Llingües celtes insulares

El célticu insular ye un subgrupu qu'entiende les llingües céltiques de Gran Bretaña ya Irlanda más el bretón, faláu en Bretaña (norte de Francia), que'l so orixe ye insular. En comparanza coles llingües céltiques continentales, del célticu insular tiense una conocencia muncho más precisa. Anque esisten datos d'estes llingües que provienen de fontes clásiques, como inscripciones en alfabetu llatín y ogham dende finales del s. VIII al IV e.C. y topónimos principalmente, ye al traviés de manuscritos en llingua irlandesa dende'l s. VII d. C. y más tarde en llingües britániques, d'onde provién una gran fonte d'información con respectu al célticu insular.

Llingües celtes insulares
Distribución xeográfica	Islles Britániques y Bretaña
Países	Reinu Xuníu Irlanda Francia
Filiación xenética	Llingües indoeuropees  Llingües celtes   Célticu insular
Subdivisiones	Llingües goidélicas Llingües britóniquesLlingües britóniques, Llingües goidéliques y Idioma pictu
Códigu Glottolog	insu1254 y insu1252
Ver tamién Idioma - Families - Clasificación de llingües
[editar datos en Wikidata]

De la mesma, tien dos rames, proviniendo les llingües de caúna d'un antecesor común que la so distinción producir alredor del 1000 e.C.

== Clasificación Toles llingües celtes insulares baxen del proto-celta al igual que les llingües celtes continentales (galu, lepóntico, celtíberu). El celta insular forma un grupu xeográficu claru que se desenvolvió íntegramente nes islles britániques (y namái tardíamente el bretón pasó al continente). Per otra parte el celta continental ye peor conocíu yá que ta estinguíos dende dómina romana. Esiste ciertu discutiniu sobre la rellación ente'l celta insular y el celta continental. Pa dellos autores el celta insular de les islles britániques constitúi un grupu filoxenéticu o caña del celta que baxaría d'un proto-celta insular. Sicasí otros autores consideren que'l celta insular ye namái una clasificación xeográfica y realmente nun constitúi por sigo mesmu una caña xenuina del celta. Los autores atópense estremaos en dos asities:

• Hipótesis del orixe común: El celta insular ye un grupu filoxenéticu válidu y les sos carauterístiques comunes remontar a una llingua céltica uniforme que más tarde s'estazó en proto-goidélico (Irlanda) y proto-britónicu (Britania).
• Hipótesis del área llingüística: El celta insular nun deriva d'un celta más o menos uniforme sinón qu'en tiempos de la llegada a les islles britániques yá esistíen diferencies ente'l celta goidélico y el celta britónicu. Les traces comunes ente dambos grupos podría ser consecuencia d'una evolución converxente debida al contautu llingüísticu ente dambos grupos.

Celta insular como grupu filoxenéticu

La hiótesis del celta insular postula que les llingües britóniques y goidélicas evolucionaron históricamente d'un ancestru común más o menos uniforme que llegó a les islles britániques a diferencia de les llingües celtes continentales que seríen evoluciones independientes del celta insular.

Los autores de la hipótesis del celta insular como grupu filoxenéticu (ente los cualos tán Cowgill 1975; McCone 1991, 1992; y Schrijver 1995) señalen la esistencia d'innovaciones compartíes ente les llingües celtes insulares que nun tán presentes nel celta continental. Ente estes innovaciones inclúin les preposiciones flexionadas, l'usu compartíu de ciertes partícules verbales, l'orde básicu VSO y la diferenciación ente formes absolutes y conxuntives nes terminaciones verbales bien estendíes tantu en antiguu irlandés como en galés mediu. Esti autores consideren que la evolución de la labiovelar a llabial ( /*kʷ/ > /p/) compartida poles llingües britóniques y el galu ye secundaria y pudo producise tardíamente en dambos grupos independientemente.

Celta insular como área llingüística

La hipótesis del área llingüística, refuga que'l celta insular venga de una protollingua distinta del protocelta y por tanto de dalguna manera considera que delles llingües celtes insulares filoxenéticamente tán más estrechamente emparentaes col celta continental, que col restu de llingües celtes insulares. Por casu comúnmente consideren que les llingües britóniques tienen un orixe más cercanu al galu qu'a les llingües goidélicas. Sicasí, esta teoría precisa esplicar los elementos comunes al celta insular, y polo xeneral recúrrese al argumentu de que son la resultancia d'un fenómenu d'evolución converxente o d'área llingüística.

Acordies con dellos defensores d'esta hipótesis nel periodu post-romanu produciéronse numberosos contactos y présamos léxicos ente les llingües goidélicas y britóniques. Por casu esiste evidencia histórica de la presencia del irlandés antiguu no qu'anguaño ye Gales ya Inglaterra, y tamién esisten evidencies de la presencia de falantes britónicos n'Irlanda mientres el mesmu periodu. Les evidencies arqueolóxiques tamién suxeren qu'esistió un contautu sustancia ente Bretaña ya Irlanda yá en tiempos prerromanos.

Ranko Matasović iguó una llista de los cambeos qu'afectaron a les dos cañes del celta insular (anque nun hai evidencia de que se remonten a un antepasáu común):

• Cambeos fonéticos
  • La lenición de les oclusives sordes
  • Ciertos zarros vocálicos (i-Affection)
  • Ciertes apertures vocáliques (a-Affection)
  • Apócope
  • Síncopa
• Cambeos morfolóxicos
  • Creación de preposicione conxugaes (flexionadas)
  • Perda del casu gramatical nos pronomes personales
  • Creación d'un grau equativo nel axetivu **

Creación de formes particulares d'imperfectu ** Creación del manera condicional

• Cambeos morfosintácticos y sintáticos
  • Fixación del orde básicu en VSO
  • Creación d'artículos definíos proclíticos
  • Creación de partícules pa marcar la polaridá positiva o negativa de la oración
  • Creación de construcciones perifrástiques comunes
  • Creación de marques d'oxetu **

Uso de núemros ordinales nel sentíu de "unu de".

Llingües goidélicas

Puede falase de delles etapes nel desenvolvimientu de les llingües goidélicas:

1. Etapa goidélica temprana, de la que se tien constancia por nomes étnicos goidélicos tresmitíos por autores griegos y romanos.
2. Irlandés primitivu, nel sieglu V d. C.
3. Irlandés arcaicu, nel sieglu VI d. C.
4. Irlandés antiguu, nel sieglu VIII d. C.
5. Irlandés mediu, separación del escocés y del manés del irlandés.

Les llingües d'esta caña seríen:

• el gaélicu escocés, n'Escocia.
• l'irlandés o gaélicu irlandés, n'Irlanda, siendo llingua oficial de la República d'Irlanda.
• el manés, na islla de Man.

Anque se conoz qu'hubo colonos irlandeses na zona de l'actual Gales, nun se caltuvieron buelgues de la so llingua, salvo delles inscripciones.

Anguaño ye bien habitual referise al conxuntu d'estes llingües como 'gaélicu' anque esto nun sía del tou correutu.

Llingües britóniques

El britónicu o británicu (pallabra procede del galés brython, de la que se deriva la denominación de la islla y de los sos habitantes y tribus antigües) foi faláu en Gran Bretaña al sur de los ríos Forth y Clyde hasta'l sieglu VI d C. La so hestoria puede estremase en tres periodos:

1. Periodu pre-romanu, dende'l tiempu de los primeros informes de Pytheas de Marsella (c. 325 e.C.) hasta la invasión de Claudio (43 d. C.)
2. Periodu romanu y post-romanu tempranu hasta la llegada de los anglosaxones nel 450 d. C.
3. Periodu post-romanu, dende'l 450 al 550 d. C.

La información de la que se dispón respectu al britónicu en dómina tanto romana como prerromana basar en fontes griegues y romanes que namái recueyen nomes y pallabres aisllaes. Nun s'atoparon testos britónicos de gran estensión, disponiéndose namái de material epigráfico consiste de pequeñes inscripciones con calteres llatinos sobre piedra, metal o cerámica. Darréu les fontes del britónicu son nomes celtes inscritos en piedra en llatín dende los sieglos V al VII en Gales. Tamién se llegó a falar na islla de Man magar que más tarde foi sustitruido pol goidélico.

El britónicu col tiempu dixebrar en dellos dialeutos que daría les futures llingües britóniques:

• el galés, nacíu d'un dialeutu occidental y septentrional, faláu anguaño en Gales.
• el cúmbrico, nacíu d'un dialeutu septentrional, faláu hasta'l s.XII nel nel noroeste d'Inglaterra y el sur d'Escocia.
• el córnicu o cornuallés, nacíu d'un dialeutu sudoccidental, faláu en Devon, Cornualles y partes de Somerset y Dorset hasta'l s.XVIII.
• el bretón, de gran semeyanza col córnicu y el galés, lleváu a Bretaña por emigrantes d'eses rexones nos sieglos V y VI.
• el pictu, magar la so filiación céltica nun ta clara entá, con una bien posible fuerte influencia pre-indoeuropea.
• el ivérnico o paleoirlandés.

Cola invasión de los escotos dende Irlanda per un sitiu y de los anglos por otru dende'l sur d'Inglaterra llegaron hasta Escocia, formáronse bolses de falantes que crearon los sos propios dialeutos. Asina se formaron dos árees llingüístiques principales n'Escocia: la zona xermánica (scots, emparentáu estrechamente col inglés) y la zona gaélica (erse, términu que los escoceses utilizaron pa referise a los irlandeses o gaélicos).

Coles mesmes fueron falantes de llingua britónica los qu'en nos sieglos V y VI emigraron al continente européu calteniendo la so cultura y llingua celta particular, estableciendo colonies na actual Bretaña. Anque ye probable qu'entá quedaren muertes de dalguna llingua céltica continental nesa zona (el galu, por casu), sería bien ventureru dicir poles fontes de les que se disponen y sobremanera pola dómina, que'l bretón, evolución continental de falantes de cornuallés y galés, pudiera tener dalguna influencia clara na llingua.

Ver tamién

• Ogam

Enllaces esternos

• Datos: Q214506