Betelgeuse
Betelgeuse, tamién llamada α Orionis o HIP 27989, ye una estrella brillosa del tipu superxigante colorada. Topar na constelación d'Orión y ye la novena estrella más brillosa nel cielu. El so color característicu provién de les baxes temperatures de la so superficie (unos 3000 K). L'estáu evolutivu de la estrella ye avanzáu: pasó yá la etapa más importante de la so vida, la secuencia principal, escosáu yá'l combustible nel so nucleu que-y apurría enerxía (por fusión del hidróxenu), dempués de lo cual aumentó'l so tamañu hasta les enormes dimensiones actuales. Les sos variaciones de lluminosidá son mesmes del so presente como estrella xigante.
 Betelgeuse | ||
|---|---|---|
 Posición de Betelgeuse en Orión. | ||
| Datos d'observación (Dómina J2000.0) | ||
| Constelación | Orión | |
| Ascensión reuta (α) | 05h55m10s307 | |
| Declinación (δ) | +07º24'25"35 | |
| Mag. aparente (V) | 0,42 (0,3 a 1,2) | |
| Color | M1-M2 Ia-Iab | |
| Carauterístiques físiques | ||
| Clasificación estelar | M2Iab | |
| Masa solar | ~18–19 M☉ | |
| Radiu | (880 - 950 R☉) | |
| Índiz de color |
1,85 (B-V) 2,06 (U-B) | |
| Magnitú absoluta | -6,0 a -5,5 | |
| Gravedá superficial | -0,5 (log g) | |
| Lluminosidá | ~140.000 L☉ | |
| Temperatura superficial | 3500 K | |
| Metalicidá | 0,05 | |
| Periodu de rotación | 5 | |
| Variabilidá | SRc (variable semirregular) | |
| Astrometría | ||
| Mov. propiu n'α | +0s00173 mas/añu | |
| Mov. propiu en δ | +0"0087 mas/añu | |
| Velocidá radial | +21,0 km/s km/s | |
| Distancia | 643 ± 146 años lluz (197 ± 45 pc) | |
| Paralax | 0"005 mas | |
| Referencies | ||
| SIMBAD | enllaz | |
| Otres designaciones | ||
| Betelgeuse, α Ori, 58 Ori, HR 2061, BD +7° 1055, HD 39801, FK5 224,HIP 27989, SAO 113271, GC 7451, CCDM J05552+0724AP, AAVSO 0549+07 | ||
| [editar datos en Wikidata] | ||
La temperatura superficial de Betelgeuse ye relativamente baxa, magar lo cual, al ser una estrella superxigante, el so rellumu ye bien eleváu. Anque ye la estrella α de Orión, nun ye la más brillosa de la constelación en lluz visible, yá que Rígel (β Orionis) superar nesti aspeutu; pero en lluz colorao ya infrarroxa cercana, Betelgeuse sí ye la más brillosa.
Orixe del nome
editarيد الجوزا, (transcrita como yad al-jawzā, esto ye ‘la mano de Jauza'), siendo Jauza una figura mitolóxica de sexu femenín, primeramente identificada polos antiguos árabes nel firmamentu con Xéminis y darréu acomuñada cola constelación de Orión. Mientres la Edá Media, cuando'l nome de la estrella foi trescritu al llatín, el calter arábigu inicial, "Yá" (ي) de soníu "y", foi malinterpretado como una "Ba" (ب), de soníu "b", debíu probablemente a que la escritura árabe dexa que "Yá" alterie la so grafía nos entamos de pallabra, y "Yad al-Jauza" convertir en "Bedalgeuze".
Más tarde, mientres el Renacimientu, especular ente los eruditos occidentales que'l nome orixinal sería "Bait al-Jauza", que'l so significáu pretendíase que fuera "costazu de Jauza" n'árabe, lo que condució a la forma actual "Betelgeuse"; aun así, la forma correuta de "costazu" n'árabe sería ابط ("Ibţ").
Pronunciación del nome «Betelgeuse»
editarAnque ye l'usu'l que tien que definir la correición o non de la pronunciación d'un términu que ye una corrupción y un préstamu d'otros idiomes, daos los sos oríxenes, puede aducise que la pronunciación de «Betelgeuse» más fayadiza ta bien cercana a la que-y daría de forma intuitiva un hispanofalante: bet̪elxeuse o inclusive bet̪ɛlxeuse.[ensin referencies]
Otros cunten que tratándose d'un términu d'orixe inciertu nun hai nenguna razón pa nun pronunciala tal como se llee n'español.
Pronunciaciones como la popular inglesa homófona de Beetlejuice, o otres como Betelgeux o Betelgés, tán muncho menos xustificaes pola etimoloxía. Nel pasáu usó la forma acastellanada Betelgoso.
Carauterístiques principales
editarBetelgeuse foi la primer estrella que'l so diámetru pudo ser midíu con exactitú utilizando téuniques interferométricas bazcuyando ente unos 850 o 905 millones de quilómetros. Nel so tamañu máximu la estrella estiéndese hasta más allá de la órbita de Marte. La so masa ye 20 vegaes la masa del Sol y el so tamañu ye 600 vegaes mayor. Los astrofísicos predicen que Betelgeuse va esplotar como supernova de tipu II a la fin de la so vida. Dalgunos d'ellos afirmen, basándose na variabilidá amosada pola estrella, que tal esplosión podría producise nun plazu de tiempu bien cercanu (nos próximos miles d'años). Otros astrofísicos son más conservadores y piensen que podría siguir cola so actividá actual mientres un periodu enforma mayor.
Recién estudios amuesen que, mientres los últimos quince años, el diámetru de Betelgeuse encoyó un 15%, desconociéndose les razones d'esti fenómenu.[1][2] Otros amuesen que tien una forma daqué ovalada.
El discu de Betelgeuse pudo ser resueltu per aciu l'usu del telescopiu VLT, amosando la meyor imaxe que se tien de la estrella hasta la fecha.[3] A diferencia d'estrelles cómo'l nuesu Sol, na cual la superficie de la estrella ta cubierta por ensame de gránulos (célules convectivas), n'estrelles xigantes y superxigantes coloraes cómo Betelgeuse namái hai un pequeñu númberu d'ellos, siendo éstes estructures les responsables de les variaciones de rellumu que pueden reparase nésos tipos d'astros.[4][5]
Betelgeuse ta arrodiada por una nebulosa d'aspeutu complexu formada por silicatos y polvu espulsaos pola estrella n'erupciones estelares y conveición na so atmósfera, y que s'estiende hasta a una distancia de 400 unidaes astronómiques.[6]
Betelgeuse, finalmente, ye una estrella fuxitiva que foi espulsada de l'asociación estelar Orión OB1.
Futuru de Betelgeuse
editarLos astrónomos predicen que Betelgeuse va convertise, finalmente, nuna supernova de Tipu II, anque ye posible que la so masa seya lo suficientemente baxa pa dexar tres de sigo una rara nana blanca d'oxíxenu y neón, non una estrella de neutrones. Hai división d'opiniones sobre'l tiempu que va tardar n'asoceder esti eventu: anque Betelgeuse tien aproximao unos 10 millones d'años d'edá, pero que por cuenta de la so gran masa evolucionó rápido, dalgunos señalen que l'actual variabilidá de la estrella indicaría que ta na fase de quema de carbonu del so ciclu de vida y, poro, va esplotar en dalgún puntu de los próximos 1000 años[ensin referencies]. Los escépticos disienten d'esti cálculu y creen que la estrella podría sobrevivir muncho más, en redol a 10 000 años[ensin referencies].
A la fecha de 2014, los estudios teóricos más recién suxeren que Betelgeuse empezó apocayá a fundir heliu nel so nucleu y que, en fundiendo nesti procesu carbonu, neón, oxíxenu y siliciu, va españar como supernova dientro de los próximos 100.000 años. La superxigante colorada, qu'inda se taría abrillantando y espandiendo mientres xube la caña de les xigantes coloraes, tendría una edá d'ente 8 y 8,5 millones d'años y una masa de 20 +5-3M☉. Dependiendo de la so velocidá de rotación al nacer, los modelos d'evolución estelar pa una estrella d'esi intervalu de mases suxeren que Betelgeuse podría o siguir siendo una superxigante colorada hasta'l momentu d'esplotar como supernova, o convertise enantes d'españar nuna variable azul lluminosa o un astru similar a una estrella hiperxigante mariella. El remanente estelar que dexaría sería una estrella de neutrones d'aproximao 1,5M ☉[7]
L'eventu va ser, seya que non, espectacular, anque nun ta claru si va tener efeutos importantes pa la vida nel nuesu planeta al atopase Betelgeuse cerca de la llende de distancia al cual los rayos cósmicos pueden afectar significativamente a la capa d'ozonu.[8]
Nesi momentu, Betelgeuse rellumaría siquier 10 000 vegaes más qu'una supernova ordinaria, cola lluminosidá de la Lluna en cuartu creciente. Delles fontes predicen una magnitú máxima aparente a la de la Lluna llena, durando dellos meses. Sería un puntu desaxeradamente brillosu nel cielu, pudiéndose reparar inclusive de día. Tres esti periodu, diría escastándose gradualmente hasta que, tres meses o seique años, fuera inapreciable a güeyu. El costazu derechu de Orión va sumir hasta que, tres unos pocos sieglos, va desenvolver nel llugar una arrogante nebulosa.
Notablemente, en 1980, un equipu d'arqueólogos afayaron unos informes chinos del sieglu I que se refieren a los color de Betelgeuse como blancu o mariellu. Sicasí, Ptolomeo, nun escritu del añu 150, catalogar como estrella colorada (anque tamién cataloga a Siriu como colorada, magar que ye blanca). Poro, Fang Lizhi, astrofísicu chinu, propón que Betelgeuse podría convertise nuna xigante colorada mientres esi periodu. Sábese que les estrelles camuden de color al espulsar una capa superficial de polvu y gas (capa que, inclusive agora, pue vese alloñar de Betelgeuse). Asina, si esta teoría ye cierta, ye improbable que Betelgeuse convertir en supernova en curtia, pos una estrella suel permanecer como xigante colorada mientres decenes de miles d'años.
Ver tamién
editarEnllaces esternos
editar
Wikimedia Commons tien conteníu multimedia tocante a Betelgeuse.- Betelgeuse (Stars)
- Imaxe detallada de Betelgeuse Astronoo
- Nebulosidad de Betelgeuse
Referencies
editar- ↑ El Misteriosu Encoyimientu de la Estrella Betelgeuse
- ↑ Red giant star Betelgeuse mysteriously shrinking
- ↑ A close look at Betelgeuse
- ↑ On the scale of photospheric convection in red giants and supergiants
- ↑ Spots on the surface of Betelgeuse -- Results from new 3D stellar convection models
- ↑ Los fogarales de Betelgeuse
- ↑ Error de cita: La etiqueta
<ref>nun ye válida; nun se conseñó testu pa les referencies nomaesbetelgeuse2014 - ↑ «60Fe Anomaly in a Deep-Sea Manganese Crust and Implications for a Nearby Superno».
Coordenaes: 
5h 55m 10.305s, 7° 24′ 25.43″
Datos: Q12124- Multimedia: Betelgeuse
