Fortunella

El naranxal nana, naranxal china, kumquat (Fortunella spp.) bien frecuentemente confundíu cola variedá de naranxa llamada quinoto, ye un xéneru d'árboles y arbustos frutales de la familia de les rutácees, estrechamente emparentaos colos cítricos (Citrus spp.), colos que son capaces d'hibridase. Son orixinarios de China; el so nome provién del cantonés gam1 gwat1 (chinu: 金橘, pinyin: jīnjú, "naranxa dorada"). Fueron introducíos a Europa nel sieglu XIX. Güei cultívense nel sur d'Europa y en delles rexones d'Estaos Xuníos, Arxentina, Méxicu y Brasil como frutal, amás d'en la so zona d'orixe.

Fortunella
Clasificación científica
Reinu:	Plantae
División:	Magnoliophyta
Clas:	Magnoliopsida
Orde:	Sapindales
Familia:	Rutaceae
Subfamilia:	Citroideae
Tribu:	Citreae
Xéneru:	Fortunella Swingle
Especies
Fortunella crassifolia Fortunella hindsii Fortunella japonica Fortunella margarita Fortunella obovata Fortunella polyandra
Consultes
Royal Botanic Gardens, Kew	Royal Botanic Gardens, Kew
World Flora Online	World Flora online
[editar datos en Wikidata]

El tracamundiu colos quinotos (citrus myrtifolia) ye xeneralizada, a tal puntu que'l nome quinoto movió en gran parte al de kumquat. Los quinotos, sicasí, son naranxes agries de forma esférica y con una decena de gayos, a diferencia de les kumquats que son ovoides y con 4 gayos.

Carauterístiques

Dos kumquats.

Les kumquats son árboles o arbustos perennifolios, de crecedera lenta, qu'algamen los 5 m d'altor. Tán densamente ramificaos; les cañes son anguloses, llises o dacuando espinoses. Les fueyes son llanceolaes, alternes, finamente dentaes cerca del ápice, verde escuru pol fexe y daqué más clares pol viesu, coriáceas, alternes, d'ente 4 y 9 cm de llargu. Les flores son axilares, solitaries o en recímanos de 1 a 4, pentámeras, fragantes, de color blancu, hermafrodites.

El frutu ye un hesperidio oblongo o ovoide, d'hasta 5 cm de llargu, cubiertu por una fina y arumosa piel mariello, anaranxada o colorada con glándules oleicas claramente visibles, comestible. La magaya ta segmentada, y ye llixeramente aceda, de color naranxa. Les granes son escases, oblongas o esferoidales, ablancazaes, col interior verde. Apaez a empiezos de la seronda y madura escontra fines d'ésti o empiezos del iviernu según la especie.

Hábitat y distribución

La kumquat nun se conoz n'estáu montés. Presumir orixinariu de China, onde hai rexistros del so cultivu dende'l sieglu XII; en Xapón yera yá un cultivu asitiáu pal sieglu XVIII. Les primeres referencies n'Europa daten de 1646, cuando fueron descritos por misioneros portugueses que los conocieren en China. Nun fueron importaos hasta mediaos del sieglu XIX, cuando'l coleicionista Robert Fortune, de la London Horticultural Society llevó los primeros exemplares al Reinu Xuníu y depués a Estaos Xuníos.

Güei los principales focos de cultivu fuera del Alloñáu Oriente son el sur de los Estaos Xuníos (California, Texas y Florida), dellos países de la cuenca Mediterránea (n'especial Grecia), Brasil, Colombia, Surinam, Arxentina, Guatemala, Australia y Sudáfrica. N'ocasiones úsase como planta ornamental pola guapura del so frutu y la so flor, de ricu arume. Cultívase tamién como bonsái.

Cultivu

El kumquat escasamente cultívase de grana pa usu frutal, pola lentitú del so desenvolvimientu y la so escasa puxanza. De normal reproduzse por inxertu sobre base de naranxa trifoliada (Poncirus trifoliata), naranxa amargosa (Citrus × aurantium) o pomelu (toronja) (Citrus × paradisi). Plantar en cuadrícula o filera, con una separación d'alredor de 3,5 m Neses condiciones, tolera bien suelos relativamente probes, pero rique de bonu mugor constante, y bastante sol. Ye llixeramente acidófila.

Anque prefier un branu templáu, soporta les xelaes muncho meyor que los citrus; Fortunella margarita tolera hasta 10 °C baxo cero pel hibiernu, entá ye más que la satsuma o mikan (Citrus x unshiu), polo que se cultiva como frutal nes rexones nortices de China. La envernía ye fonda; mientres delles selmanes al empiezu de la primavera l'árbol permanez entá retraído, y nun echa flores nin biltos mientres esti periodu. Les xelaes en primavera pueden resulta-y bien dañibles.

El kumquat ye resistente a la cancrosis, pero otres plagues de los cítricos afectar , cuantimás Elsinoë fawcetti, Cephaleuros virescens, Cercospora citri-grisea, Colletotrichum gloeosporioides, Diaporthe citri y Physalospora rhodina.

Multiplicación

La multiplicación nun ye senciella, pos se realiza por inxertu sobre un llimón espinosu (Poncirus trifoliata), espardimientu por serpollu o frada o por granes, que'l so procesu ye bastante lentu:

• La llantadera haber de prauticar en mini-ivernaderu calecíu ente 20 y 24 ° C p'asegurar una bona emerxencia.
• Pel branu tamién puede cortase un tarmu semi-maderizu pa fraes nun llugar templáu, con solombra. Una hormona de guañadura va amontar les posibilidaes d'ésitu. Tien De coyer la frada puesta na estación de crecedera y llantalo nun amiestu de tiestu de bona calidá. Haber d'asitiar nun llugar templao y soleyero.
• Polo xeneral, la meyor forma d'espardimientu ye por aciu ensiertu nun llimón espinosu.

Sistemática

Clasificaes primeramente ente los Citrus, Walter Tennyson Swingle treslladar al xéneru Fortunella en 1915. Reconócense güei cuatro especies: F. crassifolia, llamada 'Meiwa'; F. hindsii, llamada 'kumquat de Hong Kong'; F. japonica, llamada 'Marumi'; y F. margarita, llamada 'Nagami':

• Fortunella japonica : arbustu ramificáu que puede algamar los 4 metros d'altor, con frutes de color mariellu oru;
• Fortunella japonica 'sol raya': fueyes marielles y frutos de color mariellu-crema veteado de verde;
• Fortunella margarita : frutos ovalaos de color naranxa brillante;
• Fortunella obovata: híbridu robezu más fríu, carne amargoso y piel duce.

Esisten tamién dellos híbridos de Fortunella y Citrus o Poncirus.

Usu

Kumquat frescu
Tamañu de porción
Enerxía 66 kcal 274 kJ
Carbohidratos	15.9 g
Grases	0.4 g
Proteínes	3.8 g
Vitamina C	151 mg (252%)
Calciu	266 mg (27%)
Fierro	1.7 mg (14%)
Fósforu	97 mg (14%)
Potasiu	995 mg (21%)
Sodiu	30 mg (2%)
% de la cantidá diaria encamentada p'adultos.
[editar datos en Wikidata]

La naranxa nana, kumquat, cuantimás el cultivar 'Meiwa' consúmese como fruta fresco; n'otres especies la magaya ye demasiáu aceda, y cómese solo la piel. Más frecuente ye la preparación en almíbar, pa lo cual dexar ensugar llixeramente, se maceran con bicarbonatu de sodiu o cal y cuécense a bien baxa temperatura nun almíbar trupu; el kumquat nesta preparación ye un postre típicu de la cocina de Hong Kong. Prepárense tamién como encurtidos, sían acedos —calteníos nun amiestu de vinagre y salmoria mientres unes 8 selmanes— o dulces, nuna base líquida de vinagre, almíbar, clavu de golor (Syzygium aromaticum) y canela (Cinnamomum verum).

Empléguense tamién pa la ellaboración de mermelada y un mueyu similar al chutney, con kumquat, naranxa, miel, sal, mantega y especies. Dellos productos modernos inclúin el llicor de kumquat.

En Guangdong los kumquats caltener en sal, llogrando una fruta amenorgao y engurriao que s'emplega como medicina pa los dolores de gargüelu, antitusivu y estimulante una vegada vuelta a hidratar.

L'aceite esencial de les fueyes y biltos frescos, dacuando, emplegar en perfumería.

Etimoloxía

Fortunella: nome xenéricu dau al botánicu Robert Fortune.

Denominaciones del frutu

Quinoto, naranxa nana, naranjita china, naranxa china, kumquat.

Referencies

• Chopra, R. N.; Nayar, S. L.; Chopra, I. C (1986). Glossary of Indian Medicinal Plants. Nueva Delhi: Council of Scientific and Industrial Research.
• Morton, Julia F. (1987). Fruits of warm climates. Miami: Creative Resource Systems. ISBN 0-9610184-1-0 [1].

Enllaces esternos

• Wikimedia Commons acueye conteníu multimedia sobre Fortunella .
• Kumquat
• Faciendo crecer una naranxal en hidropónica
• Kumquat dende una semillla- El camín fácil
• Kumquats y otros cítricos dende granes
• Espardimientu por fraes.
• Mermelada de kumquat

• Datos: Q5122903
• Multimedia: Kumquat