Wikipedia

Condáu d'Urgell

artículu de llista de Wikimedia

L'orixe del condáu de Urgel (en catalán: Comtat d'Urgell) asitiar nun pagus de la corona franca nel sieglu VIII. Ye unu de los condaos medievales históricos independientes, asitiaos nel territoriu de l'actual Cataluña (España), y fronterizu colos de Pallars y Cerdaña. Caltuvo una dinastía propia dende empiezos del 815 hasta 1413, magar dende empiezos del sieglu XIV tuvo integráu políticamente nel dominiu de la Corona d'Aragón. La so máxima estensión tomó los Pirineos y el reinu taifa de Lleida, esto ye, les contornes d'Alto Urgel, Noguera, Solsonès, Pla de Urgel, Urgel y Andorra, esta postrera independiente na actualidá.

Armes de Urgel (axedrezáu d'oru y sable), usaes polos condes dende la segunda dinastía a principios del sieglu XIII.[1]
El condáu de Urgel (en marrón escuro) nel contestu de la Corona d'Aragón. Anguaño allúgase mayoritariamente na provincia de Lleida.

La capital histórica foi primeru La Seu d'Urgell (La Seu d'Urgell) y más tarde Balaguer. Anque la capital política, como sede de los sos condes, foi Agramunt, onde s'acuñó la moneda propia, la denomada «agramuntesa». Nun panteón condal del Monesteriu de Bellpuig de les Ablanes soterráronse dalgunos de los sos antiguos condes.[2] Andorra foi vencida al obispu de La Seo de Urgel pol conde Armengol IV de Urgel nel sieglu XI. Dempués de munches vicisitúes y tres dinastíes socesives, el condáu escastóse y pasó a la Corona d'Aragón tres l'atayada revuelta del conde Xaime II de Urgel contra'l rei Fernandu I d'Aragón (Fernando d'Antequera, el primer rei de la dinastía Trastámara) en 1413.

Oríxenes

editar

Los oríxenes del condáu de Urgel atópase na conquista, per parte de los francos, del territoriu que correspuende, aproximao, al actual Altu Urgel. La so conquista producir ente los años 785 y 790. El condáu de Urgel consideróse incluyíu dientro de la Marca de Tolosa.

El dominiu francu

editar

Los francos nomaron conde de Urgel a Borrell de Osona (798) que yera, coles mesmes, conde de la Cerdaña. Tres la muerte de Borrell, el condáu de Urgel pasó nel añu 820 a Aznar I Galíndez, quien fuera conde d'Aragón. Al morrer ésti (832) el condáu heredar el so fíu Galindo I Aznárez, que caltuvo'l so dominiu hasta que foi espulsáu del mesmu nel 838.

El condáu de Urgel pasó entós a ser gobernáu por Sunifredo de Urgel, que yá fuera nomáu conde nel 834 por Luis el Piadosu a pidimientu del conde Berenguer de Tolosa. A Sunifredo atribúyese-y ser fíu de Borrell de Osona.[3] Tres la muerte de Sunifredo I (848), probablemente causada por Guillermo, fíu de Bernardo de Septimania, el condáu de Urgel foi gobernáu pol conde Salomón (848–870), un personaxe desconocíu una y bones nun esiste documentación dalguna qu'apurra datos sobre la so procedencia.

Nel añu 870, Carlos el Calvo concedió'l condáu de Urgel, xunto col condáu de Cerdaña, a Wifredo I (llamáu'l Velloso), fíu de Sunifredo.[4]

La independencia

editar

A partir de la muerte del rei Luis el Tatexu (879), el poder de los reis francos foise debilitando hasta que llegó a sumir. Poro, y mientres el postreru cuartu del sieglu IX, en tol imperiu carolinxu los condes dexaron de ser unos funcionarios nomaos pol rei, y consiguieron convertir los sos cargos n'hereditarios. Nesta situación de descomposición del poder real, a la muerte de Wifredo el Velloso (897), los sos fíos partieron tol heriedu y pasaron a gobernar los sos condaos: Barcelona, Girona, Osona, Besalú, Conflent, Urgel y Cerdaña. Nesta repartida, el condáu de Urgel correspondió-y a Sunifredo II de Urgel (897–948).

Según l'historiador Antonio Ubieto Arteta, la llista de condes de Urgel que gobernaron de manera independiente nel condáu (de la mesma que lo fixeron los condes de Barcelona) ye la siguiente:[5]

La primer dinastía de Urgel

editar

Los condes de la primer dinastía independiente de Urgel fueron:

Sunifredo II de Urgel morrió en 948 ensin descendencia. El condáu heredar el so sobrín Borrell II, que depués sería conde de Barcelona, y amás dir de Girona y Osona. Borrell II morrió en 992. Nel so testamentu partía l'heriedu ente los sos dos fíos: Barcelona, Girona y Osona para Ramón Borrell (992–1017), y el condáu de Urgel para Armengol I (992–1010). El conde Armengol I ye'l primeru d'una dinastía que gobernó'l condáu dende finales del sieglu X a principios del sieglu XIII.

Orixinalmente'l condáu de Urgel correspondía, aproximao, a l'actual contorna del Altu Urgel. Nel sieglu [XI], aprovechando la disgregación del califatu de Córdoba que s'estrema en dellos reinos de taifes, el condáu de Urgel va estendiéndose peles tierres enantes ocupaes polos musulmanes: nel añu 1000 conquistóse la rexón de Ponts; mientres los años 1024–1026 ocúpase tol valle de Bacica de Segre; en 1018-1020, conquístase'l valle de Meiá; ente 1034 y 1048, cola ayuda d'Arnal Mir de Tost, a quien foi vendida Bacica de Segre en 1038, Armengol II espandió'l dominiu de Urgel sobre Áger, que col tiempu convertir na capital del Vizcondáu de Ager.[6] Pa frenar l'emburrie de Ramón Berenguer de Barcelona, Ramiro I d'Aragón selló una alianza con Armengol II alcordando'l doble matrimoniu de la so fía Sancha con Armengol III de Urgel, y d'Isabel, fía del conde urgelino, col so propiu fíu primoxénitu Sancho Ramírez, herederu del tronu d'Aragón. D'esta miente el Condáu de Urgel y el Reinu d'Aragón establecen una sólida alianza, y la xunión de les sos fuercies dexen a Ramiro I conquistar los castiellos de Laguarres, Lascuarre, Capella, Caserras, Falces, Luzás, Viacamp y Benabarre. Asina torgaben a Ramón Berenguer I l'accesu al Cinca. Ramón Berenguer mercara castiellos na zona, en tierres que los condes catalanes reconocieron pertenecer al condáu de Ribagorza, parte del reinu d'Aragón.[6]

Cuando muerre Ramiro I, el socesor Sancho Ramírez caltién la so alianza con Armengol III de Urgel sofitada pol papa, pa entamar la cruciada de Barbastro cola ayuda de cruzaos veníos de Francia, que terminó cola conquista de Barbastro en 1064. La importante ciudá musulmana pasó a formar parte del Reinu d'Aragón y el so gobiernu foi confiáu como tenencia a Armengol III de Urgel, por que la so razón ye conocíu como «el de Barbastro». En 1065 el conde de Urgel morrió en tierres d'al-Ándalus, probablemente en Monzón[7] y perdióse Barbastro reconquistada polos musulmanes de la taifa de Zaragoza, que nun sería recuperada polos cristianos hasta la conquista de Pedro I d'Aragón, l'añu 1101. Armengol III tamién s'alió col conde de Barcelona Ramón Berenguer I contra los musulmanes y contra el condáu de Cerdaña, alcordando que Urgel recibiría la tercer parte de toles conquistes a cambéu del compromisu de que'l conde de Urgel participaría en toles espediciones de Ramón Berenguer.[8] Otros enclaves conquistaos por Urgel nesti periodu son Guissona (1020–1024), Santa Liña (1036), Cubells y Camarasa (1050), y Agramunt (1070).

La conquista de la sierra de Almenara (1078) dexó incorporar al condáu los actuales Urgel Medianu y Baxu Urgel, hasta Barbens y Liñola. Amás, nel añu 1096 Guillermo, fíu d'Armengol IV, heredó, per parte de la so madre Adelaida, el condáu de Forcalquier. En 1105 el conde lleonés Pedro Ansurez, rexente en nome del so nietu Armengol VI, conquistó Balaguer, qu'acabaría convirtiéndose na capital del condáu.

El conde Armengol VI, llamáu "de Castiella" por criase en Valladolid, destacó pola so participación en diverses campañes contra los musulmanes. Foi unu de los participantes na espedición encabezada por Ramón Berenguer III contra Mallorca en 1114, y al serviciu del rei Alfonso I d'Aragón tomó parte na conquista de Zaragoza. Los castiellos de Castellón de Farfaña y d'Algerri conquistar en 1130. En 1149 Armengol VI y Ramón Berenguer IV conquistaron Lleida. El conde Armengol recibió una tercer parte del territoriu lleidatanu en señoríu y los sos súbditos constituyeron la masa principal de repobladores.[9]

La decadencia de la casa de Urgel empezar a maniferstar con Armengol VII, conde que prefier pasa la mayor parte del so tiempu nel reinu de Lleón, y dexa el condáu en manes de l'ambiciosa familia Cabrera, vizcondes de Áger. Al puntu qu'Armengol VIII, fíu del anterior, tuvo que lluchar contra'l so vasallu y cuñáu el vizconde Ponce III de Cabrera, al que venció finalmente en 1191 gracies al sofitu del rei Alfonso II d'Aragón.[10]

En 1208 Armengol VIII testó en favor de la so fía Aurembiaix y del posible primoxénitu varón, y nel so defectu, de les sos hermanes Marquesa (casada con Ponce III de Cabrera, vizconde de Cabrera y Áger) y Miracle (casada con Gómez González de Torga, conde y señor de Trastámara). Si toos elles morrieren, el condáu pasaría a un pariente, Guillermo de Cardona (fíu de Ramón Folch III de Cardona, vizconde de Cardona, y d'Isabel Sibila de Urgel, de la mesma fía de Armengol VI). Pero cuando en 1209 muerri Armengol VIII, y acordies coles costumes catalanes —que, contrariamente a dereches aragonés, nun dexaba qu'heredara una muyer— Giraldo IV de Cabrera (fíu de Ponce III y de Marquesa de Urgel) amosó la so pretensión a la dignidá condal. Ante esta situación, la esposa de Armengol VIII, Elvira de Subirats, recurrió a la proteición del rei Pedro II d'Aragón, en cuenta de la cesión de les sos pertenencies y de los derechos al condáu, lo que se fixo efectivu nun pactu alcordáu en Lleida el 31 d'ochobre de 1209, pol qu'Elvira de Subirats recibió del rei d'Aragón cinco mil morabetinos como compensación al so arrenunciu a dereches sobre Urgel. Nel documentu calteníu (ACA, Pergaminos de Pedro II, nº 344) Pedro II especifica que la cesión de la condesa viuda Elvira de Subirats nun se faía en perxuiciu de la so fía, Aurembiaix. En 1210, el rei Pedro II y la condesa Elvira alcuerden esponsales de futuru del entós neñu de dos años Xaime I d'Aragón con Aurembiaix, onde ella apurría como dote precisamente'l condáu de Urgel, y el primoxénitu del rei d'Aragón, el condáu de Pallars, con otres villes. Pero tolos planes atayáronse cuando Geraldo de Cabrera apoderar del condáu, lo que provocó l'ataque inmediatu de Pedro II d'Aragón, que lo sitió en Balaguer y facer prisioneru. D'esta miente el rei d'Aragón sometió al so dominiu'l condáu de Urgel. A la muerte na batalla de Muret del rei aragonés en 1213 la nobleza llogró la llibertá de Geraldo de Cabrera, que nuevamente aportó al gobiernu de Urgel. Aurembiaix, que taba prometida a Xaime I, nun llegó a peracabar esta boda, yá que foi prometida y casada col noble castellanu Álvaro Pérez.

Nes Cortes de Monzón de 1217, Xaime I d'Aragón y Geraldo de Cabrera axuntar p'acabar los sos pleitos avera del dominiu sobre'l condáu de Urgel. Geraldo, vizconde de Cabrera, comprometer con Xaime I el Conquistador a devolve-y Agramunt, Balaguer y otres villes de Urgel en cuenta de una importante cantidá de dineru, en conceutu de prenda. En casu de que doña Aurembiaix devolviera al rei dicha cantidá, apurriríase-y el condáu y en casu contrariu, el vizconde Geraldo devolvería'l dineru llográu en cuenta de Urgel. En 1218, en virtú d'esti alcuerdu, Geraldo de Cabrera entá nun usaba'l títulu de conde de Urgel. Dende entós hasta 1222 el condáu termina finalmente en manes de Geraldo, quiciabes arriendes de la muerte de la condesa Elvira de Subirats, quien nel so testamentu mandaba'l condáu a la so fía Aurembiaix. A fines de 1222, en Terrer (Zaragoza) el yá conde de Urgel y Xaime I d'Aragón roblen paces, reconociendo'l rei d'Aragón a Geraldo como Conde de Urgel. En 1227 apaez yá un nuevu conde de Urgel, Ponce de Cabrera, fíu de Geraldo.

Finalmente, Aurembiaix, yá adulta, buscó'l sofitu de Xaime I pa reclamar los derechos del condáu de Urgel, agora en manes del descendiente de Geraldo. El rei d'Aragón, Xaime I, decidir a recurrir a les armes pa invadir Urgel. Ocupó Tamarite, Albesa, Agramunt y Pons, y punxo sitiu a Balaguer. Tres delles vicisitúes, en 1231 Xaime I consigue asitiar al condáu de Urgel definitivamente na órbita de la Corona d'Aragón, magar caltuvo Urgel hasta empiezos del sieglu XIV la so independencia nominal y una dinastía propia.[11]

La segunda dinastía de Urgel

editar
 
Escudu de los condes de la segunda dinastía.

Los condes de la segunda dinastía de Urgel fueron:

La muerte, ensin descendencia, de la condesa Aurembiaix (1231), significó la estinción de la primer dinastía de Urgel. Empezó entós, un periodu de disputes y guerres ente los distintos reis que queríen incorporar el condáu a la so corona, según la casa de Cabrera, heredera del condáu pol so parentescu cola primer dinastía de Urgel. Xaime I, en 1236, y per mediu del conveniu de Tárrega, concedió la posesión del condáu de Urgel a Ponce de Urgel de Cabrera; darréu, la cuestión del dominiu de Urgel provocó dos revueltes nobiliaries mientres el reináu de Pedro'l Grande (1285–1291), revueltes que'l rei consiguió apoderar.

Ponce I consiguió en 1242 que Xaime I -y devolviera la ciudá de Balaguer, que recuperó'l so rangu de capital del condáu. Tres la muerte cuasi simultánea de Ponce y del so herederu Armengol IX, el condáu pasó al segundu fíu de Ponce, Rodrigo, que camudó'l so nome pa ser conocíu como Álvaro I de Urgel, que llegó a Urgel procedente de Castiella con apenes catorce años. Mentanto, los nobles del condáu yá alcordaren la boda del nuevu conde con Constanza de Moncada, sobrina del rei Xaime I. Sicasí, Álvaro refuga a la so esposa pa casase con Cecilia de Foix, lo que desencadenó un periodu de guerra civil. Tres la invasión del condáu por tropes de les families Moncada y Cardona, ente otres, y la entrada de Xaime I nos castiellos de Agramunt, Oliana y Liñola, una gran coalición de nobles decidió dar el so sofitu a los condes Álvaro y Cecilia. En 1260 llegar a una tregua, pero les vacilaciones del conde fixeron que les negociaciones ente dambos bandos fracasaren y Álvaro tuvo qu'abelugase finalmente en Foix, onde morrió al poco tiempu, en 1267. Tres la llegada al poder del nuevu Armengol X, fíu d'Álvaro y Cecilia, volver# a entamar la guerra civil. Cola ayuda de los condes de Foix y del Pallars, Armengol X y el so hermanu Álvaro, vizconde de Áger, enfrentar al rei Pedro III d'Aragón, quien conquistó Balaguer y facer prisioneros. Conducíos a Lleida, permanecieron en cautiverio mientres siquier un añu hasta consiguir el perdón real. A partir d'entós, Armengol X foi lleal a los reis d'Aragón hasta la so muerte en 1314. Nel so testamentu dexó'l condáu en manes del rei d'Aragón en cuenta de 100.000 sueldos jaqueses y la entrega de 15.000 sueldos barceloneses a la so vilba, y cola condición de que l'infante d'Aragón Alfonso contraxera matrimoniu cola so sobrina bisnieta Teresa de Entenza; dichu enllaz celebrar en Lleida en payares de 1314.[12]

La tercer dinastía de Urgel

editar
 
Escudu dimidiado de los palos d'Aragón y l'axedrezáu de Urgel, armes de los condes de la tercer dinastía, tres l'asunción del condáu por Teresa de Entenza y Alfonso IV d'Aragón, y el so fíu Xaime I de Urgel.[1]

Los condes de la tercer dinastía de Urgel fueron:

Armengol X de Urgel nomó heredera universal a la so sobrina bisnieta Teresa de Entenza, casada col infante Alfonso'l Benignu, fíu de Xaime II el Xustu. Darréu, el primoxénitu de Xaime II arrenunció a la corona y los derechos de la mesma pasaron al so hermanu Alfonso'l Benignu, qu'heredó la corona a la muerte del so padre Xaime II en 1327. El rei Alfonso'l Benignu (1327–1336), dixebró'l condáu de Urgel del heriedu del so primoxénitu, l'infante Pedro'l Ceremoniosu, concediéndo-ylo al so segundu fíu, Xaime I de Urgel, quien namái tenía 8 años, polo que'l rei siguió gobernando'l condáu hasta la so mayoría d'edá.

Xaime I de Urgel caltuvo una rellación complexa col so hermanu, el rei Pedro IV, con periodos d'acercamientu alternaos con otros d'enfrentamientu. Jaime tuvo presente de cutiu nel conseyu real, ya inclusive exerciendo de procurador de los reinos, anque depués rompió les sos rellaciones col rei cuando esti proclamó heredera a la so fía Constanza, colando a Zaragoza pa ponese al mandu de la Unión aragonesa, polo qu'en 1347 el rei llegó a acusalo de traidor y a desafialo a combate singular. Sicasí, asistió a los segundos esponsales del rei en Barcelona esi mesmu añu y dambos hermanos fueron vistos acaballando xuntos peles cais de la ciudá. Xaime I morrió pocos díes dempués por causa de unes fiebres, cuando tenía apenes 27 años, polo que corrió la voz de que'l so propiu hermanu envelenar.[13]

El so fíu, Pedro II, tamién yera un infante al asoceder al so padre, polo qu'exerció la rexencia condal la so madre, Cecilia de Cominges. N'algamando la mayoría d'edá, Pedro I cuntó col enfotu del so tíu'l rei, quien en 1363 dio-y el mandu de les fuercies que defendíen Teruel, Monreal y Daroca y, darréu, la baronía de Fraga. Llevó a cabu importantes construcciones nel so condáu, como'l castiellu de Agramunt, la ilesia de Castellón de Farfaña y los claustros de Áger. Casar en dos causes, y del so segundu matrimoniu nació quien sería'l so socesor y últimu conde de Urgel, Xaime II, llamáu el Desafortunáu.[14]

Al morrer ensin descendencia'l rei Martín l'Humanu (1410), el conde Jaime de Urgel, bisnietu d'Alfonso'l Benignu, yera unu de los aspirantes a la corona. Sicasí, en 1412, y nel Compromisu de Caspe, proclámase rei de la Corona d'Aragón al príncipe castellanu Fernando d'Antequera, quien, per llinia materna, yera nietu de Pedro'l Ceremoniosu y sobrín de Martín l'Humanu. Nel añu 1413, Jaime de Urgel remontar contra Fernando d'Antequera (Fernandu I, 1412–1416); apoderada la revuelta, el rei quitó de tolos sos dominios a Jaime, condergándo-y a prisión perpetua. Foi entós cuando'l condáu de Urgel incorporar a los dominios de la Corona d'Aragón.

Ver tamién

editar

Fuentes

editar
  • Durán Gudiol, Antonio, Ramiro I d'Aragón, Zaragoza, Ibercaja, 1993. ISBN 84-87007-90-2
  • Sobrequés, Santiago, Els Barons de Catalunya, Barcelona, Vicens-Vives, 1989, 4ª ed. ISBN 84-316-1806-X
  • Ubieto Arteta, Antonio. «El condáu de Urgel», en Creación y desenvolvimientu de la Corona d'Aragón, Zaragoza, Anubar (Historia de Aragón), 1987, páxs. 286-96. ISBN 84-7013-227-X

Referencies

editar
  1. ↑ 1,0 1,1 Alberto Montaner Frutos, La señal del rei d'Aragón: Historia y significáu, Zaragoza, Institución «Fernando'l Católicu», 1995, páx. 49. ISBN 84-7820-283-8.
  2. ↑ Antonio Ubieto Arteta, «El condáu de Urgel», en Creación y desenvolvimientu de la Corona d'Aragón, Zaragoza, Anubar (Historia de Aragón), 1987, páxs. 286-96. ISBN 84-7013-227-X.
  3. ↑ Los primeres n'avanzar esta hipótesis fueron P. Tastu y otros historiadores del Languedoc, basándose nun documentu imperial de Luis el Piadosu de 829, que concedía a un "fiel Sunifredo" la propiedá d'una villa nel condáu de Narbona, tal como yá se concediera al so padre, el "difuntu Borrell". Esta hipótesis ta respondida por por otros historiadores, como Auzias (L'Aquitaine carolingienne, Toulouse, 1937, páx. 189) y A. Lewis (The Development of Southern French and Catalan Society, 718-1050, Cap. 6, nota 9).
  4. ↑ Vease Ramón de Abadal, "La família catalana dels comtes de Carcassona. Genealogia de Guifré el Pilós", en Els primers comtes catalans, páxs.13-28.
  5. ↑ Ubieto Arteta (1987:287).
  6. ↑ 6,0 6,1 Antonio Durán Gudiol, Ramiro I d'Aragón, Zaragoza, Ibercaja, 1993, páx. 76. ISBN 84-87007-90-2
  7. ↑ Durán Gudiol (1993:76-77).
  8. ↑ S. Sobrequés, Els Barons de Catalunya, Ed. Vicens-Vives, 4ª ed., Barcelona, 1989, páx. 17.
  9. ↑ Sobrequés, op. cit., páxs. 19-20.
  10. ↑ Sobrequés, páxs. 20-21.
  11. ↑ Ubieto Arteta (1987:289-296)
  12. ↑ Sobrequés, Els Barons..., páxs. 65-73.
  13. ↑ Asina lo aseguren, ente otros, Tomic, Sículo y Zurita, tal como recueye S. Sobrequés en Els Barons..., nota 37 de la Tercer parte, páx. 249.
  14. ↑ Sobrequés, op.cit., páxs. 144-46.




Sacáu de «https://ast.wikipedia.org/w/index.php?title=Condáu_d%27Urgell&oldid=4294834»