Sicalis luteola

especie de páxaru

Les especies d'aves con nome común en llingua asturiana márquense como NOA. En casu contrariu, conséñase'l nome científicu.

Sicalis luteola
Estáu de caltenimientu
Esmolición menor (LC)
Esmolición menor (IUCN 3.1)[1]
Clasificación científica
Reinu: Animalia
Filu: Chordata
Clas: Aves
Orde: Passeriformes
Familia: Thraupidae
Xéneru: Sicalis
Especie: S. luteola
(Sparrman, 1789)
Distribución
Sinonimia
Emberiza luteola[2]
Sicalis luteiventris[1]
Consultes
[editar datos en Wikidata]

Sicalis luteola[3] ye una especie d'ave paseriforme perteneciente al xéneru Sicalis qu'integra la familia Thraupidae. Dellos autores considerar na familia Emberizidae. Tien una amplia distribución qu'inclúi América Central, les Antilles y Suramérica.[1]

Nomes populares editar

Denominar tamién chirigüe sabaneru (Costa Rica), misto (Arxentina, Paraguái, Uruguái), chirihue (Chile), canariu sabaneru (Colombia), zacatero mariellu (Méxicu), pinzón mariellu (Hondures, Nicaragua), gorrión-canariu sabaneru (Méxicu), pebidal chirigüe o tipio (Brasil).[4]

Descripción editar

Mide ente 11,5  y 12,5  cm y ye pardu olivaceu penriba cola corona y l'envés estriaos de coritu, lorum y área ocular mariellu vivo, rabadilla oliva; ala y cola marrones. Pembaxo ye mariellu, col pechu llaváu de pardu. La fema ye más marrón penriba y parduza pembaxo.[5] Subcaudales ablancazaes; primaries corites con ribete verdosu na parte esterior; cobertoras pardu coritu con cantos abuxaos, les pequeñes amarellentaes.[6]

Distribución y hábitat editar

El so área de distribución inclúi Antigua y Barbuda, Arxentina, Barbados, Belize, Bolivia, Brasil, Chile, Colombia, Costa Rica, Dominica, Ecuador, Guayana Francesa, Guadalupe, Guatemala, Guyana, Hondures, Martinica, Méxicu, Montserrat, Nicaragua, Panamá, Paraguái, Perú; Saint Kitts y Nevis, Santa Llucía, San Vicente y Les Granadines, Surinam, Trinidá y Tobagu, Uruguái, Venezuela. Considerar llocalmente estinguíu n'Anguila.[1]
El so hábitat natural inclúi pacionales subtropicales y tropicales, sabanes y güelgues (banzaos, barraqueres).[1] Tamién habita árees cultivaes y zones urbanes y arbolees.
Habita hasta los 3000  msnm.[7] La subespecie del conu sur (luteiventris) ye común y estendida, atopada en cualquier llugar con camperes. Les poblaciones andines son más estazaes y atopaes en hábitats con camperes húmedes. Les poblaciones más tropicales en Méxicu, América Central y Venezuela habiten n'árees con camperes curties.[8]

Comportamientu editar

Ye vistu en grandes bandaes, paeciendo nómades; al migrar puede volar en grupos compactos. Nun ye común velo cerca d'habitaciones humanes, al contrariu del chirigüe azafranáu (Sicalis flaveola). Percuerre'l suelu y posa en arbustos y barganales.[5] Duermen colectivamente en tacuarales.[9]

Alimentación editar

Aliméntase principalmente de granes ya inseutos, anque tamién consume frutos.

Reproducción editar

Mientres el tiempu de nidificación, ente setiembre y marzu, los machos álcense y dempués cayen, calteniendo'l so cantar por más tiempu. El nial ye construyíu nel suelu, escondíu ente plantes como cactus o zarzamores, fechu con campera y forráu con clina d'animales. La niarada ye de 3  a 5  güevos, de fondu azuloso con pintes ablondes, dacuando formando un aniellu na parte más ancha. El tamañu permediu ye de 19  x 14  mm.[6]

Vocalización editar

El llamáu ye un “tzi-tzit” agudu y delicáu; el cantar, un fluxu nidio y variao de trinados entemecíos con gritíos y runfíos, de cutiu dau en plenu vuelu, col pileu arizáu.[5]

Sistemática editar

Descripción orixinal editar

La especie S. luteola describióse per primer vegada pol naturalista suecu Anders Sparrman en 1789 sol nome científicu Emberiza luteola; llocalidá tipo «Surinam».[2]

Taxonomía editar

Dato xenéticu-moleculares suxuren qu'esti xéneru ta más llueu rellacionáu al grupu formáu polos yales Phrygilus atriceps, Phrygilus punensis, Phrygilus gayi y Phrygilus patagonicus; tamién, que pertenez a la familia Thraupidae. Esta especie foi primeramente considerada conespecífica con Sicalis raimondii por cuenta de les similaridades nel plumaxe, pero los dos asoceden simpátricamente na mariña sur de Perú y pórtense como especies biolóxiques propies. Foi suxuríu que les subespecies pueden constituyir hasta tres especies separaes, nominal, flavissima y chapmani formando una especie, chrysops, mexicana, eisenmanni y bogotensis otra, y luteiventris una tercera; otros suxuren qu'hai dos grupos principales envueltos, siendo luteiventris una especie separada y toles otres subespecies siendo conespecíficas. Ye necesariu un estudiu detalláu de les variaciones xeográfiques de plumaxe, vocalización y xenética.[2]
Sicalis luteola y S. luteiventris (antes dixebraes) fueron sumaes nuna única especie como S. luteola siguiendo a SACC (2005).[1]
Dellos autores o clasificaciones considerar dientro de la familia Emberizidae, pudiendo citar ITIS[10] y Birdlife International.[1] Sicasí, Clements Checklist 6.8,[11] Zoonomen,[12] el SACC[13] y l'IOC[14] considerar integrando la familia Thraupidae.

 
Sicalis luteola, ilustración de Keulemans, 1871.

Subespecies editar

Clements Checklist 6.8 reconoz 7  subespecies,[11] cola so correspondiente distribución xeográfica:[2]

Otres clasificaciones, como ITIS[10] y Zoonomen[12] reconocen una octava subespecie:

  • Sicalis luteola chapmani Ridgway, 1899 - baxo Ríu Amazones en Brasil (centru de Pará).

Referencies editar

  1. 1,0 1,1 1,2 1,3 1,4 1,5 1,6 BirdLife International (2012). «Sicalis luteola» (inglés). Llista Roxa d'especies amenazaes de la UICN 2013.2. Consultáu'l 15 de mayu de 2014.
  2. 2,0 2,1 2,2 2,3 (Sicalis luteola) en IBC - The Internet Bird Collection. Consultada'l 15 de mayu de 2014.
  3. De Juana, E; Del Hoyo, J; Fernández-Cruz, M; Ferrer, X; Sáez-Royuela, R; Sargatal, J. «Nombres en castellano de las aves del mundo recomendados por la Sociedad Española de Ornitología (Decimosexta parte: Orden Passeriformes, Familias Thraupidae a Icteridae)». Ardeola. Handbook of the Birds of the World (Madrid: SEO/BirdLife) 59 (1):  páxs. 157-166. ISSN 0570-7358. https://www.seo.org/wp-content/uploads/downloads/2012/06/Vol_59_1.pdf. 
  4. Pebidal Chirigüe (Sicalis luteola) (Sparrman, 1789) en Avibase. Consultada'l 15 de mayu de 2014.
  5. 5,0 5,1 5,2 Ridgely, Robert, Sicalis luteola, p. 3014, en Gwyne, John, Ridgely, Robert, Tudor, Guy & Argel, Martha, 2010. Aves do Brasil Vol.1 Pantanal e Cerrado. Editora Horizonte. ISBN 978-85-88031-29-6
  6. 6,0 6,1 Sicalis luteola n'Aves de Chile. Consultada'l 19 de mayu de 2014.
  7. Tipio en Wikiaves. Consultada'l 19 de mayu de 2014.
  8. 2010 Neotropical Birds Online (T. S. Schulenberg, Editor). Ithaca: Cornell Lab of Ornithology; baxáu de Neotropical Birds Online: Sicalis luteola el 19 de mayu de 2014.
  9. Guia de Campu Avis Brasilis – Avifauna brasileira / Tomas Sigrist; ilustráu por Tomas Sigrist – São Paulo: Avis Brasilis, 2013; p. 480. ISBN 978-85-60120-25-3
  10. 10,0 10,1 Sicalis luteola Sparrman, 1789 en ITIS. Consultada'l 15 de mayu de 2014.
  11. 11,0 11,1 Clements, J. F., T. S. Schulenberg, M. J. Iliff, B.L. Sullivan, C. L. Wood, and D. Roberson. 2013. The eBird/Clements checklist of birds of the world: Version 6.8. Downloaded from Downloadable checklist|Clements Checklist 6.8
  12. 12,0 12,1 Thraupidae en Zoonomen. Consultada'l 24 d'ochobre de 2014.
  13. Remsen, J. V., Jr., C. D. Cadena, A. Jaramillo, M. Nores, J. F. Pacheco, J. Prez-Emn, M. B. Robbins, F. G. Stiles, D. F. Stotz, and K. J. Zimmer. Version 10 agostu de 2014. A classification of the bird species of South America. American Ornithologists' Union. SACC Excel File
  14. Gill, F and D Donsker (Eds). 2012. IOC World Bird Names (v 2.11). Disponible en IOC - World Bird Names Consultada'l 15 de mayu de 2014.

Enllaces esternos editar