Islles Marianes
Esti artículu o seición necesita un ameyoramientu no que cinca a la redaición, la gramática o la ortografía. |
| Islles Marianes | |
|---|---|
| Mariana Islands (en) | |
 | |
| Situación | |
| Protectoráu |  Nueva Guinea Alemana |
| Tipu | archipiélagu |
| Asitiáu en | Océanu Pacíficu |
| Coordenaes | 16°42′N 145°47′E / 16.7°N 145.78°E |
  Islles Marianes Islles Marianes (Océanu Pacíficu) | |
| Datos | |
| Altitú media | 965 m |
| Puntu más altu | Agrihan |
| Superficie | 1018 km² |
| Población | 201 165 (2020) |
| Noamáu por | Mariana d'Austria |
| Fusu horariu | UTC+10:00 |
 | |
Islles
editarXeografía
editarConformen la parte meridional d'un cordal somorguiáu que s'estiende a lo llargo de 2519 km dende Guam hasta mui cerca de Xapón. Les Marianes son les islles más septentrionales de Micronesia. La superficie de les Marianes ye de 1026 km². Asitiar al este de Filipines y al sur de Xapón. El nome del archipiélagu provién del nome de la reina consorte d'España, Mariana d'Austria, que vivió nel sieglu XVII, dómina na que llegó la colonización española a la so mayor estensión («onde nun se pon el sol»).
Políticamente, Guam (la islla más meridional) ye un territoriu ensin incorporar d'Estaos Xuníos, ente que'l restu de les Marianes formen una mancomunidá llamada islles Marianes del Norte (Northern Mariana Islands), que ye de la mesma un estáu llibre acomuñáu d'Estaos Xuníos.
Al sureste d'estes islla atopa la fuexa de les Marianes, la fuexa oceánica más fonda del mundu.
El xentiliciu ye marianu. Pa les islles Marianes del Norte, el xentiliciu ye normariano. Los sos habitantes orixinarios y la so llingua reciben el nome de chamorru (idioma chamorru).
Xeoloxía
editarLes islles Marianes formen parte del Cinturón de Fueu del Pacíficu, siendo d'orixe volcánicu. Asitiar nel marxe oriental de la Placa Filipina, na zona de contautu cola Placa del Pacíficu, que se mueve escontra l'oeste y subduce so la Placa Filipina formando la Fuexa de les Marianes, onde se topa'l puntu más fondu de los océanos, el Abismu de Challenger, con 10 923 metros.
L'archipiélagu forma parte del Arcu Izu-Bonin-Mariana, un llende converxente que s'estiende más de 2 800 km, dende'l sur de Tokiu (Xapón) hasta más allá de la islla de Guam; la so edá bazcuya dende los 5 millones d'años nel norte hasta los 30 millones nel sur (Guam).[2]
Historia
editarEl primer européu que vio l'archipiélagu foi Fernando de Magallanes en 1521, que desembarcó na islla de Guam y reclamó les islles pal rei Carlos I d'España, bautizándoles como Islles de los Lladrones.
Cuando Magallanes desembarcó en Guam, los nativos nunca vieren enantes europeos, pero yá practicaben el comerciu colos habitantes de les islles vecines, asina qu'asumieron que los europeos tamién faíen lo mesmo. Utilizando pequeñes barques, encetaron los navíos de la espedición de Magallanes y ufiertáron-yos comida y agua, llogrando a cambéu fierro. Sicasí, un grupu de isleños robó a Magallanes un bote que taba ensobiáu a una de les naves. A otru día, Magallanes enfurecido baxó a tierra colos sos homes pa recuperar el bote. Los isleños empezaron a refundia-yos llances, frente a lo cual, Magallanes decidió amburar toles viviendes y executar a los siete nativos que llograron prindar. Finalmente, la espedición dexó les islles y siguió el so periplu alredor del mundu.
En 1667, España reclamar efeutivamente, y púnxo-yos el nome de la reina Mariana d'Austria, esposa del rei español Felipe IV. El 15 de xunu de 1668 llegó a la islla de Guam una espedición de xesuites unviaos pola mesma reina, la so misión yera predicar l'evanxeliu nes nueves posesiones. Los misioneros establecer en Agaña, y nun principiu fueron bien acoyíos pol cacique indíxena Quipuha, quien se convirtió al catolicismu. Pero les revueltes nun tardaron n'españar, y mientres una d'elles dalgunos isleños asesinaron a gran parte de la comitiva. Los indíxenes paganos llevantáronse delles vegaes contra la ocupación española, hasta que'l capitán Damián d'Explana llogró amenorga-yos. En 1690 nueves insurrecciones surdieron nes islles, pero esta vegada fueron rotundamente encaloraes, quedando establecida definitivamente la soberanía española en tola rexón.
En 1815 establecer na islla d'Agrigán una colonia inglesa compuesta por norteamericanos y habitantes de Ḥawai, pero la llegada de tropes fizo que los intrusos tuvieren que partir nuevamente a les sos tierres.
Nel sieglu XIX España estableció nes islles un gobiernu regular y un presidiu, que los sos penaos proveníen na so gran mayoría de les islles Filipines. Estos presos yeren obligaos a participar na colonización de tol territoriu. La colonización española duró 230 años, hasta la Guerra d'España y Estaos Xuníos de 1898, cuando España perdió a favor d'Estaos Xuníos la islla de Guam pol Tratáu de París de 1898. Y al añu siguiente'l gobiernu de Francisco Silvela robló un tratáu col Imperiu alemán de 1899 pol cual les islles Marianes, Carolines y Paláu pasaben a manes d'esta nación pol pagu de 25 millones de pesetes.[3]
A manera de testimoniu históricu de la ocupación alemana de les islles Marianes, utilizar nel añu 1899 un punzón circular que se estampó sobre monedes de 5 marcos, pesos filipinos del rei Alfonso XIII y talers de María Teresa d'Austria. Felicidá contramarca contenía una lleenda que faía referencia al rei Guillermo II d'Alemaña: “W.II.KAISER.KRLNS” y fecha 1899.[4]
N'ochobre de 1914 los trés archipiélagos fueron ocupaos polos xaponeses, quien nun atoparon la menor resistencia. Pol Tratáu de Versalles, Xapón recibió les islles en mandatu de 1919 a 1947, sacante Guam, que fuera vencida enantes per España a Estaos Xuníos.[3]
L'archipiélagu foi escenariu de sangrientos combates ente tropes estauxunidenses y xaponeses en 1944, mientres la Segunda Guerra Mundial.
Organización político-alministrativa
editarLes islles Marianes tán constituyíes na actualidá básicamente por 2 territorios dependientes d'Estaos Xuníos:
| Bandera | Escudu | Territoriu dependiente | Área | Población | División alministrativa | Estatus | Mapa |
|---|---|---|---|---|---|---|---|
|
|
Guam | 549 km² | 173.456 (2007). | Entamada en 19 ciudaes | Territoriu entamáu non incorporáu d'EE.XX. | 
|
|
.svg)
|
Islles Marianes del Norte | 477 km² | 86.616 (2007). | Entamada en 4 conceyos | Estáu Llibre Acomuñáu d'EE.XX. | 
|
Llingües
editar
En dambos territorios de les islles Marianes, l'inglés ye la llingua oficial. Amás, na islla de Guam, ye tamién oficial un idioma austronesiu con muncho léxicu d'orixe español, denomináu chamorru; y nes islles Marianes del Norte, son cooficiales el chamorru y el carolinio.
Pola inmigración de les últimes décades, numberoses families falen llingües filipines (especialmente'l tagalu), les d'otros oríxenes asiáticos (xaponés, chinu) y les micronesies. Ente los habitantes más vieyos naturales de les islles y orixinarios de Filipines, pueden atopase persones con ciertu nivel de competencia n'español como tercer, cuartu o quintu idioma.
Referencies
editar- ↑ «Censo de los Estados Unidos de 2020». Consultáu'l 29 agostu 2022.
- ↑ Geology of Mariana Islands. Accessed June 28, 2009
- ↑ 3,0 3,1 José Saínz Ramírez: "Imperios coloniales", editorial Nacional, añu 1942, Madrid.
- ↑ José Antonio de la Fuente: "La plata de la Nao de China", Muséu d'Arte Oriental de Salamanca, editorial comercial Segovia, 2008.
Enllaces esternos
editar- Llista de gobernadores españoles de Guam (1668-1898) (enllaz rotu disponible n'Internet Archive; ver l'historial y la última versión)., publicada nel sitiu web Chamorru.com.
Ver tamién
editar
Wikimedia Commons acueye conteníu multimedia sobre Islles Marianes.- Islles Marianes del Norte
- Fuexa de les Marianes
- Tratáu Xermanu-Español (1899)
- Idioma chamorru
- Mariana d'Austria
Datos: Q153732- Multimedia: Mariana Islands
