Wikipedia

Spinus spinus

especie de páxaru
(Redirixío dende Úbanu)

Les especies d'aves con nome común en llingua asturiana márquense como NOA. En casu contrariu, conséñase'l nome científicu.

Spinus spinus
tilín
Estáu de caltenimientu
Preocupación menor (LC)
Esmolición menor (IUCN)[1]
Clasificación científica
Reinu: Animalia
Filu: Chordata
Clas: Aves
Orde: Passeriformes
Familia: Fringillidae
Xéneru: Spinus
Especie: Spinus spinus
(Linnaeus, 1758)
Distribución
Sinonimia
Consultes
[editar datos en Wikidata]

Spinus spinus ye una especie d'ave paseriforme de la familia de los frinxílidos (Fringillidae). Ye bien común por toa Europa y Asia, alcuéntrase-y en zones montiegues, tantu de coníferes como en montes mistos, onde s'alimenta de granes de too tipu, especialmente d'omeros y coníferes.

Ye un páxaru pequeñu de plumaxe pardu-amarellentáu, diferenciable d'otros frinxílidos paecíos pol so patrón de colores: ales negres, obispillo mariellu y lladrales llistaos. Machu y fema son distintes. El machu tien parte de la cabeza negra y la fema tien un aspeutu más llistáu y de color más verdusco. Ye una especie bien confiada, sociable y activa. Por esto, pol so aspeutu y pol so cantar apreciar y críase en cautividá.

Sigue un patrón estrañu de migración: cada pocos años, pel hibiernu, muévese masivamente al sur, por causes non del tou conocíes pero que tienen que ver con factores climáticos y sobremanera de disponibilidad d'alimentu. Asina zones onde nun ye bien abondosa les sos poblaciones invernantes multiplíquense.

Taxonomía y filoxenia

editar

Describióse por Carlos Linneo en 1758, como Fringilla spinus.[4] En 1760, Brisson describió'l xéneru Carduelis, onde tradicionalmente incluyir a esta especie, hasta qu'apocayá esti xéneru estremóse y a esta especie incluyir nel xéneru Spinus.[5][6] Entá dellos autores siguir tratando dientro del xéneru Carduelis.[7][8]

A pesar de cuntar con una gran área de distribución ye una especie monotípica, esto ye, nun tien descrites subespecies.[5][7] Esto podría esplicase por cuenta de dellos factores como:[9]

  • Nuna mesma temporada de cría, delles niaraes caúna en distintos llugares.
  • Variabilidá espacial interañal nes zones de cría de cada individuu.
  • Temporal bien masiva que supón un intercambiu xenéticu constante.

Ye la especie viva más cercanamente rellacionada con S. atriceps, S. pinus y S. dominicensis, que son una de los trés radiaciones norteamericanes del xéneru Spinus.

Nome común

editar

Esta especie ye conocida nel dominiu llingüísticu asturlleonés col nome común tilín[10].

Descripción

editar

Ye una ave bastante pequeña, midiendo ente 11 y 12,5 cm de llargu.[11] Pesa ente 10 y 18 gr.[12] Tien un valumbu alar que varia ente 20 y 23 cm.[3]

Presenta un claru dimorfismu sexual. El machu tien un envés olivaceu llistáu; obispillo mariellu; llaos de la cola mariellos, y punta de la mesma negra; ales negres con una distintiva franxa alar mariella; pechu amarellentáu que según se baxa escontra la cloaca va blanquiándose y listando; y na cabeza tien los auriculares mariellos, y el pileu y el baberu negros.[11] La cantidá de negru nel baberu ye bien variable ente machos, y rellacionóse el so mayor tamañu con mayor dominancia dientro del grupu.[13] La fema tien un plumaxe más olivaceu que'l machu. Difier d'él en que'l so pileu y los sos auriculares son d'un color verdosu; baberu blancu; y un obispillo d'un color mariellu ablancazáu llevemente llistáu. Los mozos son más paecíos a les femes, con colores más parduzos y un plumaxe más apagáu.[11]

El lúgano tien un picu determináu pola so alimentación; asina ye fuerte, anque coles mesmes daqué finu, pa poder consiguir les granes de les que s'alimenta. Les pates y los pies son de color marrón escuru y l'iris ye negru. El so vuelu ye paecíu al d'otros frinxílidos: rápido y onduláu.[12]

Ye bono de reconocer, pero en dellos casos puede confundise con otros frinxílidos como'l verderón serranu, el verderón común, o'l verducu.[14]

El so vuelu ye paecíu al d'otros frinxílidos: rápido y onduláu.[12]

Cantar y reclamu

editar

Tien dos reclamos, dambos de gran algame, pero contrapuestos: unu ye descendente y l'otru ascendente; los sos onomatopeyes podríen ser “tilu” y “tluih”.[11] Tamién n'ocasiones emite un chirrido traqueteante aspru.[11]

El cantu ye similar al d'otros frinxílidos, un garllo y trino fluyíu y rápido, que caltienen llargu tiempu y qu'atayen dacuando por una sílaba más fuerte o cortante. Canten mientres tol añu y de cutiu en grupu.[3][11]

Distribución y hábitat

editar
 
Machu nun comederu.

Distribuyir pola mayor parte d'Eurasia y el norte d'África. El so área de cría ta dixebrada en dos zones, caúna nun llau del Paleárticu: mariña oriental d'Asia y centru y norte d'Europa.[15]

N'Europa Central y dellos cordales del sur del continente puede atopáse-y tol añu. Ye branizu nel norte d'Escandinavia y de Rusia; na cuenca mediterránea y en redol al Mar Negru ye invernante. En China cría nos Gran Khingan y Khingan Menor (Mongolia Interior) y na provincia de Jiangsu; y envierna en Tíbet, Taiwán, valles del cursu baxu del Yangtsé, y mariña del sureste.[16]

La so distribución estacional tamién ta marcada pol fechu de que sigue un patrón anómalu de migración. Cada pocos años les sos migraciones al sur son enforma mayores, y les poblaciones invernantes na península ibérica multiplíquense.[3][11] Esti socesu foi oxetu de diverses teoríes, como que se produz nos años de fuerte fructificación del abetu coloráu nel centru y norte d'Europa, lo que fai aumentar en gran midida les poblaciones de lúgano,[15] o que se da n'años d'una gran fructificación d'omerus y abedurios.[3]

Ye una divagante ocasional en Norteamérica,[17] onde'l xilgueru de los pinos (Spinus pinus) ye la so especie vicariante.[13] Esta ave puede llegar a América procedente d'Asia[18][19] o tamién dende Europa (al traviés de Groenlandia/Islandia). Spinus spinus viose nes Islles Aleutianes[18][19] y nel este d'América: na península del Llabrador y en dellos puntos de la desaguada del ríu San Llorienzo (Canadá).[20] Esto abre la posibilidá de qu'esta ave entró, o entá sigui intentando entrar y establecese, n'América al traviés de Groenlandia/Islandia dende l'oeste d'Europa.

Ye una ave que nun s'asitia por llargu tiempu nun área, sinón que varia enforma les sos árees de cría, alimentación, temporal d'añu n'añu.

El so hábitat son les zones forestales, a cierta altitú, del pisu montiegu y con cierta predilección peles zones más húmedes.[11][15]

En dómina de cría prefieren les zones forestales de coníferes, anque tamién se-y atopa en montes mistos; ente que pel hibiernu gusten de rastrojeras y cultivos, y árees con árboles con granes.

Comportamientu

editar
 
Exemplar machu posáu y visualizando el so próximu ya inmediatu destín.

Ye un páxaru bien activu ya inquietu. Bien social, forma grupos especialmente na seronda ya iviernu que suelen ser bastante pequeños y bien cohesionados, anque pueden ser bien grandes. Tamién n'ocasiones entemecer en grupos mistos con otros frinxílidos.[3][21] Con respectu al ser humanu resulta abondo confiáu, pudiéndose-y reparar a poca distancia.

Na dómina de cría ye muncho más cobarde, solitariu y malo de ver; en base a esto esiste una lleenda alemana que diz que los lúganos guarden una piedra máxica nel so nial que-yos convierte n'invisibles.[22]

Ye una de les poques especies d'aves nes que se describió'l llamáu “allofeeding”, comportamientu que se basa nel que los subordinaos (del mesmu sexu) regurgitan comida a los líderes dominantes del grupu;[23] lo que contribúi a una gran cohesión nos grupos ya implica una estructura xerárquica bien fuerte.[24]

Alimentación

editar
 
Pareya (machu enriba) alimentándose nun omeru. Ilustración de Naumann.

Ye una especie principalmente granívora. Varia la so alimentación dependiendo de la dómina del añu. Aliméntase sobremanera nos árboles, anque dacuando puede comer nel suelu.[3][12]

Na seronda ya iviernu la so dieta centrar nes granes d'árboles caducifolios como los abedurios y sobremanera los omeros.[11] Tamién alleguen a les árees de cultivu y pacionales onde xunto con otros frinxílidos comen les granes de diverses asteracees, como cardos, dientes de lleón, artemisias, centaurees; y otres herbales como la yerba de San Juan, les ulmarias, les agrietes, etc.[3]

En primavera, esto ye, na so dómina de cría, alcuéntrase-y nos montes de coníferes. Nesti momentu la so alimentación encontar nun gran pocentaje nes granes d'estos árboles, cuantimás de los xéneros Abies, Picea y Larix.[3] Tamién allega a comer a los llameres y los álamos. En casu de que les granes de coníferes arralezan, los invertebraos o les granes de asteracees pueden completar la so dieta.[3]

En branu la so alimentación varia más, añader a la base de granes de coníferes de la so dieta dalgunes herbales: cenizos y compuestes.[3]

Reproducción

editar
 
Güevos de Carduelis spinus

Empiecen a reproducise a la edá d'un añu.[3] Les pareyes fórmense, na so mayor parte, nel periodu ivernizu, previes a les migraciones.[25] Los machos compiten agresivamente poles femes. Como parte del cortexu'l machu eriza les plumes del pileu y del obispillo, hinchiéndose, estendiendo la cola y cantando con insistencia.[26] Tamién alimenten a la fema pola que compiten como parte del cortexu.[3] Amás realiza vuelos de celu, d'árbol n'árbol, anque non tan vistosos como'l d'otros frinxílidos.[27]

Constrúin un nial, polo xeneral, nel estremu d'una caña bastante alzada de dalguna conífera, de forma que queda bastante escondíu y ye malo de reparar.[27] Na península ibérica faen los sos niales n'abetos, pinu albar y pinu negral.[28] Formen pequeñes colonies (d'hasta seis pareyes) colos niales relativamente cercanos.[24] El nial ye pequeñu, con forma de concu. Ta fechu de pequeñes cañes, yerbes seques, mofu y lique y forráu con plumón.[27][29][30]

A mediaos d'abril empieza la puesta de la primer niarada.[30] La fema pon ente 2 y 6 güevos.[27][29][31] Los güevos son de color blancu o de nidios grises y azules, con pequeñes manches pardes;[27][29] y miden aproximao 16,5 x 12 mm.[27][29]

La incubación dura ente 10 y 14 díes y realizar por completu la fema.[27][29][32]

Los pollos son nidícoles. Tres 15 díes de vida dexen el nial mediu emplumaos, anque permanecen nes cercaníes, hasta que pasáu aproximao un mes, col plumaxe yá completu, esvalíxense.[30]

Ye habitual una segunda niarada, escontra mediaos de xunu y principios de xunetu, na que n'ocasiones los pollos de la primera nidad ayuden a los padres a alimentar a la segunda.[3]

N'ocasiones hibridar con otros frinxílidos como'l pardillo común (Carduelis cannabina) o'l pardillo sizerín (Carduelis flammea).[3]

Estáu de caltenimientu

editar

La so población mundial envalórase ente 20 y 36 millones d'exemplares.[33] Pal conxuntu européu envalórase un númberu d'ente 2,7 y 15 millones de pareyes.[3][34]

Nun se determinó un enclín claru nes sos poblaciones y por eso'l so grau d'amenaza foi determináu pola UICN como d'Esmolición menor”.[1]

N'España considérase-y “Non amenaciáu”.[35] Apaez nel anexu II del Conveniu de Berna como avifauna protexida.[36]

Rellación colos humanos

editar

Cautividá

editar
 
Concursu de cantu de lúganos.

Como munchos otros frinxílidos, ye valoráu pol silvestrismo como especie doméstica pol so cantar y aspeutu.

Nun riquir cuidos específicos y afaise abondo bien a la cautividá, anque la so reproducción en cautividá nun ye especialmente fácil.[31]

Nun esisten enfermedaes específiques pa la especie, pero sí puede amosar ciertes patoloxíes intestinales acomuñaes a una mala dieta.[31]

Puede vivir ente los 11 y los 14 años,[29][31] en fuerte contraste colos 2 o 3 años que s'envalora vive en llibertá.[12]

Hibrídase-y con dellos otros frinxílidos (como por casu el canariu), dando llugar a especímenes entemedios.[37] Los procesos d'hibridación tamién asoceden na naturaleza ensin intervención humana.[38]

En delles zones los exemplares atopaos son procedentes d'escapes o sueltes d'individuos enxaulaos.[39]

editar

Polonia, Xibraltar, Benín y Bélxica emitieron sellos postales cola imaxe del lúgano.[32][40]

En San Petersburgu instalóse una escultura que representa a un lúgano, yá que por cuenta de los colores de los uniformes que vistíen los alumnos d'un colexu d'élite de la ciudá, estos aportaron a conocíos con dichu nomatu (lúgano, qu'en rusu ye Чиж). Esti términu popularizar un cantar infantil rusa llamada Chizhik-Pyzhik.[41]

Referencies y notes

editar
  1. ↑ 1,0 1,1 BirdLife International (2012). «Carduelis spinus» (inglés). Llista Roxa d'especies amenazaes de la UICN 2024. Consultáu'l 5 de xunu de 2013.
  2. ↑ Avibase. «Ficha del lúgano». Consultáu'l 10 d'ochobre de 2008.
  3. ↑ 3,00 3,01 3,02 3,03 3,04 3,05 3,06 3,07 3,08 3,09 3,10 3,11 3,12 3,13 3,14 3,15 3,16 Simmons K.Y.L. y Cramp S. (1994). Handbook of the birds of Europe, the Middle East and North Africa the birds of the Western Palearctic 8 Crows to Finches (n'inglés). Oxford University Press, páx. 587-604. ISBN 0198546793.
  4. ↑ Fauna Europaea. «Carduelis spinus» (inglés). Archiváu dende l'orixinal, el 2011-06-22. Consultáu'l 10 d'ochobre de 2008.
  5. ↑ 5,0 5,1 Clements, J. F., T. S. Schulenberg, M. J. Iliff, B.L. Sullivan, C. L. Wood, & D. Roberson. 2012. The eBird/Clements checklist of birds of the world: Version 6.7.
  6. ↑ Gill, F & D Donsker (Eds). 2013. IOC World Bird List (v 3.3). Archiváu 2013-04-15 en Wayback Machine
  7. ↑ 7,0 7,1 Zoonomen. «Birds of the World — current valid scientific avian names.» (inglés). Consultáu'l 24 de marzu de 2014.
  8. ↑ Avibase
  9. ↑ Payevsky, V.A. (1994) «Age and sex structure, mortality and spatial winter distribution of siskins (Carduelis spinus) migrating through eastern Baltic area» Vogelwarte 37: 190 - 198.
  10. ↑ «Diccionariu de la Llingua Asturiana» (asturianu) (15 avientu 2000). Consultáu'l 3 abril 2024.
  11. ↑ 11,0 11,1 11,2 11,3 11,4 11,5 11,6 11,7 11,8 Mullarney,K.; Svensson, L.; Zetterström, D; y Grant, P.J. (2003). Guía de Campu de les Aves d'España y d'Europa. Editorial Omega. ISBN 84-282-1218-X.
  12. ↑ 12,0 12,1 12,2 12,3 12,4 Hume, Rob (2002). Guía de Campu de les Aves d'España y d'Europa. Editorial Omega. ISBN 84-282-1317-8.
  13. ↑ 13,0 13,1 Senar, J.C.; Camarín, L.; Copete, J.L.; y Metcalfe N.B. (1993). «Variation in black bib of the Eurasian siskin (Carduelis spinus) and its role as reliable badge of dominance». The Auk 110 (4):  páxs. 924-927. Archivado del original el 2012-09-01. https://web.archive.org/web/20120901234117/http://elibrary.unm.edu/sora/Auk/v110n04/p0924-p0927.pdf. Consultáu'l 20 d'ochobre de 2008. 
  14. ↑ Blasco-Zumeta, J. & Heinze G.M. (2011). «Lúgano». Atles d'Identificación de les Aves d'Aragón. http://www.ibercajalav.net/img/432_Carduelis_spinus.pdf. Consultáu'l 25 de setiembre de 2011. 
  15. ↑ 15,0 15,1 15,2 Senar, J.C. y Borrás, A.. «Lúgano nel Atles de les Aves Reproductores d'España». Consultáu'l 13 d'ochobre de 2008.
  16. ↑ China's Species Information Service. «Carduelis spinus en China». Archiváu dende l'orixinal, el 2006-05-15. Consultáu'l 23 d'ochobre de 2008.
  17. ↑ Borror, A.C. (Abril-xunu 1963). «[https://web.archive.org/web/20120901234127/http://elibrary.unm.edu/sora/Auk/v080n02/p0201-p0201.pdf Eurasian siskin (Carduelis spinus) in Maine]» (n'inglés). The Auk 80 (2):  páxs. 109. Archivado del original el 2012-09-01. https://web.archive.org/web/20120901234127/http://elibrary.unm.edu/sora/Auk/v080n02/p0201-p0201.pdf. Consultáu'l 20 d'ochobre de 2008. 
  18. ↑ 18,0 18,1 Clement, P (1999). «Finches and Sparrows». Princeton University Press:  páxs. 221. ISBN 9780691048789. 
  19. ↑ 19,0 19,1 Arnaiz-Villena, A (2008). «What Might have been the Ancestor of New World Siskins?». The Open Ornithology Journal 1:  páxs. 46-47. doi:10.2174/1874453200801010046. Archivado del original el 2013-10-01. https://web.archive.org/web/20131001210831/http://www.benthamscience.com/open/tooenij/articles/V001/46TOOENIJ.pdf. Consultáu'l 2015-06-23. 
  20. ↑ Arnaiz-Villena, A (2012). «[https://web.archive.org/web/20130921054120/http://www.benthamscience.com/open/tooenij/articles/V005/73TOOENIJ.pdf Three Different North American Siskin/Goldfinch Evolutionary Radia-tions (Genus Carduelis): Pine Siskin Green Morphs and European Siskins in America]». The Open Ornithology Journal 5:  páxs. 73-81. doi:10.2174/1874453201205010073. Archivado del original el 2013-09-21. https://web.archive.org/web/20130921054120/http://www.benthamscience.com/open/tooenij/articles/V005/73TOOENIJ.pdf. Consultáu'l 2015-06-23. 
  21. ↑ Copete, J.L. (1990). «Observación d'un dormidero de Lúganos (Carduelis spinus)». Butlletí del Grup Català d'Anellament 7. http://www.raco.cat/index.php/ButlletiAnellament/article/view/70755/89502. 
  22. ↑ Oiseaux.net. «Tarin des aulnes» (francés). Consultáu'l 25 de setiembre de 2011.
  23. ↑ Senar, J.C. y Borrás, A. (2004). «Sobrevivir al iviernu: estratexes de les aves invernantes na Península Ibérica». Ardeola 51 (1):  páxs. 133-168. http://www.ardeola.org/files/Ardeola_51(1)_133-168.pdf. Consultáu'l 20 d'ochobre de 2008. 
  24. ↑ 24,0 24,1 Senar, J.C. (Abril-xunu 1984). «Allofeeding in Eurasian siskin (Carduelis spinus)» (n'inglés). Condor 86:  páxs. 213-214. Archivado del original el 2008-10-12. https://web.archive.org/web/20081012172334/http://elibrary.unm.edu/sora/Condor/files/issues/v086n02/p0213-p0214.pdf. Consultáu'l 20 d'ochobre de 2008. 
  25. ↑ Senar, J.C. y Copete, J.L. (1990). «Observación d'alimentación de cortexu en Lúganos (Carduelis spinus) invernantes». Butlletí del Grup Català d'Anellament 7. http://www.raco.cat/index.php/ButlletiAnellament/article/viewFile/70753/89500. 
  26. ↑ Newton, I. (1973). Finches (n'inglés). Londres: Taplinger Publishing. ISBN 0-8008-2720-1.
  27. ↑ 27,0 27,1 27,2 27,3 27,4 27,5 27,6 Pajaricos.es. «Lúgano». Consultáu'l 12 d'ochobre de 2008.
  28. ↑ Enciclopedia Balear d'Ornitoloxía. «Lúgano (Carduelis spinus)». Consultáu'l 19 de payares de 2008.
  29. ↑ 29,0 29,1 29,2 29,3 29,4 29,5 Oiseaux.net. «Tarin des aulnes» (francés). Consultáu'l 12 d'ochobre de 2008.
  30. ↑ 30,0 30,1 30,2 Carduelis spinus en Terra.es. «Carduelis spinus». Archiváu dende l'orixinal, el 9 d'avientu de 2012. Consultáu'l 12 d'ochobre de 2008.
  31. ↑ 31,0 31,1 31,2 31,3 Rednaturaleza.com. «Lúgano-Aves». Archiváu dende l'orixinal, el 2007-02-12. Consultáu'l 13 d'ochobre de 2008.
  32. ↑ 32,0 32,1 Stamps of Israeli birds. «Carduelis spinus» (inglés). Archiváu dende l'orixinal, el 2008-10-07. Consultáu'l 13 d'ochobre de 2008.
  33. ↑ Birdlife Internartional. «Eurasian siskin Species FactSheet» (inglés). Consultáu'l 12 d'ochobre de 2008.
  34. ↑ Tucker, G.M. y Heath, M.F. (1994). Birds in Europe: their conservation status (BirdLife Conservation Series nᵘ 3) (n'inglés). Cambridge: BirdLife International. ISBN 0946888299.
  35. ↑ Ministeriu de Mediu Ambiente (España) (2006). «Catálogu nacional d'especies amenaciaes (R.D. 439/1990)». Consultáu'l 12 d'ochobre de 2008.
  36. ↑ «Boletín Oficial del Estáu (España): Ratificación del Conveniu de Berna» (1 d'ochobre de 1986). Consultáu'l 12 d'ochobre de 2008.
  37. ↑ Global Biodiversity Information Facility. «Carduelis spinus x Serinus canaria». Consultáu'l 13 d'ochobre de 2008.
  38. ↑ McCarthy, Eugene M. (2006). Handbook of Avian Hybrids of the World (n'inglés). Oxford University Press. ISBN 978-0195183238.
  39. ↑ Galarza, A. (1989). Urdaibai, avifauna de la ría de Gernika. Diputación Foral de Bizkaia. ISBN 8440450842.
  40. ↑ Bird Stamps. «Sello d'aves» (inglés). Consultáu'l 27 de payares de 2008.
  41. ↑ Web oficial de San Petersburgu. «Chizhik-Pyzhik» (inglés). Consultáu'l 13 d'ochobre de 2008.

Enllaces esternos

editar

Sacáu de «https://ast.wikipedia.org/w/index.php?title=Spinus_spinus&oldid=4300936»