la palingenesia.[4] Asina, nel papel de diosa de la vida y de la muerte, lo femenín poner en rellación col destín humanu. Al traviés de les propiedaes contradictories que s'atribúin a les dioses, munches apaecen (como tamién ye'l casu de los dioses masculinos) como encarnaciones de la unidá ente términos contrarios o complementarios, tales como creación/destrucción, vida/muerte, amor/odio, bien/mal, espíritu/materia, lluz/escuridá.
Dioses nel desenvolvimientu de la civilización
editarNel tránsitu dende les pequeñes organizaciones sociales escontra les civilizaciones los cultos a les dioses tuvieron importancia en tol mundu, asina por casu n'India, Exiptu, Mesopotamia, China, Xapón, Grecia y Roma. Nestes sociedaes agraries complexes les dioses yeren responsables, ente otros asuntos, de la fertilidá de los cultivos, de la monarquía, de la proteición de los centros relixosos y de la victoria nes guerres.[5]
Nes distintes cultures, les dioses teníen numberoses funciones importantes, sicasí nun puede establecese un cultu universal a una «Gran Madre». En delles cultures les dioses taben estrechamente rellacionaes col surdimientu de ciudaes más grandes, según tamién cola apaición de la monarquía y considerábase-yos como l'orixe de les organizaciones sociales de mayor complexidá. Con frecuencia yeren responsables d'instituciones sociales, como la recaldación tributaria o la distribución de los recursos, ente que n'otres cultures, les dioses solamente representaben a les compañeres de los dioses masculinos o fueron incorporaes a la relixón mistérica dende cultos chamánicos más antiguos.[6]
El conceutu diosa ye sofitáu por matriarques modernos y panteístes como la versión femenina, o análoga a Dios (por casu, el dios abrahámico), quien nel círculu feminista y n'otros círculos ye percibíu como un ser enraigonáu nel conceutu patriarcal apoderáu pola esclusión de conceutos femeninos.[ensin referencies]
La rellación femenín-masculina ente deificaciones ye dacuando aniciada nel Monismu ("unu-ismo") ensin una vinculación a un conceutu definío y ríxido de monoteísmu contra politeísmu onde diosa y dios son vistos como xéneros d'un ser trascendental.[ensin referencies]
Relixones históriques
editar
Na rexón de Mesopotamia les dioses cuntar ente les deidaes más antigües y dellos investigadores suponen una presencia de deidaes femenines qu'algamaría hasta la prehistoria, por cuenta de que una gran parte de les escultures que s'atoparon son femenines, ente que les escultures masculines más bien constitúin la esceición.
Esiste discutiniu sobre si acasu la primacía de dioses ta rellacionada o non col matriarcáu social. Una comparanza con cultures actuales que contemplen munches dioses o ente les qu'esiste un prominente cultu a les deidaes femenines, amuesa qu'estes «nun son obligatoriamente sociedaes nes que s'aprecie a les muyeres y ufiértese-yos oportunidaes»[7]
Cola esceición de la Diosa del Sol hitita d'Arinna, na mayoría de les relixones d'antigüedá nun esisten dioses encabezando una xerarquía de deidaes. Actúen frecuentemente como dioses de la fertilidá, figures maternales, dioses de la tierra o tamién puramente «como complementu del so maríu ensin templu propiu»[8]
La diosa acádica Ishtar – y correspondientemente la diosa Inanna sumeria y la diosa Astarte semita oriental – foi una diosa de la guerra, diosa madre y diosa del amor. Como se trataba de la diosa dominante, el so nome podía ser utilizáu pa nomar a les dioses de manera xeneral.[9]
Les dioses de la tierra, de la fertilidá y otres similares fueron adoraes en tolos llugares onde vivíen llabradores, dende Exiptu, pasando pol Asia Menor hasta ente los celtes, xermanos y eslavos. Tamién nes cultures de los azteques, mayas y inques rindióse cultu a esti tipu de dioses.
Antiguu Oriente Mediu
editarExiptu
editar
Nel antiguu Exiptu había una gran cantidá de dioses importantes. Por casu, la diosa del cielu, Nut, quien tamién yera la esposa del dios de la tierra, Geb, la diosa de la guerra, del texíu y de les armes victorioses Neith, y Hathor, que como diosa del cielu apaez en distintes formes.[10] Otres dioses importantes n'Exiptu fueron por casu Maat, Bastet y Mut.
Una de les dioses exipcies más conocíes ye Isis. Considerar al Faraón un fíu de Isis y yá que'l so nome ta rellacionáu lingüísticamente cola pallabra exipcia pa «tronu», considerar tamién como la sagrada sede del Faraón. Más tarde Isis foi esposa d'Osiris y madre de Horus y convirtióse finalmente nuna diosa universal, que'l so cultu estender escontra Grecia y Roma.[10]
Mesopotamia
editar.jpg)
Arabia
editarNa relixón pagana que prevalecía n'Arabia antes del islamismu, adorar a delles dioses, incluyendo a trés a les que se refieren como fíes de Dios: Al-lat, Uzza (Al-Uzza o tamién Al-Ozza) y Manah, los trés dioses principales de La Meca.
Relixón indoeuropea
editarHinduismu
editarEl hinduismu ye un complexu de dellos sistemes de creencies que ven a dellos dioses y dioses como representativos o emanados por una sola fonte, Brahman, interpretáu como la esencia que forma tou, informe, infinitu ya impersonal na tradición Advaita o como un dios dual como lu son Laksmí-Visnú, Radhá-Krisná, Deví-Shivá según les tradiciones dvaita (dualidá). Los śaktas, los adoradores de les dioses, acomuñen esti Dios con Deví, la diosa madre.
Aspeutos tales como un Dios que ye un Dios masculín (Śaktiman) con enerxía femenina (Śakti) trabayando como una pareya son frecuentemente imaxinaos como dioses homes y les sos esposes o consortes, aproviendo munches analoxíes ente un sostén pasivu de xéneru masculín y el dinamismu de la enerxía femenina.
Por casu, Brahmá forma pareya con Sárasuati, ente que Shivá forma pareya con Uma, quien ye representada al traviés d'un númberu d'avatares (encarnaciones): Párvati y les guerreres Durgá y Kali. Dacuando, los nomes d'estes dioses del hinduismu son intercambiables.
La idea de les śaktis introduz un elementu adicional. La so ideoloxía, basada principalmente nos tantres considera a Śakti como la enerxía por aciu la cual toles divinidaes funcionen, polo que lo masculino resulta dependiente de lo femenino.
N'efeutu, nuna escritura śakta conocida como Devi-majatmia, toles dioses preséntense como espresiones y aspeutos d'una única fuercia femenino, una na so verdá, pero espresada en forma de munches dioses, que da al mundu y al cosmos la enerxía pal so funcionamientu. Tanto los trataos filosóficos como les metáfores tresmiten el mensaxe de que la potencialidá del ser masculín ta determináu pola aición de lo divino del xéneru femenín.
Les deidaes locales de distintes rexones na India fueron de cutiu identificaes coles deidaes hindús principales, procesu que foi llamáu sanscritización. Otros atribuyir a la influencia del monismu (aduaita: 'non dual') el cual reniega d'una categorización politeísta o monoteísta.
Delles dioses lleguen a tener hasta más de 100 nomes. Ente que les fuercies monistes llevaron a la fusión ente delles dioses, fuercies centrífugues dieron orixe al ascensu de nueves dioses y rituales populares en distintes partes del mundu hindú. Asina, la diosa Durgá, que ye bien popular, podría ser una diosa prevédica, que dempués sería fundida con otres dioses como Párvati, un procesu que puede rastrexase al traviés de testos tales como'l Kalika-purana (del sieglu X d. C.), el Durga-bhakti-taranguini (de Vidia Pati, sieglu XV), el Chandi-mangal (del sieglu XVI), etc.
Relixón grecorromana
editar
Les dioses griegues preolímpicas xeneralmente taben integraes a los rituales de la vexetación, como por casu la Madre Tierra y la Madre de los Dioses cnótica, Gaia. Primero que el Oráculu de Delfos dedicar a Apolo, taba en rellación con Gaia. Nel exerciciu del cultu a Gaia ufiertar en sacrificiu animales, ceberes y frutes y practicábense trances de posesión[11]
Nos Misterios eleusinos adorar a la diosa de la Tierra Demeter. Nesti cultu apaez la tema de la reencarnación na fía de Demeter, Perséfone, que foi secuestrada dende'l Hades nel inframundu.[12]
De la información que nos llegó alrodiu de la mitoloxía xermánica puede reparase que contenía numberoses deidaes femenines, gigantas y dioses.
Relixón mexicana prehispánica
editarNel valle de Méxicu dende tiempos inmemoriales acostumábase l'adoración d'una desaxeradamente estensu panteón femenín. dalgunes d'elles fueron tresformaes y hasta la fecha sigue la so adoración.
En Suramérica, los inques teníen delles deidaes femenines.
Creencies polinesies
editarDel antiguu y milenariu cultu allugáu nes actuales islles del pacíficu. Dende les pequeñes pertenecientes a Oceanía, hasta'l grupu d'islles ḥawaianes.
Relixones abrahámiques
editar
Les cultures monoteístes, que reconocen solo una deidá principal, xeneralmente atribúyen-y carauterístiques masculines, utilizando implícitamente el xéneru gramatical masculín y, explícitamente, utilizando términos como "Padre" o "Señor". En toles relixones monoteístes, sicasí, hai corrientes místiques que enfatizan los aspeutos femeninos de la divinidá; por casu, los collyridianos na nacencia de la cristiandá, que víen a María como una diosa; la visionaria medieval Xuliana de Norwich; nel xudaísmu la Shekinah o nes tradiciones gnóstiques la Sophia; y dellos testos sufistas del islamismu.
Xudaísmu
editarL'antiguu hebréu, según tamién el nuevu hebréu, nun tienen xéneru neutru, solo masculín y femenín. Anque'l xudaísmu usa pallabres masculines pa describir a Dios, el xudaísmu caltién que Dios nun tien xéneru. Preténdese un equilibriu, onde Dios podría ser referíu en xéneru masculín na mayoría de los oxetos rellacionaos cola adoración nel xudaísmu, según el Torá pue ser referíu nel xéneru femenín.
Cristianismu
editar
Creer nuna deidá femenina sol cristianismu yera usualmente consideráu heréticu o una carauterística de herexía, anque la veneración a María la madre de Xesús, como un ser humanu especialmente privilexáu anque non una deidá, siguió dende l'empiezu de la fe cristiana.
En delles aguaes cristianes (como los ortodoxos), Sofía ye la personificación de la sabiduría divina (o d'un arcánxel) que toma una forma femenina. Ella ye mentada nel primer capítulu del Llibru de los Proverbios.
Dende 1980, les cristianes feministes desafiaron esti puntu de vista tradicional. Dalgunes, como Mary Daly, yá nun se consideren cristianes, pero otres siguen buscando un espaciu dientro de les sos tradiciones pa la muyer divina y pol mandu espiritual femenín (ver teoloxía).
Sicasí, ye importante notar que mientres l'usu esplícitu del términu "diosa" ye raru nel cristianismu tradicional, la creencia de que Dios tesciende'l xéneru, teniendo dambos, masculín y femenín, ye abondo común. Los pronomes femeninos históricamente fueron usaos pa referise a la Santísima Trinidá. El Catecismu de la Ilesia Católica enseña que Dios nun ye varón, pero pol rol que cumple nel nuesu mundu'l términu "Padre" ye más apropiáu que "Madre".
Según investigaciones recién dientro de l'antropoloxía sobre'l Espíritu Santu, delles teoríes aseguren que'l Dios de los xudíos Jehová o Yahveh o'l Dios El tenía esposa. Según los analises sobre la Biblia, dizse que de primeres l'Espíritu de Dios ondeaba sobre les agües primales. La Diosa canaanita de les agües primales llamábase Asherah y esta yera considerada la esposa del Dios El. La imaxe de Dios sobre les agües, paez ser entós como un actu de copulación na que s'anició tola creación y asocedíu nel mitu canaanita orixinal, sobre'l cual básase'l mitu de la creación del pueblu xudíu. La identidá ente l'Espíritu Santu y Ashera por un detalle bien intrigante, foi consideráu como un símbolu sagráu de la diosa antigua de los canaanitas y de los fenicios que yera una Palombu. Cuando recibe a Cristu al Espíritu nel so bautismu, esti presentar en forma d'un palombu blancu, lo cual yera una señal conocida pa les persones naquellos llares naquellos tiempos como símbolu d'una Diosa. Na Biblia tamién se menta que les muyeres xudíes desobedecían a los profetes adorando Ashera o Ashteroth. Tamién se-y llamaba Astarte o Ishtar, anque yera la mesma diosa, amás tenía idénticos atributos a pesar de ser adorada en distintes ciudaes. Nel Cristianismu dende bien ceo na que se fala del Espíritu Santu, una persona divina que Xesucristu-y llamó ruach, mentada n'hebréu o araméu. La pallabra aramea ruach, implica aliendu y ye una pallabra femenina. La traducción llatina de ruach diose como "spiritus", que ye una pallabra masculina y el xéneru d'Espíritu Santu camudó, convertir nuna persona divina asexual o masculina, pero non femenina, gracies a la traducción llatina de ruach. La idea orixinal de Xesucristu d'una Divina Diosa/Alma, da in-spiración (in-spirar, esto ye recibir aliendu, lo que significa tamién recibir idees creatives divines nel misticismu acomuñáu con esta persona divina).
L'Espíritu Santu ye consideráu pa dalgunos la Diosa cristiana, que realiza'l so trabayu ente los mortales como la Shekinah y lo que fai ente los xudíos nel exiliu, alimentando la so fe pa retornar a Sion. Nel Antiguu Testamentu, ella llamándose a si mesma Sabiduría, dizse qu'inspira a los homes pa vivir en vides rectes y que los lleva al Dios Padre, esto ye que ye como una mediadora ente los mortales y el principiu paternu divín. Shekinah, Ruach y Sofía, ye considerada'l mesmu rol de dellos nomes.[13]
Islamismu
editar
Na Meca preislámica, les dioses Uzza, Manah y Al-lat yeren conocíes como "les fíes de dios". Uzza yera adorada polos nabateos, quien la acomuñar a les dioses grecoromanas Afrodita, Urania, Venus y Caelestis. Caúna d'estos trés dioses tenía'l so templu propiu cerca de la Meca. La proteición de Uzza yera invocada pol pueblu preislámico curais. Nel 624, na batalla d'Uhud, el berru de guerra de los curaisitas yera: «¡Adoradores de Uzza, xente de Hubal!» (según Tawil, 1993).
D'alcuerdu al revesosu rellatu d'Ibn Ishaq de los versos satánicos, estos versos reconocer orixinalmente como posesores del poder de interceder polos musulmanes, pero fueron abolíos. Los estudiosos musulmanes consideraron a la hestoria como non facedera dende un puntu de vista históricu, ente que ente los estudiosos occidentales la opinión ta estremada. Leone Caetani y John Burton tán en contra, ente que William Muir y William Montgomery Watt creen que puede ser plausible.
Nel islamismu, Alá ―a pesar de tar mentáu como Ël― nun tener xéneru, nin masculín nin femenín.
Nuevos movimientos relixosos
editar
Discordianismo
editarNel discordianismu (relixón satírica estauxunidense, creada en 1957 por dos estudiantes de secundaria), Eris (o Discordia) ye xeneralmente venerada como diosa, como s'ilustra na primer clausa del Pentabarf:
There is non Goddess but Goddess and She is Your Goddess. There is non Movement but The Erisian Movement and it is The Erisian Movement. And every Golden Apple Corps is the beloved home of a Golden Worm.
Nun hai otra Diosa que Diosa, y ella ye la to diosa. Nun hai otru movimientu que'l movimientu erisiano, y este ye'l movimientu erisiano. Y toa mazana dorada ye'l queríu llar d'un viérbene doráu.
Ella xeneralmente ye descrita como una muyer engafurada qu'estiende'l caos y la discordia, que son fundamentales pa la vida y la creatividá. Sicasí, por cuenta de la naturaleza de la relixón, esto ta abiertu a la interpretación individual. Muncha xente compara a Eris con un conceutu o idea, anque esto pue ser consideráu blasfemia por dalgunos.
Reconstruccionismo
editar
Los reconstruccionistas politeístes basar na reconstrucción de les relixones politeístes, incluyendo delles dioses y figures acomuñaes coles cultures indíxenes.
Wicca
editarEn Wicca "la diosa" o "la dama" ye una de les deidaes más importantes xunto col so consorte, el dios cornín. Ella ye descrita como una diosa tribal del cultu de les bruxes,[14] la cual paez inspirada en Aradia, la fía mesiánica de Diana descrita en Aradia de Charles Leland. Nun se consideraba qu'ella fuera omnipotente nin universal y reconocíase qu'esistía un "Poder superior", a pesar de que les bruxes nun s'esmolecíen demasiáu por esti ser.
En munches manifestaciones, Wicca, la diosa, foi considerada como una deidá universal, lo cual ta acordies cola so descripción en La carga de la diosa, un testu clave de los wiccas. Nesta guisa, ella ye la "Reina del Cielu" en forma similar a Isis; ella tamién toma y concibe tola vida en forma similar a Gaia. En forma similar a Isis y ciertes concepciones clásiques tardíes de Selene,[15] ella ye interpretada como la suma de toles otres dioses, les que representen los sos distintos nomes y aspeutos al traviés de les distintes cultures.
La diosa ye munches vegaes representada con un fuerte simbolismu llunar, inspiráu en distintes cultures y deidaes tales como Diana, Hecate y Isis, y munches vegaes ye representada como la triada "Virxe", "Madre" y "Vieya bruxa" popularizada por Robert Graves (ver Triple Diosa en seición de siguío). Munches representaciones d'ella tomen elementos de dioses celtes.
Dellos wiccanos creen qu'hai demasiaos dioses y en delles manifestaciones de la Wicca, particularmente na Wicca Diánica, solo venérase a la diosa y el dios práuticamente nun xuega nengún papel nel ritual.
Triple diosa
editar
Les dioses o semidiosas apaecen en grupos de trés nuna serie de mitoloxíes europees paganes; por casu, les Erinias (Roxures pa los romanos) y les Moiras (Parques pa los romanos) griegues; les Nornas nórdiques; Brigit y los sos dos hermanes, tamién llamaes Brighid, en mitoloxíes irlandeses o keltoi.
Robert Graves popularizó la tríada de "Virxe", "Madre" y "Vieya Bruxa" y a pesar de qu'esta concepción nun se sofita n'evidencia académica sólida, la so inspiración poética tuvo una amplia acoyida.
Esiste una amplia variedá na concepción precisa d'estes figures, tal como asocede típicamente nel neopaganismu y nes relixones paganes polo xeneral. Dalgunos interpretar como tres etapes na vida de la muyer, dixebraes pola menarca y la menopausia. Otros atopen esti enfoque como demasiao ríxidu y basáu na ciencia y bioloxía y prefieren una interpretación más llibre, en que la Virxe ye la nacencia (independiente, consciente de sigo mesma, esploradora), la Madre que da a lluz (coneutada col mundu, atopadiza y caritatible, creativa) y la Vieya bruxa ye la muerte y renovación (holística, remota, inescrutable) — los trés, erótiques y sabies.
En relixones derivaes del helenismu y darréu en relixones Nueva era y wicca, frecuentemente trés de los cuatro fases de la lluna (creciente, llena y menguante) simbolicen los trés aspeutos de la Triple Diosa. Representar xuntes como un símbolu que se compón d'un círculu ente la fase creciente y la menguante. Sicasí, dalgunos, atopen a esta tríada incompleta y prefieren amestar un cuartu aspeutu. Esta sería la "Diosa negra" o "Muyer sabia", suxerida en cierta forma pola ausencia de la lluna nueva nel simbolismu indicáu primeramente, o podría ser una diosa erótica que representaría una fase de la vida ente la Nueva (Virxe) y Madre, o una Guerrera ente la Madre y la Vieya bruxa. Esiste una contraparte masculina a esto nel poema inglés "The Parliament of the Three Ages".
Na cultura popular moderna representóse la Triple Diosa como Virxe, Madre y Vieya bruxa, como por casu na obra de Neil Gaiman, The Sandman.
Feminismu relixosu
editarDende l'empiezu de los movimientos feministes en Norteamérica, esistió interés n'analizar cómo les doctrines, organizaciones y práutiques relixoses traten a la muyer. La tema, por casu, foi analizáu en La biblia de la muyer d'Elizabeth Cady Stanton. Nuevamente mientres la segunda fola de feminismu, tantu en Norteamérica, como en países europeos ente otros, la relixón foi focu d'atención pol analís feminista nel contestu del xudaísmu, cristianismu, islamismu y otres relixones, y delles muyeres convertir a relixones centraes en dioses como una alternativa frente a les relixones en redol a Abraham (Womanspirit rising 1979; Weaving the visions 1989). Anguaño, tanto muyeres como varones siguen comprometíos en movimientos en redol a dioses (Christ, 1997). La popularidá d'organizaciones como La hermandá de Isis son muestres de la continua crecedera de les relixones de dioses nel mundu.
Ente que gran parte del esfuerciu nel xudaísmu, cristianismu y l'islamismu se focaliza en consiguir una equidad ente los dos xéneros, por aciu una reinterpretación de les escritures y l'usu d'un llinguaxe asexuado pa describir y referise a lo divino (Ruether, 1984; Plaskow, 1991), esisten ciertos grupos que s'identifiquen como xudíos, cristianos o musulmanes qu'intenten integrar conceutos acomuñaos con dioses nes sos relixones (Kien, 2000; Kidd 1996, "Goddess Christians Yahoogroup").
Femenín sagráu
editarEl términu "femenín sagráu" foi acuñáu per primer vegada na década de 1970, en populizaciones de la Nueva Era de la Hindú Shakti. Darréu, espublizóse más na década de 1990s por Andrew Harvey y otros y consagróse na cultura popular en 2003 cola obra de Dan Brown El Códigu Da Vinci. Enfatiza la feminidad, por ser la matriz de la creación y pola capacidá de reproducción.[16][17][18]
Ver tamién
editar- Diosa madre
- Deví (una de les dioses hinduistes).
- Wicca Diánica
Notes
editar- ↑ Esti términu apaez nel Diccionariu de l'Academia de la Llingua Asturiana. Ver: dios, -osa, el/la
- ↑ Sirocko, Franz (editor): Wetter, Klima, Menschheitsentwicklung, 2009 Darmstadt, Wissenschaftliche Buchgesellschaft, ISBN 978-3-534-22237-7, p. 79, Karte Verbreitung der Fundstellen von Venusstatuetten 34.000 -24.000 BP; von Schnurbein, Siegmar (editor): Atlas der Vorgeschichte, 2009 Stuttgart, p. 28–29; vease tamién Projekt Hypersoil Universität Münster, Mutter Erde in der Altsteinzeit
- ↑ Russell Dale Guthrie: The nature of Paleolithic art. University of Chicago Press, London 2005, p. 368. Guthrie refier equí a Martha Ann, Dorothy Myers Imel: Goddesses in world mythology, ABC-CLIO, Santa Barbara, Calif. 1993 / New York 1995. Ver tamién: Lynn Meskell: Goddesses, Gimbutas and ‚New Age' archaeology. In: Antiquity. 69/262 (1995), p. 74–86.
- ↑ Haarmann. Harald, Die Madonna und Ihre Töchter, Rekonstruktion einer kulturhistorischen Genealogie, Hildesheim-Zürich-New York 1996, Georg Olms, ISBN 3-487-10163-7, p.34 ff.
- ↑ Eliade, Mircea (editor). The Encyclopedia of Religion, New York 1987. Vol. 6, p. 37.
- ↑ Ibídem, p. 40.
- ↑ Fehlmann, Meret. Die Rede vom Matriarchat. Chronos Verlag, Zürich 2011, p, 105
- ↑ K. H. Bernhardt, Artículu: Göttin, en: Biblisch-Historisches Handwörterbuch (BHH), Vol. 1, p. 600
- ↑ R. Border, Art. Ischtar, in: BHH 2, 778
- ↑ 10,0 10,1 Eliade, Mircea (editor). The Encyclopedia of Religion. New York 1987; Vol. 6, S. 38.
- ↑ Eliade Mircea (editor). The Encyclopedia of Religion. New York 1987; Bd. 6, S. 39.
- ↑ Mircea Eliade (Hrsg.): The Encyclopedia of Religion. New York 1987; Vol. 6, p. 39.
- ↑ https://centinela66.com/2008/02/07/la diosa cristiana/
- ↑ Gardner, Gerald (1988). The Meaning of Witchcraft. Lakemont, GA US: Copple House Books, páx. páxs. 26-27.
- ↑ Betz, Hans Dieter (ed.) (1989). The Greek Magical Papyri in Translation: Including the Demotic Spells : Texts. University of Chicago Press.
- ↑ The Divine Feminine Archiváu 2021-01-25 en Wayback Machine por Gloria Amendola
- ↑ The Sacred Feminine Today por Llewellyn Vaughan-Lee. Publicáu on line por The Huffington Post
- ↑ What does “the sacred feminine” really mean? An Invitation to all Women by: Dr. Judith Long
Bibliografía
editar- Baring, Anne & Cashford, Jules (2005). El mitu de la diosa. Evolución d'una imaxe. Madrid: Ediciones Siruela. ISBN 978-84-7844-732-9.
- [[Marija
Gimbutas|Gimbutas, Marija]] (2014). Dioses y dioses de la Vieya Europa (7000-3500 e.C.). Introducción y revisión José M. Gómez Tabanera, traducción Ana Parrondo. Cartoné. 372 páxines, 431 ilustraciones, dimensiones 190 x 240. Coleición L'Árbol del Paraísu 79. Madrid: Ediciones Siruela. ISBN 978-84-15937-00-5.
- Graves, Robert (2014). La diosa blanca, Nueva edición, ampliada y correxida, Madrid: Alianza Lliteraria. ISBN 978-84-206-9178-7.
- Solares, Blanca (2007). Madre tarrecible. La diosa na relixón del Méxicu Antiguu. Barcelona: Anthropos Editorial. ISBN 978-84-7658-832-1.
