Bixkek

Bixkek (rusu: y Plantía:Lang-ky, treslliteráu como Biškek) ye la capital y la ciudá más poblada de Kirguistán; tamién ye'l centru alministrativu de la provincia de Chuy qu'arrodia a la ciudá, a pesar de que nun ye parte de la provincia. Créese que'l so nome deriva d'una pallabra kirguís pa una batedora usada pa lleldar la lleche de yegua, la bébora nacional del país. Ta asitiada nel valle del ríu Chu, nel cursu de los ríos Alaarcha y Alamedín, xunto a los Montes Kirguises, a pocos quilómetros de Kazakstán. La so altitú ye de 800 m. sobre'l nivel del mar. Según el censo nacional de 1999 tenía una población de 762.308 habitantes y pal 2012 envalórase que tien una población d'unos 875.000 habitantes, la cual inclúi una históricamente importante minoría rusa d'un 30% de la población (que sicasí empezó a escayer porcentualmente depués de la desintegración de la Xunión Soviética, cuando en 1970 representaba más del 66%).

Bixkek
Alministración
País	Kirguistán
Tipu d'entidá	entidá territorial alministrativa de Kirguistán
Cabezaleru/a del gobiernu	Aziz Surakmatov (en)
Nome oficial	Бишкек (ru)
Nome llocal	Бишкек (ky)
Códigu postal	720000–720085
Xeografía
Coordenaes	42°52′00″N 74°34′00″E
Bixkek Bixkek (Kirguistán)
Superficie	127 km²
Altitú	750 m
Llenda con	Provincia de Chuy (es)
Demografía
Población	1 145 044 hab. (2023)
Porcentaxe	17.11% de Kirguistán
Densidá	9016,09 hab/km²
Más información
Fundación	1825
Prefixu telefónicu	312
Estaya horaria	UTC+06:00
Llocalidaes hermaniaes	Amán, Ankara, Colorado Springs, Esmirna, Qazvin (es) , Almaty, Astaná, Kiev, Minsk, San Petersburgu, Doḥa, Chemnitz, Wuhan, Axgabat, Samsun, Trabzon, Liexa, Shenzhen y Lianyungang
bishkek.gov.kg

A mediaos del sieglu XIX, el kan uzbecu de Kokand (actual Quqon) construyó una fortaleza nel llugar sobre'l que s'asitia la ciudá. La plaza fuerte foi conquistada polos rusos en 1862, quien llamaron Pishpek a la ciudá y a la comunidá que la arrodiaba, una derivación del nome orixinal Bishkek.

Ente 1926 y 1991, tuvo'l nome de Frunze (rusu: Фрунзе), n'honor del líder revolucionariu y xeneral del Exércitu Colorado, Mijaíl Frunze, quien naciera na ciudá. A empiezos de 1991, el Parllamentu kirguiz volvió camudar el nome de la ciudá pol de Bishkek, poco primero de la declaración d'independencia del país.

Historia

Oríxenes

Los arqueólogos atoparon xacimientos neolíticos cerca de la ciudá polo que les primeres civilizaciones que s'instalaron na zona facer nesa dómina. Les hordas mongoles ganaron a la civilización que taba establecida na rexón dende'l sieglu X. La rexón foi conquistada a finales del sieglu XVIII pol kanato uzbecu de Kokand qu'estableció en 1825 una fortaleza nel llugar. Atópase na célebre Ruta de la Seda, nel tramu que xunía Taxkent con Almaty.

Conquista rusa

La fortaleza foi prindada y esfarrapada poles tropes de la Rusia zarista en 1862. Los nuevos colonos rusos alzaron una nueva fortaleza xunto a les ruines de l'anterior y en 1878 fundaron una ciudá nel allugamientu de l'antigua fortaleza, denomada Pispek, (rusu: Пишпек). Llueu se convirtió nuna ciudá de corte européu y la población creció vertiginosamente, convirtiéndose nel centru alministrativu del distritu nel que s'atopaba.

En 1924 foi designada capital del óblast autónomu kirguís. Al añu siguiente consiguió'l rangu de capital de l'acabante crear República Socialista Soviética Autónoma de Kirguistán y en 1936 convertir na capital de la República Socialista Soviética de Kirguistán, dientro de la XRSS. Foi rebautizada en 1928 pol réxime soviéticu col nome de Frunze, n'honor del líder revolucionariu y xeneral del Exércitu Colorado Mijaíl Vasilievic Frunze, quien naciera na ciudá en 1885, y que realizara importantes actuaciones nes revoluciones ruses de 1905 y de 1917, según na Guerra Civil Rusa d'empiezos de los años 1920.

Col advenimiento del réxime soviéticu empezó a desenvolvese la industria de la ciudá, que nun primer momentu dedicar a la fabricación de componentes llétricos. Mientres la Segunda Guerra Mundial, munches factoríes asítiase en Bixkek convirtiéndose n'unu de los principales centros industriales del país.

Independencia de Kirguistán

En xunu de 1990 declaróse l'estáu d'emerxencia dempués de que delles revueltes nel sur del país amenaciaren con estendese a la ciudá. En 1991 recuperó'l nome de Bixkek, cuando foi proclamada la independencia de la República de Kirguistán, país del que foi declarada capital.

Darréu la ciudá foise modernizando rápido, con munchos restoranes y cafés y coches europeos y xaponeses de segunda mano, según minibuses percorriendo les sos cais. Coles mesmes, Bixkek entá caltién la so apariencia soviética, colos edificios y xardinos construyíos mientres la dómina de dominiu soviéticu prevaleciendo sobre les nueves construcciones. Na actualidá la ciudá alcuéntrase desenvuelta con forma de cuadrícula y tien tantu edificios de nueva construcción como los típicos Jrushchovkes soviéticos, amás en cuasi toles sos cais hai árboles qu'apurren solombra nos calorosos díes de branu según numberoses fontes, dispón tamién d'un sistema d'alcantarelláu y riego abondo bonu.

Xeografía

Vista xeneral de Bixkek.

Bixkek alcuéntrase asitiada a una altitú de 800 m. sobre'l nivel del mar nel estremu norte de los montes de Kirguistán, la parte occidental del cordal de Tian Shan. Nel noroeste de la ciudá empieza l'onduláu paisaxe de la estepa característicu de Kazakstán. Anque la ciudá ye relativamente nueva, la zona qu'arrodia tien dellos sitios d'interés que daten de la prehistoria, el periodu greco-budista, el periodu d'influyencia nestoriana, la era de los kanatos del Asia Central y el periodu soviéticu.

La parte central de la ciudá ta construyida fundamentalmente nuna planificación en forma de rejilla rectangular. La cai principal de la ciudá ye l'avenida Chui (Chuy Prospekti) na exa este oeste, nomáu pel ríu principal de la rexón. Na era soviética, llamábase avenida Lenin. Nesta zona atopen munchos de los edificios más importantes del gobiernu, les universidaes o l'Academia de Ciencies. La seición más occidental de l'avenida conozse como avenida Deng Xiaoping.

La principal exa norte-sur ye la cai Yusup Abdrakhmanov, comúnmente conocida pol so antiguu nome, cai Sovietskaya. Les sos seiciones norte y sur llámense, respeutivamente, cai Yelebesov y Baityk Batyr, onde esisten dellos centros comerciales y nel norte que da accesu al bazar Dordoi. El boulevard Erkindik ("Llibertá") escurre de norte a sur, dende la estación de ferrocarril principal (Bishkek II) al sur de l'avenida Chui escontra'l barriu de los museos y parque d'escultures al norte de Chui, y más al norte, escontra'l Ministeriu de Rellaciones Esteriores. Nel pasáu, foi llamáu boulevard Dzerzhinsky —nome de revolucionariu comunista, Felix Dzerzhinsky— y la so continuación del norte inda se llama cai Dzerzhinsky. Una cai importante qu'escurre d'este a oeste ye la cai Jibek Jolu ('Ruta de la Seda'), paralela a l'avenida Chui unos quilómetros al norte de la mesma, y ye parte de la principal carretera esti oeste de la provincia de Chui.

El ríu Chu flúi al norte de la ciudá y lleva el nome del distritu alministrativu qu'arrodia Bixkek. En Bixkek, escurren los afluentes del ríu Chu, Ala Artscha y Alamedin. En direición este oeste atopa'l "Gran canal del ríu Chu" (Большой Чуйский Канал). El Parque Nacional Ala-Artscha, ta a namái 45 minutos en coche de Bixkek, atopar a unos 40 km al sur de la ciudá nos montes de Kirguistán. El parque ufierta un impresionante paisaxe de montes alpinos y bones rutes pal senderismu.

Clima

Les condiciones climátiques de Bixkek son realmente estremes, con un clima húmedu continental (clasificación climática de Köppen, Dsa). La duración mensual máxima de sol en xunetu ye de 332 hores, ente que la duración mensual más baxa ye n'avientu con 114 hores. La temperatura media del aire ye de 10,2 °C. El mes más fríu ye xineru (-4,7 °C de media) y el más templáu xunetu (24,5 °C de media). El permediu mensual de mugor relativo ye del 44% en xunu y xunetu y del 74% en marzu, la media añal ye del 60%.

Parámetros climáticos permediu de Biskek
Mes	Xin	Feb	Mar	Abr	May	Xun	Xnt	Ago	Set	Och	Pay	Avi	añal
Temperatura máxima absoluta (°C)	19.2	25.3	30.5	34.7	35.6	40.9	42.8	39.7	36.8	34.1	27.9	23.3	42.8
Temperatura máxima media (°C)	3.2	4.9	11.2	18.5	23.6	29.0	31.7	30.9	25.5	17.8	11.0	5.0	17.7
Temperatura media (°C)	-2.6	-0.8	5.3	12.3	17.4	22.4	24.9	23.8	18.5	11.0	4.7	-0.9	11.3
Temperatura mínima media (°C)	−7.1	−5.2	0.4	6.4	11.1	15.6	17.9	16.4	11.3	5.0	−0.1	−5.1	5.6
Temperatura mínima absoluta (°C)	−31.9	−34.0	−21.8	−12.3	−5.5	2.4	7.4	5.1	−2.8	−11.2	−32.2	−29.1	−34.0
Precipitación total (mm)	26	35	55	67	61	34	21	13	19	45	42	35	453
Díes de lluvia (≥ 1 mm)	3	5	9	12	13	10	10	6	6	8	7	4	93
Díes de nevaes (≥ 1 mm)	9	9	5	2	0.3	0	0	0	0	1	4	7	37
Hores de sol	137	128	153	194	261	306	332	317	264	196	144	114	2546
Humedá relativa (%)	75	75	71	63	60	50	46	45	48	62	70	75	62
Fonte nº1: Pogoda.ru.net
Fonte nº2: NOAA (sun, 1961–1990)

Demografía

Hasta finales del sieglu XX, la mayoría de la población de Biskek yera d'orixe rusu. La situación demográfica empezó a camudar dempués de la disolución de la Xunión Soviética. Según l'últimu censu realizáu na ciudá correspondiente al añu 1999 el 52,1% de la población yera de Kirguistán, el 33,2% yera de Rusia, y el 2,8% d'otros oríxenes europeos; anguaño esos porcentaxes variaron y los rusos y europeos representen tan solo en redol al 30% de la población polo que se caltién l'enclín descendente esistente dende los años 1970 del pasáu sieglu. Según estimaciones realizaes pa 2010 la población total de la ciudá va algamar 1.000.000 habitantes.

Evolución demográfica de la ciudá de Biskek

Relixón

La mayoría de los habitantes del país son musulmanes sunitas. Sicasí, l'amplia minoría rusa pertenez a la Ilesia ortodoxa rusa. Biskek ye la sede de l'agrupación Ilesia Evanxélica Luterana na República de Kirguistán, que ye una agrupación rexonal de les Ilesies Evanxéliques Luteranes de Rusia, Ucraína, Kazakstán y Asia Central.

Economía

Vista d'un puestu del gran Bazar Dordoy.

Les principales fábriques dedicar a la producción de maquinaria pa la construcción y la industria metalúrxico, anque tamién esisten factoríes de conserves y tresformamientu de productos alimenticios.

La ciudá ye la sede de l'Academia de Ciencies de Kirguistán y del Institutu Politéunicu d'Agricultura. Dende 1957 cuenta con una importante Universidá. Ye una ciudá xardín d'un trazáu xeométricu, en que les sos cais destaca l'eleváu númberu d'árboles, una quinta parte de la superficie de la ciudá ta ocupada per zones verdes. Na ciudá alcuéntrase amás unu de los mayores mercaos de tol país el Bazar Dordoy.

Deportes

La ciudá ye la base de la Federación de Bandy de Kirguistán que ye un miembru reconocíu de la Federación Internacional de Bandy del COI. Esisten planes pa mandar un equipu a los Xuegos d'Iviernu Asiáticos de 2011.

Gobierno

El gobiernu llocal ta alministráu pola oficina del alcalde de Biskek. Askarbek Salymbekov foi l'alcalde de la ciudá hasta la so dimisión n'agostu de 2005, siendo asocedíu pol so conceyal Arstanbek Nogoev quien aceptó'l cargu d'alcalde. Nogoev foi espulsáu del so puestu n'ochobre de 2007 al traviés d'un decretu del presidente Kurmanbek Bakiyev y foi reemplazáu pol executivu y antiguu asesor del primer ministru Daniar Usenov. En xunetu de 2008 l'antiguu presidente del ferrocarril de Kirguistán, Nariman Tuleyev, foi nomáu alcalde.

Educación

Instituciones educatives que s'atopen en Biskek:

Universidá Internacional de Kirguistán Universidá Americana del Centru d'Asia Universidá d'Humanidaes de Biskek Academia Médica del Estáu Kirguís Universidá Internacional Ataturk-Alatoo Universidá Téunica Kirgiz

Universidá Nacional del Estáu Kirguís Universidá Árabe del Estáu Kirguís Universidá Eslava de los Rusos Kirguís Universidá del Estáu Kirguís-Rusa Universidá ESQUITES Kirguís-Turca Universidá Kirguís Uzbeca

Tresporte

Serviciu públicu

Una típica furgoneta de pasaxeros que pasa pola Terminal d'Autobuses Oriental de Biskek.

Esiste tresporte públicu, qu'inclúi autobuses, trolebuses y furgonetes públiques, conocíes como marshrutkes (en rusu) маршрутка). Les tranvíes tamién escurren a lo llargo de la ciudá. Los taxis pueden atopase en cada interseición. Nun hai metro en Biskek anque la ciudá ta considerando la posibilidá de diseñar y construyir un sistema de metro llixeru.

Autobuses

Esisten dos estaciones d'autobuses principales en Biskek. La más antigua ye la Estación d'Autobuses Oriental, que ye principalmente la terminal de minibuses que van a diversos destinos dientro de la ciudá o a los suburbios del Este, como Kant, Tokmok, Kemin, Issyk-Arreya o al encruz de la frontera en Korday.

Dende la Estación d'Autobuses Occidental (de mayor tamañu que l'anterior) parten la mayoría de los servicios d'autobuses y minibuses regulares de llarga distancia, que diríxense a toles partes del país, según a Almaty (la ciudá más grande nel vecín Kazakstán) y Kashgar, en China. Sicasí, una pequeña minoría d'ellos parten de la estación oriental. Tanto les terminales Este y Oeste d'autobús atopar a lo llargo de la cai Jibek Jolu.

El Bazar Dordoy, pela rodiada del nordeste de la ciudá, tamién contién improvisaes terminales de microbuses, que se dirixen a suburbios de toles direiciones (dende Sokuluk nel oeste hasta Tokmak nel este del país). Tamién esisten delles llinies que tresporten a comerciantes a Kazakstán y a Siberia.

Tren

Interior de la estación de tren en Biskek.

A partir de 2007, la estación de trenes de Biskek sirve unos pocos trenes al día. Ufierta un popular serviciu de tres díes en tren dende Biskek a Moscú.

Esisten trenes de llarga distancia que salen escontra Siberia (Novosibirsk y Novokuznetsk), al traviés d'Almaty, a lo llargo de la ruta Turksib, y a Ekaterimburgu (Sverdlovsk) nos Urales, al traviés d'Astaná. Estos servicios son especialmente lentos, una y bones los trenes primero tienen que dir al oeste mientres más d'un centenar de quilómetros antes d'entrar na llinia principal de Turksib y poder siguir escontra l'este o escontra'l norte. La ciudá forma parte amás del míticu sistema de tresporte del Transiberianu. Magar estos servicios los trenes nun son bien populares yá que tarden muncho más tiempu del necesariu en realizar los sos trayectos.

Aire

L'Aeropuertu Internacional d'Esquites asitiáu a unos 25 quilómetros al noroeste del centru de la ciudá ye'l que-y da serviciu a la mesma ciudá según al restu de la rexón na que s'atopa allugáu.

Persones destacaes

• Talant Dujshebaev (Biskek 1968): ex-xugador de balonmano soviéticu d'orixe kirguís nacionalizáu español, consideráu'l meyor xugador de la hestoria.
• Mijaíl Frunze (Biskek 1885 - Moscú 1925): dirixente bolxevique mientres la Revolución rusa y comandante militar soviéticu.
• Felix Kulov (Bixkek 1948): primer ministru de Kirguistán del 2005 al 2007.
• Ekaterina Annikova (Bishkek 1973): primer muyer cosmonauta de la República Kirguiza, considerada como una heroína.

Ciudaes hermaniaes

Les ciudaes hermaniaes con Bixkek son:

• Ankara - Turquía
• Esmirna - Turquía
• Toronto - Ontario, Canadá (dende 2008)
• Almaty - Kazakstán
• Ürümqi - China

Enllaces esternos

• Wikimedia Commons acueye conteníu multimedia sobre Bixkek.
• The Spektator - guía de ciudá y revista
• Historia de la ciudá
• Picu Lenin 2010: Bishkek

Artículu de traducción automática a partir de "Biskek" que necesita revisión. Quita l'avisu cuando tea correxíu.

• Datos: Q9361
• Multimedia: Bishkek