Mandragora autumnalis
La mandrágora[1] (Mandragora autumnalis) ye una especie de fanerógama perteneciente a la familia de les Solanacees, que foi usada estensamente n'Europa medicinalmente. Los sos raigaños fueron usaes mientres la historia en rituales máxicos, yá que los sos bifurcaciones tienen cierta paecencia a una figura humana; inclusive anguaño úsase en relixones neopaganas, como la Wicca.
Mandragora autumnalis mandrágora  | ||
|---|---|---|
 | ||
| Clasificación científica | ||
| Reinu: | Plantae | |
| División: | Magnoliophyta | |
| Clas: | Magnoliopsida | |
| Subclas: | Asteridae | |
| Orde: | Solanales | |
| Familia: | Solanyaceae | |
| Subfamilia: | Solanoideae | |
| Tribu: | Mandragoreae | |
| Xéneru: |
Mandragora L. 1735 | |
| Especie: | Mandragora autumnalis | |
| Consultes | ||
| Royal Botanic Gardens, Kew | Royal Botanic Gardens, Kew | |
| World Flora Online | World Flora online | |
| [editar datos en Wikidata] | ||
Descripción
editar
Los raigaños son grueses y davezu se ofuscan. El tarmu ye de color verde escuru; fueyes anches y con una superficie rugosa, y tienen el mesmu color del tarmu. Les flores salen del centru, y son de color blancu violáceo. La planta algama un altor d'unos 30 cm, y suel atopase en zones avesees y húmedes, onde nun da enforma'l sol. El frutu sale na seronda, tien color mariellu o naranxa, y aspeutu similar a una mazana. El so ingesta puede producir allucinaciones.
Esta planta crez en montes aveseos, a la sienda de ríos y regueros onde la lluz del sol nun enfusa. El so raigañu ye gruesa, llarga, xeneralmente estremada en dos o tres ramificaciones de color blancuciu que s'estienden pel suelu; les sos fueyes son d'un tonu verde escuru; les sos flores son blanques, llixeramente tiñíes de púrpura; el frutu ye paecíu a una mazana pequeña y exhala un golor fediento.
Alvertencia
editarLa mandrágora ye una planta altamente tóxica, pudiendo provocar la muerte d'aquél que la inxiriera. Como'l so pariente, la Mandragora officinarum, tien actividá al traviés de la piel, polo que ye pocu prudente manipoliar les fueyes, frutos y sobremanera raigaños. Puede provocar mareos, dificultá p'alendar y bradicardia símplemente al remanala. Como planta ornamental ye bellísima, pero tengamos en cuenta que si tenemos mascotes o neños que puedan llevá-yla a la boca, puede asoceder una catástrofe. Ye peligrosu cultivala y pocu aconseyable.
Lleendes
editar
Foi protagonista de munches lleendes y rituales. Los magos faíen con ella daqué similar a una figura humana, tallaben una figura nos sos raigaños primiendo'l raigañu a ciertu altor pa formar un supuestu pescuezu, y cortando toles bifurcaciones sacante cuatro, que seríen les estremidaes, y adorar como a dioses. Mientres la Edá Media yera utilizada poles bruxes para los sos distintos rituales y untaces.
Creíase que la planta tenía carauterístiques humanes porque los sos raigaños paecíen dos piernes. Hai histories que cunten qu'esta glayaba llamentándose cuando la arrincaben de la tierra, pudiendo alloriar a les persones; y por eso ensobiaben a un perru a la planta p'arrincala. Según creencies populares crecía so los patíbulos onde cayía'l semen dacuando eyaculáu polos aforcaos (mientres les postreres sopelexes enantes de la muerte o por ereición y eyaculación postmortem). Yera usada tantu en maxa negro como en maxa blanco, yá que ye venenosa y curatible coles mesmes, según l'usu;[2] y cuando xulgaron a Xuana d'Arcu acusar d'usar la planta porque pensaben qu'esi yera'l pecáu de qu'oyera voces. Dizse que favorez la libido. Los antiguos alemanes llamar Alraune.
La lleenda asegura que toes los raigaños de mandrágora tresformar n'hominos de verdá, como pequeños duendes, y que se dediquen a favorecer al dueñu de la planta. Nun asegura la lleenda que toes los raigaños de mandrágora tengan forma humana. Que la tienen dalgunes, sí. Y que éstes son les verdaderes plantes bruxes. L'afortunáu posesor d'un raigañu de mandrágora en forma d'homín sostién qu'esta planta, nel momentu d'arrincala glaya. Y que'l berru mata a quien intenta arrincala. Y que'l procedimientu p'arrincala y salvar la vida ye'l siguiente. Cávase fondu alredor del raigañu hasta ponela al descubiertu. Mientres nun s'intente arrincala nun hai peligru. Arréyase una cuerda al raigañu y l'otru estremu arreyar al pescuezu d'un perru. Llamar al perru dende cierta distancia. El perru quier allegar, tira de la planta y arrincar, glaya, y el perru muerre. Nun hai más remediu que sacrificar al perru. Pero vese que, dáu'l poder bruxo de la mandrágora, merez la pena sacrificar un perru.[3]
Cultura
editar
Nicolás Maquiavelo, autor de "El Príncipe", escribió una comedia titulada "La mandrágora" na qu'una untaza sacada del raigañu podía sanar la esterilidá. Tamién ye citada nes noveles de J. K. Rowling de Harry Potter al enseñase'l cultivu y los procuros que se deben tener con esta planta en clase de herboloxía nel colexu Hogwarts de maxa y dempués ye utilizada pa preparar un mestranzu capaz de curar a les persones que fueron petrificaes por conxuros máxicos y na película de Guillermo del Toro titulada El laberinto del fauno. Tamién se fala d'ella na serie de fantasía de televisión británica Merlin cuando la bruxa Morgause, hermanasca de Morgana, prepara un mestranzu con esta planta, mientres-y fala a Morgana sobre les carauterístiques de la mesma.
Na obra teatral de Samuel Becket "esperando a Godot". Foi'l nome qu'adoptó'l movimientu surrealista que formara'l poeta Braulio Arenas.
Na Biblia, Raquel la muyer de Jacob, pidió a Lea la otra esposa d'ésti les Mandrágores que'l fíu d'ésta recoyó nel campu. En cuenta de elles dexó a Lea'l derechu a pasar la nueche col so maríu Jacob.[4]
Yá que la Biblia diz que Raquel yera manera quiciabes pensara qu'esta planta ayudar a concebir.
Na serie d'anime Saint Seiya, mientres la Saga de Haes, unu de los espectros yera un caballeru de Mandrágora. Emplegóse en lliturxes bien distintes, siendo na actualidá caltenida polos siguidores de la Wicca como potenciadora de les sos visiones en rituales de invocación y aldovinación.
Nel cantar Moonchild de la banda de heavy metal Iron Maiden faise alusión al berru de la planta.
Composición química
editarContién alcaloides, tales como atropina y escopolamina. Usábase como anestésicu, una y bones estes sustancies amenorguen los impulsos nerviosos. En grandes dosis entrar en coma.
Mecanismu d'aición y formes d'empléu
editarSábese que la mandrágora alministrar en forma oral. Como contién principalmente atropina, portar de manera similar a la belladona: en dosis baxes bloquia los receptores de la acetilcolina ablayando los impulsos de les terminales nervioses; ente qu'en dosis elevaes, provoca una estimulación enantes de la depresión.
Usos terapéuticos
editarNa medicina antigua les fueyes de mandrágora fervíes en lleche aplicar a les úlceras; el raigañu frescu usábase como purgante; y macerada y entemecida con alcohol alministrábase oralmente pa producir suañu o analgesia en dolores reumáticos, ataques convulsivos ya inclusive de murria. En tiempos de Plinio emplegábase como anestésicu dándo-y al paciente un cachu de raigañu por que lu comiera enantes de realizar una operación. Usar pa quitar les llagañes y almorranes meyor conocíes como hemorroides.
Dosificación
editarNun esisten rexistros de dosificaciones exactes. Namái hai menciones nel sentíu de que'l so usu en pequeñes cantidaes yera seguru, ente qu'en dosis mayores provocaba delirios y llocura o muerte per intoxicación.
Cultivo
editarEl cultivu de la mandrágora de seronda nun ye complicáu en climes mediterráneos, onde puede caltenese al campu. Les granes recoyíes pel hibiernu o primavera granen nun porcentaxe bastante eleváu a la seronda siguiente, tres les primeres agües. Les plantes recién nacíes son sorprendentemente paecíes a les de tomate, pimientu o otres solanacees. La planta paez afaese a cierta variedá de sustratos, anque lo meyor son suelos arenosos que drenen bien, y con pH acedu o neutru. La crecedera de los raigaños ye abondo rápido, y a los seis-ocho meses el raigañu tien yá'l famosu aspeutu antropomorfu y llega a los trés cm d'anchu per seis o siete de llargu. Por eso, si les granes granar en pebidales o alvéolos pocu fondos, ye importante repicar les plántulas cuando tienen trés o cuatro fueyes a tiestos de siquier 20 cm de fondura, con un bon drenaxe al fondu (piedres, arena o grava). Si pasar a tiestos menos fondos, ye bien probable que les plantes váiganse lliteralmente al fondu y acaben intentando sacar los raigaños pelos furacos de drenaxe, lo que dempués complica'l tresplante y aumenta el riesgu de frayatu de los raigaños. El repicáu o tresplante pue faese en cualquier momentu del ciclu vexetativu, pero lo meyor ye faelo cuando les plantes pierden les fueyes a principiu de branu y entren en reposu hasta setiembre o ochobre. Mientres esti reposu branizu nun ye necesariu regar les plantes, pero mientres la dómina de crecedera son relativamente sensibles a la falta d'agua, y el sustratu nun tien d'ensugar se dafechu. El primer floriamientu puede tener llugar al añu (seronda-iviernu siguiente al de la guañada).
Plagues y enfermedaes
editarLa principal plaga son los cascoxos, que paecen inmunes a los alcaloides de les fueyes y pueden defoliar les plantes casi dafechu. La mosca blanca puede producir ataques non bien intensos, anque ye posible que pueda tresmitir virus qu'afecten negativamente al desenvolvimientu de les plantes, como'l del mosaicu del tabacu y otros propios de solanacees.
En pebidal ye conveniente usar dalgún fungicida para fungos de pebidal, como'l propamocarb, benomilo, tiram, etc. y tener curiáu col escesu de mugor.
Taxonomía
editarMandragora autumnalis describióse por Antonio Bertoloni y espublizóse en Elench. Pl. Hort. Bot. Bon. 6, nel añu 1820.[5]
Númberu de cromosomes de Mandragora autumnalis (Fam. Solanaceae) y táxones infraespecíficos: 2n=84.[6] 2n=96.[7]
Esta especie ye conocida nel dominiu llingüísticu asturlleonés col nome común mandrágora[1].
Ver tamién
editarReferencies
editar- ↑ 1,0 1,1 «Diccionariu de la Llingua Asturiana» (asturianu) (15 avientu 2000). Consultáu'l 1r abril 2024.
- ↑ páxs. 402-403, The History and Practice of Magic por Paul Christian. 1963
- ↑ lleenda-de-la-mandragora La lleenda de la mandrágora en Mitoloxía y Lleendes. Lleendes y mitos de flores y plantes. Consultáu'l 20 de payares de 2012.
- ↑ Genesis
- ↑ Mandragora autumnalis en Trópicos
- ↑ Los cromosomes de la Mandragora autumnalis L. Izquierdo Tamayo, A. & M. Durán Grande (1967) Bol. Real Soc. Esp. Hist. Nat., Secc. Biol. 65: 447-453
- ↑ Mandragora autumnalis Bertol. Númberos cromosómicos pa la flora española, 373-381. Fernández, I., M. J. Díez & J. Pastor (1985) Lagascalia 13(2): 299-302
- ↑ Mandragora autumnalis en PlantList
Enllaces esternos
editar
Wikimedia Commons acueye conteníu multimedia sobre Mandragora.- Ye obligatoriu indicar l'idioma de Wikisource.
- Dellos datos extra (enllaz rotu disponible n'Internet Archive; ver l'historial y la última versión).
| Wikispecies tien un artículu sobre Mandragora autumnalis. |
Datos: Q10871922- Multimedia: Mandragora
Especies: Mandragora autumnalis
