Naranxa (frutu)
La naranxa[1] o ñaranxa[2] ye una fruta cítrica comestible d'orixe asiáticu obtenía del naranxu dulce o Citrus × sinensis. Ye un hesperidiu carnosu de cubierta más o menos gruesa y endurecío, y el so pulgu ta ensamáu per dellos gaxos enllenos de zusmiu, que caltienen abonda vitamina C, flavonoides y aceites esenciales.
La naranxa ye un híbridu d'orixe yá antiguu, dablemente ente pomelu, (citrus maxima) y mandarina (citrus reticulata).
La pallabra naranxa remana del sánscritu "narang" o del Idioma tamil; la fruta tien típicamente 11 pieces individuales, y nel idioma Tamil la pallabra "orangu" traduzse como "6 y 5", esto ye 11. Esistía n'asturianu tamién una forma llaranxa, asemeyada a la pallabra portuguesa de "laranja" y a la gallega de "laranxa"[3]. Les naranxes orixináronse nel sureste asiáticu, na India, Vietnam o nel sureste de China. El frutu del Citrus sinensis ye denomáu "naranxa duce" para desemeyalu del frutu del Citrus aurantium, la naranxa amarguxa.
Ye más pequeña y duce que'l pomelu o toronxa y más grande, magar que menos perfumáu, que la mandarina. Hai munches variedaes de naranxes, siendo la mayoría híbridos producíos dende les especies citrus maxima, citrus reticulata (mandarina) y citrus medica (cidrón).
La naranxa ye una de les frutes más consumíes en tol mundu y colléchase especialmente en rexones de clima templáu y húmedu.
Producción
editarSegún FAOSTAT, los mayores productores mundiales (en tonelaes) en 2005 yeren:
| 1. | Brasil | 17,804,600 tonelaes. |
| 2. | Estaos Xuníos | 8,393,276 tonelaes. |
| 3. | Méxicu | 4,112,711 tonelaes. |
| 4. | India | 3,100,000 tonelaes. |
| 5. | China | 2,412,000 tonelaes. |
| 6. | España | 2,294,600 tonelaes. |
| 7. | Italia | 2,201,025 tonelaes. |
| 8. | Irán | 1,900,000 tonelaes. |
| 9. | Exiptu | 1,789,000 tonelaes. |
| 10. | Paquistán | 1,579,900 tonelaes. |
Información nutricional
editar|
Naranxa (frutu) | |||
| agua: 86,75 g | cenizes/residuos: 0,44 g | frebes: 2,4 g | valor enerxéticu: 47 kcal |
| carbohidratos: 11,75 g | zucres: 9,35 g | proteínes: 940 mg | lípidos: 120 mg |
| Oligoelementos | |||
| potasiu: 181 mg | calciu: 40 mg | fósforu: 14 mg | magnesiu: 10 mg |
| fierro: 100 µg | zinc: 70 µg | cobre: 45 µg | sodiu: 0 mg |
| Vitamines | |||
| vitamina C: 53,2 mg | vitamina B1: 87 µg | vitamina B2: 40 µg | vitamina B3: 282 µg |
| vitamina B5: 250 µg | vitamina B6: 60 µg | vitamina B9: 0 µg | vitamina B12: 0 µg |
| vitamina A: 225 UI | retinol: 0 µg | vitamina E: 0,18 µg | vitamina K: 0 µg |
| Ácidos grasos | |||
| saturaos: 15 mg | mono-insaturaos: 23 mg | poli-insaturaos: 25 mg | colesterol: 0 mg |
Referencies
editar- ↑ Esti términu apaez nel Diccionariu de l'Academia de la Llingua Asturiana. Ver: naranxa
- ↑ Esti términu apaez nel Diccionariu de l'Academia de la Llingua Asturiana. Ver: ñaranxa
- ↑ Diccionariu Etimolóxicu de la Llingua Asturiana (DELLA), Xosé Lluis García Arias; Universidá d'Uviéu & Academia de la Llingua Asturiana, Uviéu, 2021, vol. IV; ISBN 978-84-17445-18-8.
- ↑ Fonte: USDA Nutrient Database Archiváu 2007-07-15 en Wayback Machine, Release 19 (2006), NDB No: 09200 (Oranges, raw, all commercial varieties)
