Ricla
Ricla ye una llocalidá y conceyu español na provincia de Zaragoza, Aragón na contorna de Valdejalón. Tien una área de 90,67 km² con una población de 3027 habitantes (INE 2016) y una densidá de 33,38 hab/km².
 Ricla | |||||
|---|---|---|---|---|---|
 | |||||
| |||||
| Alministración | |||||
| País |  España | ||||
| Autonomía |  Aragón | ||||
| Provincia |  provincia de Zaragoza | ||||
| Tipu d'entidá | conceyu d'España | ||||
Alcalde de Ricla (es)  | Francisco Blas Romeo Mañas | ||||
| Nome oficial | Ricla (es)[1] | ||||
| Códigu postal |
50270 | ||||
| Xeografía | |||||
| Coordenaes | 41°30′13″N 1°24′10″W / 41.503611111111°N 1.4027777777778°O | ||||
  Ricla Ricla (España) | |||||
| Superficie | 90.66669 km² | ||||
| Altitú | 364 m | ||||
| Llenda con |
Épila, Salillas de Jalón, Calatorao (es) , La Almunia de Doña Godina, Chodes (es) , Arándiga y Nigüella
| ||||
| Demografía | |||||
| Población |
2987 hab. (2023) - 1517 homes (2019) - 1330 muyeres (2019) | ||||
| Porcentaxe |
0.31% de provincia de Zaragoza 0% de Aragón 0.01% de España | ||||
| Densidá | 32,94 hab/km² | ||||
| Más información | |||||
| Estaya horaria | UTC+01:00 | ||||
| ricla.es | |||||
 | |||||
Situación y clima editar
Ricla asitiar na Depresión del Ebro, nel valle del Jalón, a 377 msnm. Atopar ente Zaragoza y Calatayud, a 56 km de la primera y a 37 km de la segunda. La so temperatura medio añal ye 13,9 °C y la so precipitación añal ye de 413 mm.
Historia editar
Edá Antigua editar
Los historiadores centren la importante ciudá celtibéra de Nertóbriga nel términu municipal de l'actual Ricla. Anque la llocalización estratéxica del monte Agualí, ente los ríos Jalón y Grío, faen d'ésti un llugar aparente pal allugamientu de la ciudá celtíbera, na actualidá nun puede constatase la so llocalización exacta. Per otra parte, l'escudu de Ricla, onde apaez una piel de llobu travesada por una llanza, fai alusión a la rindición de Nertóbriga al cónsul romanu Marcelo Claudio Marcelo. Ello asocedió nel marcu de la segunda guerra celtíbera, nel añu 152 e.C.
Del pasáu romanu de Ricla namái queden los restos d'una ponte, agora cubiertu poles piedres qu'abasnó'l ríu. Coles mesmes, delles tumbes con dote funeraria romanu topaes cerca de les piscines municipales, fueron dataes ente los sieglos II y III d.C. Piénsase que pudieron formar parte d'una necrópolis más amplia.
Edá Media y Moderna editar
Nun hai muertes del pasáu visigóticu de Ricla; esisten duldes sobre l'orixe d'unes tumbes topaes na década de 1960, que bien pudieren ser visigodes o bien musulmanes. Sicasí, dellos autores quixeron ver nel topónimu Ricla un orixe visigodu («Rikila»).
Mientres la invasión árabe de la Península Ibérica, les tropes de Muza ocuparon Nertóbriga, nel so camín escontra Zaragoza. El pasáu mudéxar de Ricla caracteriza la morfoloxía de les sos cais, los sos elementos arquiteutónicos y los sos sistemes de riego.
Reconquistada en 1120 por Alfonsu I, la so población morisca permaneció na villa mientres sieglos. La so tenencia foi esfrutada por numberosos caballeros y nobles ente los que destaquen Arreyo Orella, Lope López y darréu los sos fíos, Arnal Mir y García Ortiz de Albero. Siquier en dos causes foi encamentada a dos muyeres: Teresa, n'abril de 1144, y Mayor, en 1178. Naquella dómina la llocalidá taba estremada en dos zones estremaes; la parte alta ocupada pola población musulmana, y la baxa pola población cristiana. Esistía un muriu qu'estremaba les dos partes y que tenía dos puertes, abiertes mientres el día pero cerraes pela nueche. L'arcu d'una de los dos puertes, l'Arcu de San Sebastián, entá se caltién.
Dende finales del sieglu XII, la Orde del Temple tuvo instalada una encomienda nesta villa, recibiendo los sos comendadores el títulu de «Ricla y Calatayud», hasta qu'en 1289 la encomienda foi treslladada a esta ciudá. Pedru IV vencer al conde de Trastámara, don Enrique, pero darréu pasó a la Corona hasta que, en 1394, Martín I vender con tolos sos términos y derechos señoriales al conde Fernando López de Luna. Pol matrimoniu d'ésti con Emilia Ruiz de Azagra fueron incorporaos al señoríu de Ricla les llocalidaes de Muel y Villafeliche. Al fíu de dambos, Juan de Luna y Azagra, foi-y confiscado el señoríu por orde d'Alfonsu V, pero más tarde foi-y devueltu. La espulsión de los moriscos d'Aragón en 1610 tuvo una importante repercusión na llocalidá, dexándola práuticamente despoblada.[2]
Edá Contemporánea editar
L'historiador Pascual Madoz, nel so Diccionariu xeográficu-estadísticu-históricu d'España de 1845, refier que Ricla, asitiada nun terrén «de la meyor calidá y bien fértil la so güerta, que fertiliza'l ríu Jalón, sobre'l que tien una ponte», tenía «491 cases, incluses les del conceyu y cárcel». Nesa dómina, la llocalidá producía trigu, cebada, vinu, aceite, según toa clase de frutes y llegumes, esportándose les frutes sobrantes. Cuntaba con dos molinos fariñeros, unu de papel d'estraza, tres fábriques d'aguardiente y cuatro hornos de pan cocer.[3]
Demografía editar
Nel censo d'España de 1857 Ricla figura con una población de 2 169 habitantes.[4] El conceyu algamó los 3 569 habitantes en 2010 (máximu históricu), menguando llixeramente la so población hasta los 3 203 habitantes (INE 2014).
| Gráfica d'evolución demográfica de Ricla ente 1900 y 2016 |
 |
|
Población de fechu (1900-1991) según los censos de población del INE. Población según el padrón municipal dende 2001 d'equí p'arriba INE. |
Política llocal editar
Últimos alcaldes de Ricla editar
| Periodu | Alcalde | Partíu | |
|---|---|---|---|
| 1979-1983 | Felipe Batanero Marco[5] | UCD | |
| 1983-1987 | |||
| 1987-1991 | |||
| 1991-1995 | |||
| 1995-1999 | |||
| 1999-2003 | |||
| 2003-2007 | |||
| 2007-2011 | Francisco Romero Mañas | CHA | |
| 2011-2015 | |||
| 2015-2019 | Ignacio Gutiérrez[6] | PSOE |
Resultaos eleutorales editar
| Partíu | 2003 | 2007 | 2011 | 2015 | ||||
| PSOE | - | 1 | 2 | 5 | ||||
| PAR | 4 | 3 | 3 | 3 | ||||
| IX | 2 | |||||||
| PP | 3 | 1 | 1 | 1 | ||||
| CHA | 4 | 6 | 5 | - | ||||
| Total | 11 | 11 | 11 | 11 | ||||
Economía editar
La riqueza hortofrutícola prima sobre les demás, daqué qu'asocede na mayoría de los pueblos del valle del Jalón. Por ello, l'agricultura ye una actividá a la que se dediquen bona parte de los vecinos y qu'axunta a trabayadores de distintos países mientres los meses de branu. La campaña más importante ye la de la cereza, en toles sos variedaes, y que supón una de les producciones más importantes d'Aragón y d'España.
Patrimoniu editar
Patrimoniu paleontolóxicu editar
Ricla ye un referente nel mundu de la paleontoloxía, yá que nesta llocalidá atopa'l «Ribayu de les Conches», xacimientu nel qu'apaecieron importantes fósiles y que caltién pieces de toles etapes del Xurásicu. Fai 600 millones d'años, tou la cortil d'Aragón taba cubiertu peles agües del Mar Paleotethys, pol qu'escurríen amonites, peces y reptiles marinos. Ente les pieces topaes nesta zona destaca'l Maledictosuchus riclaensis, crocodyliforme conocíu como «cocodrilu de Ricla», fósil únicu nel mundu. Nesti ribayu y la so contorna puédense obervar numberosos restos fósiles de bivalvos y cefalópodos, ente los que figuren rhynconellas, terebrátulas, belemnites y ammonites.[8]
Patrimoniu urbanu editar
.JPG)
Les edificaciones más importantes topar na plaza del Conceyu, onde s'atopen la ilesia y otres construcciones interesantes, como la casa del Conceyu o'l mesmu conceyu.
La ilesia, dedicada a l'Asunción de La nuesa Señora, ye una obra mudéxar rematada con una torre mista. Foi edificada en delles de fases, ente finales del sieglu XIV y el sieglu XVI. Ye un templu de lladriyu con portada neoclásica de piedra. Consta d'una nave única de dos tramos y ábside poligonal cubierta con bóveda de crucería, decorada con agramilados xeométricos de tradición mudéxar. L'interior del templu contién un retablu mayor, realizáu ente 1688 y 1692 por Francisco d'Estil. Unu de los retablos más importantes ye'l de la Virxe del Rosario, de fines del sieglu XVI, atribuyíu al taller del importante escultor Damián Forment.
Especial interés tien la so torre, por cuenta de un espectacular combináu mistu, yá que mientres la metá inferior ye de planta cuadrada, la cimera —octogonal— espurrir señorial escontra riba. Construyida en dos distintos periodos, el cuerpu inferior con pináculos nes esquines edificar a mediaos del sieglu XVI y terminóse aproximao dos sieglos dempués, nel añu 1758, col cuerpu octogonal y el chapitel actual. Como remate d'ésti, asitióse una cruz de fierro forxada por Cristóbal Freislevaque en 1584.[9]
Otru edificiu notable, el Castiellu de Ricla, se emplaza sobre una peña. Del antiguu castiellu queden partes d'un muriu de piedra y un caserón de lladriyu y materiales llucíos, más bien pequeñu, con un interesáu balcón sobre la peña. Anque d'orixe musulmán, en redol a los sieglos XV y XVI llevantó sobre'l castiellu un palaciu de calter fortificáu. Caltién l'escudu esculpíu que representa una media lluna nel so interior. Correspuende al llinaxe de les Luna, que nuna dómina habitaron el castiellu.[10]
El Conceyu ta allugáu nuna típica casa-palaciu del sieglu XVIII. La parte inferior del edificiu alzar en piedra y el restu en lladriyu. Foi reformáu a finales del sieglu XX.
La plaza del conde de Castellán ye otru espaciu interesante, onde s'asitia'l palaciu del sieglu XVIII que-y da nome. Al pie de él, atópase l'orixinal accesu al conventu de les Sierves de María, fundáu a fines del sieglu XIX pola condesa de Guerrero.
Amás del Arcu-Capiya de San Sebastián mentáu más arriba, otres construcciones que merez la pena señalar son los diversos peirones que se topen pela redolada; ente ellos, el Peirón de los santos Teopombo y Sinesio, na salida de la carretera de Borja, ye un bellu pilón de lladriyu que se cree que se debió llevantar nes acabadures del sieglu XVIII.[11]
Nes proximidaes del Ribayu Santu atópense numberoses bodegues, onde destaquen les llamaes «lluminaries». Trátase de chimenees de respiración vertical de diverses formes y materiales que surden sobre les fasteres nes que tán escavaes les bodegues, constituyendo interesantes exemplos d'arquiteutura popular.
Patrimoniu natural editar
Nel términu municipal de Ricla atópase la Cueva de la Torca de Ricla, tamién conocida como les Cueves de Mármol, de bon accesu. El so interior contién elementos carauterísticos d'un covarón tales como estalactites y estalagmites; ente l'entamu del iviernu y la primavera habiten nel so interior esperteyos.[12]
Festividaes editar
- Les fiestes n'honor a Santa María Madalena tienen llugar dende 1495, cuando s'empecipió'l votu a esta santa como principal patrona de la villa. Celébrense'l 22 de xunetu, anque nel pasáu celebrar na segunda selmana d'ochobre y, darréu, na primer selmana de setiembre.
- La festividá de San Teopompo y San Sinesio ye'l 21 de mayu. Hai que remontase al añu 303, dómina de les persecuciones a maniqueístas y cristianos per parte de Diocleciano, p'atopar l'orixe de la devoción a estos santos, los «Santicos» en Ricla.
- Otres fiestes importantes son les de la Virxe del Carmen, el 16 de xunetu, y les de la Virxe de la Media Villa, que la so cofradería foi la más importante y la que mayor influencia en Ricla mientres sieglos.
Personaxes célebres editar
- Genaro Monreal (1894 - 1974), compositor que compunxo alredor de mil obres de distintos estilos musicales que-y fixeron ser reconocíu como un gran talentu. Ente la so bayurosa producción figuren ésitos como «El Lerele», «Tani» y, sobremanera, «La Campanera».
- Braulio Lausín (1898 - 1967), matador de toros moteyáu «Gitanillo de Ricla», y al que moteyaron tamién, pol so gran valor, «el Léon de Ricla». La plaza de Madrid foi escenariu de dalgunos de los sos más importantes trunfos; especialmente memorable foi la tarde del 16 de mayu de 1926, na que'l diestru algamó un ésitu terrible.
- Mariano Arregui (1937 - 2010), campeón de xota al que se-y dedicó una cai en Ricla nel branu de 1981.
Ver tamién editar
Referencies en testu editar
- ↑ Afirmao en: Llista de Conceyos y los sos Códigos por Provincies a 1 de xineru de 2019. Data d'espublización: 8 febreru 2019. Editorial: Institutu Nacional d'Estadística.
- ↑ Hestoria de Ricla (Conceyu de Ricla)
- ↑ Madoz, Pascual (Madrid, 1846-1850). Diccionario geográfico-estadístico-histórico de España y sus posesiones de Ultramar. Establecimientu tipográficu de P. Madoz y L. Sagasti. Volume XIII, páx. 469-470.
- ↑ Censu de 1857. Zaragoza (INE)
- ↑ Ministeriu de Facienda y Alministraciones Públiques (Gobiernu d'España). «Treinta aniversario de las primeras elecciones municipales de la democracia». Archiváu dende l'orixinal, el 6 de marzu de 2014. Consultáu'l 6 de marzu de 2014.
- ↑ «Alcaldes de tolos conceyos de la provincia de Zaragoza». Heraldo.es. 14 de xunu de 2015. https://www.heraldo.es/noticias/aragon/zaragoza_provincia/2015/06/14/todos_los_alcaldes_provincia_zaragoza_366885_1101025.html.
- ↑ Gobierno d'Aragón. «Archivo Eleutoral d'Aragón». Consultáu'l 18 d'ochobre de 2012.
- ↑ Ribayu de les Conches (Turismu de Zaragoza)
- ↑ Ilesia de Nuesa. Señora de l'Asunción, Ricla (Bienes d'interés cultural d'Aragón)
- ↑ Castillo de Ricla (Ricla.org)
- ↑ santos-teopombo-y-sinesio Peirón de los santos Teopombo y Sinesio (Bienes d'interés cultural d'Aragón)
- ↑ cueva-torca-ricla.html La Cueva de la Torca en Ricla (Turismu de Zaragoza)
Referencies xenerales editar
Enllaces esternos editar
Wikimedia Commons acueye conteníu multimedia sobre Ricla.
