Llingües benue-congoleses
Les llingües Benue-Congu constitúin el mayor grupu de llingües nixeru-congoleses, con unes 900 llingües según Ethnologue 2009 y unos 270 millones de falantes. El nome deber a qu'estes llingües estender ente la cuenca oriental del ríu Benue (nel norte) y la cuenca del ríu Congu (nel norte).
Llingües benue-congoleses | ||
|---|---|---|
| Distribución xeográfica | África subsaḥariana | |
| Países |
 Angola Botsuana Burundi Camerún Comores República d'El Congu República Democrática d'El Congu Gabón Guinea Ecuatorial Kenia Lesothu Malawi Mozambique Namibia Nixeria Ruanda Seixeles Suazilandia Sudáfrica Tanzania Uganda Zambia Zimbabue | |
| Falantes | ~280 millones | |
| Filiación xenética | L. Benue-Congu | |
| Subdivisiones |
Bantoide Ríu Cross Platoide Ukaan (?) Fali de Baissa (?) | |
| Códigu Glottolog | benu1247 | |
| Ver tamién Idioma - Families - Clasificación de llingües | ||
| [editar datos en Wikidata] | ||
Primeramente'l grupu foi propuestu por Greenberg en 1963 que consideró que les llingües llamaes primeramente "semi-bantús" y les llingües bantús formaben parte de la mesma familia llingüística y por tanto'l bantú a pesar de la so importancia demográfica y histórica nun yera más qu'una caña de les llingües llingües Volta-Congu. Dientro de les llingües Benue-Congu, les llingües bantús constitúin tantu la caña más numberosa tocantes a númberu de llingües, como'l grupu demográficamente más importante.
Clasificación
editarEsisten ciertes discrepacncias ente distintos autores sobre l'algame del grupu Benue-Congu. Pa dellos autores esti grupu namái llingües falaes al este del ríu Níxer y el so afluente'l Benue. Sicasí Williamson y Blench (2000) estienden el términu Benue-Congu ya inclúin dientro d'él les llingua Níxer-Volta. Williamson y Blench estremen les llingües Benue-Congu en Benue-Congu occidentales (llamaes Volta-Congu por otros autores) y Benue-Congu orientales (Benue-Congu puramente dichu). Otros autores usen el términu Benue-Kwa pa referise al conxuntu de llingües Benue-Congu occidentales y Benue-Congu orientales.
Según Williamson & Blench 2000, les llingües Benue-Congu estremar nun grupu occidental (llamáu por otros autores Volta-Níxer) y un grupu oriental (Benue-Congu puramente dichu):
- Benué-Congu occidental o Volta-Níxer: Especialmente en Nixeria.
- Benué-Congu oriental
- Platoide: Especialmente en Nixeria. Llamaes llingües de pandu de Nixeria central, o tamién llingües nixerianes centrales.
- Bantoide-Cross
- Llingües del ríu Cross, al sureste de Nixeria, como'l ibibio
- Llingües bantoides
- Bantoide Norte: En Camerún y Y. de Nixeria, especialmente los grupos mambiloide y dakoide.
- Bantoide Sur: Mesmes del Sureste de Nixeria y Oeste de Camerún, sacante les llingües bantús que llograron una gran espansión en toa África meridional.
La caña oriental, ensin el bantú y el bantoide ("semi-bantú"), foi antemanada yá por Westermann (1927) qu'asignó a les poques llingües pa les que tenía datos a una familia que denominó Benue-Cross ya incluyía esencialmente les el pandu de Nixeria Central y les llingües del ríu Cross.
Comparanza léxica
editarLos numberales para distintes llingües Benue-Congu son:
| GLOSA | PROTO- VOLTA- NÍXER |
Platoide | Bantoide-Cross | ||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|
| PROTO- KAINJI |
PROTO- NIG.CEN. |
PROTO- JUKUNOIDE |
PROTO- DAKOIDE |
PROTO- BANTOIDE |
PROTO- CROSS | ||
| '1' | *-kp͡a / *-rĩ |
*dĩ(n)/ *ʦun |
*din/ *ʦun |
*ʣoŋ | *nonŋɪ(n) | *moi / *ɗi |
*-ɗĩ |
| '2' | *-βa(ɟi) | *rebu | *βari | *fai | *bara | *βadi | *-βari |
| '3' | *-tãi | *taːel to | *taːel to | *ʦaːr | *tara | *tati | *-tarĩ |
| '4' | *-nai | *na(n)si | *nasi | *ɲɛ | *nasa | *nai | *-nai |
| '5' | *tõː- / *-coni |
*tan(do) | *cʲo(ː)n- | *ʦoŋ | *ʦoŋa | *cʲan | *-tiã(ŋ) |
| '6' | *5+1 | *5+1 | *5+1 | *5+1 | *5+1 | *5+1 | |
| '7' | *5+2 | *5+2 | *5+2 | *5+2 | *5+2 | *5+2 | *5+2 |
| '8' | *-naːnai | *5+3 | *5+3/ *añada(s)i |
*5+3 | *5+3 | *5+3 | |
| '9' | *5+4 | *5+4 | *5+4/ *10-1 |
*5+4 | *10-1 | *5+4 | *5+4 |
| '10' | *-wo | *upʷa/ *kupa |
*kwop | *-diub/ *-wub |
*kwop | *kwop- | *-ɗi-ob |
Referencies
editarBibliografía
editar- Joseph Greenberg: The Languages of Africa. Mouton, The Hague and Indiana University Center, Bloomington 1963.
- Bernd Heine et al: Die Sprachen Afrikas. Buske, Hamburg 1981.
- John Bendor-Samuel: The Niger-Congu Languages: A Classification and Description of Africa's Largest Language Family. University Press of America, Lanham, New York, London 1989.
- Williamson, Kay & Blench, Roger (2000) 'Niger-Congu', in Heine, Bernd and Nurse, Derek (eds) African Languages - An Introduction. Cambridge: Cambridge University Press.
- Blench, Roger et al 2004, The Benue-Congu languages: A proposed internal classification.
Datos: Q33253
Multimedia: Benue-Congo languages
