Luelmo
Luelmo ye un conceyu y llocalidá española de la provincia de Zamora y de la comunidá autónoma de Castiella y Llión.
 Luelmo | |||||
|---|---|---|---|---|---|
 | |||||
| |||||
| Alministración | |||||
| País |  España | ||||
| Autonomía |  Castiella y Lleón | ||||
| Provincia |  provincia de Zamora | ||||
| Tipu d'entidá | conceyu d'España | ||||
Alcaldesa de Luelmo (es)  | Pilar Heras Garrote | ||||
| Nome oficial | Luelmo (es)[1] | ||||
| Códigu postal |
49215 | ||||
| Xeografía | |||||
| Coordenaes | 41°26′23″N 6°07′58″W / 41.4396°N 6.1327°O | ||||
  Luelmo Luelmo (España) | |||||
| Superficie | 36.34 km² | ||||
| Altitú | 773 m[2] | ||||
| Llenda con | Moralina, Moral de Sayago, Bermiellu de Seyagu, Fariza, Argañín y Gamones | ||||
| Demografía | |||||
| Población |
147 hab. (2023) - 84 homes (2019) - 70 muyeres (2019) | ||||
| Porcentaxe | 0% de provincia de Zamora | ||||
| Densidá | 4,05 hab/km² | ||||
 | |||||
Con una superficie d'averada de 36 km², asitiar nel centru norte de la contorna de Sayago, ente Bermillo y Moralina, xunto al encruz de les antigües calzaes de Pinu a Ledesma y de Moral a Fermoselle.
El conceyu de Luelmo inclúi la pedanía de Monumenta.[3] A efeutos de sostener un secretariu común, los conceyos de Luelmo y Villamor de la Ladre fueron arrexuntaos en 1966.[4] En 1972 el Conceyu de Luelmo solicitó la incorporación al términu municipal de Bermillo de Sayago y, ante'l desalcuerdu de los vecinos, ratificó darréu dicha solicitud pero ensin el quorum suficiente, polo que la incorporación pidida foi finalmente refugada.[5]
Toponimia y xentiliciu
editarL'orixe del so nome paez remontase a dómines de l'Alta Edá Media. Una de les teoríes fai derivar el topónimu Luelmo del nome del árbol denomináu llamera. Esta teoría sofitar na denominación de munchos pueblos sayagueses (Carbellino del carballo o carbayu; Luelmo del llamera; Fresnu y Fresnadillo del fresnu; Salce del sauce; Almeida del álamu; Moral, Moralina y Moraleja del moral, Figueruela de la figal...), amosando una posible seña identificativa de munchos de los poblamientos celtes na ribera norte del Tormes.
Probablemente debe'l so nome a los llameras que poblaben la zona dende va sieglos, y qu'agora tán sumiendo pola grafiosis. Magar ye ciertu que, nel fala sayaguesa actual de la zona, el vocablu llamera nun ye usáu, utilizando davezu'l términu negrucu, nel pasáu la forma habitual de los dialeutos lleoneses —a los cualos pertenez el sayagués— yera «uelmo». Y de ende procede'l nome d'esta llocalidá, col artículu apiguráu: L’uelmo.
Como indica Riesco Chueca en rellación col nome de la devesa de Huelmos, en la Armuña (Salamanca), la forma diptongada ye anómala, pos la evolución regular dende'l llatín “ŭlmus” ye llamera; la diptongación paez presuponer una forma vulgar, seique productu d'un encruz con otra voz allegada “*olmus”. Les formes con reforzamientu velar del diptongu, Güelmos, son comunes na fala lleonesa y na documentación. El Huelmo, despobláu na salmantina Tierra de Vitigudino, consta en 1265 como La Llamera.[6] Tamién ye conocida la alquería Huelmos y Casasolilla, en Carrascal del Obispo (Salamanca). Consta coles mesmes na toponimia menor: en términu de Castellanos de Villiquera, rexístrase una paraxa d'El Huelmo de Cedillos, tamién citáu como Huermo o Güermo (Catastru del Marqués de la Ensenada); tamién en Alcuetas (Llión), esiste'l topónimu menor El Huelmo.[7]
El xentiliciu d'esta llocalidá sayaguesa ye luelmino.
Símbolos
editarEl nuevu escudu y bandera de Luelmo, foi aprobáu pol so conceyu en sesión celebrada'l 25 de marzu de 2002. Con fecha 19 d'abril del mesmu añu foi publicáu provisionalmente nel Boletín Oficial de la Provincia. Con fecha 6 de xunu de 2002 sale publicáu nel Boletín Oficial de Castiella y Lleón y el día 12 d'esi mesmu mes publicar definitivamente nel Boletín Oficial de la Provincia, encargándose'l so estudiu y creación a Sergio Jesús de San Marcelo Vassallo-Paleólogu, siendo presentaos al pueblu'l 18 d'agostu de 2002 con motivu del entamu de les fiestes.
Realizaos los pertinentes estudios sobre Luelmo, la so hestoria, les sos xentes y el so términu, l'escudu qu'identifica a esi conceyu ye este.
«Escudu cortáu y el de riba de la mesma partíu. Enriba y a la derecha, en campu d'azur, sobre un Tesu del so color, una Ermita de plata, esclariada de gules, nel xefe dos estrelles d'oru. Enriba y a la izquierda, en campu de gules, una piedra d'azur, con cinco renglones d'una escritura antiguo. Embaxo, en campu d'oru, dos escultures de piedra, en color sinople. Al timbre corona real zarrada.»Boletín Oficial de Castiella y Lleón núm. 108 de 6 de xunu de 2002[8]
La ermita ye la de San Gregorio, y yá nun esiste. Taba a lo cimero del Tesu o Cuetu Santu. Les dos estrelles que la acompañen nel xefe representen a les otres dos ermites del pueblu: la del Santu Cristu del Humilladero, que yá nun esiste, y la de Santa Catalina, que ta bien próxima al campusantu, siendo la única esistente na actualidá.
La piedra tien rellación con dicha ermita pos cuando se construyó la ermita de San Gregorio yá taba ellí, siendo incorporada a dicha ermita. Cuando ésta derrumbóse, baxóse la piedra al pueblu p'asitiala nel arcu d'entrada de la ermita de Santa Catalina. La escritura qu'había nella tenía traces de ser en parte d'orixe griegu y escribióse bastante sobre ello, pero al llimpiar del arcu les múltiples capes de pintura viniéronse embaxo toes estes conxetures: la inscripción data de 1732 y puede lleese claramente'l nome del sacerdote qu'había nel pueblu naquelles feches. El llorones de piedra son dos escultures que tán asitiaes nes esquines del campusantu del pueblu y apaecen n'actitú orante y lloramicando.
La descripción testual de la bandera ye la siguiente:
«Bandera rectangular de proporciones 2:4, formada por cuatro franxes oblicues en proporción 1:4, siendo la primer franxa de batiente de color verde, oru, colloráu y azul, inxertando nel so centru l'escudu municipal.»Boletín Oficial de Castiella y Lleón núm. 108 de 6 de xunu de 2002[8]
Allugamientu
editar- Luelmo ta asitiáu na zona sur de la provincia de Zamora, a unos 9 km de Bermillo de Sayago y 45 km de la capital zamorana. Perteneciente a la comarca de Sayago, siendo tamién sayaguesas les llocalidaes coles qu'atiesta'l so términu: Moralina al norte, y siguiendo les manes del reló, con Moral de Sayago, Abelón, Fresnadillo, Bermillo de Sayago, Villamor de la Ladre, Monumenta (pedanía de Luelmo) y Gamones.
Historia
editarLos pagos de El Villar y el Tesu Santu fueron d'antiguo poblaos, see probable d'un santuariu precristianu y porteriormente llugar de la sumida Ermita de San Gregorio. Les imáxenes y otros elementos de dicha ermita, en siendo baltada, fueron recoyíos y treslladaos a l'actual de Santa Catalina, dientro de la llocalidá. Virgilio Sevillano caltién que ye griega la inscripción de la piedra esistente na entrada d'ésta y que dicha piedra perteneció a un templu d'esa nacionalidá construyíu nel visu del Tesu Santu y que, por tanto, tuvo de ser anterior a la Ermita de San Gregorio.[9]
Sía que non, na Edá Media, Luelmo quedó integráu nel Reinu de Llión, dómina en que sería repobláu polos sos monarques nel contestu de les repoblaciones llevaes a cabu en Sayago, datando la so primer referencia escrita del sieglu XIII.[10]
Darréu, na Edá Moderna, Luelmo tuvo integráu nel partíu de Sayago de la provincia de Zamora, tal que reflexaba en 1773 Tomás López en Mapa de la Provincia de Zamora.
Asina, al reestructurase les provincies y crease les actuales en 1833, la llocalidá caltener na provincia zamorana, dientro de la Rexón Lleonesa,[11] integrándose en 1834 nel partíu xudicial de Bermillo de Sayago,[12] dependencia que s'enllargó hasta 1983, cuando foi suprimíu'l mesmu ya integráu nel Partíu Xudicial de Zamora.[13]
Demografía
editarEl conceyu de Luelmo tien una población de 158 habitantes (INE 2017), siendo la principal actividá económica d'esta llocalidá la ganadería.
| Gráfica d'evolución demográfica de Luelmo ente 1900 y 2017 |
 |
| Fonte: Institutu Nacional d'Estadística d'España - Ellaboración gráfica por Wikipedia. |
Fiestes
editarLuelmo rinde homenaxe a San Isidro, el 15 de mayu, y celebra la festividá de San Pedro, el 29 de xunu, tamién n'honor a Santa Catalina celebra un ofertorio con procesión de la Santa na segunda quincena d'agostu.[14]
Referencies
editar- ↑ Afirmao en: Llista de Conceyos y los sos Códigos por Provincies a 1 de xineru de 2019. Data d'espublización: 8 febreru 2019. Editorial: Institutu Nacional d'Estadística.
- ↑ URL de la referencia: https://www.aemet.es/es/eltiempo/prediccion/municipios/luelmo-id49101.
- ↑ Conceyu de Luelmo na páxina web de la Diputación de Zamora
- ↑ Boletín Oficial del Estáu: Gaceta de Madrid núm. 272, de 14/11/1966.
- ↑ Decreto 885/1972, de 23 de marzu, pol que se resuelve que nun procede aprobar la incorporación del Conceyu de Luelmo al de Bermillo de Sayago (Zamora).
- ↑ García Martín, Bienvenido (1982) El proceso histórico de despoblamiento en la provincia de Salamanca, Universidá de Salamanca.
- ↑ Riesco Chueca, Pascual (2003) Calzada de Valdunciel. Pallabres, coses y memories d'un pueblu de Salamanca, ediciones Diputación de Salamanca, p. 204.
- ↑ 8,0 8,1 «ALCUERDO de 25 de marzu de 2002, del Conceyu de Luelmo, sobre l'aprobación del Escudu Heráldicu y Bandera Municipal d'esti Conceyu». Boletín Oficial de Castiella y Lleón núm. 108 de 6 de xunu de 2002 (Xunta de Castiella y Lleón): p. 7552. ISSN 1989-8959. http://bocyl.jcyl.es/boletines/2002/06/06/pdf/BOCYL-D-06062002-24.pdf.
- ↑ Pueblos_de_Sayago.pdf Valdueza, José Luis, Juan Antonio Panero y Joaquín Sanz-Zuasti. Polos pueblos de Sayago. Páx. 98
- ↑ Martín Viso, Iñaki (1996). Universidá de Salamanca (Studia historica. Historia medieval, Nᵘ14): Una contorna periférica na Edá Media. Sayago, de l'autonomía a la dependencia feudal, páx. 127.
- ↑ «Real Decretu de 30 de payares de 1833 sobre la división civil de territoriu español na Península ya islles axacentes en 49 provincies» (castellanu). Gaceta de Madrid.
- ↑ Subdivisión en partíos xudiciales de la nueva división territorial de la Península ya islles axacentes / aprobada por S. M. nel real decretu de 21 d'abril de 1834
- ↑ Real Decretu 529/1983, de 9 de marzu, pol que se determinen los Partíos Xudiciales de cada provincia, a considerar a efeutos de les eleiciones de Diputaos provinciales.
- ↑ «Luelmo de Sayago na páxina web d'El Norte de Castiella». Archiváu dende l'orixinal, el 2012-06-06.
Enllaces esternos
editar
Wikimedia Commons acueye conteníu multimedia sobre Luelmo.
