Alsacianu
Alsacianu (en alsacianu y alemán Elsässisch) ye'l términu emplegáu pal conxuntu de variedaes llingüístiques o dialeutos alsacianos,[1][2] reconocíos oficialmente nel so conxuntu como llingua rexonal d'Alsacia y de los países moselanos,[3] y que d'orixe alemánicu y franconio,[4] emparentaos col idioma alemán, falar en Alsacia y n'árees estremeres del departamentu de Moselle, en Lorena, ente l'aguada oriental de la cordal de los Vosgos y el ríu Rin.
 'Elsässisch' | |
|---|---|
| Faláu en |  Alsacia(Rexón de  Francia)
|
| Rexón | Noreste de Francia |
| Falantes | 700.000 (aprox.) |
| Familia | Indoeuropea Xermánica |
| Alfabetu | Llatín (variante xermánica) |
| Estatus oficial | |
| Oficial en | Nengún país |
| Reguláu por | Nun ta reguláu |
| Códigos | |
| ISO 639-1 | nengún |
| ISO 639-2 | |
| ISO 639-3 | gsw
|
 Llingües falaes n'Alsacia (en tonos verdes los dialeutos alemánicus, en tonos azules los dialeutos fráncicos, en tonos rosados y naranxes los dialeutos romances franceses). | |
Dis Hausz sted in Godes Hand - God bewar ye vor Feyr
("Esta casa ta en manes de Dios - Que Dios protexer del fueu")
Estes fales son mesmes de cuasi tola rexón d'Alsacia, sacante delles llocalidaes del oeste (zona estremera colos Vosgos) y del sur (zona estremera col Francu Condáu y el Territoriu de Belfort), onde tradicionalmente fálense dialeutos romances (llingües d'oïl).
El alsacianu ta emparentáu con otres fales alemániques, como'l alemán de Basilea (Suiza) y los dialeutos del estáu alemán vecín de Baden-Württemberg, y nun ye fácilmente intelixible pa falantes d'alemán estándar.
Anque de cutiu fálase del alsacianu como un dialeutu, en realidá'l términu arrexunta a un conxuntu de dialeutos propios d'una llocalidá o rexón. Nel estremu meridional, el alsacianu adoptó munches traces de les fales altoalemánicas y nel estremu septentrional presenta carauterístiques del fráncicu renano y el palatín. Les diferencies ente estos dialeutos pueden ser bien grandes, polo que ye posible que, por casu, un falante del norte d'Estrasburgu y otru del sur de Mulhouse non puedan entendese bien ente sigo.
Dende'l sieglu XX, el alsacianu foi perdiendo terrenal frente al francés, especialmente nos centros urbanos, anque sigue siendo llingua habitual nes zones rurales, principalmente ente les persones de más edá.
Grupu dialeutal
editarLos dialeutos falaos n'Alsacia clasifíquense mayoritariamente nel grupu alemánicu (altu alemán cimeru), y dientro d'ésti, nel baxu alemánicu, sacante los dialeutos del sur (zona del Sundgau, na frontera con Suiza), que s'enmarquen nel altu alemánicu.
Pela so parte, nel estremu norte y noroeste d'Alsacia falen dialeutos del fráncicu renano, pertenecientes a la familia del alemán central occidental: na frontera col Palatináu (Alemaña) fálase un dialeutu emparentáu col palatín, y na llamada Alsace Bossue (zona de Sarre-Union) fálase fráncicu lorenés.
Historia
editarOríxenes
editarEl primer rexistru en alsacianu (alemánicu) atopar nos Xuramentos d'Estrasburgu del 842.
A partir de 1648, cola asimilación progresiva d'Alsacia al reinu de Francia y la resultante nacencia de la rivalidá francu-xermana, l'usu del alsacianu vese afeutáu poles decisiones polítiques de l'alministración de vez, que van competir en radicalidad pola instrucción de los habitantes de la rexón al usu de la llingua oficial, en desterciu tou ello de la local.
Ye'l casu del emplegu oficial esclusivu del alemán "académicu" Hochdeutsch, nel periodu de 1871 a 1919 y especialmente, el d'asimilación al III Reich de 1940 a 1945 que llega a prohibir l'usu de pallabres d'orixe francés al falar en alsacianu.
De la mesma, les alministraciones franceses qu'impulsaron l'usu de la llingua de Molière hasta l'anexón de 1871, volver# a entamar con particular énfasis dende 1919, llegando los sos partidarios más intransixentes a considerar el alsacianu como una llingua anti-patriótica.
Dende 1945 y Xunión Europea
editarDende la década de 1960, nel contestu de la reconciliación francu-alemana, la recuperación del usu de la llingua alsaciana —hasta entós en retrocesu— foi l'oxetu d'interés de la cultura alsaciana, col resurdimientu de les representaciones teatrales en alsacianu, l'usu na televisión llocal o'l so emplegu por figures relevantes de la cultura alsaciana.
Sicasí, a nivel de l'alministración del Estáu francés sigue favoreciéndose la enseñanza del Hochdeutsch, impulsáu dende 1992, con clases billingües paritarias de francés y alemán en secundaria, y dexando l'accesu a los estudios cimeros n'universidaes de dambos países al traviés del Abibac, amiestu del Abitur alemán y del Baccalauréat francés.
Usu
editarSegún un estudiu de 2012 de la Oficina pa la Llingua y la Cultura Alsaciana (OLCA), falaben alsacianu unes 800.000 persones n'Alsacia, lo que supón el 43% de la población de la rexón.[5] Ello ye que l'estudiu amuesa que:
- Un 43% afirma saber falar alsacianu (dialectófonos);
- Un 33% afirma falar daqué de alsacianu o entendelo un pocu;
- Un 35% afirma nun entender el alsacianu.
Esta proporción ta en francu cayente dende l'añu 1900:[5]
| Añu del estudiu !2012 | 2001 | 1997 | 1946 | 1900 | |
|---|---|---|---|---|---|
| Porcentaxe de la población declarada "dialectófona" | 43% | 61% | 63% | 90,8% | 95% |
La proporción de los falantes de alsacianu crez cola edá. Ente los mozos, la conocencia ye enforma menor. Según dichu estudiu, entienden el alsacianu, según el grupu d'edá: el 74% de los alsacianos de más de 60 años, el 54% ente los de 45-59 años, el 24% ente los de 30-44 años, el 12% ente los de 18-29 años y el 3% ente los de 3-17 años.[5]
A partir del sieglu XX, l'usu del alsacianu entra en retrocesu como resultáu de les polítiques d'usu del francés, dientro del contestu de los dos guerres mundiales, y magar anguaño ye emplegáu pola población de mayor edá y nel mundu rural, nes ciudaes (especialmente nes grandes aglomeraciones d'Estrasburgu, Mulhouse y Colmar) el so usu ye enforma menor. L'usu ye mayor nes llocalidaes fronterices con Alemaña y Suiza, y el porcentaxe de falantes va menguando a midida que vamos alloñando de la frontera.
El alsacianu, consideráu pol 95% de los alsacianos como la llingua rexonal, contra un 1% que piensa que ye l'alemán (sondéu de Dernières Nouvelles d'Alsace, DNA, 22 de setiembre de 1999), puede, sicasí, ser enseñáu nes guarderíes y na escuela primaria, pero permanez inda como una llingua mayoritariamente d'ámbitu familiar.[5]
Una carauterística importante ye la práutica ausencia del alemán como llingua estándar y escrita n'Alsacia, pos nun foi nunca una llingua falada (los alsacianos utilicen puramente la so fala local). Otru factor a considerar ye, en comparanza con otres minoríes llingüístiques, la perda de la práutica de la llingua pol fechu de que los falantes reconocen la identidá nacional del estáu nel que viven (Francia). Con tou, y a pesar del fuerte sentimientu de pertenencia a Francia, esiste un importante movimientu cultural y políticu en defensa de la llingua, y la so vitalidá ye comparativamente bona en comparanza con otres llingües minoritaries de Francia, como por casu el bretón.
Nos últimos años, resurdió un ciertu interés pol alsacianu y anguaño pueden trate plaques de cais cola so denominación tradicional en alsacianu xunto a les plaques en francés en munches llocalidaes.
Llingüística
editarOrtografía y fonética
editarComo dialeutu alemánicu, nun dispón d'unes regles d'ortografía y la fonética puede variar d'un pueblu a otru. Amás el alsacianu nun siguió la mesma llinia d'evolución que'l restu de dialeutos xermánicos que se falen n'Alemaña yá qu'ésti haise entemecíu constantemente col francés.
Lexicoloxía
editarEl léxicu del alsacianu recuerda al de les zones vecines de fala alemánica, como la Suiza germanófona o Baden, n'Alemaña. La diferencia más importante ente Alsacia y estes rexones (especialmente la segunda) ye la menor influyencia per parte del alemán como la llingua estándar escrita n'Alsacia, lo que dexó'l caltenimientu de munches pallabres consideraes arcaiques o cayíes en desusu n'otros llugares. Amás, el alsacianu presenta una permeabilidá constante al francés, única llingua oficial y de la vida pública.
| Asturianu | Alsacianu | Alemán |
|---|---|---|
| tierra | Arda | Erde |
| cielu | Himmel | Himmel |
| agua | Wasser | Wasser |
| fueu | Fir | Feuer |
| home | Mann | Mann |
| muyer | Freu | Frau |
| comer | essa | essen |
| beber | trinka | trinken |
| grande | gross | Groß |
| pequeñu | klein | Klein |
| nueche | Nacht | Nacht |
| día | Dàà | Tag |
| hola | Salü | Topo |
| gracies | Merci | Danke |
| adiós | aur'voir | auf Wiedersehen |
| por favor | wenn’s beliebt | bitte |
Cultura en alsacianu
editarFigures
editarNotes y referencies
editar- ↑ Declaración de Pierre Deyon, rector de la Universidá d'Estrasburgu, en 1985
- ↑ Estremar hasta 25 árees carauterístiques. "Alsace" Encyclopédie Bonneton
- ↑ Ficha "Langue régionale d'Alsace et des pays mosellans". Ministeriu d'Educación de Francia
- ↑ Franconio en proel.org
- ↑ 5,0 5,1 5,2 5,3 Office pour la Langue et la Culture d'Alsace. «-y dialecte en chiffres».
Enllaces esternos
editar
Consulta la edición de Wikipedia n'alsacianu.- Usu del alsacianu en medios de comunicación
- Sitiu del periódicu DNA, edición billingüe
Datos: Q8786
Multimedia: Alsatian language
