Muséu

institución que conserva y espón obres y oxetos d'importancia cultural, histórica, científica o artística

Un muséu (del llatín musēum y esti de la mesma del griegu Μουσείον) ye una institución pública o privada, permanente, con o ensin fines d'arriquecimientu, al serviciu de la sociedá y el so desenvolvimientu, y abierta al públicu, qu'adquier, caltién, investiga, comunica, espón o exhibe, con propósitos d'estudiu y educación, coleiciones d'arte, científiques, ente otros, siempres con un valor cultural, según el Conseyu Internacional de Museos (ICOM).[2] La ciencia que los estudia denominar museoloxía, la téunica de la so xestión museografía y l'alministración de los mesmos, museonomía.

El Louvre (París), el muséu más visitáu del mundu mientres 2009.[1]
Isla de los Museos (Berlín). Patrimoniu de la Humanidá.
Museos Vaticanos na Ciudá del Vaticanu - Roma.

Los museos exhiben coleiciones, esto ye, conxuntos d'oxetos ya información que reflexen dalgún aspeutu de la esistencia humana o la so redolada. Esti tipu de coleiciones, casi siempres pervalibles, esisten dende l'Antigüedá: Nos templos guardaben oxetos de cultu o ufriendes que de xemes en cuando s'exhibíen al públicu por que pudiera contemplalos y almiralos. Lo mesmo asocedía colos oxetos pervalibles y obres d'arte que coleicionaben delles persones de l'aristocracia en Grecia y en Roma; tener espuestos nes sos cases, nos sos xardinos y enseñar con arguyu a los amigos y visitantes. Ye nel Renacimientu cuando se da'l nome de "muséu" tal que lo entendemos güei a los edificios espresamente dedicaos el caltenimientu y esposición de les sos coleiciones permanentes. Per otra parte tán les galeríes d'arte, onde s'amuesen pintures y escultures, n'exhibiciones temporales, ensin que necesariamente tengan coleiciones permanentes. El so nome deriva de les galeríes (de los palacios y castiellos), que yeren los espaciosos antepares de forma allargada, con munches ventanes o abiertos y sosteníos por columnes o pilastres, destinaos a los momentos de descansu y a la exhibición d'oxetos d'adornu, munches vegaes obres d'arte.

Un muséu na actualidá ye un establecimientu complexu que rique múltiples curiaos. Suel tar dotáu d'una amplia plantía de trabayadores de les más diversos oficios. Xeneralmente cunten con un direutor y unu o dellos conservadores, amás de restauradores, personal d'investigación, becarios, analistes, alministradores, conserxes, personal de seguridá, ente otros. Los espertos afirmen que'l verdaderu oxetivu de los museos tien de ser la divulgación de la cultura, la investigación, les publicaciones al respeutu y les actividaes educatives. Nos últimos años surdió la idea de les esposiciones itinerantes nes que museos de distintes ciudaes apurren dalgunes de les sos obres por que puedan trate toes aconceyaes nun mesmu llugar.

Anguaño esisten una gran variedá de museos: museos d'arte, museos históricos, museo de cera, museos de ciencies y téunica, museos d'historia natural, museos dedicaos a personalidaes y museos arqueolóxicos, por nomar solo dalgunos.

En 1977 la ONX declaró'l 18 de mayu como Día Internacional de los Museos.

Muséu del Prado (Madrid).
Muséu Exipciu (El Cairu).
Muséu Marítimu de Szczecin, Polonia.

Historia

editar
 
Galería Uffizi (Florencia).
 
Muséu Nacional d'Antropoloxía (Méxicu).

Nel so orixe, un muséu yera un templu de muses, un llugar sagráu qu'elles frecuentaben, y nun hai qu'escaecer que, nel so orixe, les muses yeren les dioses de la memoria. Más tarde, n'Alexandría mientres la dómina de la dinastía Ptolemaica, Ptolomeo I,[3] llevantó un muséu dedicáu al desenvolvimientu de toles ciencies y sirvía amás pa les conxustes de los lliteratos y sabios que vivíen ellí, sol patrociniu del Estáu. Naquel muséu foise formando adulces una importante biblioteca: la Biblioteca d'Alexandría.

Los escritores llatinos señalen la esistencia d'un significáu adicional de "muséu". Tou paez indicar qu'asina llamaben na antigüedá romana a unos covarones con unes carauterístiques especiales, y que, asitiaes dientro de les villes, los sos propietarios utilizar pa retirase a meditar.

Les primeres coleiciones del arte atopar nos peristilos de los templos antiguos. Delfos, la ciudá de los oráculos, gloriar de tener una ayalga d'esta especie partíu en tantes sales como diversos pueblos había: el templu de Juno en Samos y l'Acrópolis d'Atenes taben llenos d'obres maestres del arte. Los socesores d'Alexandru Magnu esforciar n'axuntar escultures de toes clases. Con elles faíen más fachendoses les sos marches de trunfu y amás emplegar nel embellecimiento de les sos capitales: l'arte, nestes ocasiones, daba vida y movimientu al cuadru.[4]

Roma siguió esti exemplu. Les imáxenes de los dioses de los pueblos vencíos formaron parte del cortexu del vencedor y vinieron nel mesmu llugar que los prisioneros. Ente los emperadores romanos, Nerón fixo venir de Delfos 500 estatues p'afatar el so palaciu imperial y aumentar el luxu y la pómpara del mesmu. Tou esto, sicasí, nun formaba entá lo que llamamos güei un muséu. Los edificios públicos y los palacios taben afataos con muncho gustu. L'arte entemecíase ellí cola naturaleza viva.

De primeres del sieglu XV, Roma solo tenía cinco estatues antigües de mármol y una de bronce. Bien llueu s'abrir en Florencia una nueva era pa les artes. Nel sieglu de los Médici dio-yos un impulsu poderosu. Cosme I de Médici dedicar a axuntar antigüedaes y echó asina los cimientos del célebre muséu de Florencia.[5] Depués, otros príncipes apostáronse la gloria de conquistar un nome protexéndoles. Un Médici foi tamién, a saber el papa Lleón X, que la so villa sobre'l monte Pincio foi'l puntu central en que se depositaron eses obres maestres que s'atopaben.[4]

Delles families nobles de Roma y d'Italia participaron d'esti enclín: entamar con delles escavaciones y siguiéronse con esfotu. Estes coleiciones empezaron a formase coles mesmes que les de medayes. La familia d'Este foi la primera que formó un gabinete de piedres grabaes: les inscripciones que nelles se lleíen bazcuyaron hasta'l más altu puntu l'interés y l'interés. La civilización qu'entós renacía precisaba pa enllazase cola civilización antigua y folgar asina sobre una base de toles máximes que l'antigüedá había dexáu escrites. El gustu poles medayes y les piedres grabaes traxo bien llueu en pos de sí'l de les estatues: estes, sicasí, permanecieron llargu tiempu onde podíen sirvir d'adornu nes biblioteques, nos salones de los palacios de los príncipes y gustaba entá'l veles en paraxes abiertes. So esti puntu de vista, la disposición de les antigüedaes na ciudá borgesa yera almirable: desgraciadamente, cuando volvieron a Italia les preciosidaes que se-y arrincaren, nun pudo reclamar los sos réfugos, porque Francia mercar.[4]

El Muséu Ashmolean d'Arte y Arqueoloxía, asitiáu en Oxford, abrió les sos puertes en 1683, cuando la universidá de dicha ciudá decidió amosar al públicu la coleición que Elias Ashmole mandára-y cuatro años antes. L'edificiu destináu a agospiala, convirtióse asina nel primer llugar d'esposición abiertu al públicu de forma permanente.[6] Mientres el siguiente sieglu fueron inauguraos el Muséu Británicu en Londres y el Louvre en París.[6]

Depués de la Primer Guerra Mundial (1918) surdió la Oficina Internacional de Museos, la cuál estructuró los criterios muséu gráficos que los sos programes y soluciones téuniques son vixentes anguaño. En 1945 surde'l Conseyu Internacional de Museos (ICOM, poles sos sigles n'inglés) y en 1948 apaez la publicación periódica Museum por aciu la cual espublícense hasta anguaño les actividaes de los museos nel mundu.

Tipoloxía

editar
 
Muséu Metropolitanu d'Arte (Nueva York).
 
Muséu Soumaya, Ciudá de Méxicu
 
Muséu d'Historia Natural (Londres)
 
Muséu Arqueolóxicu Nacional (Atenes).
 
Muséu Memorial de la Paz (Hiroshima).
 
Muséu Históricu Nacional (Buenos Aires).
 
Muséu de Teunoloxía (São Paulo).

La clasificación de los museos ye útil pa fines organizativos y estadísticos. Con cuenta de establecer a qué tipu pertenez cada muséu atender a los siguientes criterios: titularidá, ámbitu xeográficu de cobertoria de les coleiciones y conteníu temático de les coleiciones.

El Conseyu Internacional de Museos (ICOM) estableció una tipoloxía según el conteníu temático de les coleiciones en siete categoríes:

Museos d'arte

editar

Una galería d'arte o muséu d'arte ye un espaciu pa la exhibición y promoción del arte, especialmente del arte visual, y principalmente pintura y escultura, de forma similar a un muséu (pinacoteca, gliptoteca, etc.)

El conceutu tamién s'usa pa designar l'establecimientu que, amás d'exhibir y promocionar obres d'arte, dedicar a la so venta, siendo entós polo xeneral un espaciu más amenorgáu (equivalente a cualesquier otru llocal comercial) y llindando el periodu d'exhibición a un tiempu determináu, pasáu'l cual desmóntase la "esposición" y móntase una nueva. L'oficiu y téunica de la so xestión denominar galerismo.

Nesta categoría ye posible carauterizar a los Museos de Reproducciones plástiques, nos cualos les obres exhibíes son retruques de trabayos orixinales, realizaes cola cuenta de llograr un acercamientu ente les persones y les obres, per mediu d'una reproducción de la mesma.

Museos d'historia natural

editar

Los museos d'historia natural y ciencies naturales suelen exhibir los trabayos del mundu natural. L'enfoque ta na naturaleza y la cultura. Les esposiciones puede educar al públicu alrodiu de la paleontoloxía, la historia antigua y l'antropoloxía. La evolución biolóxica, les cuestiones ambientales y la biodiversidá son les principales árees en museos de ciencies naturales.

Los museos d'historia natural más famosos del mundu, como los de Londres, Berlín, París, Madrid, Viena, Washington, Nueva York, Toronto, Méxicu, Buenos Aires, Santiago y Rio de Janeiro, son centros d'estudiu ya investigación que contribuyeron poderosa y conducentemente al desenvolvimientu de la ciencia lo mesmo que de la creación de llugares importantes d'intelectuales qu'asitiaron nun altu rendimientu estos institutos científicos.

Museos arqueolóxicos

editar

Los museos arqueolóxicos son instituciones qu'investiguen, caltienen, esponen ya informen avera del patrimoniu arqueolóxicu, entendíu ésti como aquelles muertes productu de l'actividá humana y aquellos restos orgánicos ya inorgánicos que, por aciu los métodos y téuniques propios de l'arqueoloxía y otres ciencies allegaes, dexen reconstruyir y dar a conocer los oríxenes y les trayectories socioculturales pasaes y garanticen el so caltenimientu y restauración.

Ente les sos actividaes atópense realizar investigaciones arqueolóxiques, según a caltener, sistematizar, analizar, entender, esponer y esplicar los oxetos arqueolóxicos que constitúin parte importante del patrimoniu cultural del pasáu.[7]

Museos monográficos

editar

La gran mayoría son de titularidá rexonal y esplotaos a escala local, anque tamién apaecen museos de titularidá estatal con xestión rexonal. El so cometíu ye sopelexar y estudiar aquellos fechos sociu-culturales más relevantes, d'un pasáu más o menos remotu, y que fueron de singularidá nel aportar históricu d'una rexón o comunidá.

Por regla xeneral suelen tratase de coleiciones sobre aspeutos bien concretos, y onde la donación de muertes toma bona parte dacuando. De dalguna forma tratar de rescatar y rexistrar aspeutos culturales, les actividaes cotidianes o fechos d'una rexón pa remarcalos por aciu la divulgación nestos centros. Museos etnográficos, centros d'interpretación, etc.[ensin referencies]

Museos históricos

editar

Los Museos Históricos o d'Historia son toos aquellos que que les sos coleiciones fueron concebíes y presentaes dientro d'una perspeutiva histórica. Dalgunos cubren aspeutos especializaos como los relativos a una llocalidá determinada, ente qu'otros son más xenerales. Estos museos contienen una variedá d'oxetos, incluyíos los documentos, artefautos de too tipu, arte, oxetos arqueolóxicos. Los museos d'antigüedaes tán más especializaos nos afayos arqueolóxicos.

Según la UNESCO, «nesta categoría tán entendíos los museos, les viviendes y los monumentos históricos de los museos al campu que remembren o ilustren ciertos acontecimientos de la historia nacional».

Un tipu común de muséu d'historia ye una casa histórica. Una casa histórica pue ser un edificiu d'especial interés arquiteutónicu, llugar de nacencia o casa d'una persona famosa, o a cencielles un edificiu con un allugamientu privilexáu como la Casa de la Historia Europea alcontrada nel barriu européu de Bruxeles.

Los sitios históricos tamién pueden convertise en museossobremanera los que marquen los delitos públicos, como S-21 o la isla de Robben. Otru tipu de muséu d'historia ye'l muséu viviente. Un muséu vivu onde la xente puede recrear un periodu de tiempu, incluyíos los edificios, la ropa y l'idioma. Ye similar a la recreación histórica.

Museos de ciencia y téunica

editar

Los museos de ciencia y los centros teunolóxicos xiren en redol a los llogros científicos y la so historia. Dellos museos pueden tener esposiciones sobre temes tales como la informática, l'aviación, los ferrocarriles, la física, l'astronomía o'l reinu animal.

Los museos de cienciessobremanera, puede consistir en planetarios, o un teatru polo xeneral en redol a una cúpula. Estos museos pueden tener sales IMAX, que dexen la visualización en 3-D o calidá cimera d'imaxe.

Los museos virtuales, son polo xeneral los sitios web pertenecientes a los museos reales y que contién galeríes de semeyes d'elementos atopaos nos museos reales. Esta nueva presentación ye bien útil pa persones que viven lloñe que deseyen ver el conteníu d'estos museos.

Museos de l'agricultura y de los productos del suelu

editar
 
Muséu del Hermitage (San Petersburgu).

Funcionamientu

editar
 
Muséu Guggenheim (Nueva York).

Accesibilidá

editar
 
Muséu de Hanói (Vietnam).

Los museos alluguen, caltienen y esponen conteníos de valor cultural, históricu, científicu, pero non toles persones pueden aportar a ellos. Con frecuencia presenten barreres arquiteutóniques que torguen que les persones con movilidá amenorgada puedan aportar. Estes barreres xustifíquense equivocadamente col valor patrimonial del edificiu o caltenimientu del aspeutu orixinal. Coles mesmes, nel so interior esisten barreres físiques y de comunicación que torguen a les persones con discapacidá aportar a les obres espuestes.

Por que un muséu o galería d'arte sía accesible, tien de presentar les zones de circulación estremaes de les d'esposición por aciu la combinación de distintes testures y colores nel pavimentu. Nes distintes dependencies, tienen d'amosase planos esquemáticos n'alturrelieve, sistema braille y bon contraste visual, pa facilitar la reconocencia de los espacios y la so distribución. Tienen De instalar bucles magnéticos qu'ameyoren la señal auditiva pa les persones hipoacúsicas o con implante coclear. Los museos y sales d'esposiciones tienen de dexar l'accesibilidá física a les coleiciones facilitando inclusive'l tactu cuando sía posible ensin estropiar los orixinales o realizando maquetes que dexen identificar el conteníu.

Los museos tienen de disponer de audioguías afeches pa persones ciegues y deficientes visuales. Esti sistema consiste nun reproductor dixital, con tecláu afechu pa poder escoyer les distintes opciones y sistema d'auriculares pa dexar tener les manes llibres y poder tocar les pieces accesibles. Nesti dispositivu va tar grabada la información necesaria pa movese pol percorríu y les audiodescripciones de les pieces escoyíes. Pa cubrir les necesidaes de les persones sordes, esiste un reproductor similar llamáu signoguía, nel que la información de les obres del muséu, ye amosada por aciu videos en llingua de signos y subtitulaos. Nos museos o sales d'esposiciones onde la esplicación de la coleición realízala un guía, este tendrá de tener conocencies de llingua de signos o cuntar con un Intérprete de L.S.E.

Seguridá

editar
 
Muséu d'Arte (São Paulo).

Los museos actuales cunten con delles midíes de seguridá pa protexer los sos conteníos (en función del so presupuestu):

  • Circuitu zarráu de televisión: cámares de seguridá que graben constantemente les sales del muséu.
  • Vitrines: protexen cuadros y escultures del esterior, amás de calteneles a una temperatura constante.
  • Infrarroxos pasivos: capten fontes d'emisión de calor, por casu, el cuerpu humanu.
  • Detectores volumétricos: rexistren dende la presencia d'intrusos hasta los cambeos de temperatura.
  • Cortines de rayo láser: fexes de lluz constante que protexen lo exhibío.
  • Campos magnéticos: detecten cuando daqué travesar.
  • Detectores de pesu: protexen detectando les variaciones del pesu de lo qu'hai sobre ellos, activando l'alarma.
  • Detectores de fumu y demás artefautos pa prevenir quemes.
  • Perros entrenaos pa detectar bombes.

Mires de futuru

editar
 
Muséu Real d'Ontario (Toronto).

Na actualidá, pa cualesquier arquiteutu, la construcción de museos convirtióse si non nuna prioridá, sí nuna meta profesional. Per otru llau, a nivel políticu, nos países occidentales son unu de los principales referentes culturales, enclín qu'empezó nes últimes décades del sieglu pasáu y que mueve a miles de turistes tolos años. Sicasí, esta nueva situación nun ta exenta d'una serie de problemes que vamos tratar d'analizar y qu'empezaron a plantegase nel sieglu XX:

  1. Los museos, frutu d'una nueva presión social, pasaron de ser meros depósitos, contenedores d'unes ayalgues dignes de devoción, a esixi-y -yos una dinámica viva, cambiante, renovadora. Nun valen yá esposiciones que permanecen inmutables nel tiempu sinón que la sociedá demanda novedaes, tanto espositives como no tocante al conteníu d'estes. Ello provocó que dexen de ser lo estáticos que fueron antaño.
  2. Otru aspeutu fundamental que na actualidá fueron incorporando los museos ye'l so valor didácticu, la proyeición educativa que s'esprende de la so visita. Munchos son los departamentos y gabinetes de didáctica apaecíos coles mires d'espublizar el conteníu de les coleiciones. La publicación de testos didácticos, la incorporación de nuevos y meyor preparaos educadores, la organización dende'l muséu de seminarios, cursos, congresos... ye un reflexu de too ello. «Recomponiendo'l filo que traviesa tola historia moderna de los museos, damos cuenta de que tanto güei como nos sieglos XIX y XX, lo que xustifica n'última instancia la institución de los museos ye'l so compromisu permanente cola educación. La educación ye consubstancial a la institución llamada muséu». (BALLART, J., 2007: 215-216).
  3. Imprescindible ye tamién la dimensión científica que d'él s'esprende. Les investigaciones que nellos se realicen traducir n'ensame de publicaciones de calter científicu, en revistes periódiques, monografíes, etc.
  4. Per otru llau, frutu d'esa presión social, la participación de los visitantes ye cada vez mayor. Les nueves teunoloxíes,[8] especialmente les audiovisuales, tán cobrando una importancia hasta apocayá inesistente como mediu d'espardimientu y conocencia. Y un papel crucial nesti sentíu son les páxines web de los distintos museos, cada vez más completes, con mayor númberu d'aplicaciones y con un curiosu especial al ser accesibles dende cualquier llugar con conexón a internet. Curiosu que per otra parte nun va suplir enxamás l'asistencia en persona a una bona coleición museográfica.
  5. «Un muséu llenu de visitantes ye un muséu que gocia de bona salú.» S. Dillon Ripley. Enforma se faló del valor educativu, de caltenimientu y preservación del patrimoniu, de les funciones de documentación y rexistru y el calter divulgativu de los museos, pero poques referencies espresen l'enorme impautu que sobre les economíes tienen estes empreses culturales. Nel so llibru, Estratexes y márketing de museos, l'autor Philip Kotler analiza, ente otros aspeutos, cómo los museos convirtiéronse en potentes industries capaces de xenerar una ingente cantidá de dineru pa les economíes locales, en forma de pernoctaciones d'hoteles de la zona, restauración, tresporte, etc. Por citar un pervalible exemplu, la esposición sobre Cézanne entamada pol Philadelphia Museum of Art en 1996 rexuntó a 550 000 visitantes mientres un periodu de tres selmanes, lo que xeneró 10 000 pernoctaciones nos hoteles y unos ingresos adicionales de 86,5 millones d'euros pa la ciudá.[9] Con éses a les tradicionales funciones que se-y atribúin a los museos, cabría añader otru papel de gran caláu estratéxicu, dende'l puntu de vista económicu pa una ciudá. Que naide se riesgue les vestidures, pero lo cierto ye que va haber que tar bien sollerte a esa capacidá asumida como motor d'impulsu y desenvolvimientu de les economíes locales. Ensin dulda, los museos convirtiéronse en potentes centros de gran curiosu turísticu y nunca enantes llograren captar tantes audiencies. L'alderique plantegáu va ser el de si'l nuevu rol puede desenfocar a les instituciones respeuto de la so misión y el so discursu.

Muséu como mediu de comunicación

editar
 
Historiadora del arte esplicando'l conteníu y significáu d'una muestra de pintures a estudiantes de primaria.

El muséu ye unu de los axentes d'espardimientu direutu y tien de ser tomada en cuenta pola so importancia col contautu y la presencia física d'éstos col públicu, yá que se rellacionen al traviés de les esposiciones, los departamentos en promoción cultural, los servicios educativos y les rellaciones públiques; amás nun pueden escaecer la variedá de públicos que les visita, los sos intereses y capacidaes de receición, por eso al traviés d'encuestes, entevistes y siguimientu de trayeutoria, evalúense les esposiciones de los museos, pretendiendo poder ameyorar y dar respuesta a les moliciones de los visitantes.[10]

El muséu ye un mediu de comunicación que pon en conocimiento información al receptor, que nesti casu ye'l visitante, o meyor dichu los visitantes, coles sos diferencies, tantu de formación académica como d'intereses.

Diz Rendón García, nel Universum. Muséu como mediu de comunicación' que'l muséu dexó de tener como únicu oxetivu al ser una institución que caltién los oxetos, que los estudia y exhibe por que la xente ver, pa demostrar que ye un mediu de comunicación, que confronta los códigos de cada persona, los sos valores y produz un cambéu sobre les bases de los sistemes de valor propiu y ayenu, les coleiciones por casu, de les conocencies humanes, yá sían artísticos, históricos, científicos y téunicos, sinón que tamién ye un mediu de comunicación que nos tresmite esta conocencia, siendo parte de la educación non formal y que busca contribuyir al desenvolvimientu de la sociedá.

Ye importante tener en cuenta que nos museos llevar a cabu'l procesu de comunicación, onde'l muséu ye la fonte, l'emisor ye'l curador col artista, la esposición ye la canal y el mensaxe ye la obra o l'oxetu espuestu y el receptor ye'l visitante, quien retroalimenta coles sos conocencies, les sos opiniones, les sos participaciones y hasta l'espardimientu d'estos museos.


 
El Muséu Nacional de Medicina del Ecuador, en Quito, foi fundáu pol Dr. Eduardo Estrella'l 5 de marzu de 1983.

Ver tamién

editar

Referencies

editar
  1. EFE. «El Louvre foi'l muséu más visitáu en 2009 y el Prado, el novenu». El País. Consultáu'l 28 d'abril de 2010.
  2. «Definiciones de museos». Universidá de Castiella-La Mancha. Consultáu'l 9 de mayu de 2009.
  3. Ana MªVázquez Hoys. «LA DINASTÍA PTOLEMAICA». Universidá Nacional d'Educación a Distancia. Consultáu'l 9 de mayu de 2009.
  4. 4,0 4,1 4,2 Enciclopedia moderna: diccionariu universal. Francisco de P. Mellado. 1851
  5. «Galería de los Uffizi». ArteHistoria. Xunta de Castiella y Lleón. Archiváu dende l'orixinal, el 30 de payares de 2015. Consultáu'l 9 de mayu de 2009.
  6. 6,0 6,1 «muséu-publico-mas-antiguu ¿Cuál ye'l muséu públicu más antiguu?». Bien Interesante. Consultáu'l 9 de mayu de 2009.
  7. Fatás, Guillermo y Borrás, Gonzalo M. (2003): Diccionariu de términos d'Arte y elementos d'Arqueoloxía, Heráldica y Numismática, Alianza Editorial, Madrid.
  8. «El futuru de los museos ta nes redes sociales». Público. Consultáu'l 24 de febreru de 2011.
  9. Kotler, Philip: Estratexes de márketing de museos, Ariel, Barcelona, 2008.
  10. Rendón García,, Magda Lillalí Universum. El muséu como mediu de comunicación. Tesis UNAM, páx. 215. Consultáu'l 17 de payares de 2016.

Bibliografía

editar
  • Dictionnaire des Antiquités Romaines et Grecques. Librairie de Firmin-Didot et Compagnie. París, 1883.
  • BALLART HERNÁNDEZ, J. (2007): Manual de museos. Ed. Síntesis, Madrid.
  • CARLOS RICU, J. (2003): La difícil sobrevivencia de los museos. Ed. Trea, Xixón.
  • PAGEL, J. (2015) El muséu y los derechos d'autor n'Europa: una encuesta y unos encamientos. Revista ph, nᵘ 88, 2015, páxs. 36-40
  • PÉREZ SÁNCHEZ, A. Y. (2001): "Los grandes museos ante'l sieglu XXI". En, Tusell, J. (coord.): Los museos y el caltenimientu del Patrimoniu: Alcuentros sobre Patrimoniu. Fundación BBVA. 19-30.

Enllaces esternos

editar