Guinea
Guinea[11] o de manera oficial República de Guinea (en francés: République de Guinée), y dacuando llamada Guinea-Conakri pa estremala d'otros países africanos como'l so vecín Guinea-Bisáu o Guinea Ecuatorial, ye un país d'África occidental, d'antiguo conocíu como Guinea Francesa. Llenda con Guinea-Bisáu y Senegal al norte, Malí al norte y nordeste, Costa de Marfil al sureste, Liberia al sur y Sierra Lleona al oeste.
.svg)
Guinea ta estremada n'ocho rexones alministratives y subdividida de la mesma en 33 prefeutures.[12] Conacri ye la capital, la mayor ciudá y el centru económicu más importante. Otres ciudaes importantes son Kankan, Nzérékoré, Kindia, Labé, Guéckédou, Mamou y Boke.
Los 10 millones de guineanos pertenecen a 24 grupos étnicos. Los grupos más importantes son los n´ko, con un 40 %, los fula, con un 30 % y los susu, con un 20 %. Guinea ye un país predominantemente musulmán (85 %), con un porcentaxe significativu de cristianos católicos qu'habita les selves del sur del país.
Guinea ye un país bien ricu en minerales, incluyendo la bauxita, diamantes, oru y aluminiu. La so economía depende de l'agricultura y de la estracción minera.[13] Guinea ye un país subdesendolcáu que tien una parte importante de la so población (más del 60 %) per debaxo del estragal de la probeza. El francés ye la llingua oficial de Guinea y ye'l llinguaxe más usáu nes escueles, l'alministración, los medios de comunicación y les fuercies de seguridá. Aun así caúna de les 24 tribus de Guinea tien la so propia llingua.
Guinea ye unu de los países afaraos pola epidemia de ébola de 2014 xunto a Liberia y Sierra Lleona, en que los sos países morrieron más de 4500 persones en total.[14]
Etimoloxía
editarL'orixe exactu del nome de Guinea desconozse. Sábese que la pallabra «guinea» provién del portugués Guiné, que surdió a mediaos del sieglu XV pa referise a la rexón habitada polos guineus, un términu xenéricu utilizáu pa referise a los pueblos africanos que vivíen al sur del ríu Senegal (en comparanza de los bereberes sanhayes, qu'habitaben al norte, a quien se-yos denominaba «moros»). Gomes Eanes de Zurara utilizó de forma estensiva'l nome «Guinea» nes sos cróniques de 1453,[15] y en 1483 el rei Xuan II de Portugal tomó'l títulu de Senhor da Guiné (Señor de Guinea). Créese que los portugueses tomaron el nome de Guineus del bereber Ghinawen (de cutiu arabizado como Guinauha o Genewah), que significa «la xente quemada».[16] De forma similar, el términu bereber "aginaw" o "Akal n-Iguinawen" significa «negru» o «tierra de los negros».[17] N'ocasiones tamién se-y denomina Guinea-Conakry, pa estremala del so vecín Guinea-Bisáu y de Guinea Ecuatorial. Nel idioma Sousou, la llingua que fala la etnia Sousou (una de les más importantes qu'históricamente s'asientan sobre la mariña atlántica de Guinea Conakry y Sierra Lleona), la pallabra guine significa muyer. Ye bien probable que l'orixe del nome del país tea venceyáu con esti raigañu.
Historia
editarEn parte de lo que ye agora Guinea, munchos imperios surdieron y cayeron. Ente ellos l'Imperiu de Malí creáu por Sundiata Keïta, quien ganó al rei de los sosso, Soumaoro Kanté na batalla de Kirina en 1235, cola cual terminó'l Imperiu Sosso.
L'Imperiu de Malí entendía partes del área norte de Guinea. La organización política del imperiu yera bien flexible, dexando la esistencia de provincies, reinos dependientes, y reinos periféricos que reconocíen al mansa de Malí como al so emperador. El más famosu foi Kanku Musa I, que fizo una famosa pelegrinación escontra La Meca en 1324. Nel so trayeutu, acompañáu de miles de compatriotes y dignatarios, pasó por El Cairu, onde la so magnificencia quedó demostrada al devaluase mientres años el valor del oru, que Musa traxera a tierres exipcies en grandes cantidaes. L'Imperiu de Malí vio'l so apoxéu con Musa, tres él, los emperadores que-y asocedieron asistieron a la progresiva perda de poder de Malí en favor del Imperiu Songhay, con capital en Gao.
Los musulmanes fulani migraron a Futa Ŷallon en Guinea Central y establecieron un estáu islámicu de 1735 hasta 1898 con una constitución escrita y gobernadores alternaos. Los esclavistes europeos empezaron el comerciu d'esclavos na rexón costera de Guinea dende'l sieglu XVI hasta'l sieglu XIX. L'actual Guinea foi creada como colonia per Francia en 1890 con Noël Balley, siendo'l primer gobernador. La capital, Conacri, foi fundada na isla Tombo en 1890. En 1895 el país incorporar al África Occidental Francesa.
Independiente de Francia dende'l 2 d'ochobre de 1958 foi gobernada pol dictador Ahmed Sékou Touré, quien gobernó'l país dende la independencia hasta'l 26 de marzu de 1984. Mientres el so gobiernu, los opositores al so réxime yeren secuestraos, torturaos y asesinaos, xeneralmente, nel Campu de Boiro. Guinea nun tuvo eleiciones democrátiques hasta 1993, cuando'l xeneral Lansana Cunté (xefe del gobiernu militar) foi escoyíu presidente nuna reñida votación. Les supresiones de la seguridá siguen, anque non tan severes como nes primeres décades. Reelecto en 1998, el presidente enfrentar a la creciente crítica en 1999 pol encarcelamientu del principal líder de la oposición y l'estensu malestar económico. Los desórdenes en Sierra Lleona tamién siguieron amenaciando la estabilidá de Guinea.
Gobiernu y política
editar- Pa información más detallada, vease Categoría:Política de Guinea
Guinea ye una república popular y revolucionaria col presidente como xefe d'Estáu, escoyíu pol pueblu por un mandatu de siete años, y el primer ministru que ye designáu pol xefe d'Estáu. A pesar de que'l cargu de presidente namái puede ocupase mientres dos mandatos de siete años, el postreru presidente, Lansana Cunté ostentó'l poder dende'l 5 d'abril de 1984. Foi reelixíu pa otros siete años el 21 d'avientu de 2003, con un 95 % de los votos pero tres el so fallecimientu'l 22 d'avientu de 2008 tendría de ser reemplazáu pol presidente de l'Asamblea Nacional Popular (ANP) Aboubacar Somparé, quien de la mesma tendría de convocar eleiciones nun periodu de 60 díes, pero seis hores dempués del anunciu de la muerte del presidente, anuncióse un aparente golpe d'estáu. Un grupu de militares, encabezaos por Moussa Dadis Camara tomó una emisora de radio y lleó un comunicáu pol que s'eslleíen les instituciones republicanes, incluyida la constitución.[18] Crearíase un Conseyu Nacional pol Desenvolvimientu y la Democracia y nomaríase a un militar como Presidente y un civil como Primer Ministru.[19] Somparé declaró que la mayor parte del exércitu yera lleal a la Constitución y que s'habíen entabláu negociaciones colos golpistes, destacando amás la so esmolición pel país.[20]
Tres el trunfu del golpe Somparé sumió de la vida pública. Remaneció'l 27 d'avientu nuna xunta col nuevu presidente Moussa Dadis Camara. Dempués de la instauración del multipartidismu n'abril de 1992, una cuarentena de nuevos partíos fueron reconocíos, anque munchos d'ellos fueron vetaos p'allegar nes eleiciones más recién, incluyendo al FRAD, principal opositor, que denunció la falta de garantíes democrátiques nes eleiciones del país. Camara declaró n'avientu de 2008 que'l so gobiernu sería transitoriu hasta la celebración d'unes eleiciones presidenciales nes qu'él nun tomaría parte.[21] Sicasí, en setiembre de 2009 anunció la so intención de presentase, lo que motivó que tuvieren llugar unes fuertes protestes asocedíes en setiembre d'esi añu que remataron nes otomíes del 27 de setiembre de 2009 asocedíes nel Estadiu Nacional el 28 de setiembre.[22]
El 3 d'avientu de 2009, Camara recibió un disparu nun intentu d'asesinatu pol so ayudante de campu, Aboubacar Diakité, xefe de la guardia presidencial. Diakite diba ser deteníu acusáu de ser el responsable de la matanza de manifestantes en setiembre. Anque Camara foi treslladáu a Marruecos pal tratamientu, Sékouba Konaté foi puestu a cargu del país.[23] Con Camara entá en rehabilitación, el gobiernu d'Estaos Xuníos espresó'l so deséu de que Camara calténgase fuera de Guinea y que Konaté fuera asitiáu como xefe de la Xunta.[24] En 2010, Sékuba Konaté, tal como lo prometiera, llamó a eleiciones xenerales en Guinea, siendo éstes les primeres eleiciones llibres y non fraudulentas dende la independencia del país. Ganar Alpha Condé quien asumió'l poder el 21 d'avientu de 2010.
Na madrugada del 19 de xunetu de 2011 Guinea sufrió un intentu de golpe d'Estáu: un comandu fuertemente armáu sitió la casa presidencial y atacar mientres Condé dormía, siendo esta ofensiva refugada pola Guardia Presidencial. L'asaltu, que s'empecipió a les 3:10 a.m. (hora llocal) y estendióse mientres casi tres hores, afectó gravemente a la estructura de la residencia, que sufrió disparos d'artillería y esplosiones causaes por granaes y cohetes. Delles hores dempués asocedió otru combate ente miembros del exércitu y los atacantes nes cercaníes del Palaciu. Siquier un asaltante finó mientres los enfrentamientos y otru foi prindáu.[25][26][27][28]
El 5 de setiembre de 2021 un grupu de militares dio un golpe d'estáu, reteniendo al Presidente Alpha Condé, suspendiendo la Constitución, disolviendo el Gobiernu y cerrando les fronteres.[29].
El poder llexislativu ta garantizáu por un parllamentu compuestu d'una sola cámara, l'Asamblea Nacional Popular, onde s'axunten 114 diputaos escoyíos pol pueblu por un mandatu de cinco años. La más alta autoridá xudicial ye la Corte d'Apelaciones.
Fuercies armaes
editar
Les Fuercies armaes guineanes estrémense en cuatro rames:
- Exércitu
L'exércitu ye'l principal responsable de la proteición de les fronteres estatales, la seguridá de los territmorios alministraos y la defensa de los intereses nacionales de Guinea. Tien una fuercia activo d'alredor de 15 000 persones.
- Fuercia aérea
Una caña de les Fuercies Armaes de Guinea, que lleva a cabu principalmente la guerra aérea. El personal de la Fuercia Aérea tien un total d'alredor de 700 miembros; el so equipu inclúi dellos aviones de combate y aviones de tresporte rusos.
- Armada
Una caña de les Fuercies Armaes de Guinea, la Marina tien alredor de 900 efectivos y opera delles pequeñes embarcaciones de patrulla y barcaces.
- Xendarmería
Una caña de les Fuercies Armaes de Guinea responsables de la seguridá interior; sicasí, nun son axentes de policía.
Derechos humanos
editarOrganización territorial
editar
Guinea ta estremada en 8 rexones alministratives y subdividida en 33 prefeutures.
Les rexones alministratives inclúin:
Mayores ciudaes
editarXeografía
editar
Guinea asítiase na mariña oeste d'África. Llinda al norte con Guinea-Bisáu y Senegal, al sur con Sierra Lleona, al sureste con Liberia y al este con Malí y Costa de Marfil.
El país carauterízase por tener una zona de mariña, frecuentemente cubierta por manglares, onde s'atopa la capital Conacri. Darréu'l país va ganando n'altor con dellos montes -como les del Futa Ŷallon- que dixebren Conacri de Kankan. Ente Kankan y Nzerekoré el territoriu ye más llanu. Na frontera con Costa de Marfil, nes cercaníes de Nzerekoré, atópense los montes Nimba, que tán declaraos patrimoniu de la humanidá pola Organización de les Naciones Xuníes pa la Educación, la Ciencia y la Cultura (Unesco) y que s'atopen a caballu ente Guinea y Costa de Marfil.
Con 245 857 quilómetros cuadraos de superficie,</ref name=superficie> ye aproximao la metá d'estensu que España y llixeramente más pequeñu que Ecuador.
Clima
editarEl clima en Guinea ye tropical, con una estación seca y otra lluviosa. La duración d'estos periodos varia según la rexón climática, hai cuatro rexones climátiques en Guinea. Nel oeste, cerca del Atlánticu'l clima ye bien húmedu; nel centru'l clima ye templáu; nel nordeste el clima ye tropical secu, con poques precipitaciones; nel sureste del país el clima ye subecuatorial, con un periodu enllargáu d'agües que varia de 8 a 10 meses y una temperatura promedia añal que ronda ente los 24 °C a 28 °C...
Ecoloxía
editarSegún WWF, el territoriu de Guinea partir ente cinco ecorrexones:
- Sabana sudanesa occidental, nel nordeste
- Mosaicu de selva y sabana de Guinea, nel centru, oeste y sureste
- Selva guineana occidental de tierres baxes, nos estremos suroeste y sureste
- Selva montana guineana, nes zones montascoses
- Manglar guineanu, en dellos puntos de la mariña
Economía
editar
La economía de Guinea ye la d'unu de los países más probes del mundu y depende de l'ayuda internacional. Ello ye que el Productu Nacional Brutu menguó un 16 %[30]
Agricultura y Reserves Minerales
editarNos años noventa. L'agricultura, qu'emplega cerca del 80 per cientu de la mano d'obra disponible nel país, tien como principales productos a la castaña de cajú y el algodón.
Ye un país ricu en reserves de minerales, ente les que destaquen les de bauxita, que representen un terciu del total mundial. Otros minerales que destaquen son: el fierro, del que s'envalora qu'esisten 1,8 billones de tonelaes métriques; grandes depósitos d'oru, diamantes y cantidaes entá non determinaes d'uraniu.
La emisión de sellos postales, principalmente destinaos al coleicionismu filatélicu, ye tamién una importante fonte d'ingresu pa la so economía.
Tresporte
editarEl tren que solía operar dende Conacri a Kankan, cesó les sos actividaes a mediaos de la década de 1980. Los vuelos interiores son intermitentes. La mayoría de los vehículos en Guinea tienen unos 20 años. Los pobladores, casi totalmente ensin mesmos vehículos, dependen d'estos taxis (que cobren por asientu) y los pequeños autobuses pa llevalos pela ciudá y en tol país. Hai daqué de tráficu fluvial nos ríos Níxer y Milo. Los caballos y pollinos tamién s'atopen tirando de carros, principalmente pal tresporte de materiales de construcción.
Demografía
editar
La población de Guinea envalorar en 9 947 814. Conacri, la capital y ciudá más grande, constitúi la exa central de la economía, comerciu, educación y cultura de Guinea.
Evolución demográfica por decenios.[31]
- 1901- 1,5 millones.
- 1917- 1,8 millones.
- 1926- 2,1 millones (censu).
- 1950- 2,7 millones.
- 1983- 4,5 millones (censu).
- 2000- 7,5 millones.
- 2010- 10,1 millones.
Relixón
editar
La relixón musulmana ye la más numberosa nel país, con un 85 %[32] de la población total. Síguen-y el cristianismu, principalmente'l catolicismu, con un 8 %[32] y creencies indíxenes col 7 %[32] restante.
Idiomes
editarL'idioma oficial en Guinea ye'l francés. Otros idiomes importantes: fula, maninka, susu, árabe, insula, kissi, kpele, llomba, landouma, miki foré, guerzé, toma, baga, nalo, y temina.
Educación
editarLa tasa d'alfabetización de Guinea ye una de les más baxes del mundu, según estimaciones de 2003 solo'l 29.5 % de los adultos saben lleer y escribir, un 42.6 % d'alfabetos son homes y un 18.1 % son muyeres.[33] La educación primaria ye obligatoria dende hai 8 años, pero la mayoría de los neños nun asisten; en 1999, tan solo un 40 % de los neños asistíen a la educación primaria. Munchos neños, mayoritariamente del sexu femenín, nun van a la escuela col fin d'ayudar a los sos padres en trabayos domésticos o na agricultura.[34]
Etnies
editarLa población de Guinea entiende unos 24 grupos étnicos. Los trés más grandes y dominantes son los fulani, qu'abarca'l 32 % de la población, que s'atopen principalmente na rexón montascosa de Futa Yallon. El maninka (tamién conocíu como malinké), qu'abarca'l 30 % de la población, atópase principalmente nel este y habita mayoritariamente la sabana de la parte cimera de Guinea y la rexón de montes. El soussou, qu'abarca'l 20 %, aniciar na so mayoría pela redolada de Conacri, Forécariah, y Kindia. Grupos étnicos más pequeños formen el 18 % de la población.
Cultura
editar
Al igual qu'otros países d'África occidental, Guinea tien una rica tradición musical. El grupu Bembeya Jazz fíxose popular na década de 1960 dempués de la independencia de Guinea. El guitarrista Alpha Yaya Diallo, qu'anguaño vive en Vancouver, Canadá, ye orixinariu de Guinea ya incorpora los ritmos tradicionales y melodíes nes sos composiciones orixinales.
Fiestes
editar| Fecha | Nome |
|---|---|
| 1 de xineru | Añu Nuevu |
| 1 de mayu | Día del Trabayu |
| 25 de mayu | Día de la OAU |
| 2 d'ochobre | Día de la Independencia |
| 25 d'avientu | Navidá |
Deportes
editar
Ver tamién
editarReferencies
editar- ↑ URL de la referencia: https://www.oic-oci.org/states/?lan=en. Data de consulta: 29 ochobre 2022.
- ↑ URL de la referencia: https://www.interpol.int/Member-countries/World. Editorial: Interpol. Data de consulta: 7 avientu 2017.
- ↑ URL de la referencia: https://www.opcw.org/about-opcw/member-states/. Editorial: Organización pa la Prohibición d'Armes Químiques. Data de consulta: 7 avientu 2017.
- ↑ URL de la referencia: http://www.unesco.org/eri/cp/ListeMS_Indicators.asp.
- ↑ URL de la referencia: http://www.upu.int/en/the-upu/member-countries.html. Data de consulta: 4 mayu 2019.
- ↑ URL de la referencia: https://www.itu.int/online/mm/scripts/gensel8. Data de consulta: 4 mayu 2019.
- ↑ URL de la referencia: http://icdo.org/who-we-are/members/member-states.html. Data de consulta: 11 mayu 2020.
- ↑ URL de la referencia: https://public.wmo.int/en/members/guinea. Data de consulta: 26 mayu 2020.
- ↑ URL de la referencia: https://www.who.int/choice/demography/by_country/en/. Data de consulta: 21 xunetu 2020.
- ↑ URL de la referencia: https://www.wcoomd.org/-/media/wco/public/global/pdf/about-us/wco-members/list-of-members-with-membership-date.pdf. Data de consulta: 16 marzu 2024. Páxina: 8. Supports qualifier: data de principiu.
- ↑ (2010) Cartafueyos Normativos. Nomes de los países del mundu y de les sos capitales y xentilicios. Uviéu: Academia de la Llingua Asturiana. ISBN 978-84-8168-500-8.
- ↑ División alministrativa de Guinea Consultáu'l 17 d'agostu de 2016
- ↑ West Africa Import Export. «Import Export Sales Guinea Conakry: Shipping & Trade Leads Guinea Conakry». Archiváu dende l'orixinal, el 13 d'avientu de 2014.
- ↑ OMS (17 d'ochobre de 2014). «Situation report update - 17 October 2014» (inglés). Situation reports: Ebola response roadmap. Consultáu'l 18 d'ochobre de 2014.
- ↑ Eanes de Zurara, Gomes (1453). J. P. Aillaud: Chronica do descobrimento y conquisita de Guinéc (en portugués). University of Oxford Press, páx. 153.
- ↑ Quintino, Rogáu (1965). «O problema da origem dos termos «Guiné» y «Guinéus» (en portugués). Boletim Cultural da Guiné portuguesa 20 (78): páxs. 117-145.
- ↑ «World Directory of Minorities and Indigenous Peoples - Guinea: Overview» (inglés). UNHCR. Archiváu dende l'orixinal, el 11 d'ochobre de 2012. Consultáu'l 1 de mayu de 2009.
- ↑ «El Primer Ministru de Guinea Conakry señala que'l Gobiernu sigue de pies tres la asonada». El País (23 d'avientu de 2008).
- ↑ «Guinea: ensin eleición por dos años». BBC Mundo (24 d'avientu de 2008).
- ↑ AFP (23 d'avientu de 2008). «Parllamentu.html#.Kku8pPlBAyRoy25 Guinea: mayor parte del exércitu ye lleal, afirma presidente del Parllamentu». L'Economista.
- ↑ Llobu, Ramón (26 d'avientu de 2008). «El golpe trunfa en Guinea Conakry». Madrid/Conakry: El País.
- ↑ «muertos-en-guinea/ Suman 157 los muertos en Guinea». El País (29 de payares de 2009).
- ↑ Percancies (4 d'avientu de 2009). «El presidente de la Xunta Militar de Guinea-Conakry ye treslladáu a Marruecos». Rabat / Conakry: El País.
- ↑ «U.S. MAKES ATTEMPT TO KEEP DADIS CAMARA OUT OF GUINEA» (inglés). Newstime Africa (9 d'avientu de 2009). Archiváu dende l'orixinal, el 17 d'avientu de 2009.
- ↑ Diallo, Boubacar (19 de xunetu de 2011). «Alpha Conde, Guinea President, Survives Assassination Attempt At Home». The Huffington Post.
- ↑ «presidente-sobrevivio-dos-intentos-homicidiu-un-mesmu-dia Guinea: el presidente sobrevivió a dos intentos d'homicidiu nun mesmu día». Infobae.com (19 de xunetu de 2011).
- ↑ «La résidence du président guinéen attaquée à Conakry» (francés). Le Monde (19 de xunetu de 2011).
- ↑ McConnell, Tristan (19 de xunetu de 2011). «Guinea coup attempt foiled» (inglés). GlobalPost.
- ↑ [1] Golpe d'estáu en Guinea-Conakri 05/09/201 - Diario elpais
- ↑ «GDP: GDP per capita, current US dollars» (inglés). Washington: World Resources Institute. Archiváu dende l'orixinal, el 4 de mayu de 2012.
- ↑ Jan Lahmeyer (2003). «Guinea: Population growth of the whole country» (inglés). Popul Stat.info. Consultáu'l 28 de marzu de 2012.
- ↑ 32,0 32,1 32,2 «Datos demográficos del "CIA World Factbook"». Archiváu dende l'orixinal, el 2007-11-15.
- ↑ «Literacy». The World Factbook. CIA. Archiváu dende l'orixinal, el 2007-06-13.
- ↑ «Bureau of International Labor Affairs (ILAB) – U.S. Department of Labor» (inglés). Washington: Departamentu de Trabayu de los Estaos Xuníos. Archiváu dende l'orixinal, el 5 d'avientu de 2008.
Enllaces esternos
editar
Wikimedia Commons acueye conteníu multimedia sobre Guinea.
Wikcionariu tien definiciones y otra información tocante a Guinea.
