Wikipedia

Idioma galés en Chubut

L'idioma galés falar na Patagonia Arxentina, n'América del Sur,[1] principalmente na Colonia Galesa del Chubut, onde vive la mayor comunidá galesa fuera de les Islles Britániques.[2] El galés patagónico comparte munches traces col galés septentrional, pero la so evolución independiente y la influyencia del idioma español convertir na tercer variedá principal de galés (los otros dos son el septentrional y el meridional, nel País de Gales).[1][3] Cabo mentar tamién que dellos topónimos de distintes partes de la provincia del Chubut son d'orixe galés.

Sede de l'Asociación San David. En galés: Cymdeithas Dewi Sant.
"Abiertu" y "Ar agor" na Sede del Eisteddfod del Valle del Chubut.
Cartelu trillingüe en Gaiman.

Calcúlase qu'ente 5000[4] y 12 500[5] persones falar como llingua materna escontra 2001, ente que 25 000 persones tener como segunda llingua, detrás del idioma español, escontra 1998.[6][7]

Ethnologue clasificar de categoría 5 (desenvolvimientu),[8] que significa que ta n'usu brengosu», «con lliteratura de forma estandarizada siendo utilizáu por dalgunos, anque nun se xeneralizó nin ye sostenible».[9]

Historia

editar

El galeses llegaron a la Patagonia en 1865. La razón de la so migración yera protexer a la so cultura d'orixe galés y l'idioma, daqué que consideraben amenaciáu nel so Gales natal. En 2004, los falantes de galés na Arxentina solicitaron el permisu del gobiernu de Gales p'aportar a programes de la televisión galesa, col fin de fomentar l'aprendizaxe y l'espardimientu d'esta llingua.[10]

Al traviés de los años, l'usu de la llingua galesa menguó, y hubo un contautu relativamente escasu ente Gales y Chubut mientres munchos años dempués de 1914. Les coses empezaron a camudar cuando un gran númberu de persones de Gales visitó la Patagonia en 1965 pa les celebraciones pa conmemorar el centenariu de la colonia. De magar, hubo un gran aumentu nel númberu de visitantes de Gales: únviense maestros p'ayudar na enseñanza del idioma y na formación de tutores locales, y hai daqué de prestíu social na conocencia de la llingua (inclusive ente persones que nun son d'ascendencia galesa). Esti proyeutu d'enseñanza del idioma foi entamáu y financiáu pol Gobiernu de Gales, el Conseyu Británicu, la Universidá de Cárdif y l'Asociación Gales-Arxentina.[11]

El Serviciu Mundial de la BBC emitió programación n'idioma galés pa la Patagonia ente 1945 y 1946.[12]

Pa los festexos de los 150 años de la colonia galesa en Chubut en 2015, realizáronse diversos cursos d'idioma galés. Amás, anunciar en 2014 la realización d'un censu del usu del idioma galés na Arxentina, lleváu a cabu pola Comisón Organizadora de los festexos.[13] Coles mesmes, el Conseyu Deliberante de la llocalidá de Trevelin declaró d'interés turísticu-cultural» un proyeutu de señalización plurillingüe (español-galés-mapudungun) p'asitiar nos principales sitios de Trevelin.[14]

Uso

editar

Enseñanza na actualidá

editar
 
Escuela billingüe galés-español Ysgol yr Hendre en Trelew.

Escontra 2005, había 62 clases de galés en Chubut[15] y tamién l'idioma taba nel plan d'estudios d'un xardín d'infancia, dos escueles primaries y dos colexos de la zona de Gaiman (n'ente ellos un colexu que data de 1899), como asina tamién nuna escuela billingüe galés-español allugada en Trelew y un colexu en Esquel.[16][17] Les clases de galés na rexón de los Andes dar dende 1996. L'Institutu de Galés de Trevelin y Esquel nació d'un proyeutu en xunto de l'Asamblea de Gales, el Conceyu Británicu y el Gobiernu de la Provincia del Chubut.[18]

Dende finales de la década de 1990, l'Asociación Gales-Arxentina lleva a cabu un programa p'aumentar la enseñanza y usu del idioma galés en Chubut. Mientres 15 años, el plan llogró que surdiera un nuevu tipu de falantes de galés na Patagonia (falantes galeses como segunda llingua, na so mayoría nueves). Escontra 1997, la mayoría de los estudiantes yeren adultos y namái había un centru d'enseñanza pa neños. Cuatro años más tarde, había 263 hores de clases de galés per selmana y 846 estudiantes, de los cualos el 87% yeren neños y nuevos (en Gaiman, el 95% de los asistentes a dicha clases tenía menos de venti años d'edá).[11][19]

L'Asociación Gales-Arxentina tamién tien ente les sos funciones entamar viaxes d'intercambiu de maestros y estudiantes ente Gales y Arxentina: tien un representante na Comisión del Proyeutu d'enseñanza galesa del Conseyu Británicu qu'unvió maestros de galés a Chubut y sofita económicamente a un estudiante que garrasti a un cursu intensivu d'idioma gales que se dicta añalmente. Tamién tien vinculaciones con colexos y escueles tantu en Gales como en Chubut, onde se subvenciona y bríndase sofitu a estudiantes.[20]

En mayu de 2015, el gobiernu llocal de Trelew anunció'l dictáu de clases intensives d'idioma galés gratuites pa los habitantes de la ciudá sol nome de Cwrs Blasu («Saborguiar l'idioma»). Ann-Marie Lewis, profesora galesa, viaxó a la Patagonia puramente pa enseñar l'idioma.[21]

Escueles billingües galés-español

editar

Pal 150° aniversariu de la colonia, crear en Trevelin una asociación pa formar la primer escuela billingüe español-galés del valle 16 d'Ochobre col nome de Ysgol Gymraeg yr Andes, que va ser pública, pero de xestión privada.[18]

Lliteratura y periodismu

editar
 
Periódicu Y Drafod.

Poesíes y llibros de lliteratura, son publicaos dende los primeros años de la colonia, ente que los primeros periódicos, como'l Y Drafod (billingüe galés-español) daten dende la década de 1890.[22]

Seique una de los principales escritores de la colonia foi Eluned Morgan, autora de dellos llibros, tales como Escontra Andar (en galés: Dringo 'r Andes) son consideraos clásicos. Ente que R. Bryn Williams, foi otru escritor destacáu, quien ganó la presidencia nel Eisteddfod Nacional y tamién foi l'autor de delles noveles, incluyendo Banddos de los Andes. Ente los escritores nos últimos tiempos, puede reparase la figura d'Irma Hughes de Jones.

Publicáronse dellos volúmenes de memories sobre la Patagonia, ente ellos Memories de la Patagonia (1980) de R. Bryn Williams, qu'inclúi ensayos de munchos residentes de la Colonia, Atraiciones de la Patagonia (1984) de Mariano Elías, sobre la base d'entrevistes con Fred Green, Memories de la Patagonia (1985) de Valmai Jones y Nel fach y bwcs (1992) por Margaret Lloyd Jones. Ente que, Sian Eirian Rees Davies ganó'l Daniel Owen Memorial Prize en 2005 con I Fyd Sy Well, una novela histórica sobre los entamos de la colonia na Patagonia. Munchos llibros esistentes sobre la colonia son tantu n'español como en galés.

Eisteddfod

editar
 
Sede del Eisteddfod del Valle del Chubut nel Salón San David de Trelew.
Artículu principal: Eisteddfod del Chubut

El Eisteddfod ye un festival lliterariu musical bien popular en Gales. Cola llegada de los colonos a l'Arxentina, tamién s'empecipió'l festival na rexón, que celébrase dos veces al añu hasta l'actualidá. En setiembre realízase'l Eisteddfod de mozos en Gaiman y n'ochobre el d'adultos. Tamién, son realizaos en Trevelin, Dolavon y Puertu Madryn.[23][24] Les competencies realícense tantu en galés como n'español.[25]

Toponimia galesa de sitios patagónicos

editar
 
Llomba Blanca (en galés Bryn Gwyn) al sur de Gaiman.
 
Fotografia orixinal de la Escuela del valle 16 d'Ochobre (Ysgol Cwm Hyfryd) con inscripciones en galés.
 
Andén de la ex estación Trelew («pueblu de Luis»).

Cuando los colonos galeses llegaron a la Patagonia, nun tuvieron contautu inmediatu colos nativos tehuelches o mapuches que yá teníen toponimia propia pa la rexón. Por cuenta de ello, precisaron distingir de dalguna forma los paisaxes del so nuevu llar.[26]

Puertu Madryn foi'l primer topónimu galés. El nome de la ciudá remembra a Love Jones Parry, barón de Madryn en Gales. El topónimu aniciar escontra fines de 1862, cuando Love Jones Parry, acompañáu por Lewis Jones viaxaron a la Patagonia a bordu del navío Candelaría pa decidir si esa rexón yera afecha pa una colonia galesa.[27]

Nel valle del ríu Chubut, dalgunos de los topónimos de llocalidaes y árees rurales surdieron poles particularidaes del terrén (como Bryn Gwyn, «llomba blanca», o Tyr Halen, «tierra salada»), polos nomes de les chacres donaes pol gobiernu arxentín, o por dalguna capiya alzada nel área (como'l casu de Bethesda o Ebenezer).[26] Tamién esisten homenaxes a persones, como Trelew, onde «Lew» ye apócope de Lewis Jones;[27] o nomes compuestos derivaos de carauterístiques xeográfiques (por casu, Dolavon, onde «Dol» ye prau o vuelta y «avon», ríu) o inclusive por edificaciones (como Trevelin, onde «Tre» ye pueblu y «velin», molín, pol molín fariñeru de John Daniel Evans).[26][28]

Dalgunos de los bautizos realizaos polos galeses perduraron y otros perdiéronse.[26] En 2015 surdió un proyeutu llamáu Gorsedd y Cwmwl, destináu a restituyir el nome orixinal del cuetu Tronu de les Nubes puestu polos primeros galeses qu'habitaron el valle 16 d'Ochobre y escaecíu pola población, yá que el monte tamién recibe'l nome de «La Monxa».[29]

Español Galés[30][31][32] Inglés
Arxentina Yr Ariannin The Argentine / Arxentina
Regueru de los Saltos Nant y Fall (topónimu híbridu, gal. nant «regueru», ing. fall «cascada» o «saltu») Brook Jumps
Regueru Pescáu Nant y Pysgod Stream of the Fishes
Baxu de los Güesos Pant yr Esgyrn (llit. buecu de los güesos) Bone Hollow
Caxón de Xinebra Bocs Gin Sorry Gin / Crate of Gin
Cañada Negra Glyn Du Black Glen
Cuetu Cóndor Craig yr Eryr (llit. roca de les águiles) Eagle Hill
Cuetu Güeyu Negru Trofa Llygad Du Black Eye
Cuetu Tronu de les Nubes Gorsedd y Cwmwl Throne Cloud Hill
Dique Florentino Ameghino / El Dique |

Yr Argae

The Dam / Florentino Ameghino Dam
Estepa patagónica Y Paith (llit. la pradería) Patagonian steppe
Fuerte Aventura Cayer Antur Fort Adventure
La Angostura Lle Cul (llit. lo estrecho) Narrow Place
Llaguna de Aaron Llyn Aaron Aaron Lagoon

Llyn y Gwr Drwg (llit. llaguna del malu)

Devil Lagoon
Llaguna Grande Llyn Mawr Big Lagoon
Les Plumes Dôl y Plu (llit. prau de les plumes) Meadow of the Feathers
Llomba Blanca Bryn Gwyn White Hill
Loma María Bryniau Meri Mary Hill
Llomba Redonda Bryn Crwn Rounded Hill
Pampa de Agnia y Llaguna de Agnia Llyn Ania / Pant y Ffwdan (llit. buecu de les molesties) Ania Lake
Pasu d'Indios Rhyd yr Indiaid Ford of the Indians
Pasu Berwyn Rhyd Berwyn Ford Berwyn
Península Valdés Gorynys Valdés Valdés Peninsula
Provincia del Chubut Talaith Chubut / Camwy Chubut Province
Provincia de Río Negro Talaith Afon Ddu Black River Province
Provincia de Santa Cruz Talaith Y Groes Wen (llit. provincia de la cruz blanca) Saint Cross Province
Pueblu de Luis Trelew Trelew / Lewtown
Pueblu del Molín Trevelin Mill Village
Puertu Madryn Porth Madryn Port Madryn
Punta Cueves Penrhyn yr Ogofâu Caves Point
Rawson Trerawson Rawsontown
Ríu Chicu Afon Fach Little River
Ríu Chubut Afon Camwy (llit. ríu torcíu] Swirling River
Ríu Corintos Aber Gyrants (topónimu híbridu, gal. aber «estuariu», ing. currants «uva de Corinto» con ortografía galesa y mutación inicial) Estuary of the Currants (N.B. NOT Currents)
Sierra Chata Craig y Werfa (llit. roca de Werfa) Rock Werfa
Tecka Hafn Lâs (llit. ríu azul) Canyon Lâs
Tierra Salada / Ventiocho de Julio Tyr Halen Salt Land
Torre José Tŵr Joseph Joseph Tower
Tres Sauces Tair Helygen Three Willow
Valle 16 d'Ochobre Cwm Hyfryd / Bro Hydref (llit. valle formosu) Beautiful Valley / October Valley
Valle de Los Altares Dyffryn yr Allorau Valley of the Altars
Valle de los Mártires Dyffryn y Merthyron / Rhyd y Beddau (llit. vau de les sepultures) Valley of the Martyrs
Valle inferior del ríu Chubut Dyffryn Camwy Chubut Valley / Swirling Valley
Valle Fríu Dyffryn Oer Cold Valley
Vuelta/Prau del ríu Dolavon Back River

Ver tamién

editar

Referencies

editar
  1. ↑ 1,0 1,1 «Welsh». Ethnologue.
  2. ↑ Walter Ariel Brooks (agostu de 2001). «Delles considerancies sobre l'idioma galés y la so hestoria». Al Marxe. Archiváu dende l'orixinal, el 4 de marzu de 2016. Consultáu'l 30 d'abril de 2014.
  3. ↑ Nordhoff, Sebastian; Hammarström, Harald; Forkel, Robert; Haspelmath, Martin, eds.. «Dialect: Patagonian Welsh». Glottolog. Max Planck Institute for Evolutionary Anthropology.
  4. ↑ «Wales and Arxentina». Wales.com website. Welsh Assembly Government. Archiváu dende l'orixinal, el 16 d'ochobre de 2012. Consultáu'l 23 January 2012.
  5. ↑ Western Mail, 27 d'avientu de 2004
  6. ↑ «Languages of Argentina». Ethnologue.
  7. ↑ Cabo sumar tamién que la mayoría de falantes de segunda llingua son nueves, mientres los vieyos son los que lo caltienen como primer llingua.
  8. ↑ «Arxentina». Ethnologue.
  9. ↑ «Language status». Ethnologue.
  10. ↑ «The Patagonial Welsh. How the Welsh settlers in Argentina continue to flourish» (inglés). clanjames.com.
  11. ↑ 11,0 11,1 «El Plan del idioma galés en Chubut». Asociación Gales-Arxentina.
  12. ↑ «75 years BBC World Service - A History» (inglés). BBC.com.uk (2008).
  13. ↑ «Censo de falantes de galés n'Arxentina». galesesenpatagonia.com.ar (6 d'agostu de 2014). Archiváu dende l'orixinal, el 7 d'ochobre de 2014.
  14. ↑ «Señalética Urbana Plurillingüe». Andes - Patagonia 2015. Archiváu dende l'orixinal, el 24 de setiembre de 2014.
  15. ↑ Plantía:Fai falta
  16. ↑ «The history of the Welsh language in Patagonia» (inglés). Glaniad. Archiváu dende l'orixinal, el 11 de xunetu de 2011. Consultáu'l 30 de payares de 2009.
  17. ↑ «Historia de Y Wladfa». Asociación Gales-Arxentina.
  18. ↑ 18,0 18,1 «Naz Nueva Escuela Billingüe Castellanu/Galés». Andes - Patagonia 2015. (enllaz rotu disponible n'Internet Archive; ver l'historial y la última versión).
  19. ↑ Robert Owen Jones, el Réxime de la Llingua Galesa en Chubut. Informe d'Inspección de 2011, El Conseyu Británicu en Gales.
  20. ↑ «Historia - L'Asociación Gales-Arxentina».
  21. ↑ «conceyu_de_Trelew_dictara_clases_gratuites_de_gales El conceyu de Trelew va dictar clases gratuites de galés editorial=Diariu Xornada» (29 d'abril de 2015).
  22. ↑ «Una páxina de Y Drafod». Glaniad. Archiváu dende l'orixinal, el 18 de mayu de 2015. Consultáu'l 15 de xunu de 2015.
  23. ↑ Osian Hughesm, Los poetes del Eisteddfod, ed. El Rexonal, 1993
  24. ↑ Brooks, Walter Ariel. «Eisteddfod: El cume de la poesía céltica.». Sitiu al Marxe. Archiváu dende l'orixinal, el 5 de payares de 2006. Consultáu'l 4 d'ochobre de 2006.
  25. ↑ «Eisteddfod: Viviana Ayilef foi meyor poema en castellán editorial=Radio 3 Cadena Patagónica» (26 d'ochobre de 2014). Archiváu dende l'orixinal, el 26 d'ochobre de 2014.
  26. ↑ 26,0 26,1 26,2 26,3 «Nomes indios y galeses de la toponimía patagónica». repositorio.educacion.gov.ar. Archiváu dende l'orixinal, el 2016-05-11.
  27. ↑ 27,0 27,1 Coombs, Martin. «Etymology of Patagonian station names». Ferrocarriles nel Conu Sur. Patagonia, Tierra del Fueu ya Islles del Atlánticu Sur. Consultáu'l 17 de xunetu de 2011.
  28. ↑ «Fotografia de la primer casa construyida en Trevelin». Glaniad. Archiváu dende l'orixinal, el 24 de setiembre de 2015. Consultáu'l 1 de xunetu de 2015.
  29. ↑ «Proyeutu Gorsedd y Cwmwl». Patagonia2015.com. Archiváu dende l'orixinal, el 19 de marzu de 2016. Consultáu'l 1 de xunetu de 2015.
  30. ↑ «Dyffryn Camwy a'r Arfordir - Valle del Chubut & Mariña». Andes Celtig / Google Maps. Consultáu'l 26 de mayu de 2015.
  31. ↑ «Y Paith - Estepa Patagónica - Patagonian Steppe». Andes Celtig / Google Maps.
  32. ↑ «Y Wladfa Patagonia». Andes Celtig.

Enllaces esternos

editar





Sacáu de «https://ast.wikipedia.org/w/index.php?title=Idioma_galés_en_Chubut&oldid=4279205»