Mal

Mal
	inmoralidad (es)

La idea de mal o maldá acomuñar a los accidentes naturales o comportamientos humanos que se consideren perxudiciales, destructivos o inmorales y son fonte de sufrimientu moral o físicu. Puede ser estudiada pola ética o la moral, l'antropoloxía, la socioloxía,^[1] la política,^[2] el derechu, la relixón,^[3] la historia y la filosofía. Como tal estudiar la ponerología.

Delles definiciones indiquen que la maldá ye'l términu que señala l'ausencia de la bondá que tien de tener un ente según la so naturaleza o destín.^[4] D'esta forma, el mal sería la carauterística de quien tien una falta, o de quien actúa fora d'un orde éticu, convirtiéndose en consecuencia en daquién o daqué malu.^[5]

El mal pa la ética

Moisés llevando les Tables de la Llei por José de Ribera, (1638)

Pa la ética ye una condición negativa atribuyida al ser humanu qu'indica l'ausencia de principios morales, bondá, caridá o ciñu natural pola redolada y los entes que figuren nél.

El mal pa la socioloxía

Actuar con maldá tamién implica contravenir deliberadamente los códigos de conducta, moral o comportamientu oficialmente correutos o ortodoxos nun grupu social, averándose al conceutu sociolóxicu d'anomia. Philip Zimbardo suxirió en 2007 que los actos malvaos de la xente son la resultancia de la identidá coleutiva, fundándose na so esperiencia previa del Esperimentu de la cárcel de Stanford, que foi publicada nel llibru The Lucifer Effect: Understanding How Good People Turn Evil.

El mal pa la filosofía

Cayida de Satán, grabáu de Gustave Doré pa ilustrar un pasaxe del Paraísu perdíu de John Milton. Non serviam!, "¡Nun voi sirvir!", glayó Satanás. L'ánxel cayíu Mammon afirma na obra de Milton que «ye meyor reinar nel infiernu que sirvir nel cielu».

Grupu escultóricu de Caín y Abel en Bagnères-de-Luchon

La cuestión filosófica sobre la naturaleza del mal depende de si la moralidá ye absoluta, relativa o ilusoria. Con arreglu a ello opónense distintos conceutos y escueles de pensamientu: pal absolutismu moral, el bien y el mal son conceutos incondicionados y establecíos por una deidá o deidaes, pola naturaleza, pola moral, pol sentíu común o por dalguna otra fonte. Pal relativismu moral, les normes del bien y del mal son variables y productos d'una cultura llocal, costume o perxuiciu determinaos. Pa l'amoralidad el bien y el mal escarecen de sentíu, yá que nun esiste un ingrediente moral na naturaleza, y el universalismu moral intenta atopar un compromisu ente'l sentíu absolutu de la moral y el puntu de vista relativista afirmando que la moralidá solo ye flexible hasta ciertu puntu y que lo que ye realmente bonu o malu puede determinase por aciu l'exame de lo que se considera comúnmente como'l mal ente tolos seres humanos.

Ente los problemes que la esistencia de mal plantegó tolos tiempos, unu ye de particular importancia: la cuestión de lo que ye'l mal o la maldá y por qué esisti según el so conceutu antagónicu, el bien o bondá. Escueles filosófiques dualistes como'l maniqueísmu planteguen la esistencia d'estos dos principios antagónicos. Sócrates, na so teoría del intelectualismo moral, identifica'l mal cola inorancia. Pal so discípulu Platón el mal ye aquello no que nun participa de nenguna manera la idea del Bien y entiende que como les idees son perfectes y positives, tou lo malo ye imperfectu y esclusivu del mundu sensible, y escribió qu'hai relativamente poques formes de faer el bien y pela cueta infinidá de maneres de faer el mal y que pueden tener un impautu enforma mayor nes nueses vides y les vides d'otros seres capaces de sufrimientu.^[6] En Plotino, la materia ye identificada como'l mal y como la privación de toa forma de inteligibilidad.^[7] Spinoza afirma que lo bono ye tolo que ye útil pa nós, ente que'l mal ye "lo qu'ensin dulda sabemos que nos torgar tener tou lo que ye bonu". Amás afirma que "la conocencia del mal ye una conocencia desaparente"^[8] Leibniz afirma nel so Ensayu de Teodicea. Alrodiu de la bondá de Dios, la llibertá del home y l'orixe del mal (1710) que'l bien ye más abondosu nel mundu que'l mal, porque vivimos "nel meyor de los mundos posibles". David Hume, na so obra Diálogos sobre la relixón natural (1755), vuelve formular el problema nos términos nos que yá lo formuló'l griegu Epicuro: “¿Ye que Dios quier prevenir la maldá, pero nun ye capaz? Entós nun sería omnipotente. ¿Ye capaz, pero nun desea faelo? Entós sería malévolo. ¿Ye capaz y desea faelo? ¿D'ónde surde entós la maldá? ¿Ye que nun ye capaz nin desea faelo? ¿Entós por qué llamalo Dios?”. Rousseau afirmaba que "l'home ye bonu por naturaleza" y ye la sociedá la que lo malva; coles mesmes, "nun faer el bien yá ye un mal bien grande" y Edmund Burke que "por que trunfe el mal, basta con que los homes de bien nun faigan nada." En Kant, el ser humanu tendría una propensión escontra'l mal, a pesar de la so disposición orixinal pal bien. Friedrich Nietzsche nel so Más allá del bien y el mal (1886) afirma qu'hai que superar la moral xudeocristiana y los filósofos del futuru deben transmutar los sos valores creándose otros más propios y fundaos na voluntá de poder, el vitalismo dionisiaco, la imaxinación y la autoafirmación, negando una moral universal y por tanto un mal únicu pa tolos seres humanos. Hannah Arendt, en Eichmann en Xerusalén. Un estudiu sobre la lloria del mal (Barcelona: Lumen, 1999) retoma la cuestión del mal radical kantianu, politizándolo. Analiza'l mal cuando esti cinxir a grupos sociales o al propiu Estáu. Según l'autora, el mal nun ye una categoría ontolóxica, nun ye naturaleza nin metafísica. Ye políticu y históricu: ye producíu por seres humanos y manifiéstase solo cuando atopa espaciu institucional y estructural pa ello, por cuenta de una eleición política. A la trivialización de la violencia correspuende, pa Arendt, el vacíu del pensamientu onde la lloria del mal asítiase.^[9]

Definiciones de filósofos

Tomás d'Aquino: "Yá que tou ser, en cuanto tal, ye bonu, el mal, na midida na que esista, pertenez al nun ser."
Francisco Suárez: "[...] El mal nun puede ser daqué positivu que pola so naturaleza y en sí mesmu sía malu totalmente, el mal pol qu'una cosa denominar mala nun ye una cosa o forma positiva nin tampoco ye una mera negación, sinón que ye la privación de perfeición debida a la so ser."
Descartes: "[...] Según la filosofía, el mal nun ye nada real, sinón solo una privación."
Malebranche: "El mal puede tomase de tres maneres: como privación del bien, como dolor, o como la cosa que causa privación del bien o que produz dolor.
Leibniz: "El mal pue ser metafísicu, físicu y moral; el mal metafísicu consiste na simple imperfección, el mal físicu nel carecimientu, y el mal moral nel pecáu."
Sartre: "El mal ye'l otru nacíu del mieu que l'home honestu tien ante la so llibertá, ye una proyeición y una catarsis [...] el otru que'l ser, el otru que'l bien, el otru que sí mesmu."

El mal pa l'antropoloxía

L'antropólogu estauxunidense Ernest Becker, quien según el filósofu Sam Keen ye un pioneru nel desenvolvimientu d'un "Ciencia del Mal",^[10] afirma que "la dinámica del mal deber a la negación de la condición de criatures", esto ye, cuando la "armadura del calter" (desenvuelta pola persona pa reprimir el fechu de que se va a morrer) falla en crear una autoilusión proteutora, y l'individuu vese entós ante una impotencia qu'empieza por infundirle congoxa y, a lo último terror. Yá nun ye un ser humanu "normal", que la so neurosis provién de la "negación de la muerte" y ye amortiguada por un conxuntu de símbolos y conceutos capaces de faelo vivir una vida afecha. Non: agora él ta ensin máscara ante la vida. El mundu preséntase-y como un ambiente contrario, lo que-y obliga a intentar modificar pa esaniciar los accidentes, la inseguridá, que no fondero nun son más qu'aspeutos inherentes a la vida na Tierra. Pa Becker, al nun consiguise actualizar la tresferencia orixinal, esto ye, nun depositar la so necesidá de seguridá psíquica nun Ser trascendental, l'individuu empieza a negar la so condición de criatura y, poro, tamién la de los sos asemeyaos, que pueden entós ser esaniciaos nel procesu de faer el mundu un llugar más seguru, y de ende'l mal.

==El mal pa la política Enfrentáu a les utopíes polítiques de la renacencia, Maquiavelo presupon que la malinidá humana ye ineludible y nun puede ser erradicada: lo único que puede faese ye cultivar una virtù que dexe una coraxosa política del mal menor per mediu de la llamada razón d'Estáu. Queda, naturalmente, pa escándalu de los sieglos posteriores, si esto nun supón en realidá querer el mal o un abandonu de lo más formosu de la condición humana, el deséu de bien y d'utopía, como afirma'l filósofu alemán Peter Sloterdijk nel so influyente Crítica de la razón cínica (1983), pos Hannah Arendt escribió que "la debilidá del argumentu del mal menor foi siempres que los qu'escoyeron el mal menor escaecen bien rápido qu'escoyeron el mal".^[11] Pero aportunando nes idees relativistes del maquiavelismu, Hobbes afirma que: «Mientres los homes viven ensin ser controlaos por un poder común que los caltenga apavoriaos a toos, tán nesa condición de guerra, guerra de cada home contra cada home». Esto ye, que'l poder políticu coleutivu apavoria a los homes (keep them all in awe) y gracies a esa medrana reverencial», gracies al mieu, constitúyese un cuerpu políticu capaz de frenar por aciu dominiu y violencia (esto ye, por aciu el mal) la guerra y el caos continuu. L'enclín malváu de los homes fai de nuevu necesaria l'alianza del poder col mal mesmu pa producir los resultaos fayadices de la convivencia y la paz. Pal lliberalismu, el poder ye un mal, en concencia... y un mal necesariu, pero, por eso mesmu, si queremos esfrutar de la seguridá que produz frente a l'anarquía, tamién debemos controlalo y llindalo, yá que ensin esta contención nun ye útil, nun produz les sos funciones asignaes, que son la seguridá, la paz y la convivencia; el mal, pos, yá que nos ye necesariu, hai de ser domado (remanando frente a él los nuesos derechos), sometíu (al consentimientu de los obedientes), vueltu sensible a los nuesos intereses (por aciu la representación), despedazado (estremando los sos poderes), reguláu (sometiéndolo al imperiu de la llei). Pero'l fechu ye que, frente a les tiraníes qu'espresaben nel mundu antiguu les formes malvaes del estáu, les utopíes modernes que nieguen la complexidá del home amenorgándola a una definición llindada terminaron cuayando formes nueves y ensin precedentes d'estáu malinu denominaes totalitarismos: el nacionalismu, el nazismu o'l estalinismu y que según Hannah Arendt fundir nun mal banal basáu na ausencia de pensamientu, na incapacidá pa pensar o xulgar; pa ella la superficialidá, la falta de fondura, precisamente, la pasividá y la rutinización de la obediencia ye lo que dexa'l surdimientu del mal absolutu. L'holocaustu ye indesligable de la racionalidá teunolóxica, de la burocratización del pensar y l'actuar, de les xerarquíes sociales que dexen refugar el xuiciu por unu mesmu unviándose a lo que determinen les autoridaes establecíes. Para Zygmunt Bauman ye propiu de les "mentalidaes de xardineru", pa les cualos la imaxe del mundu ye una selva qu'hai de tresformase nun xardín por aciu el cambéu y la manipulación hasta «domarlo» y afaelo a les esixencies ideolóxiques de cuenta que sía de manera absoluta «lo que tien de ser».

El mal pa la relixón

Pa les relixones abrahamánicas (xudaísmu, cristianismu, islamismu) la concepción del mal deriva del dualismu col bien y de la rellación con un principiu llamáu Dios; amenorgar al conceutu de pecáu. Pal teólogu lliberal Walter Wink y la teoloxía de la lliberación, sicasí, el mal pue ser tamién estructural y una forma de violencia. El budismu cree más bien nel principiu del karma y que'l sufrimientu ye la consecuencia inevitable de ciños klesa que torguen la lliberación o nirvana, principalmente trés: la inorancia, l'iñerizu o roxura y la avidez o deséu (conocíes ente los budistes como los trés venenos). Porque'l conceutu de mal de la ética budista ye consecuencialista na naturaleza y nun se funda en deberes para con una divinidá. Otres vegaes apaez personificáu con diversos nomes: Satanás, Ahrimán, Mara...

Ver tamién

Referencies

↑ Luis Moreno Fernández, reseña de Salvador Giner, Socioloxía del mal (Madrid, El Tabayón, 2015) publicada en Reis. Revista Española d'Investigaciones Sociolóxiques Nº 154, Abril - Xunu 2016, páxs. 173-176: http://www.reis.cis.es/REIS/PDF/REIS_154_121459938147478.pdf
↑ Rafael del Águila, "De los males políticos", en Revista de Llibros, 1-XI-2001: http://www.revistadelibros.com/articulos/el-mal-y-la-politica
↑ François Bousquet, "Interpretaciones del mal nes relixones y les cultures", traducción del artículu "Versions du mal à travers religions et cultures", Revue d'éthique et de théologie morale 227 (2003) 9-30 publicada en Seleiciones de Teoloxía, vol. 43, http://www.seleicionesdeteologia.net/seleiciones/llib/vol43/172/172_bousquet.pdf
↑ Real Academia Española: "Diccionario de la lengua española - Ventena segunda edición" maldá como cualidá de malu.
↑ Real Academia Española: "Diccionario de la lengua española - Ventena segunda edición" mal.
↑ Cherniss, Harold (1954). The Sources of Evil According to Platu. American Philosophical Society. páxs. 23–30. ISBN 90-04-05235-6. JSTOR 3143666
↑ "Plotinus", en Stanford Encyclopedia of Philosophy, 30-VI-2003: https://platu.stanford.edu/entries/plotinus/
↑ Baruch Spinoza, Etica , parte IV "De la bondá humana o de la fuercia de los ciños"
↑ Carlos Alberto Navarro Fuentes, "De la condición humana a la lloria del mal. Hannah Arendt", en revista Reflexones Marxinales 33, (2016) http://reflexionesmarginales.com/3.0/category/33/33-2016-articulos/ Archiváu 2017-12-11 en Wayback Machine
↑ Ernest Becker, Escape from Evil Simon & Schuster, 1985
↑ Hannah Arendt, Responsabilité et jugement, 2003, p. 79: "Politiquement, la faiblesse de l'argument du moindre mal a toujours été que ceux qui choisissent -y moindre mal oublient très vite qu'ils ont choisi -y mal"

Enllaces esternos

Wikiquote tien frases célebres suyes o que faen referencia a Mal.

[1] Luis Moreno Fernández, reseña de Salvador Giner, Socioloxía del mal (Madrid, El Tabayón, 2015) publicada en Reis. Revista Española d'Investigaciones Sociolóxiques Nº 154, Abril - Xunu 2016, páxs. 173-176: http://www.reis.cis.es/REIS/PDF/REIS_154_121459938147478.pdf

[2] Rafael del Águila, "De los males políticos", en Revista de Llibros, 1-XI-2001: http://www.revistadelibros.com/articulos/el-mal-y-la-politica

[3] François Bousquet, "Interpretaciones del mal nes relixones y les cultures", traducción del artículu "Versions du mal à travers religions et cultures", Revue d'éthique et de théologie morale 227 (2003) 9-30 publicada en Seleiciones de Teoloxía, vol. 43, http://www.seleicionesdeteologia.net/seleiciones/llib/vol43/172/172_bousquet.pdf

[4] Real Academia Española: "Diccionario de la lengua española - Ventena segunda edición" maldá como cualidá de malu.

[5] Real Academia Española: "Diccionario de la lengua española - Ventena segunda edición" mal.

[6] Cherniss, Harold (1954). The Sources of Evil According to Platu. American Philosophical Society. páxs. 23–30. ISBN 90-04-05235-6. JSTOR 3143666

[7] "Plotinus", en Stanford Encyclopedia of Philosophy, 30-VI-2003: https://platu.stanford.edu/entries/plotinus/

[8] Baruch Spinoza, Etica , parte IV "De la bondá humana o de la fuercia de los ciños"

[9] Carlos Alberto Navarro Fuentes, "De la condición humana a la lloria del mal. Hannah Arendt", en revista Reflexones Marxinales 33, (2016) http://reflexionesmarginales.com/3.0/category/33/33-2016-articulos/ Archiváu 2017-12-11 en Wayback Machine

[10] Ernest Becker, Escape from Evil Simon & Schuster, 1985

[11] Hannah Arendt, Responsabilité et jugement, 2003, p. 79: "Politiquement, la faiblesse de l'argument du moindre mal a toujours été que ceux qui choisissent -y moindre mal oublient très vite qu'ils ont choisi -y mal"

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]

[7]

[8]

[9]

[10]

[11]