Sabah

Sabah
Bandera de Sabah (es)
Alministración
País	Malasia
ISO 3166-2	MY-12
Tipu d'entidá	estáu de Malasia
Capital	Kota Kinabalu
Chief Minister of Sabah (en)	Shafie Apdal (Partido del Patrimonio de Sabah (es) )
Nome oficial	Sabah (ms)
División	ver Kudat Division (en) , West Coast (en) , Interior Division (en) , Sandakan Division (en) y Tawau Division (en) ;
Xeografía
Coordenaes	5°18′N 117°00′E / 5.3°N 117°E
Superficie	76115 km²
Llenda con	Kalimantán Septentrional (es) y Sarawak
Altitú media	4095 m
Demografía
Población	3 418 785 hab. (2020)
Densidá	44,92 hab/km²
Más información
Estaya horaria	UTC+08:00
Fundación	16 setiembre 1963
	sabah.gov.my

Pa ver el periódicu editáu en Turquía, Sabah (periódicu).

Sabah ye'l nome d'unu de los estaos de Malasia. Constitúi un estáu federal nel estremu nordeste de la gran islla de Borneo. Tien una área de 73.711 km² y una población en 2010 de 3.117.405 habitantes. La so capital ye la ciudá de Kota Kinabalu (d'antiguo: Jesselton).

Toponimia

Según la tradición el nome Sabah deriva del árabe as sabah, esto ye, "l'amanecer" por ser el puntu más oriental frecuentáu na Edá Media polos marinos árabes. Ente 1888-1963 foi llamáu pola corona del Reinu Xuníu: "Borneo Septentrional" (Northern Borneo), el territoriu tamién recibe'l llamatu malayu de Sabah, negeiri di bawah bayu ("Tierra so los vientos monzónicos").

Xeografía

El monte Kinabalu, en Sabah, ye'l mayor monte de Malasia.

Sabah llinda al suroeste col otru estáu federáu de Malasia Oriental: Sarawak^[1] y al sur col Kalimantan d'Indonesia. Los sos otros llendes son marítimos: nel Mar de la China Meridional coles islles Labuan y nel Mar de Sulú coles islles Banggi, al este la llende ta dau pol Mar de Célebes. En Sabah atópase l'altor máximu de Malaysia (o Federación Malaya) y del Sureste Asiáticu: ye'l monte Kinabalu (o Gunong Kinabalu) con 4.175 metros d'altor. Esti cume allúgase casi nel estremu norte de la islla de Borneo siendo'l puntu culminante de los cristalinos Montes Croker, Terus Madi y Witti, estos sistemes montascosos ocupen más de la metá del estáu quedando les árees baxes más importantes nes anegadizas rexones costeres onde abonden los manglares.

Los cordales formen dellos pequeños valles selváticos polos cualos cuerren caudalosos pero curtios y rápidos cursos fluviales ente los cualos destáquense'l Labuk, Kinabatangan, Padas (que traviesen el centru del territoriu) y el Sagama que cuerre sinuosamente pel este de Sabah, el Kinabatangan ye navegable por embarcaciones de gran y mediu caláu por un trechu de 193 quilómetros.

El clima ye subecuatorial perhúmedo sometíu a frecuentes monzones.

Prehistoria y hestoria

Campu xaponés de prisioneros en Sandakan, usáu na segunda guerra mundial.

Fai 17.000 años el Homo sapiens yá habitaba nel territoriu de Sabah. Los xacimientos de Bukik Tengorag daten de fai 6.000 años. Ente'l 209 e. C. y el 9 d. C. foi importante la presencia de comerciantes chinos. Dende'l sieglu VII fíxose frecuente la presencia de comerciantes y colonos hindús. En 1541 el territoriu foi incorporáu al reinu malayu de Mayapahit. Dende'l 1541 al 1888 foi apostáu polos sultanes de Sulú (o Joló), Brunéi y Malaca.

Nel sieglu XV pertenecía al sultanatu de Brunéi, nel sieglu XVI el territoriu foi litigado por españoles y portugueses, España llogró llexitimidá na posesión d'esti territoriu cuando pasó a ser parte del Sultanatu de Joló y tal Sultanatu de Joló integrar nes Filipines, d'esta miente la soberanía española exercióse laxamente hasta la irrupción de los ingleses nos vecinos Sarawak y Brunéi (y la Crisis de les Carolines): en 1761 el representante inglés de la British East India Company (Compañía Británica de la India Oriental), Alexander Dalrymple, robló col sultán de Joló un tratáu d'arrendamientu de bases en Sabah, en 1865 l'estauxunidense Claude Lee Moses llogró del sultán de Brunéi l'arrendamientu mientres una década de la base y factoría en Kimmis, tres estos'l barón von Overbeck cónsul austriacu en Hong Kong llogró otros diez años d'arrendamientu depués los sos derechos fueron tresferíos a la British North Borneo Company en 1881 estableciendo la so capital en Kudat, de manera que pola Crisis de les Carolines España dexó por completu Sabah a R.O. En 1848 Labuan pasó a control inglés ente qu'en 1877 tropes britániques ocupaben la totalidá de Sabah de la qu'en 1871 un grupu comercial col vistu bonu de los sultanes (d'orixe inglés) de Brunéi facer col control del territoriu esti grupu pasó a llamase Compañía Británica del Norte de Borneo. Finalmente en 1888 Sabah foi convertíu nun "protectoráu" del Reinu Xuníu, tres 1898 (añu en qu'España se vio obligada a vence-y Filipines a Estaos Xuníos) el Reinu Xuníu foi reconocíu internacionalmente como l'estáu que controlaba a Sabah. Esti dominiu atayar ente 1942–1945 periodu de la Segunda Guerra Mundial na cual el territoriu foi invadíu por Xapón. En 1957 la vecina Indonesia declaróse independiente y reclamó la soberanía sobre l'área de Borneo baxu dominiu del Reinu Xuníu, en respuesta a esto la corona del Reinu Xuníu promovió l'autodeterminación de Sarawak y Sabah según la so inclusión na Federación de Malaysia; ante esto tanto Indonesia como Filipines protestaron yá que dambos estaos reclamaben la soberanía de Sabah.^[2]^[3]^[4]^[5]

Dende los años 1970 fomentóse la inmigración de trabayadores procedentes d'Indonesia y de les árees musulmanes de Filipines, fechu que pon en minoría a la población malaya nativa, per otra parte en 1984 la islla de Labuan foi tresformada en territoriu federal y separada de Sabah.

Etnografía

En Sabah hai a lo menos 30 coleutivos o grupos étnicos frecuentemente engarraos, entá siguen siendo mayoría relativa los aboríxenes dayak estremaos en parcialidaes como la bahau, brunei, dunsun y suluk pueblos que son principalmente pescadores y llabradores, o los murut qu'habiten nes selváticas llombes, anque la etnia nativa más numberosa ye la de los kadayan población malayu-dayak dedicada a l'agricultura y cristiana católica dende'l sieglu XVI (güei –2007– aproximao 1/4 de la población de Sabah ye cristiana), ente que la población china ye entá'l conxuntu non indíxena más numberosu con un 16% de la población total, a estos añader hindús, malayos, árabes y una minoría de direutu orixe européu. Un 8% de la población ye budista, caltiénense delles creencies ancestrales y gran parte de la población adoptó al islamismu sunní.

Idiomes

Los idiomes oficiales son el malayu, l'inglés y el chabacano, una llingua criolla derivada del español. Principalmente na llocalidá de Semporna, cerca de 12.000 persones falen el chabacano de Zamboanga, de los cualos, una gran proporción son inmigrantes filipinos. Magar la cifra ta en crecedera por cuenta de la esplosión demográfica interna y a la inmigración filipina dende Mindanao. Amás por precisiones históriques, Sabah formó parte del imperiu español axuntada al Virreinatu de Nueva España y a la Capitanía Xeneral de les Filipines (1565-1898). Sabah foi incorporáu a dichu Virreinatu y Capitanía, a partir de 1521 a 1885. Tamién se fala'l bahasa y el chinu, usaos tamién como llingües franques.

Política

División política: los distritos de Sabah

El títulu del xefe de gobiernu d'esti estáu federáu ye'l de Yang di-Pertuan Negen (Xefe d'estáu temporal) electu por periodos de cuatro años pol llamáu Yang di-Pertuan Agong (Xefe d'estáu continuu, o monarca o "sultán"), esistiendo asina un interesáu réxime monárquicu una y bones el "sultán" pela so parte ye unu de los pocos de Malaysia que nun tener esti títulu hereditariamente; tal monarca ye asesoráu por un gabinete executivu o "asamblea de notables" que supervisa al Yang di-Pertuan Negen; esiste amás una suerte d'asamblea llexislativa.

Economía

Sabah carauterizar pola so producción forestal (teca, caoba, bambú) y cauchu, anque dende la segunda metá del sieglu XX destacar pola producción de petroleu y gas natural, Sabah ye'l tercer estáu productor de petroleu en Malasia, siendo importantes los xacimientos de Tembungo, otros minerales que s'atopen son el antimoniu, estañu, fierro, diamantes, azufre y oru, tamién son destacaes les producciones de copra y ratán. El principal cultivu alimenticiu ye l'arroz, siendo importantes actividaes económiques la pesca y un creciente turismu atraíu poles sableres, el turismu sexual y la esistencia d'árees naturales como'l Parque Nacional de Kinabalu.

Principales ciudaes y la so población escontra'l 2006

Kota Kinabalu 532.129
Sandakan 349.962
Tawau 349.962
Lahad Datu 119. 939
Keningau 97.152
Semporna 71.157
Kudat 34.481.

Galería de semeyes

Sur de Kota Kinabalu
Tiendes en Sinsuran (Kota Kinabalu)
Vista aerea de Kota Kinabalu
Vista aerea de Kota Kinabalu, parte sur (CBD)
Panorama de Kota Kinabalu dende'l mar
Les islles frente a Kota Kinabalu
Sutera Harbour Resort (Kota Kinabalu)
Shangri-la Tanjung Aru Beach Hotel (Kota Kinabalu)
Muyeres Musulmanes nun mercáu de Kota Kinabalu
Neñu mercando 'agua de cocu' nun mercáu de Kota Kinabalu
Home mercando nun 'chiringu' d'un mercáu de Kota Kinabalu
Un mercáu de Kota Kinabalu
La fruta 'Durian' de venta nuna cai de Kota Kinabalu
Una cai en Kota Kinabalu
Muelle xeneralmente usáu pa dir al 'Gaya Island Filipín village' (pueblu de refuxaos Filipinos na islla Gaya, frente a Kota Kinabalu)
Puntu d'embarque cualesquier... Kota Kinabalu
BLanchas a la espera nel KK waterfront
Vista del KK waterfront al ponese'l sol
Parte del KK waterfront
Barcos de pesca frente a Kota Kinabalu
Tienda nel centru comercial 'Center Point' en Kota Kinabalu
Les islles Manukan (derecha) y Mamutik (esquierda) frente a Kota Kinabalu
Monte Kinabalu Vistu dende KK nuna mañana borrinosa Ficheru:Mount
Monte Kinabalu Vistu dende KK pela mañana
Caminando pola Xungla na Isla Tiga
La xungla atopa al mar. Mariña predresa de la islla 'Tiga'
Sablera na islla 'Tiga'

Referencies

Enllaces esternos

[1] United Nations Treaty Registered Non. 10760, Agreement relating to Malaysia between United Kingdom of Great Britain and Northern Ireland, Federation of Malaya, North Borneo, Sarawak and Singapore

[2] United Nations Treaty Non. 8029, Manila Accord between Philippnes, Federation of Malaya and Iindonesia (31 JULY 1963)

[3] United Nations Treaty Series Non. 8809, agreement relating to the implementation of the Manila Accord

[4] United Nations list of Non-Self-Governing Territories, North Borneo and Sarawak

[5] UNITED NATIONS MEMBER STATES

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]