Consuláu del Mar

Los Consulaos del Mar yeren una institución xurídicu-mercantil medieval formada por un Prior y dellos Cónsules que la so xurisdicción yera similar a los actuales tribunales mercantiles. L'orixe de la institución ye mediterraneu, siendo'l primeru'l de Trani (Italia), de 1063, estendiéndose la institución rápido a Pisa, Messina, Xipre, Constantinopla, Venecia, Montpellier, Valencia (1283), Mallorca (1326), Barcelona (1347), Burgos (1447), Perpiñán y Malta (sieglu xvii). Anguaño esiste un Consuláu del mar de Barcelona que ye parte de la Cámara de Comerciu de Barcelona, que la so misión ye arbitrar en conflictos de calter mercantil:

Rula de la Seda, en Valencia, see dende 1498.

Artículu 1. El Consuláu de Mar
Nos discutinios y desavenencies de calter mercantil surdíes ente empresarios, la Cámara Oficial de Comerciu, Industria y Navegación de Barcelona exerz les funciones arbitrales y de sistemes alternativos de resolución de conflictos per mediu del Consuláu de Mar.

Consolat de Mar

Nun se debe confundir, como faen munchos autores, el Consuláu del mar como institución, cola escoyeta de normes, usos y costumes del comerciu marítimu conocida como Llibru del Consuláu del Mar.

Antecedentes

Dominios y puertos principales aragoneses nel Mediterraneu.

La secular tradición comercial y marítima de los reinos costeros de la Corona d'Aragón impulsó una espansión escontra tolos rincones del Mediterraneu y más allá, llegando hasta l'Atlánticu (sieglu x)^{[ensin referencies]}. Esta espansión dio como resultáu una serie de rutes que partíen del puertu de Barcelona escontra tolos puertos conocíos (sieglu xiii. Anque les rutes en delles, los cinco principales yeren:

• La ruta del norte d'África (Tunicia, Arxel, Trípoli) col tresporte d'oru y esclavos.
• La ruta de les islles (Mallorca, Sicilia, Cerdeña...), col tresporte de sal y trigu.
• La ruta de Bizanciu (hasta Constantinopla), col tresporte del algodón, especies y esclavos.
• La ruta d'Ultramar (Xipre, Tiro, Damascu, Alexandría), yera la gran ruta de les especies.
• La ruta d'Occidente (hasta Bruxes) dende onde se distribuyíen los productos orientales a toa Europa.

Esta actividaes tan complexes y con tantos intereses comerciales, fixeron crecer a los órganos rectores de defensa y resolución de pleitos, dende l'agrupación de comerciantes y armadores pa la defensa del puertu hasta'l derechu de les mercancíes, naves, rutes, puertos, sueldu de los marineros, seguros, naufraxos.... col agregu d'asegurar el tránsitu de les naves peles rutes comerciales, frecuentaes por pirates sarracenos o corsarios xenoveses y venecianos.

Sedes de los Consulaos del Mar

La crecedera de l'actividá mercantil portuaria na segunda metá del sieglu xiii fixo conveniente la creación de la institución del "Tribunal del Consolat de Mar", por privilexu de Pedru III d'Aragón, y escontra 1258 conceder a les xentes del mar de la ribera de Barcelona los privilexos necesarios pa dirimir los conflictos al traviés del nomamientu de dos cónsules. Esti privilexu ye concedíu a la ciudá de Valencia en 1283, quien dispunxo que se rixera poles costume de mar que taben vixentes en Barcelona. Y en 1348 establezse la normativa pola que se reorganiza la institución que funcionaba en Barcelona, sol modelu esistente en Mallorca. Cítase l'añu 1348, por cuenta de qu'en la documentación esistente señálase la fecha en criteriu "Anno Domini"

La creación de los consulaos nun coincide cola creación de los usos y costumes polos que teníen de rexise. Nel casu del Consuláu de Mesina, encargar a los cónsules el redactar los usos, ente que nel de Valencia indicóse-yos utilizar les costumes de mar que taben yá n'usu en Barcelona.

Pedru III viose obligáu en 1283 a conceder el Consuláu a Valencia nun momentu de debilidá política en que precisaba l'ayuda de los valencianos. En 1284 prohibió tantu establecer otros Consulaos dientro de la Corona d'Aragón como que s'aplicaren los sos privilexos fora de la ciudá de Valencia.

Na Corona d'Aragón

• 1283 Pedru III autoriza la instalación del Consuláu en Valencia.
• 1326 creación del consuláu en Mallorca pol infante Felipe, tutor de Xaime III de Mallorca, confirmáu en 1343 por Pedro'l Ceremoniosu
• 1347 Fundación del Consuláu del Mar en Barcelona por Pedro'l Ceremoniosu.
• 1363 Fundación del Consuláu del Mar en Tortosa.
• 1385 Fundación del Consuláu del Mar en Girona.
• 1387 Fundación del Consuláu del Mar en Perpiñán por Xuan I d'Aragón.
• 1443 Fundación del Consuláu del Mar en Sant Feliu de Guíxols.
• Fundación del Consuláu del Mar en Tarragona.
• 1785 Fundación del Consuláu del Mar d'Alicante.

Los cónsules de Tortosa llamábense procuradores, y los de Tarragona alministradores.

Organizaciones marítimes similares na Corona de Castiella

• 1494 Fundación de la Universidá de Mercaderes y Consuláu de Burgos conocida como Consuláu de Burgos que sustitúi a la Universidá de Mercaderes de Burgos. Esta organización sustitúi a la Hermandá de les marismas. Creada poles quexes sobre los privilexos de Barcelona y Valencia.
• 1514, 4 de mayu, por Xuana I de Castiella, tres quexes sobre los privilexos de los de Burgos.
• 1543 Fundación del Consuláu de mercaderes de Sevilla.
• 1682 Fundación del Consuláu de San Sebastián.
• 1783 créase'l llamáu Consuláu de Mar y Tierra de la bien noble y bien lleal ciudá de Santander
• 1785 Fundación del Consuláu del Mar de Málaga.
• 1785 créase'l Real Consuláu de La Coruña.

N'otres ciudaes mediterránees

• 1063 Consuláu del Mar en Trani.
• Consuláu del Mar en Pisa.
• 1128, Consuláu del Mar en Messina, concedíu en 15 de mayu por Roger I de Sicilia tres reconquistar de la isla.
• Consuláu del Mar en Xipre.
• Consuláu del Mar en Constantinopla.
• Consuláu del Mar en Venecia.
• Mediaos del S. xii Roger I de Sicilia concede un consuláu a Messina, cola capacidá d'escoyer a dos cónsules ente los señores de naves y mercantes, dichos cónsules tienen poder pa establecer capítulos sobre los usos de mar y la manera de rexir el Consuláu
• 1250 Consuláu del Mar en Xénova, acomúñense cuatro cónsules de mar al tribunal civil
• 1280, Consuláu del Mar en Venecia, tuvo un colexu en 1280 que foi derogáu, y el so socesor Delli Sopra-Consoli tenía ordenances que databen de 1244 como muncho. Nun tuvo una institución permanente hasta principios del sieglu xiv cuando se fundó'l Delli Cinque Savi alla mercanzia'.
• 1448 El 23 de xunu créase'l Tribunal de commerce en Niza con autoridá pa resolver conflictos comerciales tanto terrestres como marítimos
• 1463 Fundación del Consuláu del Mar en Montpellier.
• 1474 Fundación del Consuláu del Mar en Marsella. ^{[ensin referencies]}
• 1626 El 26 de marzu créase'l Consulat de la mer en Niza.
• Sieglu xvii Consuláu del Mar en Malta.

Primer Consuláu de la Corona en Valencia

En 1 d'avientu de 1283, Pedru III viose obligáu a conceder el Consuláu a Valencia nun momentu de debilidá política en que precisaba l'ayuda de los valencianos, dientro d'otres munches concesiones del Privilegium Magnum, diciendo vagamente "proust est in Barchinona fieri consuetum". Los valencianos pretendía compensar les ambiciones polítiques de los aragoneses, que pidieren nun anexu del so Privilexu xeneral que'l Fueru d'Aragón aplicárase llibremente nos pueblos de Valencia. Cualquier villa que quixera beneficiase de los fueros valencianos tenía qu'aceptar les condiciones impuestes nel Privilegium Magnum.

El 5 de xineru de 1348, en Barcelona, Pedru III especificó meyor el privilexu con cuenta d'arreyar tolos cabos qu'habíen quedáu sueltos. Concedió derechos específicos a los cónsules y prohomes de Valencia, indicando que podíen construyir una barraca pa guardar los apareyos navales, formar un gremiu y faer tou lo que fora de provechu pal rei, la ciudá y los homes de mar de Valencia, ente otres coses. Otru privilexu, dau a otres ciudaes valencianes na mesma fecha, decia qu'estos derechos aplicábense namái a la ciudá de Valencia y non podía estendese a otres corporaciones o rexones, y prohibia l'establecimientu d'otros Consulaos de Mar na Corona d'Aragón. Namái quedó sueltu l'asuntu de les apelaciones, que foi solucionáu en Albarracín en 9 d'avientu de 1284, dictando que cada añu, al escoyer los cónsules, el Rei o'l Procurador Real escoyeríen un xuez d'apelación que s'ocuparía de tolos asuntos del Consuláu.

Alfonso'l Benignu cerró los últimos cabos sueltos. Quedaba un problema de que podía apelase pola xusticia ordinaria'l veredictu del xuez d'apelación; Alfonso prohibió en 23 de xineru de 1332 estes apelaciones, faciendo que'l veredictu del xuez del Consolat fora definitivu ya inapellable. Esta prohibición diba contra los fueros, pero nun foi apelada nel so momentu, y quedó asina. El mesmu rei ordenó en 21 d'avientu de 1334 que los cónsules teníen d'exercer personalmente'l cargu y nun podíen nomar llugartenientes que fixeren el trabayu en llugar so.

Fontes del derechu

Les fontes d'inspiración normativa qu'articularon el derechu mercantil marítimu queden sofitaes sobre cuatro fundamentos:

El costume

El conxuntu d'usos que rexíen l'actividá cotidiana de los mercaderes na contratación mercantil constituyíen la principal fonte del derechu marítimu. Estos usos caltuviérense a lo llargo de la historia frutu del caltenimientu de la tradición y el costumari, magar nun yera una fonte petrificada, yá que evolucionó a lo llargo de xeneraciones. El compendi d'usos arrincaba tiempos tras cola llegada de civilizaciones como la fenicia, la griega y la romana a les mariñes occidentales de la Mar Mediterránea. Dalgunos d'esti costumes yá fueron recoyíos al Corpus Iuris Civilis de Justinià Y, y en menor grau al Liber Iudicorum, cuerpu llexislativu visigodu del sieglu VI.

Resoluciones xudiciales y decisiones arbitrales

Tantu les resoluciones xudiciales como les decisiones arbitrales de les instituciones rectores del derechu mercantil marítimu, considérense'l factor más importante d'actualización de les costumes enantes mentaes. Tanto los cónsules de mar como otros cargos relevantes del Consuláu, actuaben al traviés del dictame de xurisprudencia como mecanismu de tresformamientu del derechu marítimu.

Disposiciones normatives

Les disposiciones normatives suponíen un intentu d'entrada de derechos ayenos a los Consulaos de Mar, magar, a la práutica dar en bien poques ocasiones. Los conflictos ente xurisdicciones surdíen cola promulgación de privilexos y ordinacions per parte del monarca, especialmente en Barcelona. Otros casos surdíen cuando cofraderíes d'oficios o unu de los consulaos de mar, faíen entrar a valir nueva normativa d'orixe diversu (procesos, sentencies, deliberaciones, alcuerdos, cuentes, etc.) qu'alteriaba'l funcionamientu harmónicu de la llexislación marítima.

Derechu estatutariu

Los estatutos normativos que disponíen delles ciudaes itáliques supunxo un nuevu retu xurisdiccional a superar. A midida que espandiéronse los consulaos de mar, aumentaba'l riesgu d'incompatibilidá con otros derechos. He equí, el casu más paradigmáticu nos nucleos de población de Trani, Amalfi, Pisa, Venecia, Xénova y Ancona, onde disponíen de códigos normativos creaos ente los sieglu XI y XIV, qu'acabaron siendo reconocíos a tolos puertos mediterráneos.

Compilaciones

Edición de 1914 del Llibru del Consuláu del Mar, editáu por Ernest Moliné y Brasés.

Artículu principal: Llibru del Consuláu del Mar

A mediaos del sieglu XIII, surdieron los primeros nicios de positivización de les fontes. Esti fenómenu siguió un procesu de progresiva incorporación de normativa nun compendiu, qu'acabó cola publicación del Llibru del Consuláu del Mar en 1484.

Ordinacions de la Ribera

Les Ordinacions de la Ribera, apaecíes en Barcelona en 1258, ye consideráu como una de les primeres espresiones lliteraries del derechu mercantil marítimu. Surdió como una concesión de Jaume I na Universidá de la Ribera, arrexuntada en venticinco capítulo. D'esta forma'l monarca reconoció la esistencia de la Universidá de los Prohomes de la Ribera Barcelonesa como una cofradería de navegantes, axustando la organización interna y les sos funciones, según regulaciones marítimes que teníen qu'acatar. Dalgunes d'estes disposiciones a destacar fueren l'apoderamientu de les figures de dos cónsules, el derechu a imponer contribuciones, o los derechos y deberes de la tripulación.

Llibru del Consuláu del Mar

El Llibru del Consuláu del Mar, apaecíu probablemente en Barcelona en 1370, ye'l máximu esponente del derechu marítimu común nel Mediterraneu. Surdió a partir de la codificación de numberoses fontes y, especialmente, pola actualización de testos anteriores de la mesma índole. Ensin dir más allá, les Costumes de la Mar son consideraos como una compilación d'usos y costumes mercantiles mediterránees redactaos na segunda metá del sieglu XIII, que foi usáu como borrador, previa reelaboración y ampliación del testu, pa la redaición del Llibru del Consuláu del Mar. Esti llibru foi la piedra angular que rixó'l derechu comercial marítimu surdíu na Corona d'Aragón a lo llargo de los seis sieglos d'esistencia (1260-1829), y destacó la so traducción a distintes llingües como'l castellán, el francés, l'italianu, l'alemán, el neerlandés y l'inglés.

Costumes de Tortosa

Les Costumes de Tortosa, surdíes nes tierres del Ebro en 1279, contienen parcialmente referencies a dereches mercantil marítimu del so área fluvial y marítimo, que podíen xenerar conflictos de competencia col Llibru del Consuláu del Mar, pero contra pronósticu, la convivencia de los dos ordenamientu xurídicos xeneró una rellación abonda porque les Costumes acabaren constituyendo una parte fundamental del ordenamientu marítimu xeneral qu'estructura'l Llibru.

Supresión

El Decreto de Nueva Planta, prohibió los usos catalanes na alministración de xusticia y de gobiernu de Cataluña

Los Decretos de Nueva Planta - (1707-1716) derogaron ello ye que non de derechu, les Constituciones de Cataluña yá que según les mesmes constituciones, como derechu apautáu col rei, nun podíen contradicise por decretos o sentencies reales:

"...Statuim i ordenem que les Constitucions de Cathalunya, Capitols, y Actes de Corts non pugan esser revocades, alterades, nin suspeses, sinó en Corts Generals i si lo contrari sia fet non tinga nenguna força nin valor.." (lib. 1.tit.17.const.19.páx.52)

Asina que, colos decretos de Nueva Planta, fueron suprimíos tolos Consulaos de Mar de la Corona d'Aragón, sacante los de Mallorca y de Barcelona, anque'l postreru d'ellos nun llegó a actuar de normal pola inxerencia de les lleis borbóniques.

Refundación

El 10 de payares de 2008, el Conceyu de Barcelona inaugura'l primer Consuláu del Mar de Barcelona en Shanghai (China), coles mires d'asitiar la marca de la capital catalana y consolidar el prestíu de la ciudá, coles mires de remembrar el modelu de los consulaos de la Edá Media pa formar una rede internacional en distintes ciudaes del mundu.

Ver tamién

• Derechu marítimu

Bibliografía

• Capmany, Antonio de (1791). Imprenta de don Antonio de Sancha: Códigu de los costumes marítimes de Barcelona: hasta equí vulgarmente llamáu Llibru del consuláu. Ilustráu por Antonio de Capmany y de Montpalau, Luis Paret, Antonio Carnicero, Pascal Pierre Moles
• Serna Vallina, Margarita Santander (2004). Los Rôles d'Oléron. El 'Coutumier' marítimu del Atlánticu y El Bálticu de dómina medieval y moderna. Centru d'Estudios Montañeses. ISBN 84-933708-1-7.
• (2010) Iberian Books: Books Published in Spanish Or Portuguese Or on the Iberian Peninsula Before 1601. BRILL. ISBN 9789004170278.

Enllaces esternos

• Fondu del Consuláu del Mar na Biblioteca del Atenéu Barcelonés
• Llibre apellat con(n)solat de mar en Cervantes virtual (en catalán)
• Actual Consolat de Mar de Barcelona Archiváu 2018-03-03 en Wayback Machine

• Wikimedia Commons acueye conteníu multimedia sobre Consuláu del Mar.

• Datos: Q3773382
• Multimedia: Consolat de Mar