Gyps fulvus

Les especies d'aves con nome común en llingua asturiana márquense como ^NOA. En casu contrariu, conséñase'l nome científicu. La utre (Gyps fulvus) ye una especie d'ave accipitriforme de la familia Accipitridae. Ye una de les mayores aves de presa que pue atopase na península ibérica, superando en valumbu (hasta 260 cm) inclusive al águila real.

Gyps fulvus utre
Estáu de caltenimientu
Esmolición menor (IUCN)
Clasificación científica
Reinu:	Animalia
Filu:	Chordata
Clas:	Aves
Orde:	Accipitriformes
Familia:	Accipitridae
Subfamilia:	Aegypiinae
Xéneru:	Gyps
Especie:	G. fulvus Hablizl, 1783
Distribución
Subespecies
Ver el testu
Consultes
[editar datos en Wikidata]

Cabeza de la utre leonado.

Descripción

Pue llegar a los 10 kg de pesu, con un valumbu que supera los 2,5 m. Les plumes son de color ocre o canelo na mayor parte del cuerpu (revés, zona ventral y metá anterior de les ales), siendo esti'l motivu del so apellativu "lleonado". Estes plumes lleonaes tórnense marrón escuro o negru nes rectrices de la cola y estremu de los estremos. La base del pescuezu ta arrodiada por filoplumes blanques a manera de gorguera.

El picu ganchudu, típicu de les aves de presa, y especializáu n'esgañar texíos, ye pardu buxu na base y amarellentáu maciu nos llaos. Los tarsos y deos son grises y grandes, anque muncho más débiles que les d'otres grandes aves de presa, siendo les uñes curties y ensin afilar. Esta circunstancia, a la qu'hai qu'añader especialmente'l gran pesu y lentitú d'estes aves, fai que seya práuticamente imposible que les utres dean caza o maten a otros animales, como sí fai'l restu de les aves de presa.

Subespecies

Conócense dos subespecies d'utre lleonada:

• Gyps fulvus fulvus - del noroeste d'África y la península Ibérica hasta Oriente Mediu.
• Gyps fulvus fulvescens - Afganistán, Paquistán y norte de la India hasta Assam.

Distribución

Xunto cola utre negra, el frangüesos y la zapiquera (en branu), ye una de les poques especies d'utres que pueden ver n'Europa, pues puen alcontrase n'España, Portugal, zones aisllaes de Francia (onde foi reintroducíu) ya Italia, bona parte de los Balcanes y Crimea. El restu de la so distribución toma delles partes d'África septentrional y Asia occidental, dende Turquía, Arabia y el Cáucasu hasta les estribaciones del Himalaya y el noroeste de la India.

N'España envaloróse una población nel añu 2008 de 25.000 pareyes, coles mayores concentraciones en Castiella y Lleón, Aragón y Andalucía (con porcentaxes del 24, 21 y 12, respeutivamente). Destaquen les colonies de les Focetes del ríu Duratón (566 pareyes), Focetes del ríu Riaza (402 pareyes), Apuertes del ríu Huebra, (349 pareyes). y les poblaciones del Cañón del ríu Lobos, del Valle del Rudrón, Alto Jalón, Campu Taranz, parameras de Maranchón, altos de Barahona y del parque natural del Alto Tajo.

Hábitat

Les zones habitaes poles utres lleonaes suelen ser montascoses, anque nel llanu cualesquier cantil vertical o saliente de más de 50 metros y inaccesible sírvelos de buitrera o llugar de descansu. Nes zones montascoses recortaes por fondos valles, onde se producen brises ascendentes y anabáticas causaes pol calentamientu de les fasteres empobinaes al sol.

Cuando'l día ye térmicu, a l'amanecida suelen vese nos cantos de los cantiles y ribayos empobinaos al nordeste-este, a la espera de que faiga la calor necesario pa poder ganar l'altor abondu pa degolar les crestes y los cumes. Mientres el mediudía suelen aprovechar les rutes sofitaes en relieves empobinaos al sur y suroeste, pa darréu sofitase cuando'l sol torna nes fasteres oeste y noroeste, hores nes que s'empieza a producir les ascendencies restitutives, y aprovechando les distintes condiciones aerolóxiquas puen percorrer centenares de quilómetros, y dependiendo de la bonanza aerolóxica de la xornada pueden sobrevolar el llanu o namái caltenese sobre los relieves montanos, siendo grandes conocedores non yá del vuelu ascendente, sinón de les rutes y los vientos apropiaos a los distintos altores pa trazar los sos percorríos. Al atapecer vuelven a los sos abellugos, pequeñes repises asitiaes preferiblemente so un techu de roca y protexíes de los vientos, onde pasen la nueche, guaren el güevu cuando ye dómina y saquen alantre a les sos críes.

Na península ibérica ye una especie sedentaria que pue vese tol añu, pero les poblaciones d'otros llugares dacuando emigren al sur pa hibernar y vuelven a los sos llugares d'orixe pa reproducise.

Comportamientu

Les utres lleonaes aprovechen les corrientes d'aire caliente pa xubir volando en círculos.

La utre lleonada ye una ave planiadora más que voladora, pues apenes mueve les ales nel aire, permaneciendo acurríu nes altes corrientes mientres les hores de más calor del día. Prefier llevantase sobre corrientes ascendentes que se correspuenden con fenómenos aerolóxicos como la convectividá térmica, ascendencia dinámica o termodinámica, la converxencia de brises, la restitución, la onda de monte o les cuñas d'aire frío de calter meteorolóxicu que llevanten grandes mases d'aire caliente, pasando hores volando ente altores de 1.800 a 3.500 metros sobre'l nivel del mar, anque en díes escepcionales puedan llegar a los 6.000 metros sobre'l nivel del mar y percorriendo dende 50 quilómetros a 300 quilómetros según la potencialidá convectiva del día, a la busca d'animales muertos (especialmente grandes mamíferos) de los qu'alimentase. Cuando entama, suel caltener les ales un pocu percima de la horizontalidá y los planos de sustentación daqué narquiaos.

Alimentación

Utres lleonaes alimentándose d'una venada na Reserva Natural de Caza de Boumort, Lleida.

Utre alimentándose de carnáu.

Ta especialmente afechu p'alimentase de carnáu: la so potente vista alcuentra cualquier cadabre nes cercaníes, y cuando baxa p'alimentase (formándose entós aglomeraciones importantes d'utres, de forma bien rápida, onde nun falten les engarradielles poles meyores tayaes), introduz ensin problemes la so cabeza y llargu pescuezu, provistos namái d'un plumón curtiu nel que'l sangre y la carne nun se xunten fácilmente. Dada la escasez de grandes ungulaos n'Europa como venaos, gamos o muflones por cuenta de la caza y la desapaición de los montes, el carnáu dexao polos pastores constitúin una parte importante de la dieta d'esti animal.

Reproducción

Gyps fulvus

Les utres lleonaes entren en celu nos meses d'avientu a abril. Nesi momentu formen pareyes estables y pasen unos 58 díes guarando'l so únicu güevu, en turnos d'ente un día o dos caúnu. Darréu se turnen cola mesma frecuencia pa dar de comer a la so cría. El pitucu crez a un ritmu bastante lentu, pero constante. Al contrariu qu'otres aves, si nun recibe la cantidá precisa d'alimentu, nun pue retrasar la so crecedera y muerre d'inanición. Les críes entamen el so primer vuelu escontra'l mes de xunetu, pero siguen calteniéndose una temporada cerca del nial hasta que creen que llegó'l momentu d'independizase. A los cuatro o cinco años d'edá aparéyense per primer vegada.

Estáu de caltenimientu

Anque nun se considera una especie especialmente amenazada, la utre lleonada ye una ave protexida en dellos países. N'otres dómines los ganaderos escorríen y mataben a les utres por considerales aves de mal agüeru, qu'amenaciaben al ganáu próximo a parir.^{[ensin referencies]}

Utre en cautiveriu.

N'España considérase fuera de peligru anque ta catalogáu como especie d'interés especial dende'l 5 d'abril de 1990, esto ye, que merez una atención particular en función del so valor científicu, ecolóxicu, cultural o pola so singularidá y esixe la redaición d'un Plan de Manexu. Tamién ta incluyíu nos anexos I y II de la Directiva 79/409/CEE d'Aves, Anexu II del Conveniu de Berna, Anexu II del Conveniu de Bonn y nel C1 del Conveniu CITES.

Tamién apaez como especie "d'interés especial" nos catálogos rexonales de Navarra, Castiella-La Mancha, Madrid y Estremadura. Como "vulnerable" nel del País Vascu y como "escastada" nel de Murcia.

Los principales factores d'amenaza sobre la especie son l'envelenamientu por comer cebos envelenaos asitiaos illegalmente nel campu por cazadores o ganaderos pal control de depredadores, la falta d'alimentu pola escasez de muladares y l'obligación retirar el ganáu muerto por normatives de la XE (sobre manera a partir de la crisis de les vaques lloques), les molesties nes colonies de cría por escaladores y escursionistes que provoquen fracasos reproductivos. La caza illegal nun tien la importancia que tuvo nel pasáu.

Amás amenacien l'hábitat de la utre lleonada construcciones d'infraestructures (pistes forestales, caminos, rurales, cortafueos, diques), urbanizaciones y cortes y aclaraos abusivos en dómina de cría y nes zones cercanes a los ñeros.

Esisten centros de caltenimientu y cuidu de la utre lleonada, como l'Abellugu d'aves de presa de Montejo de la Vega, fundáu nel añu 1975 por Félix Rodríguez de la Fuente. El trabayu del abellugu notóse nuna crecedera progresiva de la población d'utres, como se reflexa nos distintos censos que realicen numberosos ornitólogos cada añu

Mitoloxía

Foi un animal bien importante na cultura celtíbera. Los cadabres de los cayíos en combate dexábense pal so alimentu (asina l'alma del guerreru allegaba ante los dioses del Cielu). Ye abondo común acomuñar a la deidá solar "Lug".

Ver tamién

• Parque Natural de los Focetes del Río Duratón
• Peñón de Zaframagón
• Parque Nacional de Doñana

Enllaces esternos

• Wikimedia Commons acueye conteníu multimedia sobre Gyps fulvus.

• Identificación de sexos y edaes nel Atles de Identifiación de les Aves d'Aragón.
• Observatoriu d'utres n'España.
• Taxonomía d'esta especie. (n'inglés)
• La utre lleonada na web d'Avibase. (enllaz rotu disponible n'Internet Archive; ver l'historial y la última versión).
• La utre lleonada n'Animal Diversity Web. (n'inglés)
• Descripción y caltenimientu d'esta especie. (n'inglés)
• GREFA - La conexón de les poblaciones d'utres europees. Archiváu 2021-02-27 en Wayback Machine

• Datos: Q177856
• Multimedia: Gyps fulvus
• Especies: Gyps fulvus