Hafsíes
Los hafsíes o háfsidas (árabe: الحفصيون al-ḥafṣyūn) fueron una dinastía bereber masmuda[1] qu'en siendo aliada de los almohades, pasó a ser, dende 1229 y hasta 1574, la dinastía gobernante en Ifriqiya (l'actual Tunicia). El so territoriu, nel momentu de mayor apoxéu, estender pol nordeste de la moderna Arxelia, Bugía (l'actual Béjaïa), Túnez y una pequeña parte del noroeste de Libia.
| ||||
|---|---|---|---|---|
| dinastía | ||||
| Alministración | ||||
| Capital | Túnez | |||
| Forma de gobiernu | monarquía | |||
| Llingües oficiales |
Árabe clásicu Llingües bereberes | |||
| Relixón oficial | sunismu, cristianismu, catolicismu y xudaísmu | |||
| Xeografía | ||||
 | ||||
| Economía | ||||
| Moneda | Dinar | |||
 | ||||
Historia
editarFundación
editarA principios del sieglu xiii el Magreb entá taba suxetu a la dominación de los almohades. Tres la invasión de Berbería oriental, los hermanos Alí y Yahia ben Ganiya, descendientes de los almorávides, que'l almohade Abd al-Mumin quitara, dempués de cruciar Arxelia como vencedores, establecieron un principáu en Jérid. Alí foi asesináu, pero'l so hermanu Yahia empezó la conquista del centru y norte de Ifriqiya. Iguar pa ocupar les ciudaes de Mahdía, Kairuán y Túnez en 1202, prindando al gobernador almohade y a los sos fíos. Ben Ganiya escaló les ciudaes, los sos xardinos y los animales que s'atopaben nelles.
Ante esta peligrosa situación, el califa Muhammad An-Nasir, que reinaba en Marrakech, partió a reconquistar de la Ifriqiya y entró en febreru de 1206 na ciudá de Túnez, abandonada pol enemigu. Permaneció nella un añu pa recuperar l'autoridá almohade en tol territoriu y, de siguío, antes de salir pa Marruecos, confió'l gobiernu de la provincia a unu de los sos llugartenientes lleales, Abu-Muhámmad Abd-al-Wahid ibn Abi-Hafs o, a cencielles, ‘Abd al-Wâhid ibn Hafs, la forma arabizada del nome bereber de Fazkat, el so güelu, un Xeque de la tribu Hintata de los Masmuda.[1]
El nuevu gobiernu foi investido de mayores poderes que los anteriores: reclutó les tropes que-y yeren necesaries pa caltener la paz y pa preparar ante eventual guerres, designó a los funcionarios del Estáu, los cadíes, etc. Tres la muerte de ‘Abd al-Wâhid ibn Hafs, asocedió-y en 1228 el so fíu, Abû Zakariyâ Yahyâ. Un añu dempués del so nomamientu, proclamóse califa independiente de Marrakech, cola sida de qu'abrazara'l sunismu. Príncipe de gran valumbu, foi'l fundador de la dinastía hafsí que reinó en Berbería oriental mientres tres siglos.
Rellumanza y cayente
editar
Abû Zakariyâ estendió les fronteres del so Estáu (1229-49), sometiendo l'Arxelia central ya inclusive diendo tan lloñe como pa imponer la so soberanía nel reinu de Tremecén (1242), en Marruecos septentrional y na España de los nazaríes de Granada. Los hafsíes aportaron a dafechu independientes en 1236. El socesor de Abû Zakariyâ, el so fíu Abû ‘Abd Allah Muhammad al-Mustansir (1249-77), proclamóse califa en 1255 y siguió la política del so padre. Foi mientres el so reináu que se llevó a cabu la Octava Cruzada, la segunda de San Luis que resultó ser un fracasu. Desembarcáu en Cartago, el rei morrió de peste metanes el so exércitu abrasáu pola enfermedá en 1270.[2]
Dempués de la separación de los hafsíes de los almohades baxu Abu Zakariya (1229-49), ésti entamó l'alministración en Ifriqiya (la provincia romana d'África nel modernu Magreb, güei Túnez, Arxelia oriental y Libia occidental) y contribuyó a que Túnez fuera'l centru económico y cultural del imperiu, superando a Kairuán y llegando a tener un millón d'habitantes. Coles mesmes, fueron absorbíos munchos musulmanes d'Al-Ándalus que fuxíen de la Reconquista hispana entamada pola Corona de Castiella, la Corona d'Aragón y Portugal. Tamién conquistó Tremecén en 1242 y fixo vasallos a los abdalwadíes. El so socesor, Muhammad I al-Mustansir (1249-77), tomó'l títulu de califa.
Nel sieglu xiv l'imperiu sufrió un cayente temporal. Anque los hafsíes llograron por un tiempu apoderar l'imperiu de los abdalwadíes de Tremecén, ente 1347 y 1357, fueron conquistaos dos veces polos meriníes en Marruecos. Los abdalwadíes, sicasí, nun pudieron vencer a los beduinos; finalmente, los hafsíes consiguieron recuperar el so imperiu. Mientres el mesmu periodu, delles epidemies de peste provocaron una cayida considerable de la población, debilitando entá más l'imperiu.
So los hafsíes, intensificóse la piratería contra la navegación cristiana, sobremanera mientres el gobiernu d'Abd al-Aziz II (1394-1434). Los beneficios fueron utilizaos pa un gran programa de construcción d'edificios y de soporte del arte y la cultura. Sicasí, la piratería tamién provocó represalies per parte del reinu d'Aragón y de la República de Venecia, qu'en delles ocasiones atacaron ciudaes de la mariña tunecina. So Utmán (1435-88) los hafsíes algamaron el so cenit, col desenvolvimientu del comerciu de caravanes al traviés d'El Sáḥara y con Exiptu, según del comerciu marítimu con Venecia y Aragón. Los beduinos y les ciudaes del imperiu aportaron a en gran parte independientes, dexando a los hafsíes col control solamente de les ciudaes de Túnez y Constantina.
Tres la muerte de Abû ‘Abd A el·lah Muhámmad al-Mustánsir, los problemes españaron y duraron 40 años. Amás añadiéronse los ataques del Reinu d'Aragón, col que Abû ‘Abd A el·lah Muhámmad al-Mustánsir inda tuviera bones rellaciones. La dinastía esperimentó un llixeru tornar: el sur de Túnez y la Tripolitania dixebrar de l'autoridá hafsí y dempués el sur constantinés pasa a ser controláu pol emir de Bugía, que se convirtió casi nun Estáu independiente en 1294.
Abû Yahyâ Abû Bakr al-Mutawakkil refai otra vegada la unidá del Estáu hafsí. Dempués de la so muerte, l'Estáu ye nuevamente estremáu en trés (Túnez, Bugía y Constantina), dempués en dos (Bugía y Constantina pasen a depender de la mesma autoridá en 1366) y finalmente reunificado por Abû al-‘Abbâs Áhmad al-Fadî al-Mutawakkil. El país esperimentó una puxanza económica y convirtióse nun importante centru comercial de la cuenca mediterránea. L'aumentu tamién afectó al ámbitu cultural col gran historiador y padre de la socioloxía, Ibn Jaldún.
A la so llegada en 1394, Abû Fâris ‘Abd al-‘Azîz al-Mutawakkil reforzó l'autoridá del gobiernu central, pacificando el sur, tomando Arxelia ya imponiendo la so soberanía al soberanu de Tremecén, refugando un ataque del rei d'Aragón contra Yerba y calteniendo xeneralmente bones rellaciones colos Estaos cristianos. El so nietu Abû ‘Umar ‘Uthmân siguió la so obra nos mesmos dominios. Cola muerte de Abû ‘Umar ‘Uthmân empezó una nueva decadencia irremediable marcada poles lluches pol poder.
Nel sieglu xvi los hafsíes quedaron cada vez más atrapaos na llucha de poder ente España y l'Imperiu otomanu, sofitaos polos corsarios. Los otomanos conquistaron Túnez en 1534 y permanecieron nella un añu. Por cuenta de l'amenaza otomana, los hafsíes convertir en vasallos d'España dempués de 1535. Los otomanos volvieron conquistar Túnez en 1569 y permanecieron cuatro años. Don Juan d'Austria la recapturó en 1573. La última conquista de Túnez en 1574, tres la batalla de Túnez, derrocó a los hafsíes, que n'ocasiones aceptaren la soberanía española. Muhámmad IV, l'últimu califa de los hafsíes, foi lleváu a Istambul y executáu por cuenta de la so collaboración con España. Túnez convertir nuna provincia otomana.
Los sieglos xv y xvi vieron la llegada de los moriscos musulmanes y los xudíos andalusíes espulsaos d'España pola Reconquista.
Economía
editarZocos
editarLa mayor parte de l'actividá económica de la ciudá concentrar nos zocos, una rede de cais cubiertes bordiaes de tiendes de comerciantes y artesanos arrexuntaos por especialidaes. Asitiaos de cutiu alredor d'una gran mezquita, los barrios de los zocos estendiéronse enforma nel reináu hafsí. Abu Abdu·llah Muhámmad al-Mustánsir tamién entamó en corporaciones a los texedores y creó manufactures pa la tejeduría de seda, conocíes como funduqs. Tamién creó los talleres estatales conocíos como tiraz.
Moneda
editar
Los gobernantes hafsíes teníen como moneda'l dinar d'oru, que pesaba 4,72 gramos, y el dirham de plata, d'un pesu averáu d'unos 1,5 gramos.
Aduana
editarL'alministración aduanera yera una institución del Estáu qu'algamó un ciertu grau de perfeccionamiento so los hafsíes. El xefe d'aduanes yera siempres una persona considerada ente unu de los primeros xeques del imperiu. Asistía a les conclusiones de los trataos y de cutiu recibía plena autoridá p'axustalos,[3] y l'aduana yera'l llugar onde se realizaben en gran parte les operaciones de compra y venta ente europeos y árabes.
Comerciantes
editarLos comerciantes establecíos en Túnez nesi momentu yeren casi toos orixinarios de los Estaos de la península Itálica colos que los sultanes hafsíes celebraren trataos de comerciu: xenoveses, venecianos, pisanos, florentinos y tamién catalanes.
Los comerciantes cristianos yeren agospiaos en funduqs o caravasares asitiaos fora de les muralles de les ciudaes. Un funduq yera un gran edificiu cuadráu, cerráu por murios ensin ventanes y que tenía un únicu accesu que daba a un patiu, al qu'abríen los agospiamientos y tiendes de los comerciantes. Nesi momentu, los funduqs de xenoveses y venecianos taben provistos d'una capiya na que se celebraba la misa cada mañana.
El comerciu d'esportación ya importación con Europa taba en gran parte en manes de los mercaderes italianos. Esportábase trigu, aceite d'oliva, dátiles, almendres y sobremanera llanes, cueros y pieles. Importábase gran cantidá de llana, algodón y seda, vinu, papel d'escribir, armes, lingotes d'oru y de plata y xoyería. Toos estos productos de normal taben gravados con un impuestu del 10 % o diezmu. Tamién se practicaba con Oriente'l comerciu d'especies.
Cultura
editarVida intelectual
editarNa corte hafsí rellumaben los poetes, versificadores arteros que la so principal producción lliteraria yeren allabancies del soberanu. Abû Zakariyâ Yahyâ tenía tanta esmolición pola cultura polo xeneral que constituyó una biblioteca de 30 000 manuscritos que punxo a disposición de los estudiosos. Dellos médicos, na so mayoría andalusíes, enllargaron, en calidá de médicos de la corte, les tradiciones médiques mandaes pola escuela de Kairuán, pero ensin la so orixinalidá nin descubrimientu del so activu.
El reinu hafsí tamién dexó la so buelga na hestoria intelectual de la humanidá al traviés del historiador y filósofu Ibn Jaldún.
La vida intelectual de Ifriqiya atópase entemecida indireutamente pol percorríu de dellos europeos. Asina, Anselm Turmeda abjuró del cristianismu y convirtióse al Islam a la so llegada a Túnez en 1388. Lleón l'Africanu foi fechu prisioneru en Trípoli en 1520, al so regresu d'un viaxe a Oriente, y de regresu a Nápoles escribió n'italianu la so famosa Descripción d'África. Bautizáu en Roma pol Papa, ye probable que morriera en Túnez antes de 1550.
Relixón
editarLes principales madrases hafsíes fueron la madrasa de Achoumaiya, fundada alredor de 1240 por Abu Zakariya Yahya; la madrasa Attaoufikia, fundada por Latf, esposa o vilba de Abu Zakariya Yahya; la madrasa Maridh, fundada alredor de 1280; la madrasa Al Onqiya, fundada en 1342 pola hermana del sultán reinante; y la Madrasa Al Montaciriya, fundada en 1438.
Unu de los polos d'atraición de la vida relixosa de la dómina yera'l sufismu, movimientu místicu oriental que s'estendiera rápido en tolos estratos de la población árabe-bereber. Enseñáu por xeques d'una ciertu valumbu intelectual y de gran elevación moral, el sufismu vio volvese llueu nel so contra a los ulemes, que lo consideraron una esviación del islam ortodoxu. Pero como resultáu de la presión popular y probablemente del poder, los doctores de la llei finalmente tolerar y aceptaron como interpretación llexítima del Corán y cerráronse los güeyos sobre les sos manifestaciones más sospechoses. El sufismu esperimentó depués una estraordinaria fortuna en Berbería que contribuyó a islamizar y la so aición na vida social caltúvose hasta güei so la forma del cultu de los santos y hermandaes relixoses que se reclamen de la tariqa o doctrina de los xeques sufíes reputaos. Ente estos sufíes atópense Sidi Bou Saïd, Abou l-Hassan al-Chadhili (más conocíu pol nome de Sidi Belhassen), Sidi Ali El Gorjani, Sidi Mohammed El Chérif, Sidi Ali El Hattab, Sidi Hassen El Séjoumi o Lella Manoubia.
El sieglu xv foi menos fecundu en personalidaes, pero Marruecos siguió suministrando a Ifriqiya de sufíes, con tanta más facilidá yá que Túnez ta nel camín de pelegrinación a La Meca. Al so regresu, atraíos pol clima y l'ambiente, los sufíes marroquinos deteníense voluntariamente en Túnez y el so campu. Sicasí, la doctrina yá nun yera sostenida cola mesma brillantez intelectual, el so espardimientu dexeneró nun morabitismo de «facedores de milagru», de taumaturgos portadores d'una baraka más o menos auténtica. El sieglu XV ve surdir tamién munchos morabitos excéntricos, oxetos de veneración popular como Sidi Ben Arous.
Vida social
editarEl nivel de vida sol reináu hafsí dependía de los ricos recursos de Ifriqiya. Sicasí, por cuenta de les dificultaes de tresporte, les ciudaes dependíen de les importaciones de les sos rexones circundantes. Col trigu, que venía de Béja, fabricábase un pan blanco, bien sabrosu y bien apertáu, pero los habitantes de Túnez tamién comíen pan de cebada. Les olivares próximos a Túnez y Sousse apurríen un aceite d'oliva abondosa y vendíase lleche y mantega. Les carniceríes apurríen carne de corderu en cualquier dómina del añu. Les güertes daben hortolices y frutes calidable y el pexe nun faltaba. Namái l'agua potable y la lleña yeren escasos, según Lleón l'Africanu. Magar tou, la xente yera abondo miserable y, según Lleón l'Africanu, «enllena de supersticiones porcaces».
Les ciudaes teníen una gran cantidá de cases d'un pisu que daba a un patiu y les habitaciones taben pavimentadas con zellij vidraos, siendo la más bella d'elles la skiffa o gran antepar onde recibíen a los sos invitaos y amigos.
Los homes de la burguesía vistíense dacuando con un plisado y, con más frecuencia, con un vistíu de llana o d'algodón y seda llamáu jebba, de color blancu, púrpura, azul o verde, sobre'l que se poníen un albornoz de llana fino, sobremanera pel hibiernu. Diben tocaos con un turbante con un velu plegáu percima. El calzáu habitual yera'l balghi o mula. Los caballeros llevaben botes de cueru coloráu. Les muyeres salíen de les sos cases cola cara cubierta con un velu y vistíes con una gran pieza de tela llamada sefsari. Sicasí, yeren coquetas yá que «n'arumes y adornos, empleguen la mayor de les sos esmoliciones, de cuenta que los perfumistas son siempres los postreros en cerrar la tienda». Participaben viviegamente na vida económica, filando un filo que yera particularmente resistente y que dio fama a les teles de Túnez, que se vendíen en toa África.
Gobernantes hafsíes
editarGobernadores almohades
editar- Abd al-Wáhid (1207-1222)
- Abd A el·lah (1224-1229)
Emires independientes
editar- Abu Zakariya (1229–1249)
- Muhámmad I al-Mustansir (1249–1277)
- Yahya II al-Watiq (1277–1279)
- Ibrahim I (1279–1283)
- Ibn Abi Umara (1283–1284)
- Abu Hafs Umar I (1284–1295)
- Muhámmad I (1295–1309)
- Abu Bakr I (1309)
- Abu al-Baqa Jálid an-Násir (1309–1311)
- Abu Yahya Zakariya al-Lihyani (1311–1317)
- Muhámmad II (1317–1318)
- Abu Bakr II (1318–1346)
- Abu Hafs Umar II (1346–1349)
- Áhmad I (1349)
- Ishaq II (1350–1369)
- Abu al-Baqa Jálid (1369–1371)
- Áhmad II (1371–1394)
- Abd al-Aziz II (1394–1434)
- Muhámmad III (1434–1436)
- Uthmán (1436–1488)
- Abu Zakariya Yahya (1488–1489)
- Abd al-Mu'min (1489–1490)
- Abu Yahya Zakariya (1490–1494)
- Muhámmad IV (1494–1526)
- Muhámmad V (1526–1543)
- Áhmad III (1543–1569)
- Muhámmad VI (1573–1574)
- Yafari "Yafari el Pulcro" Yahya (1574–1581)
- Alem Nafirr (1581–1609)
Ver tamién
editarReferencies
editar- ↑ 1,0 1,1 Ibn Khaldoun, Histoire des Berbères, traducción de William Mac Guckin de Slane, éd. Berti, Arxel, 2003, páx. 557.
- ↑ Alía Mabrouk, L'émir et les croisés, éd. Clairefontaine, Tunis, 2005
- ↑ Louis de Mas Latrie, Relations et commerce de l'Afrique septentrionale, ou Magreb, avec les nations chrétiennes au Moyen Âge, éd. Firmin-Didot, Paris, 1886, páx. 191.
Enllaces esternos
editar
Wikimedia Commons acueye conteníu multimedia sobre Hafsíes.
Referencies
editar
Datos: Q752662- Multimedia: Hafsid dynasty
