Wikipedia

Paavo Nurmi

Paavo Johannes Nurmi (13 de xunu de 1897, Turku – 2 d'ochobre de 1973, Ḥélsinki)} foi un atleta finlandés especialista nes pruebes de media y llarga distancia. Conocíu como'l «Finlandés volador», apoderó nes pruebes atlétiques d'entamos del sieglu XX. Nurmi estableció 22 plusmarcas mundiales oficiales en distancies que van de los 1500 metros a los 20 quilómetros y ganó un total de nueve medayes d'oru y trés de plata nos 12 eventos olímpicos nos que participó. Nel so meyor momentu, Nurmi defendió exitosamente el títulu nes pruebes de 800 metros d'equí p'arriba mientres 121 carreres. Nos sos 14 años de carrera, caltúvose invictu nos eventos de campu travieso y nos 10 000 metros.

Paavo Nurmi
Vida
Nacimientu Turku, 13 de xunu de 1897[1]
Nacionalidá Bandera de Finlandia Finlandia [2]
Residencia Turku
Muerte Ḥélsinki[3], 2 d'ochobre de 1973[1] (76 años)
Sepultura Cementerio de Turku (es) Traducir
Estudios
Llingües falaes finlandés
suecu
llatín
Oficiu
Oficiu corredor de fondu, corredor de maratón, atleta
Trayeutoria
Años Equipu Competiciones
1914-1934 Turun Urheiluliitto
Pesu 65 kg
Altor 174 cm
Premios
Seudónimu El Finlandès volador
IMDb nm0638196
Cambiar los datos en Wikidata

Perteneciente a una familia trabayadora, Nurmi abandonó la escuela a los 12 años pa sofitar a la so madre. En 1912, inspiráu poles fazañes olímpiques de Hannes Kolehmainen, empezó a desenvolver un estrictu programa d'entrenamientu. Nurmi espolletó mientres el so serviciu militar, onde estableció plusmarcas nacionales nel camín al so debú internacional nos Xuegos Olímpicos d'Amberes 1920. Depués de ganar medaya de plata nos 5000 metros, venció nos 10 000 metros y nes pruebes de campu travieso. Tres años dempués, Nurmi convertir nel primer y únicu corredor en caltener la plusmarca mundial na milla, los 5000 metros y los 10 000 metros coles mesmes. Estableció nueves plusmarcas olímpiques nos 1500 y 5000 metros con solo una hora de descansu ente dambes carreres y, en París 1924, llogró les medayes d'oru en dambes distancies. Aparentemente incólume ante la fola de calor de París, Nurmi ganó toles sos carreres y tornó a casa con cinco medayes d'oru, anque resentíu, yá que los oficiales finlandeses torgar participar nos 10 000 metros.

Lluchando contra mancadures y problemes de motivación tres la so refecha xira polos Estaos Xuníos en 1925, Paavo vio a los sos rivales Ville Ritola y Edvin Wide convertise en desafíos cada vegada más serios. Nos Xuegos Olímpicos d'Ámsterdam 1928, Nurmi recapturó el títulu nos 10 000 metros, sicasí, foi vencíu nos 5000 y nos 3000 metros con torgues. Entós dirixó la so atención a les llargues distancies, venciendo les plusmarcas mundiales n'eventos como la hora y el maratón de les 25 milles. Anque buscó acabar la so carrera col oru nel maratón, tal como fixera'l so ídolu Kolehmainen, nun controversial casu qu'enterrió les rellaciones ente Finlandia y Suecia y que desamarró una serie de problemes cola Asociación Internacional de Federaciones d'Atletismu —IAAF—, Nurmi foi suspendíu poco primero de los Xuegos Olímpicos de Los Angeles 1932. Dos díes enantes de la ceremonia d'apertura, un conseyu de la IAAF torgó-y participar. En 1934, la so suspensión fíxose definitiva y, finalmente, optó por retirar se.

Darréu, Paavo entrenó corredores finlandeses, recaldó fondos pal so país mientres la Guerra d'Iviernu y trabayó como mercero, contratista ya inversor, llogrando una de les fortunes más grandes del so país. En 1952, encendió'l pebeteru olímpicu de los Xuegos Olímpicos de Ḥélsinki. La so velocidá y torna personalidá ganáron-y llamatos como «finlandesa pantasma», ente que los sos llogros, métodos d'entrenamientu y estilu pa correr influyeron a xeneraciones de corredores de fondu y mediofondo. Nurmi, quien raramente corría ensin un cronómetru na so mano, ye acreditáu como introductor de la téunica del reblagu regular. Finó'l 2 d'ochobre de 1973 a los 76 años d'edá.

Infancia

editar
 
Nurmi y la so familia en 1924.

Paavo Nurmi nació'l 13 de xunu de 1897 en Turku, Finlandia, fíu de Johan Fredrik Nurmi y Matilda Vilhelmina Laine.[8] Los sos hermanos, Siiri, Saara, Martti y Lahja, nacieron en 1898, 1902, 1905 y 1908, respeutivamente.[9] En 1903, la familia Nurmi treslladóse de Raunistula a un departamentu de 40 m² allugáu nel centru de Turku, onde Paavo vivió hasta 1932.[9] El mozu Nurmi y los sos amigos percorríen seis quilómetros —n'ocasiones dos vegaes al día— d'ida y vuelta pa prauticar natación en Ruissalo.[10] A los 11 años, Nurmi corrió los 1500 metros en 5:02 minutos.[11] En 1909, el so hermanu Lahja finó[9] y un añu dempués el so padre, víctima de hemoptisis.[8] La familia travesó serios problemes financieros, llegando inclusive a rentar el so cocina a otra familia y a vivir en tan solo un cuartu.[11] Tamién, Nurmi viose obligáu a abandonar la escuela y trabayar como mandaderu nuna panadería.[9] A pesar de que dexó de correr viviegamente,[11] caltener en forma emburriando carretes pesaes nes serrapatoses fasteres de Turku.[8]

A los 15 años, Nurmi alicó'l so interés nel atletismu depués d'inspirase nes actuaciones de Hannes Kolehmainen,[12] quien ganó tres oros y una plata nos Xuegos Olímpicos d'Estocolmu 1912.[13] Dellos díes dempués, Paavo mercó'l so primer par de tenis.[10] Entrenó principalmente campu travieso pel branu y esquí de fondu pel hibiernu.[11] En 1914, ingresó al club deportivu Turun Urheiluliitto y ganó la so primer carrera nos 3000 metros.[8] Al cabu de dos años, corrixó'l so programa d'entrenamientu pa incluyir caminada, sprint y calistenia.[11] Coles mesmes siguía aproviendo a la so familia per mediu del so nuevu trabayu nel taller Ab. H. Ahlberg & Co. de Turku, onde trabayó hasta ingresar al serviciu militar nuna compañía d'ametralladores de la Brigada Pori n'abril de 1919.[11] Mientres la Guerra Civil Finlandesa caltúvose políticamente pasivu y concentráu nel so trabayu y nes sos ambiciones olímpiques.[11] Tres la guerra decidió nun xunise a l'acabante formar Federación Deportiva de los Trabayadores de Finlandia, anque escribió dellos artículos pal órganu principal de la federación y criticó la discriminación contra munchos de los sos compañeros trabayador y atleta.[11]

Nel exércitu, rápido impresionó nes competiciones atlétiques; ente que dalgunos colaben, Nurmi corría les distancies con un rifle nel so costazu y una mochila llena d'arena.[8] El so tozudez tráxo-y ciertes enzancaos colos sos suboficiales, sicasí, viose favorecíu polos sos oficiales cimeros,[8] a pesar de que se negó a emprestar el xuramentu de los soldaos.[11] Yá que el comandante de la unidá, Hugo Österman, yera conocíu aficionáu deportivu, a Nurmi y otros pocos atletes dióse-yos tiempu llibre pa prauticar.[11] Paavo improvisó nuevos métodos d'entrenamientu nes barraques del exércitu; corría detrás de los trenes, garrándose del parachoches traseru, pa espurrir el so reblagu y usando botes del exércitu revistíes de fierro pa fortalecer les sos piernes.[11] Llueu empezó a establecer marques personales.[8] En marzu de 1920, foi promovíu a cabu —Alikersantti—. El 29 de mayu de 1920, estableció'l so primera plusmarca nacional nos 3000 metros y venció nos 5000 metros nes pruebes de seleición olímpica en xunetu.[12][14]

Carrera

editar

Amberes 1920 – París 1924

editar
 
Nurmi nos Xuegos Olímpicos de París 1924.

Nurmi fixo'l so debú internacional n'agostu de 1920 nos Xuegos Olímpicos d'Amberes, Bélxica.[8] Ganó la so primer medaya olímpica al rematar segundu na final de los 5000 metros, venciendo al suecu Eric Backman y siendo vencíu pol francés Joseph Guillemot. Esta convirtióse na única derrota de Nurmi ante un atleta non finés nos Xuegos Olímpicos.[12] Más tarde ganó l'oru nos sos otros trés eventos: los 10 000 metros, venciendo a Guillemot y al británicu James Wilson na curva final y ameyorando la so marca personal por casi un minutu,[15] la carrera de campu travieso, venciendo a Backman y al tamién finlandés Heikki Liimatainen y l'eventu de campu travieso por equipos, nel qu'ayudó a Liimatainen y a Teodor Koskenniemi a vencer a los equipos británicu y suecu. Les sos victories dexaron a la so familia recuperar los servicios de lluz llétrico y agua na so casa de Turku.[9] Amás, recibió una beca cola que pudo realizar un cursu de tres años n'inxeniería mecánica nuna escuela industrial de Ḥélsinki.[8]

Afaláu pola so derrota ante Guillemot, les carreres de Nurmi convertir nuna serie d'esperimentos qu'analizó meticulosamente.[16] Conocíu pol so frenético ritmu nes primeres vueltes, Paavo empezó a cargar un cronómetru y a partir más uniformemente los sos esfuercios a lo llargo de les carreres.[17] Buscó perfeccionar les sos téuniques y táctiques a un puntu tal que les actuaciones de los sos rivales perdieren sentíu.[16] Asina, en Estocolmu en 1921, estableció'l so primera plusmarca mundial nos 10 000 metros.[18] Al añu siguiente, rompió les plusmarcas mundiales de los 2000, 3000 y 5000 metros.[17] En 1923, amestó a la so llista la plusmarca de los 1500 metros y la milla.[17] El so proeza de defender exitosamente la plusmarca na milla, los 5000 y 10 000 metros coles mesmes nun foi llograda por nengún otru atleta dende entós.[12] Tamién probó la so velocidá nos 800 metros, llogrando ganar el Campeonatu Finlandés de 1923 con una nueva plusmarca nacional.[19] Esi mesmu añu graduóse como inxenieru y tornó a la so casa pa empecipiar la so preparación en vistes de los próximos Xuegos Olímpicos.[8][9]

El so viaxe a los Xuegos Olímpicos de París 1924 viose amenaciáu por una mancadura na rodía, sicasí, llogró recuperase y volvió a entamar el so entrenamientu dos veces al día.[19] El 19 de xunu, participó nes finales de los 1500 y los 5000 metros, distancies nes qu'estableció nueves plusmarcas mundiales.[20] Na primera, corrió los primeres 800 metros casi trés segundos más rápidu.[20] El so únicu retador, l'estauxunidense Ray Watson dar por vencíu —lo que finalmente-y unvió al quintu puestu— poco primero de la última vuelta; ante esta situación, Nurmi pudo amenorgar la so velocidá, afitar la so victoria y llograr la plusmarca olímpica por trés segundos.[20][21] Na segunda final, empecipiada menos de dos hores dempués de la primera, Nurmi enfrentar a un duru contendiente, el so connacional Ville Ritola, quien venció nos 3000 metros con torgues y nos 10 000 metros.[20] Ritola y el suecu Edvin Wide asumieron que Paavo taría exhausto y trataron d'acabalo corriendo a un ritmu de plusmarca mundial.[22][23] Entendiendo qu'agora competía contra los dos homes y non contra'l reló, Nurmi refundió'l so cronómetru a la campera.[22] Los fineses llograron superar al suecu y siguieron el so duelu.[20] Na recta final, Paavo aumentó la so velocidá y llogró caltener al so rival un metro por detrás.[20]

Nos eventos de campu travieso, el calor de 45 °C[24] causó que solo 15 de 38 competidores pudieren participar na carrera final.[20][25] Ocho finalistes tuvieron que ser retiraos en camiya.[20] Un atleta empezó a correr en círculos depués de llegar al estadiu, hasta que saltó a les graes y cutióse al cayer esmorecíu.[26] Wide, quien llogró liderar nos empiezos del eventu, foi unu de los que s'esmorecieron mientres el desenvolvimientu del mesmu, inclusive s'informó —incorreutamente— que finara nel hospital.[27][28] Nurmi amosó solo leves signos d'escosamientu depués de vencer a Ritola pola victoria por casi un minutu y mediu.[20] Tres la llegada de Paavo y Ritola, acolumbrábase una derrota pa Finlandia nel eventu por equipos, yá que el tercer finés, Liimatainen, desnortiáu y plasmáu algamó l'estadiu, sicasí apenes llograba avanzar.[29] Un atleta delantre d'él esmorecióse a tan solo 50 metros de rematar; Liimatainen detúvose y trató d'atopar el camín escontra fuera de la pista, pensando qu'algamara la llinia de meta.[29] N'ignorando los berros que-y llanzaben y caltener en suspensu a los espectadores, retomó la direición correuta y remató la carrera nel llugar 12, asegurando asina l'oru pal so equipu.[20][29] Los presentes amosáronse varaos ante l'espectáculu del qu'acababen de ser testigos, lo que finalmente llevó a les autoridaes olímpiques a retirar la competición de campu travieso del programa olímpicu.[30][31]

Na carrera por equipos de 3000 metros del siguiente día, Nurmi y Ritola remataron en primer y segundu llugar; Elias Katz aseguró l'oru pa Finlandia al terminar en quintu.[20] En total, Paavo ganó cinco oros en cinco eventos, sicasí, dexó los Xuegos resentíu coles autoridaes finlandeses, quien distribuyeron les pruebes ente los sos corredores estrella y torgar defender el so títulu nos 10 000 metros, la so competición más quería.[20][32] En tornando a Finlandia, Nurmi estableció, nesi eventu, una plusmarca mundial que duró 13 años.[32] Llogró caltener la plusmarca mundial nos 1500, 3000, 5000, 10 000 metros y la milla simultáneamente.[33]

Xira estauxunidense y Ámsterdam 1928

editar
 
Nurmi (derecha), Joie Ray (esquierda) y Calvin Coolidge (centru) na Casa Blanca.

A principios de 1925, Nurmi empecipió una llargamente espublizada xira polos Estaos Xuníos. Compitió en 55 eventos (45 en pista cubierta) a lo llargo de cinco meses, empecipiando'l 6 de xineru nel Madison Square Garden.[34] El so debú foi una copia de les sos proezas en Ḥélsinki y París.[34] Ganó a Joie Ray y Lloyd Hahn pa ganar la milla y a Ritola pa ganar los 5000 metros, una vegada más estableciendo nueves plusmarcas mundiales en dambes distancies.[34] Amás rompió diez plusmarcas mundiales en pista cubierta n'eventos regulares y llogró dellos meyores tiempos en distancies pocu utilizaes.[34] En total, ganó 51 de los eventos, abandonó una carrera y perdió trés: dos d'elles yeren carreres con hándicap y la tercera, una carrera de media milla nel Yankee Stadium onde perdió ante l'estauxunidense Alan Helffrich.[34][35] Esta derrota punxo fin a la racha de 121 carreres de Nurmi, cuatro años de victories nes distancies de 800 metros d'equí p'arriba.[36] A pesar del so acérrimo odiu a perder,[8] Nurmi foi'l primeru en felicitar a Helffrich.[35] La xira aumentó en gran midida la popularidá de Paavo nos Estaos Xuníos, inclusive s'axuntó col presidente Calvin Coolidge na Casa Blanca.[37] Sicasí, remató la xira con mieu de competir demasiáu y d'escosar les sos fuercies.[38]

Lluchó por caltener se motiváu, coles mesmes que s'intensificaben los sos problemes col reumatismu y el tendón calcáneo.[8] En 1926, arrenunció al so trabayu como diseñador de maquinaria y empezó a estudiar negocios.[8] Al ingresar al mundu de les finances, unu de los sos asesores foi Risto Ryti, direutor del Bancu de Finlandia.[8] Esi mesmu añu, en Berlín, rompió la plusmarca mundial que Wide impunxo nos 3000 metros, y ameyorar pocu dempués n'Estocolmu,[33] a pesar de que Nils Eklöf buscó en repitíes ocasiones amenorgar el so ritmu nun intentu d'ayudar a Wide.[39] Nurmi, furiosu colos suecos, xuró nunca volver a correr con Eklöf.[40] Más tarde esi añu, n'ochobre, perdió una carrera de 1500 metros y el so plusmarca mundial ante l'alemán Otto Peltzer.[41] Esto significó la primer vegada en casi cinco años y 133 carreres que Nurmi yera ganáu nuna distancia cimera a los 1000 metros.[36] Al añu siguiente, les autoridaes fineses prohibiéron-y participar en competiciones internacionales por refugase a correr contra Eklöf nel Finnkampen, atayando la so revancha con Peltzer.[42] Nurmi remató la so temporada y amenació, hasta finales de payares, en retirase de los Xuegos Olímpicos d'Ámsterdam 1928.[43] Na seleición olímpica, ganó'l bronce nos 1500 metros, polo que decidió concentrase en distancies más llargues.[44] Amestó les carreres de torgues al so programa, eventu nel que solo compitiera dos veces;[44] la última vegada foi una victoria nun eventu de dos milles con torgues nel Campeonatu Británicu de 1922.[45]

Nos Xuegos Olímpicos, participó en tres eventos. Llogró l'oru nos 10 000 metros,[46][47] sicasí, enantes de la final de los 5000 metros, mancar na clasificación de los 3000 metros con torgues:[46] al cayer de llombu nel saltu d'agua, mancóse'l cadril y el pie.[46] Lucien Duquesne detener a ayudar, amosándose estimosu pol xestu, nel últimu tramu, Nurmi ufiertó-y dexa-y ganar la eliminatoria, sicasí, Duquesne negóse y remató de segundes, por detrás de Paavo.[46] Nos 5000 metros, perdió l'oru ante Ritola y viose obligáu a lluchar pola plata con Wide, la que finalmente llogró ganar.[46][48] Batallando coles mancadures, túvose que conformar col segundu llugar na final de los 3000 con torgues.[46] Na última vuelta, anque alloñáu del restu, llegó nueve segundos dempués que'l so compatriota Toivo Loukola.[46][49] El bronce foi pal tamién finlandés Ove Andersen.[46][49]

Treslláu a les grandes distancies

editar
 
Nurmi corriendo'l so únicu maratón, 1932.

Nurmi declaró a un periódicu suecu: «esta ye la mio última temporada na pista. Toi empezando a avieyar. Corrí por 15 años y tengo suficiente d'ello».[8] Sicasí, siguió corriendo, anque tornó la so atención a les grandes distancies. N'ochobre, rompió les plusmarcas mundiales de los 15 quilómetros, les 10 milles y la hora en Berlín.[18] La plusmarca de la hora de Nurmi permaneció por 17 años, hasta que, en 1945, Viljo Heino corrió 129 metros más.[50] En xineru de 1929, Paavo empezó la so segunda xira polos Estaos Xuníos en Brooklyn.[51] Sufrió la so primer derrota na milla ante Ray Conger nel Wanamaker Mile.[52][53] Nurmi llegó segundu, siete segundos más lentu qu'en 1925 cuando llogró'l so plusmarca mundial;[52] darréu empezóse a especular si la milla convirtiérase nuna distancia bien corta pa él.[54] Al añu siguiente, estableció una nueva plusmarca mundial nos 20 quilómetros.[18] Y en xunetu de 1931, demostró qu'entá podía ganar en distancies curties, al vencer a Lauri Lehtinen, Lauri Virtanen y Volmari Iso-Abuelgo nos dos milles.[55][56] Él foi'l primer corredor en completar esa distancia en menos de nueve minutos.[55] Buscó competir en solu dos eventos nos Xuegos Olímpicos de Los Angeles 1932: los 10 000 metros y el maratón.[57]

Sicasí, n'abril de 1932, el Conseyu Executivu de l'Asociación Internacional de Federaciones d'Atletismu —IAAF— suspendió a Nurmi de los eventos atléticos internacionales, por cuenta de una investigación sobre la so estatus d'amateur.[58] Les autoridaes de la Federación Finlandesa d'Atletismu criticaron a la IAAF por actuar ensin una audiencia,[58] sicasí aportaron a llevar a cabu la investigación. Acostumábase que la IAAF aceptara les decisiones finales de les federaciones nacionales;[59] Associated Press escribió qu'había «poques duldes al respective de si l'organismu internacional aceptaría una eventual exoneración de Nurmi per parte de la federación finesa».[58] Una selmana dempués, la federación de Finlandia resolvió a favor de Nurmi, al nun atopar evidencia de los allegamientos de profesionalismo.[59] Tres esto, Nurmi esperaba que la so suspensión fuera llevantada a tiempu pa competir nos Xuegos Olímpicos próximos.[60]

El 26 de xunu de 1932, Paavo empecipió'l so primer maratón mientres la seleición olímpica. Remató'l maratón de 40.2 quilómetros en 2:22:04, seis minutos más rápidu qu'Armes Toivonen, quien más tarde ganaría'l bronce olímpico.[61][62] Esti tiempu estableció una plusmarca olímpica non oficial.[63] Confiáu de que llograra abondu, Nurmi retirar de les carreres por cuenta de problemes col tendón calcáneo.[64] El Comité Olímpicu Finlandés rexistró a Nurmi pa los 10 000 metros y pal maratón.[65] The Guardian reportó que «dalgunos de los sos tiempos de seleición fueron increíbles».[26] Paavo empezó a entrenar na villa olímpica de Los Angeles a pesar de la so mancadura.[12] Centrar en rematar la so carrera con un oru nel maratón, tal como fixera Kolehmainen pocu dempués de la Primer Guerra Mundial.[66]

Los Angeles 1932 y carrera posterior

editar

Menos de tres díes enantes de los 10 000 metros, una comisión especial de la IAAF, conformada polos mesmos siete miembros que suspendieron a Nurmi, refugó les sos inscripciones y torgó-y competir en Los Angeles.[67] Sigfrid Edström, presidente de la IAAF y presidente del conseyu executivu del organismu, señaló que'l congresu de la IAAF, que'l so entamu taba programáu p'a otru día, podría nun reincorporar a Nurmi nos Xuegos, sicasí, analizaría'l casu.[67] La Associated Press denominó esto como «una de les maniobres polítiques más hábiles na historia del atletismu internacional», y escribió que los Xuegos seríen agora «como Hamlet ensin el célebre Danés nel repartu».[68] En respuesta, cientos de persones protestaron en Ḥélsinki. Los detalles del casu nun fueron revelaos a la prensa, sicasí, creíase que les evidencies contra Paavo yeren declaraciones xuraes de promotores de carreres alemanes, quien afirmaben que Nurmi recibiera ente 250 y 500 dólares por carrera cuando foi a Alemaña na seronda de 1931.[68] Les declaraciones fueron realizaes por Karl Ritter von Halt depués de que Edström amenaciáralu diciendo que si nun aprovía evidencia contra'l finés, veríase obligáu a tomar «escrites midíes contra l'Asociación Alemana d'Atletismu».[69]

En víspores del maratón, tolos participantes del eventu sacante'l finlandeses, que la so posición yera conocida, presentaron un pidimientu solicitando que se dexara la participación de Nurmi.[70] La mano derecha de Edström, Bo Ekelund, secretariu xeneral de la IAAF y presidente de la Federación Sueca d'Atletismu, averar a los oficiales finlandeses y asegurólos que podría ser capaz de realizar los arreglos necesarios por que Nurmi participara nel maratón fora de la competencia.[70] Sicasí, Finlandia sostuvo que, mientres el deportista nun fuera declaráu como profesional, este tenía de tener derechu a participar na carrera oficialmente.[70]

A pesar de que dos selmanes enantes diagnosticóse-y un tirón nel tendón calcáneo,[71] Nurmi afirmó que podría ganar l'eventu por cinco minutos.[12] El congresu remató ensin declarar a Nurmi como profesional; sicasí, l'autoridá del conseyu d'inhabilitar a un atleta foi confirmada nuna votación de 13-12.[72] Sicasí, por cuenta de lo zarrao de la votación, l'asuntu foi retardáu hasta la xunta en Estocolmu en 1934.[72] Nurmi negar a convertise en profesional[73] y siguió corriendo como amateur en Finlandia.[12] En 1933, corrió, per primer vegada en tres años, los 1500 metros y ganó'l títulu nacional col so meyor tiempu dende 1926.[74][75] Na xunta de la IAAF celebrada n'agostu de 1934, en votación decidióse que la suspensión de Nurmi del atletismu amateur internacional fora definitiva.[76] El 16 de setiembre de 1934, Nurmi retirar del atletismu con una victoria nos 10 000 metros en Viipuri.[12]

Vida posterior

editar
 
Nurmi encendiendo'l pebeteru olímpicu de Ḥélsinki 1952.

Mientres se caltuvo activu, Nurmi foi conocíu pola so reserva al respective de los sos métodos d'entrenamientu. Siempres corría solo y, en casu de que daquién fuera lo suficientemente atrevíu p'acompaña-y, aumentaba'l so ritmu y rápido escosar. Inclusive'l so compañeru de club, Harri Bárabu, aprendió pocu d'él.[77] En rematando la so carrera, Paavo pasó a ser entrenador de la Federación Finlandesa d'Atletismu; entrenó a los corredores pa los Xuegos Olímpicos de Berlín 1936.[19] Sicasí, en mayu de 1935, xunto con tol conseyu de direutores, Nurmi arrenunció a la federación depués de que decidiera reiniciase les rellaciones atlétiques con Suecia.[78] Sicasí, tres meses dempués siguió siendo entrenador; los atletes fineses de llargues distancies llograron tres medayes d'oru, trés de plata y un bronce en Berlín.[19][79] En 1936, abrió una tienda de ropa pa caballeros en Ḥélsinki.[80] El llugar convertir nuna atraición turística.[81] Sicasí, Paavo pasó'l so tiempu nuna habitación trasera, encargándose d'otra nueva incursión de negocios: la construcción.[80] Mientres la so fase de constructor, Nurmi construyó 40 edificios de departamentos en Ḥélsinki con alredor de 100 apartamentos en cada unu.[82] Tres cinco años, convertir en millonariu.[81] El so más grande rival, Ritola, acabó viviendo n'unu de los sos apartamentos, a metá de preciu.[66] Amás de la construcción, Paavo tamién fixo una fortuna nel mercáu bursátil; eventualmente convertir nuna de les persones más riques del so país.[80]

En febreru de 1940, mientres la Guerra d'Iviernu ente Finlandia y la Xunión Soviética, Nurmi tornó a los Estaos Xuníos col so pupilu, Taisto Mäki, quien se convirtió nel primer home en correr los 10 000 metros en menos de 30 minutos, p'axuntar fondos y sofitar la causa finlandesa.[12] Na campaña d'ayuda, dirixida pol ex-presidente d'Estaos Xuníos Herbert Hoover, Nurmi y Mäki realizaron un tour de mariña a mariña.[83] Hoover recibió a los dos comos «embaxadores de la meyor nación deportiva del mundu».[84] Mientres s'atopaba en San Francisco, Paavo enteróse qu'unu de los sos aprendices, Gunnar Höckert, campeón olímpicu en 1936, había muertu en combate.[85] A finales d'abril, tornó a Finlandia[86] y participó na Guerra de Continuación nuna compañía de tresporte y como instructor. Antes del so llicenciamientu en xineru de 1942, foi promovíu a sarxentu de personal y darréu a sarxentu de primer clase.[11]

En 1952, persuadíu por Urho Kekkonen, primer ministru de Finlandia y ex-presidente de la Federación d'Atletismu d'esi país, Nurmi encendió'l pebeteru olímpicu de los Xuegos Olímpicos de Ḥélsinki.[80] La so llegada dexó asoraos a los espectadores; Sports Illustrated escribió «el so célebre reblagu yera inconfundible pa los espectadores. Cuando apaeció, les folaes de berros aumentaron d'un ruxíu a un truenu. Cuando los equipos nacionales rexuntar nel campu y vieron la figura de Nurmi, rompieron files como estudiantes emocionaos, corriendo escontra'l cantu de la pista».[87] N'encendiendo'l pebeteru, Nurmi pasó l'antorcha a Kolehmainen, quien encendió otru pebeteru allugáu na torre del Estadiu Olímpicu.[66]

Anque Nurmi creía que recibía enforma creitu como atleta pero bien pocu como home de negocios,[8] el so interés nel atletismu nunca acabó.[88] En delles ocasiones tornó a la pista; corrió per últimu vegada'l 18 de febreru de 1966 nel Madison Square Garden, convidáu pol New York Athletic Club.[89] En 1962, predixo que los países con mayor bienestar empezaríen a batallar colos eventos de llarga distancia: «Cuanto mayor sía'l nivel de vida d'un país, peores van ser los resultaos nos eventos que piden trabayu y problemes. Gustaríame alvertir a esta xeneración: "Nun dexen qu'esta vida cómoda facer perezosos. Nun dexen que los nuevos medios de tresporte maten los sos instintos d'exerciciu físicu. Munches persones nueves acostumar a utilizar l'automóvil inclusive pa pequeñes distancies"».[90] En 1966, frente a 300 invitaos de clubes deportivos, criticó l'estáu del atletismu de llarga distancia en Finlandia, culpando a los executivos deportivos de ser buscadores de publicidá y turistes y demandando a los atletes sacrificar tou pa llograr daqué.[91] Nurmi llogró vivir pa ver la renacencia del atletismu finlandés na década de 1970, lideráu por atletes como Lasse Virén y Pekka Vasala.[88] Complementó l'estilu de Virén y alvirtió a Vasala que se concentrara en Kipchoge Keino.[8]

Anque aceptó la invitación del presidente Lyndon B. Johnson pa visitar una vegada más la Casa Blanca en 1964,[92] Nurmi vivió una vida aisllada hasta que, a partir de la segunda metá de la década de 1960, empezó a dar entrevistes a la prensa.[93] Nel so cumpleaños númberu 70 aceptó ser entrevistáu pola Yle, la compañía de radiodifusión pública de Finlandia, solo en enterándose que Kekkonen sería'l so entrevistador.[94] Sufriendo problemes de salú, con siquier un ataque cardiacu, un accidente cerebrovascular y deterioru visual, en delles ocasiones, faló amargamente sobre'l deporte, llamándolo un bagazu de tiempu en comparanza cola ciencia y l'arte.[95] Finó'l 2 d'ochobre de 1973 en Ḥélsinki. Recibió un funeral d'Estáu,[96] al qu'asistió Kekkonen, quien destacó a Nurmi: «Les persones esquicen los horizontes en busca d'un socesor. Pero naide llega y naide va llegar, la so clase escastar con él».[66] A pidíu de Nurmi, quien esfrutaba de la música clásica y tocaba el violín,[8] tocóse'l Vaiennut viulu de Konsta Jylhä mientres el so funeral.[97]

Vida personal ya imaxe pública

editar
 
Nurmi y Aaltonen xunto a la estatua de Nurmi nel Ateneum.

Ente 1932 y 1935, Nurmi tuvo casáu cola socialité Sylvi Laaksonen.[8] Dáu'l so nulu interés nel atletismu, Laaksonen amosar en contra de que Nurmi enseñara'l deporte al so fíu Matti. En 1933 declaró a Associated Press: «La so concentración nel atletismu forzóme a allegar con un xuez para [solicitar] un divorciu».[98] Sicasí, Matti Nurmi convertir nun corredor de media distancia y, darréu, un home de negocios «artífiz del so ésitu». La rellación de Paavo col so fíu foi calificada de «incómoda». Matti almiró más al so padre como home de negocios que como atleta; dambos nunca falaron sobre la so carrera atlética. Como corredor, los 3000 metros foi'l meyor eventu de Matti, inclusive llegó a igualar la marca del so padre. El 11 de xunetu de 1957, na carrera na que los trés Olavis» (Salsola, Salonen y Vuorisalo) rompieron la plusmarca mundial de los 1500 metros, Matti remató nel novenu llugar con marca personal, 2.2 segundos más lentu que'l so padre cuando algamó la plusmarca mundial d'esa categoría en 1924.[82]

Nurmi esfrutó de los masaxes y de les saunes, dando creitu a estos postreros de les sos actuaciones mientres la fola de calor de París en 1924.[99] Caltenía una dieta versátil, anque foi vexetarianu dende los 15 a los 21 años.[99] Identificábase-y como un neurasténicu, amás de ser conocíu como un «taciturno», «d'espresión pedresa» y «terco».[8] Creíase que nun tenía amigos cercanos, pero dacuando socializaba y amosaba el so «sarcásticu sentíu del humor» al amenorgáu grupu de persones que conocía.[8] Magar ser aclamáu como la figura deportiva más grande mientres el so cénit,[100] Nurmi yera contrariu a la publicidá y los medios de comunicación,[8] llegando a declarar dempués del so cumpleaños númberu 75 que «la fama y reputación mundanos son menos pervalibles qu'un arándanu podre».[82] El periodista francés Gabriel Hanot criticó l'intensivu abordaxe de Nurmi a los deportes y escribió en 1924 que Nurmi «ye inclusive más seriu, reserváu, concentráu, pesimista, fanáticu. Hai tanta frialdá nél y el so autocontrol ye tan bonu que nunca, nin por un momentu, amuesa los sos sentimientos».[101] Dellos contemporáneos moteyáron-y 039;'Suuri vaikenija (El gran silenciosu).[102] Ron Clarke destacó que la so persona yera un misteriu pa los periodistes y p'el corredores fineses: «Inclusive pa ellos, él nunca foi nin un pocu real. Yera enigmáticu, como una esfinxe, un dios nuna nube. Yera como si tol tiempu tuviera interpretando un papel nun drama».[101]

Sicasí, Nurmi foi más receptivu colos sos compañeros atletes que colos medios de comunicación. Intercambió idees con Charles Paddock y llegó a entrenar col so rival Otto Peltzer.[41][103] Nurmi dixo a Peltzer qu'escaeciera a los sos oponentes: «Conquistase a sigo mesmu ye'l mayor retu d'un atleta».[41] Paavo foi conocíu por enfatizar la importancia de la fortaleza psicolóxica: «La mente ser tou; los músculos [son solamente], pieces de cauchu. Tou lo que soi, ser gracies a la mio mente».[104] Sobre les escentricidaes de Nurmi na pista, Peltzer describió que «na so impenetrabilidad, yera un Buda esmuciéndose sobre la pista. Cronómetru en mano, vuelta tres vuelta, cuerre escontra la cinta, suxetu solu a les lleis d'una tabla matemática».[105] El maratonista John Kelley, que lo conoció nos XXOO de 1936, aseguró qu'anque de primeres paecía ser fríu con él, en charrando un pocu Nurmi preguntó-y el so nome: «Sostener en mi — él taba tan emocionáu. ¡Yo nun podía creelo!».[106]

La so velocidá y torna personalidá ganáron-y nomatos como «finlandesa pantasma» y «Paavo l'incomparable»,[101] ente que la so maña matemática y l'usu del cronómetru llevaron a la prensa a describilo como una máquina corredora.[107] Un periodista escribió que Nurmi yera como un «Frankenstein mecánicu creáu p'aniquilar al tiempu».[108] Phil Cousineau señaló que «la so innovación —la táctica de marcase'l ritmu con un cronómetru— inspiró y aflixó a les persones nuna dómina onde'l robot convertir nun símbolu del modernu ser humanu desalmáu».[108] Unu de los rumores más populares yera qu'él tenía un corazón estravagante» y un pulsu bien baxo.[109] Mientres l'alderique sobre'l so amateurismo, bromióse sobre Nurmi al afirmar que yera l'atleta col pulsu más baxo y el preciu más altu».[110]

Legáu

editar
Plusmarques ratificaes pola IAAF[18]
Distancia Marca Fecha Allugamientu
1500 metros 3:52.6 19 de xunu de 1924 Ḥélsinki
Milla 4:10.4 23 d'agostu de 1923 Estocolmu
2000 metros 5:26.3 4 de setiembre de 1922 Tampere
2000 metros 5:24.6 18 de xunu de 1927 Kuopio
3000 metros 8:28.6 27 d'agostu de 1922 Turku
3000 metros 8:25.4 24 de mayu de 1926 Berlín
3000 metros 8:20.4 13 de xunetu de 1926 Estocolmu
Dos milles 8:59.6 24 de xunetu de 1931 Ḥélsinki
Tres milles 14:11.2 24 d'agostu de 1923 Estocolmu
5000 metros 14:35.4 12 de setiembre de 1922 Estocolmu
5000 metros 14:28.2 19 de xunu de 1924 Ḥélsinki
Cuatro milles 19:15.4 1 d'ochobre de 1924 Viipuri
Cinco milles 24:06.2 1 d'ochobre de 1924 Viipuri
Seis milles 29:36.4 8 de xunu de 1930 Londres
10 000 metros 30:40.2 22 de xunu de 1921 Estocolmu
10 000 metros 30:06.2 31 d'agostu de 1924 Kuopio
15 000 metros 46:49.6 7 d'ochobre de 1928 Berlín
10 milles 50:15.0 7 d'ochobre de 1928 Berlín
Carrera d'una hora 19 210 m 7 d'ochobre de 1928 Berlín
20 000 milles 1:04:38.4 3 de setiembre de 1930 Estocolmu
Relevu 4 × 1500 m 16:26.2 12 de xunetu de 1926 Estocolmu
Relevu 4 × 1500 m 16:11.4 17 de xunetu de 1926 Viipuri

Nurmi rompió 22 plusmarques mundiales oficiales en distancies ente los 1500 metros y los 20 quilómetros.[18][111] Amás estableció 58 non oficiales.[82] Les sos plusmarques mundiales en pistes cubiertes fueron consideraes non oficiales yá que la IAAF ratificó les marques hasta la década de 1980.[18] El so récor de la mayor cantidá de medaya d'oru olímpicu foi igualáu pola ximnasta Larisa Latynina en 1964, el nadador Mark Spitz en 1972 y l'atleta Carl Lewis en 1996 y, en 2008, el nadador Michael Phelps llogró vencelo.[112] La marca de la mayor cantidá de medayes nos Xuegos Olímpicos foi superada en 1960 cuando'l xugador d'esgrima Edoardo Mangiarotti algamó'l so 13ª medaya.[113] En 1996, la revista Time escoyó a Nurmi como'l olimpista más grande de la historia[114] y en 2012, ingresó al Salón de la Fama del Atletismu.[115]

Nurmi introdució la téunica del reblagu regular, marcándose'l ritmu col cronómetru y partiendo la so enerxía de manera uniforme a lo llargo de les carreres.[116] «Cuando cuerres contra'l tiempu, nun tienes que correr a toa velocidá. Otros nun pueden caltener el ritmu si ye constante y difícil hasta'l final», razonó.[12] Archie Macpherson destacó que «col cronómetru siempres na so mano, [Nurmi] alzó l'atletismu a un nuevu planu d'aplicación intelixente del esfuerciu y foi'l precursor de la forma científicamente moderna de preparar a los atletes».[117] Nurmi foi consideráu un pioneru na apreciación del entrenamientu; desenvolvió un programa sistémico d'un añu qu'incluyía tanto trabayu de fondu como intervalos de marcha.[118][119] Peter Lovesey escribió que Nurmi «aceleró'l progresu de les plusmarques mundiales; desenvolvimientu y personificó l'acercamientu analíticu del atletismu; foi una fonda influencia non solo en Finlandia, sinón en tol mundu del atletismu. Nurmi, el so estilu, téunica y táctiques fueron creaes pa ser infalibles y realmente eso paecíen, a midida que, ensin posa, los sos socesivos asonsañadores en Finlandia llograben ameyorar les sos marques».[77] Cordner Nelson dio creitu a Nurmi de popularizar l'atletismu como un deporte d'espectador: «la so marca nel mundu del atletismu foi mayor que la de tolos homes anteriores a él. Más que cualesquier otra persona, alzó l'atletismu a la gloria d'un deporte mayor nos güeyos de los fanáticos internacionales y ellos lo honoraron a él como unu de los más grandes atletes nel deporte».[101]

Los llogros de Nurmi y los sos métodos d'entrenamientu inspiraron, en delles xeneraciones, a futures estrelles del atletismu. Cuando yera neñu, Emil Zátopek coriaba «¡Soi Nurmi! ¡Soi Nurmi!» al entranar.[82] Zátopek basó'l so sistema d'entrenamientu no que-y foi posible atopar sobre los métodos de Nurmi.[120] Lasse Virén idolatraba a Nurmi y entamárase qu'estos s'axuntaren per primer vegada'l día en que Nurmi finó.[105] Hicham El Guerrouj volvióse corredor pa poder «repitir los llogros del gran home del que'l so güelu faló». Convertir nel primer home, dempués de Nurmi, en ganar los 1500 y 5000 metros na mesma edición de los Xuegos Olímpicos.[121] N'Ámsterdam 1928, Kazimierz Wierzynski ganó la medaya d'oru nel concursu de poesía col so poema Olympic Lloréu, qu'incluyía un versu sobre Nurmi. En 1936, Ludwig Stubbendorf y el so caballu Nurmi ganaron les medayes d'oru nes competiciones individual y por equipos del eventu hípicu.[122]

En 1925, Wäinö Aaltonen esculpió una estatua de bronce de Nurmi. La orixinal foi asitiada nel muséu d'arte Ateneum, anque tamién esisten copies en Turku, Jyväskylä, frente al Estadiu Olímpicu de Ḥélsinki y nel Muséu Olímpicu de Lausana, Suiza.[123] En 1961, cuando los restos del buque suecu Vasa fueron llevantaos del mar, afayóse una copia en miniatura de la estatua de Nurmi, una chancia realizada polos estudiantes de la Universidá Teunolóxica de Ḥélsinki.[124] Otres estatues de Nurmi fueron esculpíes por Renée Sintenis en 1926 y por Carl Eldh, que la so obra Löpare (Corredores) de 1937 representa una carrera ente Nurmi y Edvin Wide.[122] En 1925 publicar en Suecia Boken om Nurmi (El llibru sobre Nurmi) , el primer llibru biográficu del atleta finés.[122] En 1961, Finnair dio'l nome del corredor al so primera Douglas DC-8.[125] L'antiguu rival de Nurmi, Ville Ritola, encetó l'avión cuando tornó a Finlandia en 1970.[122] En 1980,[126] l'asteroide (1740) Paavo Nurmi descubiertu pol astrónomu finlandés Yrjö Väisälä en 1939 nomar n'honor de Nurmi.[127]

El Maratón Paavo Nurmi, que se celebra añalmente dende 1969, ye'l maratón más antiguu de Wisconsin.[128] En Finlandia, otru maratón lleva'l nome de Nurmi y realízase cada añu en Turku dende 1992,[129] xunto cola competición d'atletismu denomada Paavo Nurmi Games, qu'empecipió en 1957.[130] La Finlandia University, una universidá estauxunidense d'orixe finlandés, nomó'l so centru d'atletismu n'honor a Nurmi.[131] En 1987, el Bancu de Finlandia emitió un billete de 10 marcos cola semeya de Nurmi. Sicasí, en 1993, el billete foi remplazado por unu de 20 marcos cola semeya de Väinö Linna.[132] En 1997, un históricu estadiu de Turku foi renombráu como Estadiu Paavo Nurmi.[122] 20 plusmarques mundiales estableciéronse nesi estadiu, incluyendo les plusmarques nos 1500 metros y la milla de John Landy, nos 3000 metros de Nurmi y nos 10 000 metros de Zátopek.[133] Na ficción, Nurmi apaez en Marathon Man (1974) de William Goldman, como l'ídolu del protagonista.[134] En 2000 estrenar nel Estadiu Olímpicu de Ḥélsinki una ópera sobre Nurmi: Paavo Suuri. Suuri juoksu. Suuri uni. (Paavo el Grande. Gran Carrera. Gran Suañu.) escrita por Paavo Haavikko y con música compuesta por Tuomas Kantelinen.[135] Nun episodiu de The Simpsons, Mr. Burns presume que nuna ocasión degoló a Nurmi nel so antiguu automóvil.[136]

Ver tamién

editar

Bibliografía

editar
  • Lovesey, Peter (1968). The Kings of Distance: A Study of Five Great Runners (n'inglés). Eyre & Spottiswoode.
  • Luhtala, Seppo (2002). Top Distance Runners of the Century: Motivation, Pain, Success: World Class Athletes Tell (n'inglés). Meyer & Meyer Verlag. ISBN 978-1-8412-6069-3.
  • Raevuori, Antero (1997). Paavo Nurmi, juoksijoiden kuningas, 2 (en finés), WSOY. ISBN 978-9-5102-1850-1.
  • Sears, Edward Seldon (2001). Running Through the Ages (n'inglés). McFarland. ISBN 978-0-7864-0971-6.

Referencies

editar
  1. ↑ 1,0 1,1 Afirmao en: Encyclopædia Britannica Online. Identificador Encyclopædia Britannica Online: biography/Paavo-Nurmi. Apaez como: Paavo Nurmi. Data de consulta: 9 ochobre 2017. Llingua de la obra o nome: inglés.
  2. ↑ «Paavo Nurmi».
  3. ↑ «Paavo Nurmi».
  4. ↑ URL de la referencia: https://svr100.fi/suurmestarit/stahlberg/. Data de consulta: 4 setiembre 2023.
  5. ↑ 5,0 5,1 Afirmao en: The National Biography of Finland. Identificador de Kansallisbiografia: 1786. Data de consulta: 26 mayu 2023. Editorial: Sociedad de Literatura Finesa. Llingua de la obra o nome: finlandés. ISSN: 1799-4349.
  6. ↑ URL de la referencia: https://ritarikunnat.fi/ritarikunnat/palkitut/suomen-olympialaisen-kunniamerkeilla-palkitut-finlands-olympiska-utmarkelsetecken-belonade/?. Data de consulta: 20 setiembre 2023.
  7. ↑ Afirmao en: Suomen Valkoisen Ruusun ja Suomen Leijonan ritarikunnat. Páxina: 273. Editorial: Edita. Llingua de la obra o nome: finlandés. Data d'espublización: 2017. Autor: Antti Matikkala.
  8. ↑ 8,00 8,01 8,02 8,03 8,04 8,05 8,06 8,07 8,08 8,09 8,10 8,11 8,12 8,13 8,14 8,15 8,16 8,17 8,18 8,19 8,20 8,21 Sociedá de Lliteratura Finesa. «Nurmi, Paavo (1897 - 1973)» (inglés). 100 cares from Finland: a biographical kaleidoscope. FLS. Consultáu'l 1 de xunetu de 2014.
  9. ↑ 9,0 9,1 9,2 9,3 9,4 9,5 «Paavo Nurmi's Home» (inglés). Sports Museum of Finland. Archiváu dende l'orixinal, el 2014-07-14. Consultáu'l 1 de xunetu de 2014.
  10. ↑ 10,0 10,1 Luhtala, 2002, pp. 15
  11. ↑ 11,00 11,01 11,02 11,03 11,04 11,05 11,06 11,07 11,08 11,09 11,10 11,11 Raimo Railo. «Legendaarinen Paavo Nurmi - sata vuotta ja ylikin suomalaista urheilua, osa 11» (finlandés). Suomen Liikunta ja Urheilu. Archiváu dende l'orixinal, el 2014-07-04. Consultáu'l 1 de xunetu de 2014.
  12. ↑ 12,00 12,01 12,02 12,03 12,04 12,05 12,06 12,07 12,08 12,09 «Paavo Nurmi» (inglés). Sports Museum of Finland. Consultáu'l 1 de xunetu de 2014.
  13. ↑ «Hannes Kolehmainen» (inglés). Sports Reference. Consultáu'l 1 de xunetu de 2014.
  14. ↑ Raevuori, 1997, páxs. 432.
  15. ↑ «Paavo Nurmi at the Olympic Games: Antwerp 1920» (inglés). Sports Museum of Finland. Consultáu'l 2 de xunetu de 2014.
  16. ↑ 16,0 16,1 Lovesey, 1968, pp. 98
  17. ↑ 17,0 17,1 17,2 Lovesey, 1968, pp. 99
  18. ↑ 18,0 18,1 18,2 18,3 18,4 18,5 «Paavo Nurmi's World Records (Approved by the IAAF)» (inglés). Sports Museum of Finland. Consultáu'l 2 de xunetu de 2014.
  19. ↑ 19,0 19,1 19,2 19,3 Matti Pesola. «SUL 100 vuotta - Paavo Nurmi» (finlandés). Elite Games. Archiváu dende l'orixinal, el 2016-03-04. Consultáu'l 2 de xunetu de 2014.
  20. ↑ 20,00 20,01 20,02 20,03 20,04 20,05 20,06 20,07 20,08 20,09 20,10 20,11 «Paavo Nurmi at the Olympic Games: Paris 1924» (inglés). Sports Museum of Finland. Consultáu'l 2 de xunetu de 2014.
  21. ↑ «Athletics at the 1924 Paris Summer Games: Men's 1,500 metres» (inglés). Sports Reference. Consultáu'l 1 de xunetu de 2014.
  22. ↑ 22,0 22,1 Sears, 2001, pp. 214
  23. ↑ Raevuori, 1997, páxs. 174.
  24. ↑ «Paavo Nurmi : makes the impossible possible» (inglés). Comité Olímpicu Internacional (13 de xunu de 2007). Consultáu'l 2 de xunetu de 2014.
  25. ↑ «Athletics at the 1924 Paris Summer Games: Men's Cross-Country, Individual» (inglés). Sports Reference. Consultáu'l 2 de xunetu de 2014.
  26. ↑ 26,0 26,1 «50 stunning Olympic moments Non31: Paavo Nurmi wins 5,000m in 1924» (inglés). The Guardian (18 de mayu de 2012). Consultáu'l 2 de xunetu de 2014.
  27. ↑ Raevuori, 1997, páxs. 177–178.
  28. ↑ Lovesey, 1968, páxs. 111.
  29. ↑ 29,0 29,1 29,2 Raevuori, 1997, pp. 179
  30. ↑ Lovesey, 1968, páxs. 112.
  31. ↑ Duncan Mackay (9 d'avientu de 2013). «Olympic target for cross country still the aim say IAAF after top-level summit led by Coe» (inglés). Inside the Games. Consultáu'l 2 de xunetu de 2014.
  32. ↑ 32,0 32,1 Redaición (7 de xunetu de 2008). «Paavo Nurmi» (inglés). CNN. Consultáu'l 2 de xunetu de 2014.
  33. ↑ 33,0 33,1 Raevuori, 1997, pp. 417
  34. ↑ 34,0 34,1 34,2 34,3 34,4 «The American Tour of 1925» (inglés). Sports Museum of Finland. Consultáu'l 2 de xunetu de 2014.
  35. ↑ 35,0 35,1 Alan Helffrich Hands Paavo Nurmi His First Defeat in Five Years. The Meriden Daily Journal. 27 de mayu de 1925. https://news.google.com/newspapers?id=bbhIAAAAIBAJ&sjid=eQENAAAAIBAJ&pg=1640,217515. Consultáu'l 2 de xunetu de 2014. 
  36. ↑ 36,0 36,1 Raevuori, 1997, pp. 433-439
  37. ↑ Coolidge Talks With Nurmi As They Pose for Pictures. The New York Times. 22 de febreru de 1925. http://query.nytimes.com/gst/abstract.html?res=9C05Y1DA1038Y233A25751C2A9649C946495D6CF. Consultáu'l 2 de xunetu de 2014. 
  38. ↑ Nurmi says he's never coming back to America. The Lewiston Daily Sun. 21 de mayu de 1925. https://news.google.com/newspapers?id=zLEgAAAAIBAJ&sjid=XmkFAAAAIBAJ&pg=5024,3836201. Consultáu'l 3 de xunetu de 2014. 
  39. ↑ Raevuori, 1997, páxs. 258.
  40. ↑ Raevuori, 1997, páxs. 259.
  41. ↑ 41,0 41,1 41,2 «Otto the strange: The champion who defied the Nazis» (inglés). The Guardian (29 de xunu de 2008). Consultáu'l 3 de xunetu de 2014.
  42. ↑ Raevuori, 1997, páxs. 259–260.
  43. ↑ Raevuori, 1997, páxs. 260–262.
  44. ↑ 44,0 44,1 Raevuori, 1997, pp. 269
  45. ↑ Raevuori, 1997, páxs. 428.
  46. ↑ 46,0 46,1 46,2 46,3 46,4 46,5 46,6 46,7 «Paavo Nurmi at the Olympic Games: Amsterdam 1928» (inglés). Sports Museum of Finland. Consultáu'l 2 de xunetu de 2014.
  47. ↑ «Athletics at the 1928 Amsterdam Summer Games: Men's 10,000 metres» (inglés). Sports Reference. Consultáu'l 2 de xunetu de 2014.
  48. ↑ «Athletics at the 1928 Amsterdam Summer Games: Men's 5,000 metres» (inglés). Sports Reference. Consultáu'l 2 de xunetu de 2014.
  49. ↑ 49,0 49,1 «Athletics at the 1928 Amsterdam Summer Games: Men's 3,000 metres Steeplechase» (inglés). Sports Reference. Consultáu'l 2 de xunetu de 2014.
  50. ↑ «Nurmi Mark Has Been Bettered» (inglés) páx. 15. Ottawa Citizen (2 d'ochobre de 1945). Consultáu'l 3 de xunetu de 2014.
  51. ↑ «Paavo Nurmi runs tonight in Brooklyn» (inglés) páx. 1. Pittsburgh Press (19 de xineru de 1929). Consultáu'l 3 de xunetu de 2014.
  52. ↑ 52,0 52,1 «Conger Beats Paavo Nurmi In Mile Run» (inglés) páx. 8. The Day (11 de febreru de 1929). Consultáu'l 3 de xunetu de 2014.
  53. ↑ Associated Press (24 d'avientu de 1942). «RAY CONGER NAMED COACH; Noted Track Star to Direct the Teams at Penn State» (inglés). The New York Times. Consultáu'l 3 de xunetu de 2014.
  54. ↑ «Paavo May Quit Mile Run» (inglés) páx. 2. The Milwaukee Journal (11 de febreru de 1929). Consultáu'l 3 de xunetu de 2014.
  55. ↑ 55,0 55,1 «Paavo Nurmi Sets Record» (inglés) páx. 10. The Milwaukee Journal (25 de xunetu de 1931). Consultáu'l 3 de xunetu de 2014.
  56. ↑ Quercetani, Roberto (1964). A World History of Track and Field Athletics. Oxford University Press, páx. 139.
  57. ↑ «Paavo Nurmi on Finnish team of 25 for Olympics» (inglés) páx. 8. The Lewiston Daily Sun (29 d'avientu de 1931). Consultáu'l 3 de xunetu de 2014.
  58. ↑ 58,0 58,1 58,2 «Finns Aroused by Nurmi Suspension» (inglés) páx. 7. St. Petersburg Times (4 d'abril de 1932). Consultáu'l 3 de xunetu de 2014.
  59. ↑ 59,0 59,1 «Paavo Nurmi Cleared of Pro Charges, to Marry» (inglés) páx. 9. Telegraph Herald (11 d'abril de 1932). Consultáu'l 3 de xunetu de 2014.
  60. ↑ «Nurmi Hopes To Run in Olympics» páx. 2. The Border Cities Star (8 de xunu de 1932). Consultáu'l 3 de xunetu de 2014.
  61. ↑ Luthala, Seppo (2002). Top Distance Runners of the Century: Motivation, Pain, Success : World-class Athletes Tell (n'inglés). Meyer & Meyer Verlag, páx. 13. ISBN 9781841260693. Consultáu'l 3 de xunetu de 2014.
  62. ↑ «Athletics at the 1932 Los Angeles Summer Games: Men's Marathon» (inglés). Sports Reference. Consultáu'l 3 de xunetu de 2014.
  63. ↑ «Paavo Nurmi Claims Mark» (inglés) páx. 2. San Jose News (27 de xunu de 1932). Consultáu'l 3 de xunetu de 2014.
  64. ↑ Martin, David Y.; Gynn, Roger W. H. (2000). The Olympic Marathon (n'inglés). Human Kinetics, páx. 148-149. ISBN 978-0880119696.
  65. ↑ «U.S. opposes blanket law under I.A.A.F.» (inglés) páx. 14. Milwaukee Sentinel (23 de xunetu de 1932). Consultáu'l 3 de xunetu de 2014.
  66. ↑ 66,0 66,1 66,2 66,3 Sears, 2001, pp. 216
  67. ↑ 67,0 67,1 Alan Gould (29 de xunetu de 1932). «Paavo Nurmi barréi from Olympic meet» (inglés) páx. 11. Telegraph Herald. Consultáu'l 2 de xineru de 2015.
  68. ↑ 68,0 68,1 Associated Press (29 de xunetu de 1932). «Great Nurmi barréi from Olympic Games as teams prepare for big carnival» (inglés) páx. 19. Reading Eagle. Consultáu'l 2 de xineru de 2015.
  69. ↑ Raevuori, 1997, páxs. 280.
  70. ↑ 70,0 70,1 70,2 Urho Kekkonen (9 de setiembre de 1932). «"Totuus Nurmen jutusta ja sen ajamisesta Amerikassa» (finés) páx. 11. Helsingin Sanomat. Consultáu'l 2 de xineru de 2015.
  71. ↑ Arthur J. Daley (21 de xunetu de 1932). «NURMI IS ORDERED TO REST HIS LEG; Dr. Martin Diagnoses Injury to Finnish Runner as a Pulled Achilles Tendon. TWO MORE NATIONS ARRIVE Flags of Poland and Norway Are Sent Aloft in Olympic Village. at Los Angeles.» (finés) páx. 11. The New York Times. Consultáu'l 2 de xineru de 2015.
  72. ↑ 72,0 72,1 Associated Press (10 d'agostu de 1932). «Paavo Nurmi probably through as amateur» (inglés) páx. 9. Reading Eagle. Consultáu'l 2 de xineru de 2015.
  73. ↑ Associated Press (28 d'avientu de 1932). «Won't turn» (inglés) páx. 10. Saskatoon Star-Phoenix. Consultáu'l 19 de xunu de 2015.
  74. ↑ Raevuori, 1997, pp. 421
  75. ↑ Raevuori, 1997, pp. 443
  76. ↑ Associated Press (29 d'agostu de 1934). «Athletic Union Denies Nurmi Amateur Rank» (inglés) páx. 14. Schenectady Gazette. Consultáu'l 2 de xineru de 2015.
  77. ↑ 77,0 77,1 Lovesey, 1968, pp. 165
  78. ↑ Associated Press (7 de mayu de 1935) (n'inglés). Paavo Nurmi Resigns as Finnish Instructor. The Milwaukee Journal.  p. 10. Archivado del original el 2016-05-30. https://web.archive.org/web/20160530113250/https://news.google.com/newspapers?id=ELBQAAAAIBAJ&sjid=7yEEAAAAIBAJ&pg=1771,7169314. Consultáu'l 9 de mayu de 2015. 
  79. ↑ Associated Press (2 d'agostu de 1935) (n'inglés). Nurmi Resumes Coaching Finns. Gettysburg Times.  p. 4. https://news.google.com/newspapers?id=QgYmAAAAIBAJ&sjid=__wFAAAAIBAJ&pg=6876,1236017. Consultáu'l 9 de mayu de 2015. 
  80. ↑ 80,0 80,1 80,2 80,3 «Paavo Nurmen herrainvaateliike oli Mikonkadulla» (finés). Helsingin Sanomat (9 de setiembre de 2006). Archiváu dende l'orixinal, el 2012-03-09. Consultáu'l 9 de mayu de 2015.
  81. ↑ 81,0 81,1 Paul Sjoblom (5 de xunu de 1941) (n'inglés). 'Phantom Finn' Will Coach Runners. The Calgary Herald.  p. 7. https://news.google.com/newspapers?id=Fx9kAAAAIBAJ&sjid=O3sNAAAAIBAJ&pg=2515,383035&hl=en. Consultáu'l 9 de mayu de 2015. 
  82. ↑ 82,0 82,1 82,2 82,3 82,4 Doug Gillon (13 d'agostu de 2005). «‘Nurmi on Nurmi' – son of 'Flying Finn' legend speaks about his father» (inglés). Asociación Internacional de Federaciones d'Atletismu. Consultáu'l 2 de xineru de 2015.
  83. ↑ United Press (2 de febreru de 1940) (n'inglés). Llomen Returns to Tennis For Finnish Relief Fund. The Pittsburgh Press.  p. 39. https://news.google.com/newspapers?id=KE4bAAAAIBAJ&sjid=TUwEAAAAIBAJ&pg=3180,4857723. Consultáu'l 9 de mayu de 2015. 
  84. ↑ (n'inglés) People, Feb. 12, 1940. Time. 12 de febreru de 1940. http://content.time.com/time/magazine/article/0,9171,883972,00.html. Consultáu'l 9 de mayu de 2015. 
  85. ↑ Raevuori, 1997, páxs. 357.
  86. ↑ United Press (19 d'abril de 1940) (n'inglés). Maki Out To Redeem Self. The Pittsburgh Press.  p. 77. https://news.google.com/newspapers?id=NuUdAAAAIBAJ&sjid=VkwEAAAAIBAJ&pg=4700,6460811. Consultáu'l 9 de mayu de 2015. 
  87. ↑ Johnson, William (17 de xunetu de 1972). «After The Golden Moment» (inglés). Sports Illustrated. Archiváu dende l'orixinal, el 27 de febreru de 2013. Consultáu'l 9 de mayu de 2015.
  88. ↑ 88,0 88,1 Raevuori, 1997, pp. 382
  89. ↑ Raevuori, 1997, páxs. 377.
  90. ↑ Phillips, Bob (2005). «Then Snell came past like a runaway horse» (n'inglés). BMC News (The British Milers' Club) 4 (2):  páxs. 37. Archivado del original el 2018-09-16. https://web.archive.org/web/20180916113837/http://www.britishmilersclub.com/bmcnews/2005autumn.pdf. Consultáu'l 9 de mayu de 2015. 
  91. ↑ Raevuori, 1997, páxs. 380-381.
  92. ↑ Associated Press (25 de xineru de 1964). Paavo Nurmi Welcomed to Washington by President. The New York Times. http://www.nytimes.com/1964/01/25/paavo-nurmi-welcomed-to-washington-by-president.html?_r=0. Consultáu'l 9 de mayu de 2015. 
  93. ↑ Associated Press (2 d'ochobre de 1973) (n'inglés). Famed Nurmi Dies at 76. Spokane Daily Chronicle.  p. 88. https://news.google.com/newspapers?id=iKdYAAAAIBAJ&sjid=nfgDAAAAIBAJ&pg=4637,789799. Consultáu'l 9 de mayu de 2015. 
  94. ↑ Associated Press (14 de xunu de 1967) (n'inglés). Nurmi Wants To Meet Jim Ryun. The Palm Beach Post.  p. 18. https://news.google.com/newspapers?id=VnUyAAAAIBAJ&sjid=0LUFAAAAIBAJ&pg=5668,3796966. Consultáu'l 9 de mayu de 2015. 
  95. ↑ Raevuori, 1997, páxs. 365.
  96. ↑ Zaldua, Sergio (13 de marzu de 2013). «Paavo Nurmi, el Finlandés Volador». Mundo Deportivo. Consultáu'l 9 de mayu de 2015.
  97. ↑ Raevuori, 1997, páxs. 415.
  98. ↑ Associated Press (20 d'ochobre de 1933) (n'inglés). Athlete should never marry, says Mrs. Paavo Nurmi. The Calgary Daily Herald.  p. 8. https://news.google.com/newspapers?id=VBtkAAAAIBAJ&sjid=JXsNAAAAIBAJ&pg=3127,5166934. Consultáu'l 15 de xunu de 2015. 
  99. ↑ 99,0 99,1 Paavo Nurmi (7 de xunetu de 1932) (n'inglés). Kunnossaolosalaisuuteni. Sauna ja hieronta ihmelääkkeet. Helsingin Sanomat.  p. 7. Archivado del original el 2014-02-21. https://web.archive.org/web/20140221230307/http://files.snstatic.fi/HS/2012/10/hs19320707004.pdf. Consultáu'l 15 de xunu de 2015. 
  100. ↑ Lopez, Enrique Hank (1974). escritu n'Estaos Xuníos. «The Shoeless Mexicans Vs. The Flying Finn». American Heritage (Society of American History) 25 (3). ISSN 0002-8738. http://www.americanheritage.com/content/shoeless-mexicans-vs-flying-finn. Consultáu'l 15 de xunu de 2015. 
  101. ↑ 101,0 101,1 101,2 101,3 «Nurmi as seen by others». The Sports Museum of Finland. Consultáu'l 15 de xunu de 2015.
  102. ↑ Raevuori, 1997, páxs. 372.
  103. ↑ Comité Olímpicu Internacional (1984). Olympic Review, Númberos 195-206 (n'inglés). Comité Olímpicu Internacional, páx. 171. Consultáu'l 16 de xunu de 2015.
  104. ↑ Pfitzinger, Pete; Douglas, Scott (2009). Advanced Marathoning, 2da (n'inglés), Estaos Xuníos: Human Kinetics, páx. 11. ISBN 9781450407243. Consultáu'l 16 de xunu de 2015.
  105. ↑ 105,0 105,1 Pears, Tim (29 de xunetu de 2007). The time machine. The Guardian. http://www.theguardian.com/sport/2007/jul/29/athletics.features. Consultáu'l 16 de xunu de 2015. 
  106. ↑ Lewis, Frederick; Johnson, Dick (2005). Young at Heart: The Story of Johnny Kelley, Boston's Marathon Man (n'inglés). Rounder Records, páx. 49. ISBN 9781579401139. Consultáu'l 16 de xunu de 2015.
  107. ↑ Bale, John (2004). Running Cultures: Racing in Time and Space (n'inglés). Psychology Press, páx. 87-89. ISBN 9780714684246. Consultáu'l 16 de xunu de 2015.
  108. ↑ 108,0 108,1 Cousineau, Phil (2003). The Olympic Odyssey: Rekindling the True Spirit of the Great Games (n'inglés). Quest Books, páx. 130. ISBN 9780835608336. Consultáu'l 16 de xunu de 2015.
  109. ↑ Salsinger, H. G. (1927). «Courage and Endurance — Matters of Stomach, Not of Heart». Dearborn Independent 27 (20):  páxs. 12. https://books.google.com/books?id=7F1NAAAAYAAJ. Consultáu'l 17 de xunu de 2015. 
  110. ↑ «1932 - Los Angeles» (inglés). Inside the Games. Consultáu'l 16 de xunu de 2015.
  111. ↑ «Gebrselassie approaching Record for Running Records» (inglés). Asociación Internacional de Federaciones d'Atletismu (16 de marzu de 2006). Consultáu'l 14 de setiembre de 2015.
  112. ↑ «Phelps cements place in history» (inglés). BBC News (13 d'agostu de 2008). Consultáu'l 14 de setiembre de 2015.
  113. ↑ Martin, Douglas (25 de mayu de 2012). «Edoardo Mangiarotti, Olympian Fencer, Dies at 93» (inglés). The New York Times. Consultáu'l 14 de setiembre de 2015.
  114. ↑ Raevuori, 1997, páxs. 15.
  115. ↑ Wildey, Alison (8 de marzu de 2012). «Owens, Nurmi among first in IAAF Hall of Fame» (inglés). Reuters. Consultáu'l 14 de setiembre de 2015.
  116. ↑ Kiell, Paul J. (2006). American Miler: The Life and Times of Glenn Cunningham (n'inglés). Breakaway Books, páx. 241. ISBN 9781891369599. Consultáu'l 14 de setiembre de 2015.
  117. ↑ Macpherson, Archie (12 d'avientu de 1999). «Sport has become a matter of taste» (inglés). The Herald. Consultáu'l 14 de setiembre de 2015.
  118. ↑ «Paavo Nurmi» (inglés). BBC Two. Consultáu'l 14 de setiembre de 2015.
  119. ↑ «Nurmi pioneered modern long-distance running» (inglés). Sports Illustrated (8 d'agostu de 2004). Archiváu dende l'orixinal, el 7 de xunu de 2010. Consultáu'l 14 de setiembre de 2015.
  120. ↑ Lovesey, 1968, páxs. 125.
  121. ↑ Bingham, Eugene (30 d'agostu de 2004). «Athletics: Nurmi legend relived by El Guerrouj» (inglés). The New Zealand Herald. Consultáu'l 14 de setiembre de 2015.
  122. ↑ 122,0 122,1 122,2 122,3 122,4 Peltola, Vesa-Matti. «Huomionosoituksia maassa ja taivaassa» (finés). Suomen Urheilutietäjät. Archiváu dende l'orixinal, el 2016-03-03. Consultáu'l 14 de setiembre de 2015.
  123. ↑ Seiro, Arno (13 de novimebre de 2009). «Sportsmen set in stone in the capital» (inglés). Helsingin Sanomat. Archiváu dende l'orixinal, el 8 de xunu de 2014. Consultáu'l 14 de setiembre de 2015.
  124. ↑ Ihamäki, Olli (28 d'abril de 2011). «Teekkarien kuningasjäynästä puoli vuosisataa» (finés). Yleisradio. Consultáu'l 14 de setiembre de 2015.
  125. ↑ «DC-8 - A big leap forward» (inglés). Finnair. Consultáu'l 14 de setiembre de 2015.
  126. ↑ «New names of minor planets» (n'inglés). Minor Planet Circulars:  p. 5281. 1980. http://www.minorplanetcenter.net/iau/ECS/MPCArchive/1980/MPC_19800401.pdf. Consultáu'l 15 de setiembre de 2015. 
  127. ↑ «1740 Paavo Nurmi (1939 UA)» (inglés). JPL Small-Body Database. Consultáu'l 14 de setiembre de 2015.
  128. ↑ «Paavo Nurmi Marathon & Half Marathon» (inglés). Half Marathons. Consultáu'l 14 de setiembre de 2015.
  129. ↑ «Paavo Nurmi Marathon» (inglés). Association of Road Racing Statisticians. Consultáu'l 14 de setiembre de 2015.
  130. ↑ «Paavo Nurmi Games» (inglés). Paavo Nurmi Games. Consultáu'l 14 de setiembre de 2015.
  131. ↑ «Campus Buildings» (inglés). Finlandia University. Archiváu dende l'orixinal, el 2015-09-07. Consultáu'l 14 de setiembre de 2015.
  132. ↑ «Ask about money» (inglés). Bancu de Finlandia. Archiváu dende l'orixinal, el 2016-02-06. Consultáu'l 14 de setiembre de 2015.
  133. ↑ Rimpiläinen, Tuomas (6 d'ochobre de 2010). «Turkuun pystytettiin kirjoitusvirheitä pursuava muistomerkki» (finés). Turun Sanomat. Consultáu'l 14 de setiembre de 2015.
  134. ↑ Robinson, Roger (10 de xunetu de 2014). «The Mystery of the Flying Finn» (inglés). Runner's World. Consultáu'l 14 de setiembre de 2015.
  135. ↑ «Sport and song combine in Paavo Nurmi Opera spectacle» (inglés). Helsingin Sanomat (7 d'agostu de 2000). Archiváu dende l'orixinal, el 2014-09-13. Consultáu'l 14 de setiembre de 2015.
  136. ↑ «The Simpsons -sarjan tuoreessa olympialaisjaksossa vieraillaan Helsingissä» (finés). Dome (16 de febreru de 2010). Archiváu dende l'orixinal, el 2013-09-10. Consultáu'l 14 de setiembre de 2015.

Enllaces esternos

editar


Sacáu de «https://ast.wikipedia.org/w/index.php?title=Paavo_Nurmi&oldid=4286798»