X mileniu e.C.

El X mileniu e.C. entamó'l 1 de xineru del 10000 e.C. y terminó'l 31 d'avientu del 9001 e.C.

Paleolíticu Cimeru • X mileniu e.C. • IX mileniu e.C.

Contestu

El X mileniu e.C. empieza a la fin del periodu Paleolíticu Cimeru (ente'l 33000 y el 10001 e.C.).

• XI mileniu e.C.
• X mileniu e.C.
• IX mileniu e.C.

Dómines anteriores

• Pleistocenu (1,8 millones hasta'l 10000 e.C.).
• Paleolíticu Inferior (ente los 2,5 millones d'años hasta'l 130000 e.C.).
• Paleolíticu Mediu (ente'l 130000 y el 33000 e.C.).
• Paleolíticu Cimeru (ente l'añu 33000 y el 10000 e.C.).
• X mileniu e.C. (empieza'l Mesolíticu o Epipaleolíticu, primer parte del Holocenu).

Acontecimientos

N'Asturies

• 10.000 e.C. L'Aziliense, industria Epipaleolítica. En Cueva La Paloma, Cueva Escura d'Ania (Les Regueres); Cueva Escura de Perán (Carreño); Conca de la Mina y La Riera (Llanes) y Los Azules (Cangues d'Onís).

Restu del mundu

Vasixa del periodu Jōmon Incipiente (10 000-8000  e.C.), la vasixa más antigua del mundu (Muséu Nacional de Tokio).

Göbekli Tepe (Şanlıurfa, 2011)

Feches aproximaes

• 10000 e.C.: entamu del Mesolíticu. El cambéu climáticu derrite capes de xelu nel norte del continente americanu. Final d'un periodu glacial.
• 10000 e.C.: primeres pintures en cueves del periodu mesolíticu, con escenes relixoses, de caza y de guerres.
• 10000 e.C.: adómase la calabaza y utilízase como recipiente p'agua y alimentos.
• 10000 e.C.: termina la glaciación Würm III y empiecen dellos sieglos d'Oscilación d'Allerod (hasta fines d'esti mileniu), de clima templáu paecíu al actual. Grandes hinchentes debíu al derretimientu de glaciares. Inda falta una última fola de fríu (Würm IV, ente'l 9000 y el 8000 e.C.), muncho más débil que les anteriores.
• 9700 e.C.: nel territoriu de l'actual Canadá vuelve crease'l Llagu Agassiz (anguaño sumíu), más grande que'l Mar Caspiu.
• 9600 e.C.: termina'l periodu fríu Younger Dryas. Grandes zones con xelos eternos vuelven ser habitables.
• 9600 e.C.: termina'l Pleistocenu y empieza l'Holocenu.
• 9600 e.C.: termina'l periodu paleolíticu y empieza'l Mesolíticu.
• Na mariña del Mar Caspiu (Asia) utilícense cueves p'habitación humana.
• Nos territorios de les actuales España, Francia, Suiza, Bélxica y Escocia desenvuélvese la cultura aziliense (cultura de los quixarros pintaos).
• En Francia desenvuélvese la cultura magdaleniense y crea pintures rupestres en cueves.
• En Solutré (Francia) empieza la cacería de caballos selvaxes.
• N'Exiptu apaecen los focetes (sickle blades) y los morteros pa ceberes; los pobladores cacen, pesquen y recueyen usando ferramientes de piedra.
• Nel territoriu del actual Xapón: la cultura jomon utiliza cerámica, aprienden a pescar, cazar y recoyer granos, nueces y granes comestibles. Anguaño conócense 10.000 sitios arqueolóxicos.
• Nel territoriu del actual Iraq, esisten trés o más grupos llingüísticos, incluyíos los sumerios y los pueblos semíticos, que podríen compartir una forma de vida y una política. Los pobladores recueyen trigu selvaxe y cebada; posiblemente emplegáu pa crear cerveza.
• En Randaberg (Noruega), dellos seres humanos dexen traces.
• En Persia deprenden a adomar la cabra.
• Nel Sahara asocede'l periodu Bubalus.
• 9500 e.C.: en Turquía hai evidencia de colleches ―anque non necesariamente cultivos― de ceberes selvaxes.
• 9500 e.C.: en Göbekli Tepe empieza la primer fase d'edificación d'un grupu de templos qu'entá sobreviven y son consideraos los más antiguos del mundu.
• 9300 e.C.: nel valle del ríu Xordán cultívense figos.
• 9000 e.C. (o primero): en Xericó (Israel), entama a construyise les primeres paredes de piedra (viviendes y posiblemente un templu).
• 9000 e.C.: na zona dende Siria hasta Iraq empieza la cultura neolítica. Los seres humanos aprienden a adomar la oveya.
• 9000 e.C.: nel continente americanu remata'l periodu paleoindiu, mientres el cual cazábense animales que yá nun esisten, como mastodontes, megaterios o milodontes.
• 9000 e.C.: la pampa sudamericana empieza a poblase.
• 9000 e.C.: na Cueva de les Manes (Patagonia arxentina) dellos adultos antepasaos de los tehuelches pinten animales nes paredes. Escontra'l 550 e.C. van grabaSE la imaxe negativa de les sos manes (esténcil aerográficU) y escontra'l 180 e.C. la imaxe positiva de les manes (sofitándoles pintaes).
• 9000-1500 e.C.: Periodu arcaicu, en que los seres humanos son cazadores, pescadores, pañadores y domesticadores d'animales.

Na cultura popular

• 10000 e.C.: dómina del calendariu holocenu inventáu por Cesara Emiliani en 1993. D'esta manera, l'añu 2011 d.C. sería'l 12011 HE).
• 10000 e.C.: dómina de la película 10,000 BC.
• 10000 e.C.: escena de les noveles d'Opar de Philip José Farmer: Hadon of Ancient Opar y Flight to Opar.
• 9500-9000 e.C.: n'Asia Menor (Turquía) o'l Llevante fértil vive la muyer que va ser l'orixe del haplogrupu J, según el llibru The seven daughters of Eve (Les siete fíes d'Eva), de Bryan Sykes.

Bibliografía

• Roberts, J. M.: Historia Universal (primer llibru: «Antes de la Historia»). España: RBA Edipresse, 2009.
• Atlas histórico universal (páx. 10-17). Madrid: El País – Aguilar, 1995.
• Carlos Huerta B.: Rebote antropológico. Lima: Rapsodia Perú Ediciones, 2016.

• Datos: Q1413970
• Multimedia: 10th millennium BC