Pueblu curdu
El curdu[1] ye un pueblu indoeuropéu qu'habita na rexón montascosa del Curdistán, n'Asia Occidental, partida principalmente ente los Estaos soberanos de Siria, Iraq, Turquía ya Irán. Tamién esiste población curda nun área xeográfica más estensa, que toma dende los montes Tauro hasta l'oeste de los pandos d'Irán; y dende el monte Ararat hasta'l pie de les llombes allegantes a les llanures mesopotámiques, con enclaves significativos nel estremu oriental de Siria y n'Armenia y la Provincia Autónoma de Naxçıvan n'Azerbaixán. Los curdos son na so mayoría musulmanes sunites, anque una importante minoría inda sigue la relixón tradicional curda, el yazidismu.
 | |
| Tipu | etnia |
|---|---|
| Llingua | curdu, turcu, persa y árabe |
| Relixón |
sunismu, xiísmu, Alevís (es)  , Yazidismu, cristianismu y xudaísmu |
| Parte de |
Pueblos iranios (es) |
| Xeografía | |
| Estáu | Turquía, Iraq, Irán, Siria, Alemaña, Afganistán, Azerbaixán, El Líbanu, Rusia, Xeorxa, Armenia, Kazakstán, Reinu Xuníu, Israel y Arxentina |
 | |
Magar los curdos estremar por elementos como la llingua, el curdu, esisten variantes idiomátiques por tol Curdistán. En Turquía los curdos falen el kurmanji y el zaza. Nel norte d'Iraq fálase'l sorani y los curdos d'Irán, amás del sorani y el kurmani, tamién falen distintos dialeutos nel sureste del país.[2]
El pueblu curdu ye la minoría étnica más grande nel Oriente Próximu que nun s'atopa establecida en dalguna forma d'Estáu nación.[3] Son ente 55 y 60 millones de persones (nun esisten censos rigorosos), aproximao un 45 % de los cualos vive en Turquía, un 25 % n'Irán, otru 25 % n'Iraq y un 5 % en Siria.[ensin referencies] Hai tamién una importante diáspora curda n'Europa Occidental, sobremanera en países como Alemaña, el Reinu Xuníu y Suecia.
Tres la Primer Guerra Mundial, na que sofitaron a los aliaos contra l'Imperiu otomanu, los curdos llograron per mediu del Tratáu de Sèvres la reconocencia de la independencia del so país. Sicasí, esti alcuerdu internacional nunca se ratificó y foi sustituyíu pol Tratáu de Lausana, que partió'l territoriu otomanu ente los estaos ente los que s'atopa anguaño estremáu.
L'orixe de la cuestión curda n'Oriente Pŕoximo
editarEl Tratáu de Sèvres
editar
Col fin de la Primer Guerra Mundial, les potencies vencedores partiéronse'l Oriente Próximu en zones d'influencia por aciu el Tratáu Sykes-Picot. Les conferencies posteriores na ciudá de Sèvres aldericaron la forma en que se partiríen los territorios que tuvieren so dominiu del Imperiu otomanu. El presidente d'Estaos Xuníos, Woodrow Wilson, unvió a la Comisión King Crane pa tratar nes negociaciones la cuestión sobre la creación d'un Estáu armeniu independiente.[4] Más tarde, la Comisión encamentó la creación del Curdistán nuna cuarta parte del territoriu d'Anatolia. L'informe suxería que dambos estaos seríen alministraos como mandatos d'Estaos Xuníos.
Na mesa de negociaciones, Francia aceptó la creación d'un estáu curdu, cola reserva de que nun incluyera nengunu de los territorios curdos que fueren garantizaos a los franceses pol Tratáu Sykes-Picot. Los participantes na Conferencia de Sèvres fueron Gran Bretaña, Estaos Xuníos (como observador), Francia, Italia, Xapón, Armenia, Bélxica, Grecia, Hiyaz (güei Arabia Saudita), Polonia, Portugal, Rumanía, l'estáu serbiu-croata-eslovenu (más tarde Yugoslavia), Checoslovaquia, Turquía y una delegación curda qu'actuó como observadora nos discutinios tocantes al Curdistán. La resultancia de la conferencia foi un proyeutu de tratáu de 433 artículos, robláu en Sèvres el 10 d'agostu de 1920[5] pero nunca entró a valir una y bones les partes tocantes nun lu han ratificáu.[6]
Anque'l Tratáu y n'específicu l'artículu 62 definió les fronteres y la hipotética composición del futuru Curdistán,[7] munchos territorios con apolmonante mayoría curda asitiaos al oeste del Éufrates fueron arbitrariamente escluyíos. El Curdistán concebíu pol tratáu fuera un país con dos terceres partes del so territoriu esaniciaes, incluyendo les sos árees fértiles y les sos tradicionales tierres de llendo. A partir d'estos fechos, xeneraciones enteres de grupos nacionalistes curdos recurrieron a esti tratáu pa presentalo como reconocencia de la causa curda nel derechu internacional.
La llucha turca d'independencia
editar
En respuesta al Tratáu de Sèvres, el xeneral Mustafa Kemal Atatürk y los grupos nacionalistes turcos punxeron en práutica los sos planes pa la lliberación de Turquía de la ocupación estranxera, consecuencia del esmembramientu del Imperiu otomanu. Mustafa Kemal apeló al elementu relixosu pa unificar a curdos y turcos y fixo un llamáu empuestu a la completa unidá na llucha contra los invasores de les “sagraes tierres musulmanes.”[8]
La guerra d'independencia turca llogró la so mayor victoria militar por aciu la “gran ofensiva”, que remató'l 9 de setiembre de 1922 cola derrota del exércitu griegu nel Exéu y l'Anatolia occidental. Pela so parte, los aliaos entainar a reconocer de facto la independencia política de la nueva república, tarreciendo que la Turquía kemalista pudiera pasase al campu soviético. So esti razonamientu, el Tratáu de Lausana, robláu por Gran Bretaña, Francia, Italia, Xapón, Grecia, Rumanía, el reinu Serbiu-croata-eslovenu y Turquía el 24 de xunetu de 1923 reconoció –de iure- al Estáu turcu y estremó el territoriu de los curdos. A lo llargo de tola guerra, los oficiales turcos dedicar a combatir cualquier amenaza emerxente dientro del territoriu, específicamente la formación d'organizaciones o asociaciones espresamente curdes.
El Tratáu de Lausana foi una victoria innegable pa los turcos. Pa los curdos, marcó l'empiezu d'una nueva fase de sometimientu. Los artículos del 40 al 45 especificaben que les minoríes en cuestión yeren les “minoríes non musulmanes” (armenios, griegos etc.).[9] Les autoridaes nacionalistes d'Ankara refugar a incluyilos ente les minoríes protexíes poles estipulaciones constitucionales. Coles mesmes, les autoridaes turques adoptaron polítiques demográfiques tendientes a afalar a los turcos a tornar y permediar el pesu al so favor na nueva república. A partir d'esti momentu la insurrección curda convertir nun fenómenu endémicu dientro del marcu del Oriente Próximu, carauterizáu por llevantamientos armaos en Turquía, combináu con periodos d'enfrentamientos n'Irán ya Iraq a lo llargo de tol sieglu XX.
Fechos de la historia moderna curda
editar
- Tratáu de Sèvres, 10 d'agostu de 1920. Establecía la creación d'un Curdistán independiente qu'entendiera l'Anatolia suroriental (al sur del llagu Van) y la rexón de Mosul, pero tou quedó na nada por diferencies tribales y el refugu del líder nacionalista turcu Kemal Ataturk. Nesti periodu, los partíos curdos estremar en dos rames: la partidaria de caltener la so autonomía en Turquía y la qu'optaba pola independencia.
- 1945-1948: los curdos piden ante la ONX la independencia del so territoriu.
- 1946: Fúndase la República de Mahabad (Irán), d'un añu de duración.
- 1961-1970: Revuelta curda n'Iraq.
- 1970: Los curdos llogren el dominiu d'una rexón autónoma n'Iraq.
- 1975-1991: Guerra ente los curdos y les fuercies armaes d'Iraq.
- 1978: Abdullah Öcalan funda'l Partíu de los Trabayadores del Curdistán (PKK), qu'empieza a operar en Turquía.
- Años 1980: Les guerrilles curdes sofitaes pola OLP[ensin referencies] (Organización pa la Lliberación de Palestina) y con base en Siria, Iraq ya Irán realicen cientos d'incursiones armaes nel sureste de Turquía.
- 1984: El PKK desencadena una guerra abierta contra Turquía.
- 1988: Ataques con armes químiques a los curdos iraquinos per parte de Sadam Husein, vease ataque químicu a Halabja.
- 1991: Tres la Guerra del Golfu, delles facciones curdes llevantar contra Iraq.
- 1992: Facciones curdes iraquines constitúin un Gobiernu.
- 12 d'abril de 1995: Parllamentu curdu nel Exiliu, constituyíu en L'Haya.
- Ochobre 1998: Siria dexa de sofitar al PKK.
- Marzu de 1999: ye prindáu en Kenia el líder curdu Abdullah Öcalan. Xulgáu en Turquía por alta traición y asesinatu, Öcalan foi condergáu a muerte, pero la sentencia ta anguaño apelada ante'l Tribunal de Xusticia Européu.
- 7 d'abril de 2011 El presidente siriu Bashar al Asad promulgó un decretu pol qu'alcuerda la ciudadanía a los habitantes d'orixe curdu, de la que taben quitaos dende hai cerca de mediu sieglu nel norte del país.
- En 2014 aguanten a la invasión yihadista del Estáu Islámicu y deféndense de la instauración de la so califatu en territoriu curdu.
Personaxes curdos que destacaron na historia
editar- Saladín (1138-1193) o Salah al-Din Yusuf-al-Ayyubi. Fíu de Ayyub, gobernador de Tikrit, y sobrín de Shirkuh, llugarteniente de Nur al-Din, señor de Siria (1146-1174). Shirkuh facer col control del Califatu Fatimí d'Exiptu (1169) nuna campaña militar costeada por Nur al-Din y el mesmu añu foi heredáu por Saladino a la muerte del so tíu. Eslleió'l Califatu d'El Cairu (1171) y proclamáu Sultán d'Exiptu, entró en disputa con Nur al-Din, el so señor. A la muerte de Nur al-Din (1174) facer col poder en Siria, al norte hasta Armenia, al oeste Mosul y el Curdistán (1186), y con gran parte de los Estaos Cruciaos (1187). El Sultán curdu, líder del estáu más poderosu d'Oriente, fina en Damascu, unu de los más grandes héroes del islam.
- Ali ibn al-Athir (12 de mayu de 1160-1233) foi un historiador Curdu musulmán nacíu en Şırnak, Anatolia.
- Yalal Talabani, presidente d'Iraq.
- Ehmedê Xanî, escritor, poeta y filósofu curdu.
- İsmet İnönü, presidente democráticu de Turquía (1938-1969) de padre curdu y madre turca, favoreció la integración de los curdos na república kemalista, hasta que foi baltáu por un golpe militar en 1960.
- Nusrat Bhutto, antigua primer dama de Paquistán, iranina d'ascendencia curda.
- Abdullah Ocalan, líder del PKK condergáu a cadena perpetua, escritor d'ensayos políticos onde plantega una solución democrática al conflictu del pueblu curdu.
Referencies
editar- ↑ Diccionariu de la Llingua Asturiana
- ↑ [Keyenbroek, Philip (1992). “On the kurdish language,” en: Kreyenbroek, Philip y Stefan Spearl (Comp.). The Kurds. A historical overview, Routledge/ SOAS Politics and Culture in the Middle East Series, Londres y Nueva York, páxs. 68-84]
- ↑ [Rwnadiz F(2007). “La mayor nación del mundu ensin Estáu”, Global Affairs. Disponible en: http://www.globalaffairs.es/Noticia-16.html]
- ↑ [Laurens, Henry (2003). “Como se partió Mediu Oriente” Monde Diplomatique, Edición Española. Disponible en: http://monde-diplomatique.es/2003/04/laurens.html Archiváu 2012-06-02 en Wayback Machine]
- ↑ [Nouveau Recueil General des Traites (Leipzig, 1924), t. XII, 3ª Serie, páxs. 664-779.]
- ↑ http://www.jstor.org/discover/10.2307/2638042?uid=3737528&uid=2&uid=4&sid=21102623165691
- ↑ [Tripp, Charles (2003). “Historia d'Iraq”, Cambridge University Press, Madrid, España, páxs. 65-80. ]
- ↑ Bruinessen, Martin Van. “The Kurds in turkey”, MERIP Middle East Studies, Non. 121, State Terror in Turkey, febreru 1984, páxs. 6-12,14.]
- ↑ [The treaty of peace (1919-19123). Vol II, New York, Carnegie Endowment for Internacional Peace, 1924. Disponible en: http://wwi.lib.byu.edu/index.php/Treaty_of_Lausanne]
Enllaces esternos
editar
Wikimedia Commons tien conteníu multimedia tocante a Pueblu curdu.- Laurens, Henry, [1] Archiváu 2012-06-02 en Wayback Machine, en “Como se partió Mediu Oriente” Monde Diplomatique, Edición Española.
- M. I. Pampín, Claves de la situación n'Iraq, El conflictu curdu n'Iraq, *
Implicancias del problema curdu pal futuru d'Iraq (enllaz rotu disponible n'Internet Archive; ver l'historial y la última versión).;
- N. Méndez Construcción y deconstrucción nacional en Mediu Oriente: el casu d'Iraq, en Transoxiana, Journal Llibre d'Estudios Orientales.
- El DTP cuerre'l riesgu de ser el próximu partíu curdu ilegalizado (GARA) (enllaz rotu disponible n'Internet Archive; ver l'historial y la última versión).
- Rwnadiz F,[2], en “La mayor nación del mundu ensin Estáu”, Global Affairs.
- The treaty of peace (1919-19123), [3] Vol II, New York, Carnegie Endowment for Internacional Peace, 1924.
Datos: Q12223- Multimedia: Kurdish people
