Llingües exipcianes
Les llingües exipcies son una subfamilia de les llingües afroasiátiques, qu'inclúi tanto al exipciu clásicu, como a los sos descendientes, l'exipciu demóticu y el coptu. La única d'estes llingües qu'inda tien un usu ye'l coptu, que se caltién como llingua llitúrxica na Ilesia ortodoxa copta.
Llingües exipcianes | ||
|---|---|---|
| Distribución xeográfica | Antiguu Exiptu | |
| Falantes | Llingua muerta | |
| Filiación xenética |
Afroasiáticu | |
| Subdivisiones |
Antiguu exipciu Exipciu clásicu Exipciu tardíu, demóticu, variantes del coptuegipcio antiguo (es)  , Llingua exipcia media, llingua exipciana tardiega, demóticu, Egyptien de tradition (en) , Coptu y egipcio arcaico (es) | |
| ISO 639-2 | egy | |
| Códigu Glottolog | egyp1246 | |
| Ver tamién Idioma - Families - Clasificación de llingües | ||
| [editar datos en Wikidata] | ||
La llingua exipcia perduró hasta'l sieglu V col sistema d'escritura demótico y hasta'l sieglu XVII col usu del coptu. Los primeros rexistros escritos de la llingua exipcia daten del 3200 e. C., convirtiéndola nuna de les más antigües llingües escrites conocíes.
La llingua nacional del Exiptu modernu ye l'árabe exipciu. Esta ye una variante del árabe, non rellacionada col exipciu clásicu y los sos descendientes, que dende la edá media (sieglu VII de nuesa yera) foi reemplazando al coptu como llingua vehicular de la vida diaria dempués de la conquista musulmana del país.
Diversidá y periodos
editarLes llingües exipcies históricamente atestiguaes amuesen variación diatópica y diacrónica. La variación diatópica o xeográfica referir al escurrimientu de peculiaridaes na llingua usada en cada ciudá. La variación diacrónica referir a los cambeos llingüísticos qu'al llargu plazu tienen l'efectu de faer inintelixible les formes más antigües de la llingua pa los falantes posteriores.
Falar de "llingües exipcies" en llugar de "llingua exipcia" non tanto debíu al fechu de que simultáneamente esistieren diverses variedaes diatópicas d'exipciu como al fechu de que la llingua de distintos periodos históricos ye abondo distintu de la d'otros.
La gramática y la fonoloxía de la llingua de cada periodu puede llegar a diferir enforma de la d'otros periodos hasta faer virtualmente incomprensible dos variantes diacróniques de la llingua (nel mesmu sentíu que'l llatín ye práuticamente incomprensible pa los falantes de les llingües romániques). Esta ye la razón pola que tien de falase de distintes llingües exipcies.
Convencionalmente los estudiosos arrexunten les variantes de llingües exipcies en seis periodos cronolóxicos mayores:
- Exipciu arcaicu (antes del 2600 e. C.)
- Exipciu antiguu (2600 e. C. - 2000 e. C.)
- Exipciu mediu (2000 e. C. - 1300 e. C.)
- Exipciu tardíu (1300 e. C. - 700 e. C.)
- Demóticu (sieglu VII e. C. - sieglu V d. C.)
- Coptu (sieglu II d. C.[1] - sieglu XVII d. C.)
Exipciu arcaicu (antes del 2600 e. C.)
editarLos primeros escritos en llingua exipcia daten del 3200 e. C. Estos primeros testos son xeneralmente arrexuntaos so la denominación de "exipciu arcaicu".
Exipciu antiguu (2600 e. C. - 2000 e. C.)
editarEl "exipciu antiguu" foi faláu unos 500 años a partir del 2600 e. C. Los Testos de les Pirámides son el cuerpu más grande de la lliteratura escrita nesta fase de la llingua. Les parés de les tumbes de la élite exipcia d'esa dómina lleven inscripciones funeraries autobiográfiques que representen a los antiguos exipcios. Darréu, a partir del 2100 e. C. apaeceríen los Testos de los Sarcófagos.
Exipciu mediu (2000 e. C. - 1300 e. C.)
editarEl "exipciu mediu" falar a partir del 2000 e. C., cuando'l "exipciu tardíu" fixo la so apaición; el "exipciu mediu", sicasí, perduró dellos sieglos como llingua escrita –similar al usu del llatín mientres la Edá Media o'l modernu árabe clásicu.
Exipciu tardíu (1300 e. C. - 700 e. C.)
editarLa llingua exipcia tardida, exipciu tardíu o neoegipcio ye la fase de les llingües exipcies que foi escrita dende la dómina del Imperiu Nuevu a alredor del 1350 e. C. nel Periodu de Amarna. Los testos escritos íntegramente n'exipciu tardíu daten del periodu ramésida y darréu. L'exipciu tardíu asocedió, pero nun sustituyó totalmente, al exipciu mediu como llingua lliteraria.
L'exipciu antiguu, mediu y tardíu fueron escritos utilizando xeroglíficos y escritura hierático.
Exipciu demóticu (sieglu VII e. C. - sieglu V d. C.)
editarEl demóticu apaeció hacia l'añu 650 e. C. y perduró como llingua falada hasta'l sieglu V d. C.
El demóticu foi escritu utilizando un sistema deriváu de la escritura hierático, que la so apariencia ye vagamente similar a la moderna escritura árabe y tamién solía escribise de derecha a izquierda (anque nun guarden rellación).
Idioma coptu (sieglu II d. C. - sieglu XVII d. C.)
editarEl coptu escritu o cóptico fixo la so apaición nel sieglu II e. C. y foi de la mesma reemplazáu pol Árabe exipciu depués de la conquista musulmana nel sieglu VII. El coptu perduró como llingua viva hasta'l sieglu XVII, cuando los estudiosos europeos viaxaron a Exiptu p'aprendelo de los falantes nativos mientres la dómina del Renacimientu. El dialeutu bohairico del coptu ye inda usáu poles ilesies cristianes exipcies.
El coptu escríbese utilizando l'alfabetu coptu, utilizando lletres del alfabetu griegu y dellos símbolos tomaos del demóticu pa soníos que nun esistíen nel griegu antiguu.
Descripción llingüística
editarL'exipciu presenta diverses carauterístiques propies de les llingües afro-asiátiques. La mayoría de formes léxiques consten de raíz de trés consonantes, por casu, <nfr> 'bellu, bonu'. Dacuando hai raigaños de dos consonantes como, por casu, <rʕ> "Sol" (el "gabitu a la derecha" indica una fricativa faringal sonora). Esisten tamién raigaños entá mayores, con hasta cinco consonantes.
Fonoloxía
editarLes vocales y otres consonantes yeren inxertaes nos raigaños pa derivar distintos significaos de la mesma forma que lo faen güei día l'árabe, l'hebréu y otres llingües afro-asiátiques. Sicasí, por cuenta de que les vocales nun yeren escrites nel idioma exipciu (quitando'l coptu), ye difícil reconstruyir les pallabres y, poro, el términu ʔanj podría significar 'vida, vivir, viviendo' (equí'l "gabitu a la izquierda" ye la oclusiva glotal). Na moderna trescripción <a, i, o> representen les vocales exipcies, el nome Tut-anj-Amón yera escritu <tut ʔnj imn> o <imn-tut-ʔnj>. Trátase d'una convención basada na pronunciación del idioma coptu, anque la realmente utilizada desconozse pos, de xuru, sufriría variaciones a lo llargo de trés mil años.
Fonolóxicamente l'exipciu estremaba consonantes billabiales, labiodentales, alveolares, palatales, velares, uvulares, faringeales y glotales, nuna disposición similar a la del árabe. L'orde de les pallabres ye "verbu-suxetu-oxetu". Por tanto, nun se diría "l'home abre la puerta" sinón "abre l'home la puerta". Esti idioma utilizaba tamién el llamáu estáu constructo que combina dos o más nomes pa espresar el xenitivu, similar a les llingües semítiques y bereberes. La siguiente tabla resume les oclusives que'l so valor fonéticu foi aproximao reconstruyíu a partir de la trescripción de nomes propios, la comparanza con otres llingües y la evidencia del idioma coptu:
| llabial | alveolar | palatal | velar | postvelar | glotal | ||||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
| TC | VF | TC | VF | TC | VF | TC | VF | TC | VF | TC | VF | ||
| obstruyente non continua |
sorda | p | /p/ | t | /t/ | ṯ | /ʧ~c/ | k | [k] | q (ḳ) | /q/ | 3 | /ʔ/ |
| sonora | b | /b/ | |||||||||||
| enfática | d | /d/ | ḏ | /ʤ ~ ɟ/ | g | /g/ | |||||||
| nasal | m | /m/ | n | /n, l/ | |||||||||
| obstruyente continua |
sorda | f | /f/ | s (ś) | /s/ | ḫ (x) | /x/ | ḥ | /ħ/ | h | /h/ | ||
| sonora | z | /z/ | ẖ | /ç~ɣ/? | ˤ | /ʕ/ | |||||||
- TC:Translitaración convencional, VF:Valor fonéticu
Gramática
editarNes primeres etapes del idioma exipciu nun esistíen los artículos, nun había pallabres pa 'el / la', o 'un / una'. Nel periodu tardíu usáronse les partícules <p3, t3> y <n3> como cuasi-artículos. Como otres llingües afro-asiátiques, l'exipciu utilizaba dos xéneros gramaticales, femenín y masculín. Tamién tenía tres posibilidad pal númberu gramatical: singular, dual y plural, anque había un enclín de la perda del númberu dual nel exipciu tardíu.
Escritura exipcio
editarLa mayoría de los testos que sobrevivieron en llingua exipcia tán escritos en xeroglíficos sobre piedra. Sicasí, na antigüedá, la mayoría de los testos fueron escritos sobre papiros n'escritura hierático y más tarde demótica. Había tamién una forma d'escritura xeroglífico cursiva usada pa documentos relixosos sobre papiru, tal como en munchos testos del Llibru de los Muertos. Esti sistema d'escritura ye más simple d'usar que los xeroglíficos nes inscripciones sobre piedra, sicasí, nun yera tan cursiva como'l hieráticu, escareciendo del ampliu usu de lligadures. Adicionalmente, esistía una escritura llamada hieráticu lapidario. Na etapa de desenvolvimientu final de la llingua, l'alfabetu coptu reemplazó l'antiguu sistema d'escritura.
El nome nativu pal sistema d'escritura xeroglífico exipciu yera sh3 n mdw ntr (escritura de les pallabres de los dioses). Los xeroglíficos yeren emplegaos de delles maneres nos testos: como logogrames o ideogrames, representando la idea descrita poles figures, o más comúnmente como fonogramas denotando el so valor fonéticu.
Ver tamién
editarReferencies
editarBibliografía
editar- Loprieno, A.: Ancient Egyptian: A Linguistic Introduction, Cambridge University Press, 1995, ISBN 0-521-44384-9.
Enllaces esternos
editar- llingua exipcia/ Cuadiernos de llingua exipcia (enllaz rotu disponible n'Internet Archive; ver l'historial y la última versión)., por Ángel Sánchez Rodríguez
- Cursu de xeroglíficos, por Ángel Sánchez Rodríguez
- Llingües exipcies.
- Xeroglíficos.
Datos: Q50868
Multimedia: Egyptian language
