Mitoloxía bereber

La mitoloxía bereber ye'l conxuntu d'antigües creencies y deidaes del pueblu bereber nos sos territorios históricos nel norte d'África. Munches de les antigües creencies bereberes tuvieron un algame local, ente qu'otres fueron importaes o productu de diverses influencies, debíu al contautu qu'a lo llargo del tiempu tuvieron estos pueblos con diverses mitoloxíes: africana, exipcia, fenicia, ibérica y griega (especialmente na dómina helenística; tamién van tener nella una fuerte guarda'l xudaísmu y el cristianismu. L'influxu más recién provién del Islam y de la mitoloxía árabe, que data de dómina medieval. Dalgunes de les antigües creencies bereberes entá perviven na cultura popular y na tradición bereber.

Práutiques funeraries

Les investigaciones arqueolóxiques en tumbes prehistóriques del noroeste africanu revelaron que'l cuerpu de los difuntos yera pintáu con ocre coloráu. A los difuntos delles vegaes soterrábase-yos con pulgos de güevos d'avestruz, xoyes y armes. Los cuerpos asitiar de llau, ente que a otros soterrar en posición fetal.

A diferencia de los bereberes, los guanches momificaban los cuerpos. En Libia, en 1958, Fabrizio Mori desenterró una momia más antigua que les momies exipcies que se toparon hasta güei.

El cultu a los difuntos

Los autores del llibru The Berbers afirmaron que'l cultu a los muertos foi una de les carauterístiques distintives de los bereberes na Antigüedá. Pomponio Mela informó de que los Augelae (modernamente llamaos Awjila, en Libia) divinizaban a los espíritus de los sos ancestros. Xuraben por ellos y consultaben a los sos espíritus. Dempués, teníen el costume de dormir nes sos tumbes pa esperar a que los respondieren en suaños.

Heródoto (484 e. C.–ca.425 a.C) reparó la mesma práctica ente los Nasamones, qu'habitaben nos desiertos qu'arredolaben Siwa y Augila. Heródoto escribió:

[..]D'ente ellos, xuraben polos homes que se dicía que fueren más rectos y valientes, poniendo les manes sobre les sos tumbes; y practicaben l'aldovinación, visitando los túmulos de los sos antepasaos, y echándose a dormir sobre elles dempués de dicir les sos plegaries; y aquello que ven en suaños, eso acepten.

El cultu a los santos entá esiste ente los bereberes na actualidá, en redol a los morabitos, bien estendíos nel noroeste d'África, especialmente en Marruecos. Los bereberes tamién daben cultu a los sos reis. Les tumbes de los reis de Numidia tán ente los monumentos más notables que nos mandaron los bereberes de l'Antigüedá.

Antigües baltes bereberes

Les primitives baltes bereberes prueben que los bereberes y los sos ancestros creíen nel más allá. Los homes prehistóricos del noroeste d'África soterraben los cuerpos en pequeños fuexos. Cuando se dieron cuenta de que los cuerpos soterraos en furacos pocu seguros yeren escavaos polos animales selvaxes, empezaron a faer enterramientos más fondos. Más tarde, soterraron a los sos muertos en covarones, túmulos, tumbes na roca, y otros tipos de tumbes.

Estes tumbes evolucionaron de les primitives estructures a otres muncho más ellaboraes, tales como les tumbes piramidales que s'estienden pel norte d'África. L'honor de ser soterraos en tumbes d'esti tipu paez que taba acutáu a personaxes relevantes dientro de la comunidá.

Estes tumbes en forma de pirámide atraxeron l'atención de dellos estudiosos, como Mohammed Chafik, qu'escribió un llibru sobre la hestoria de delles tumbes qu'habíen pervivido hasta la dómina moderna. Trató de rellacionar les tumbes piramidales bereberes coles grandes pirámides exipcies; pa ello basóse en datos etimolóxicos y históricos. Les pirámides bereberes más conocíes son la pirámide númida, prerromana de 19 metros, llamada de Medracen, y l'Antigua Pirámide Mauritana de 30 metros. La pirámide mauritana, tamién denominada "Kbour-er-Roumia" o "Tumba de la Muyer Romana" sufrió una mala traducción de la so denominación per parte de los colonizadores franceses, y foi llamada mientres un tiempu, "Tumba de la Muyer Cristiana".

Cultura megalítica

San Agustín mentó que los africanos politeístes daben cultu a les piedres. Apuleyo afirmó tamién que se daba cultu a les roques nel sieglu II d.C. La cultura megalítica pudo ser parte del cultu a los muertos o a les estrelles.

El monumentu de Mzora (tamién pronunciáu Msoura) ye'l monumentu megalíticu más conocíu del noroeste africanu. Componer d'un círculu de megalitos qu'arrodien un túmulu. El megalitu más alto entepasa los 5 metros. Según la lleenda, tratar del sepulcru del míticu rei libiu Anteo. En 1926 se descubió otru monumentu megalíticu al sur de Casablanca; presentaba inscripciones funeraries tallaes n'escritura líbico-bereber, llamada Tifinagh.

Heródoto mentó que los antiguos bereberes (qu'él conocía como libios) daben cultu al sol y a la lluna, y faíen-yos sacrificios. Escribió:

"Empezaron pela oreya de la víctima, que cortaron y refundiaron sobre la so casa: fechu esto, mataron al animal, torciéndo-y el pescuezu. Namái sacrifiquen al sol y a la lluna, a nengún otru dios. Esti cultu ye común a tolos libios."

Cicerón (105-43 e. C.) tamién menta'l mesmu cultu en De la República (Suañu de Escipión):

"Cuando fui presentáu a él, el vieyu (Masinisa, rei de Numidia) abrazóme, virtió llárimes, y entós, mirando escontra'l cielu, esclamó: Estímovos, oh supremu Sol, y tamién a vós, seres celestiales, que primero que parta d'esta vida, agospiara nel mio reinu, y nel mio palaciu, a Publio Cornelio Escipión...".

Otres inscripciones llatines topaes n'África noroccidental tán dedicaes al dios sol. Un exemplu ye la inscripción topada en Souk Ahras (el llugar onde nació San Agustín); o la de Tagaste, n'Arxelia) que reza: Solo Deo Invictu. Samuel el Confesor paez sufrir a los adoradores bereberes del sol, quien trataron, ensin ésitu, de converti-y al so cultu.

Ente los Tuareg Awelimmiden, créese que'l nome Amanai tien el significáu de "Dios". Libia, na Antigüedá podría dar cultu al sol poniente, personificáu en Amón, quien apaecía representáu con cuernos de cabra.

Dábase cultu al sol nes zones de monte (p. ex. Atles),, según a les roques, les cueves y los ríos.

Creencies exipciu-bereberes

Na Antigüedá, los exipcios yeren vecinos de los bereberes. Podríen tener un antiguu orixe común n'El Sáḥara central. Por eso, dacuando supónse que compartíen el cultu de delles deidaes.

Deidaes exipcies

Los antiguos bereberes d'oriente daben cultu a Isis y a Seth. Esto mentar yá Heródoto:

"Nenguna d'estes tribus (libies) probaben la carne de vaca, sinón que s'absteníen d'ella pola mesma razón que los exipcios (…) Inclusive en Cirene, les muyeres piensa que nun ye correutu tomar carne de vaca, pos nesto honren a Isis, la diosa exipcia, a quien dan cultu (…)."

Osiris taba ente les deidaes exipcies veneraes en Libia. Sicasí, el Dr. Budge (con otros estudiosos) cree que Osiris yera una deidá d'orixe libiu: "Tou lo que los testos revelen en rellación con él amuesen que yera un dios del África nororiental, y que'l so orixe yera, posiblemente, libiu”."

Deidad bereberes

Los exipcios consideraben que dalgunos de los sos dioses teníen orixe libiu, como Neith, quien emigraría dende Libia pa establecer el so templu en Sais, nel delta del Nilu. Dellos mitos asitien la nacencia de Neith na actual Túnez.

Ye precisu destacar tamién que dellos dioses exipcios presentaben carauterístiques bereberes mesmes de l'antigua Libia, como Amón ("Ament"), quien llevaba dos plumes, que yeren adornos habituales de los libios na Antigüedá.

El dios Amón

Amón yera'l dios más destacáu que teníen de mancomún bereberes y exipcios. Resulta difícil adscribir a esti dios a un únicu panteón. Magar que la mayoría de les fontes modernes ignoren la esistencia de Amón na mitoloxía bereber, yera, seique, la mayor de les antigües deidaes bereberes. Foi honráu polos griegos na Cirenaica, y fundióse col dios feniciu Baal, debíu al influxu libiu. El más famosu templu dedicáu a Amón na antigua Libia foi'l templu del oasis de Siwa. Dellos estudiosos creen que los nomes de les antigües tribus bereberes, los Garamantes y los Nasamonios, tán rellacionaos col nome de Amón.

Creencies feniciu-bereberes

Los fenicios fueron nos sos oríxenes un pueblu semíticu qu'habitaba nes mariñes del actual El Líbanu. Yera un pueblu de navegantes, que fundaron Cartago nel añu 814 e. C. Más tarde allumaron la cultura púnica, que tenía los sos raigaños nes cultures bereber y fenicia. Dellos estudiosos estremen dos fases nes rellaciones ente fenicios y bereberes:

Antes de la Batalla de Himera (480 e. C.)

Cuando los fenicios establecer nel noroeste d'África, permanecieron nes zones costeres pa evitar entrar en guerra colos bereberes. Caltuvieron los dioses que traxeren de les sos tierres d'orixe. Los primitivos cartaxineses teníen dos dioses principales: Baal y Astarté.

Dempués de la Batalla de Himera

Cartago empezó les sos aliances coles tribus bereberes tres la Batalla de Himera, na cual los cartaxineses fueron ganaos polos griegos. Amás de los cambeos políticos subsiguientes, los cartaxineses importaron delles deidaes bereberes.

Baal foi'l primeru de los dioses al que se dio cultu en Cartago. Más tarde, Baal fundir col dios libiu Amón, pa convertise en Baal-Amón. Pel noroeste africanu atópense diverses imáxenes d'esti dios. La diosa Astarté foi sustituyida por una diosa nativa, Tanit, que se piensa que ye d'orixe bereber. El so mesmu nome, “Tanit”, tien estructura linguistica bereber (tamazight o amazigh), pos los nomes femeninos empiecen y terminen con “T” en llingua bereber. Dellos estudiosos piensen que la diosa exipcia Neith ta rellacionada cola diosa libia Tanit (Ta-neith). Tamién hai nome fenicios y númides que, n'apariencia, contienen raigaños rellacionaos col nome del dios Baal, como “Adherbal” y “Aníbal”.

Creencies greco-bereberes

Los antiguos griegos establecieron colonies en Cirenaica dende'l sieglu VII e.C. Los griegos tuvieron igualmente inflúi nel panteón bereber oriental, pero tamién esperimentaron l'influxu de la cultura y de les creencies bereberes. Xeneralmente, nes rellaciones ente Grecia y la Libia antigües pueden estremase dos periodos distintes. Nel primer periodu, los griegos caltuvieron rellaciones pacífiques colos libios. Más tarde, entraron en guerra. Estes rellaciones sociales tuvieron un reflexu nes sos creencies.

Antes de la Batalla de Irassa (570 e. C.)

La primer influencia que se repara nes creencies greco-cirenaicas ye'l mesmu nome de “Cirenaica”, que la so etimoloxía ta rellacionada col nome “Cyre”, antropónimu d'una llexendaria guerrera bereber, valerosa na caza del lleón. Los griegos emigraos convertir na so proteutora, xunto al so dios Apolo.

Paez que los griegos de Cirenaica tamién adoptaron dellos costumes bereberes, casando a mujer bereberes. Heródoto (Llibru IV, 120) menta que los libios enseñaron a los griegos cómo xuncir cuatro caballo a un carru. Los griegos cirenaicos construyeron templos pal dios libiu Amón en llugar de para Zeus, y más tarde identificaron al so dios supremu col dios libiu Amón. Dalgunos siguieron adorando al mesmu Amón. El cultu a Amón taba tan estendíu ente los griegos qu'inclusive Alejandro decidió ser declaráu fíu de Zeus nel templu de Siwa, polos sacerdotes libios de Amón.

Los historiadores antiguos mentaron que delles deidaes griegues yeren d'orixe libiu, como La fía de Zeus, Atenea. Asina lo menta Heródoto. Esti historiadores afirmen que, n'orixe, honrar los bereberes en redol al llagu Tritonis, onde naciera del dios Poseidón, según un mitu libiu. Heródoto escribió que la égida y les ropes de Atenea yeren les qu'acostumaba a utilizar una muyer libia.

Heródoto coles mesmes afirmó que Poseidón (una importante deidá marina griega) foi adoptáu polos libios del panteón griegu. Tamién enfatizó que nengún otru pueblu daba cultu a Poseidón dende antiguu sacante los libios, qu'estendieron dichu cultu:

"[..]pienso qu'éstos recibieron los sos nomes de los pelasgos, sacante Poseidón; pos, tocantes a esti dios, los helenos aprendieron el so cultu de los libios, porque nengún pueblu, a esceición del pueblu libiu tuvo'l nome de Poseidón dende'l principiu nin honró siempres a esti dios."

Otres deidaes griegues taben rellacionaes cola antigua Libia, como la diosa Lamia, quien tendría'l so orixe ellí, como Aguamala y les Gorgonas. Los griegos paecen topar ellí a Tritón. Los griegos seique creíen que les Hespérides alcontrar nel territoriu del actual Marruecos. Dellos estudiosos alluguen la so morada en Tánger, onde vivía Anteo, según dellos mitos. Creíase que les Hespérides yeren les fíes d'Atles, un dios que Heródoto acomuñó cola cordal del Atles, a la que los bereberes daben cultu.

Dempués de la Batalla de Irassa

Los griegos y los libios dexaron de convivir n'harmonía en dómina de Battus II. Battus II empezó a convidar de callao a otres facciones griegues por qu'allegaren a Libia. Los libios consideraron esto como un peligru que tenía de neutralizase, de cuenta que los bereberes empezaron a lluchar contra los griegos, dacuando n'alianza colos exipcios y, n'otres ocasiones, colos cartaxineses. Sicasí, los griegos vencieron.

A Anteo represéntase-y con llarga melota y con barba, al contrariu de lo que se repara nes representaciones de Hércules.

Dellos historiadores creen que'l mitu d'Anteo reflexa aquelles guerres ente libios y griegos. El mitu narra que Anteo foi l'invictu proteutor del pueblu libiu. Yera'l fíu del dios Poseidón y de Gaia. Yera tamién el maríu de la diosa bereber Tinjis. Solía protexer les tierres de los bereberes, hasta que foi muertu pol héroe griegu Heracles (o Hércules), quien se casó con Tingis y foi'l padre de Sufax, el so fíu greco-bereber. Dellos reis libios, como Juba I, reivindicaben ser descendientes de Sufax. En cuantes que delles fontes menten a Anteo como'l rei de Irassa, Plutarcu afirmó qu'apondera libios soterráronlu en Tánxer:

"…dicen los libios que Anteo ta soterráu nesta ciudá (Tánxer); y Sertorio fixo abrir la so tumba, que les sos grandes dimensiones fixéron-y duldar de los bárbaros..."(Plutarch, The Parallel Lives)

Na iconografía griega, Anteo estremóse claramente pol so aspeutu distintu del de los griegos. Representábase-y con llarga melota y barba, apariencia común ente los libios orientales.

Creencies romanu-bereberes

Los romanos aliar en primer llugar colos númides contra Cartago. Cartago cayó nel 146 e.C., y más tarde, tamién Numidia foi anexonada al Imperiu Romanu.

Antes de la romanización

Los bereberes llucharon contra romanos y bizantinos. Teníen deidaes guerreres, como Gurzil y Ifri. Honraben a la diosa de la guerra, Ifri o Ifru, que consideraben la so proteutora y qu'apaecía representada nes monedes bereberes; paez ser una diosa con gran influxu nel Norte d'África. Pliniu'l Vieyu mentó que naide n'África decidía faer nada antes d'invocar a “África” (el nome llatín de Ifri). Esta diosa apaez representada de distintes maneres nes monedes númides dende'l sieglu I e.C. Cuando los romanos conquistaron el noroeste d'África, tamién empezó a apaecer representada nes monedes de les provincies romanes norteafricanas.

Gurzil yera un dios de la guerra, con figura de toru, que s'identifica como'l fíu de Amón. Los bereberes llevar a la batalla cuando lluchaben contra los romanos. Corippus mentó que'l xefe Laguatan (conocíu polos árabes col nome de Luwata) Iarna llevó al so dios Gurzil a la batalla contra los bizantinos. Iarna yera un gobernante mauro y sumu sacerdote de Gurzil. Cuando los mauros fueron derrotaos, él fuxó cola imaxe de Gurzil, pero foi prindáu y asesináu; la imaxe foi destruyida.
Había ente les ruines de Ghirza, en Libia, un templu, que podría tar dedicáu a Gurzil, y el nome de la ciudá podría tamién tener esta etimoloxía.

Influencia romana

Cuando l'África noroccidental foi anexonada al Imperiu Romanu, los bereberes empezaron a dar cultu a deidaes romanes como Xúpiter, conocíu por ellos como Mastiman. Xúpiter tamién s'identificó col dios libiu Amón.

Otra deidá bien tarrecida yera Saturnu. Dicíase que se comunicaba colos creyentes en suaños, y los africanos de la zona noroccidental dedicáben-y sacrificios humanos. Tertulianu escribió que s'ufiertaba a neños en sacrificiu a Saturnu n'África. Los historiadores piensen qu'esti cultu taba más cercanu al de Baal-Amón que al del Saturnu romanu.

Cuando Septimio Severu, natural de Libia, aportó a emperador, introducir en Roma'l cultu a Tanit.

Ver tamién

• Morabito

Enllaces esternos

• Recherches sur la religion des Berberes by Réné Basset (in French)

• Datos: Q2712462