Idioma fula

L'idioma fula (tamién llamáu peul, fulani, pulaar, fulbe, fulfulde) ye una llingua del África Occidental, faláu pola etnia fulani, que toma dende Senegal hasta Camerún y Sudán. Escontra 2007, calcúlase qu'había unos 24 millones de persones que la falen (como primer y segunda llingua) y tien un estatus de llingua oficial en Mauritania, Senegal, Malí, Guinea, Burkina Fasu, Níxer, Nixeria y Camerún. El númberu de falantes nativos taría alredor de 3 millones de falantes.

Fula (o Fulani) 'Fulfulde, Pulaar, Pular'
Faláu en	Mauritania Senegal Gambia Guinea-Bisáu Sierra Lleona Guinea Malí Burkina Fasu Níxer Costa de Marfil Ghana Benín Togu Nixeria Camerún República Centroafricana Chad Sudán
Rexón	África occidental y central
Falantes	24 millones (2007)
Familia	Níxer-congu Atlánticu-Congo Atlánticu septentrional Senegambiano Fula-Wólof Fula
Estatus oficial
Oficial en	Nengún país
Reguláu por	Nun ta reguláu
Códigos
ISO 639-1	`ff`
ISO 639-2	`ful`
ISO 639-3
Estensión del fula (o fulani)

Aspeutos históricos, sociales y culturales

Historia

El fulani foi la llingua principal de les élites de diversos reinos africanos, qu'espandieron l'usu d'esta llingua, ente elllos: l'imperiu de Tukulor, el califatu de Sokoto y l'imperiu de Masina.

Descripción llingüística

Esta ye una llingua ensin artículu nin xéneru.^[1]

Fonoloxía

L'inventariu de consonantes del fula ye'l siguiente:

	Llabial	Alveolar	Palatal	Velar	Glotal
oclusiva	p, b	t, d		k, g	ʔ
implosiva	ɓ	ɗ	ʄ
fricativa	f	s	ʝ	x
nasal	m	n	ɲ	ŋ
aproximante		r, l	y	w

En dalgunos dialeutos del fula nun esiste la serie de implosivas. Otra manera l'inventariu anterior ye bien similar al del wólof, cola salvedá de que nesa otra llingua atlántica nun esiste nin serie d'implosivas nin la oclusiva glotal.

Comparanza léxica

Los numberales para distintes variedaes fulani son:

GLOSA	Fula						Serer
GLOSA	Fufulde (Jeloore)	Níxer oriental	Fufulde (Camerún)	Maasina	Pular	PROTO- FULA	Serer
'1'	goʔo	ɡɔ́ʔɔ̀	goʔo	goʔo	goːto/ goo	*goʔo	-yŋ
'2'	ɗiɗi	ɗíɗi	ɗiɗi	ɗiɗi	ɗiɗi	*ɗiɗi	ɗik
'3'	tati	tátì	tati	tati	tati	*tati	tadik
'4'	naj	náì	naj	naj	naj	*nai	nahik
'5'	ʤoj	ɟóè	ʤowi	ʤoj	ʤowi	*ʤowi	ɓedik
'6'	ʤyːɡom	ɟóé ɡɔ̀l	ʤoweːɡo	ʤyːɡom	ʤyːɡo	*ʤowigo	5+1
'7'	ʤyɗːi	ɟóé ɗìɗi	ʤoweːɗiɗi	ʤyɗːi	ʤyːɗiɗi	*ʤowiɗiɗi	5+2
'8'	ʤyːtati	ɟóé tátì	ʤoweːtati	ʤetːi	ʤyːtati	*ʤowiɗiɗi	5+3
'9'	ʤyːnaj	ɟóé náì	ʤoweːnaj	ʤyːnaj	ʤyːnaj	*ʤowinaj	5+4
'10'	sapːo	sápːò	sapːo	sapːo	sapːo	*sapːo	xarɓaxay

Referencies

Consulta la edición de Wikipedia n'idioma fula.

↑ «proel.org». Consultáu'l 22 d'ochobre de 2015.

Bibliografía

M. Orozco y F. Roca, 2006: El Fula i el Wòlof:Estudi comparatiu ente les gramàtiques del Fula i el Wòlof, Barcelona, ISBN 84-393-7034-2.

[1] «proel.org». Consultáu'l 22 d'ochobre de 2015.

[1]