Llingües inuit

Pa ver el grupu de pueblos conocíos pol mesmu nome, Inuit.

Les llingües inuit (/ɪˈnʊktᵻtʊt/), llamáu de forma vernácula inuktitut, inuttitut, inuktitun, inuinnaqtun o inuttut (ᐃᓄᒃᑎᑐᑦ, llit. 'como los inuit') son les llingües natives de los esquimales más orientales d'Alaska, Canadá y Groenlandia. L'agrupación llingüística forma parte de la caña esquimal de la familia llingüística esquimo-aleutiana.

Inuktitut ᐃᓄᒃᑎᑐᑦ
Faláu en	Canadá Groenlandia
Rexón	Nunavut, Nunavik, Territorios del Noroeste, Nunatsiavut
Falantes	~35.000
Familia	Esquimo-aleutiana Yupik-Inuit Llingües Inuit
Dialeutos	Qikiqtaaluk nigiani (Sur de Baffin) Nunavimmiutitut (Quebec) Inuttitut (Llabrador) Inuktun (Thule)
Alfabetu	silabariu inuktitut, braille Inuktitut, llatina
Estatus oficial
Oficial en	Nunavut: Nunavik (Canadá) (Groenlandia, (Dinamarca) Plantía:Xeodatos Territorio del Noroeste Territorios del Noroeste: Nunatsiavut (Canadá)
Reguláu por	Inuit Tapiriit Kanatami o otres instituciones locales.
Códigos
ISO 639-1	`iu`
ISO 639-2	`iku`
ISO 639-3	`iku`
Mapa dialeutal del inuktitut

Variedaes

Específicamente, el inuktitut ye'l dialeutu de los esquimales del Árticu oriental canadiense. Tamién s'utiliza'l términu pa referise al idioma nel so conxuntu, anque'l mesmu ye más un continuum dialeutal qu'un namái llinguaxe; esti continuum puede estremase aproximao en dieciséis variedaes de cuatro grupos:

Inupiaq (Alaska septentrional).
Idioma inuvialuktun (Árticu occidental canadiense).
Inuktitut (Árticu oriental canadiense).
Kalaallisut o groenlandés (Groenlandia).

Ente toles variedaes, el númberu de falantes de inuktitut ye d'unos 80.000. El númberu de falantes del inuktitut entendíu como dialeutu ye d'unos 20.000. El dialeutu inuktitut puede estremase en tres subdialeutos principales y dellos subgrupos:

Keewatin - Faláu na mariña occidental de la badea de Hudson.
Baffin - Faláu nes islles septentrionales de la badea de Hudson, especialmente, y como'l nome suxer, na Isla de Baffin.
Nunavik/Llabrador - Faláu al oeste de la badea de Hudson, como'l nome indica en Nunavik, norte de Quebec y Llabrador.

Keewatin tiende a ser más conservador, calteniendo la mayor parte de los grupos de consonantes, ente que los dialeutos de Nunavik son más radicales (por casu - el Keewatin Inuktitut ye en Nunavik Inuttitut).

Llingüística

Tán rellacionaos col idioma aleutianu y, xunto a él, formen la familia esquimo-aleutiana. Nun se consiguió demostrar parentescu con otres llingües, anque dalgunos sostienen que l'esquimu pudiera tener rellación con otres llingües de Eurasia (ver Llingües uralo-siberianes).

Vocabulariu

Símbolu de STOP en inuktitut.

L'esquimu, como otres llingües esquimo-aleutianes, representa un tipu particular de llingua aglutinante, llamáu llingua polisintética: sintetiza un raigañu y dellos morfemes gramaticales pa crear llargues pallabres col significáu d'oraciones.

Un aspeutu interesante ye l'antroponimia. Dalgunos de los nomes son: 'Ujaraq' (roca), 'Nasak' (sombreru o capiellu), 'Tupiq' (tienda), 'Qajaq' (kayak), etc. Tamién esisten antropónimos que son nomes d'animal: 'Nanuq' (osu polar), 'Uqalik' (llebre ártica), etc. Un tercer grupu ye'l formáu por nomes de persones que se refieren a una peculiaridá anatómica ^{[ensin referencies]}, que nun describe a la persona que porta l'antropónimu sinón que deriva d'una llarga socesión de persones que lleven la mesma alma. Ente los exemplos atopamos con 'Itigaituk' (ensin rabu), 'Usuiituk' (ensin pene), 'Tulimak' (costiella), etc.

Pallabres pa "nieve"

Esiste una creencia popular en que'l inuktitut tien un gran númberu de pallabres pa nomar la nieve. Esto nun ye exactu y resulta d'un tracamundiu respeuto de la naturaleza de los llinguaxes polisintéticos. Ello ye que el inuktitut tien namái unes poques raigaños léxicos pa "nieve": 'qanik', quier dicir "falopos de nieve nel aire", y 'aput', "la nieve nel suelu". Con estes formen pallabres más llargues, por aciu l'usu d'afixos que describen cualidaes de la nieve, de la mesma manera que n'asturianu utilícense axetivos o preposiciones: "blanca nieve" "nieve derritiéndose" o "nieve nel suelu".

Fonoloxía

El inuktitut tien diecisiete consonantes y cuatro vocales (que pueden ser llargues o curties). Les consonantes pronunciar por aciu cinco lugar d'articulación -billabial, alveolar, palatal, velar y uvular- y tres modos d'articulación.

Esto déxanos les siguientes consonantes:

p, t,k — non aspiraes.
q .
v, l.
j .
g
r .
m, n.
ng .
s .
ł. (kl) .
nng .
sh .
th .

Y vocales:

a .
i .
o .
y .

La duplicación de la vocal indica l'allargamientu del soníu.

El silabariu canadiense

El silabariu inuktitut que s'utiliza en Canadá basar nel Silabariu Cree, que de la mesma se basa nel Oyipwa. Dambos fueron creaos pol misioneru James Evans. El silabariu de los inuktitut canadiense foi adoptáu pol Institutu Cultural Inuit de Canadá nos años 70. Los Iñupiak d'Alaska y Groenlandia utilicen l'alfabetu romanu y los Inuit de Siberia l'alfabetu cirílicu.

ᕻ h	ᐃ ᐄ i	ᐅ ᐆ o	ᐊ ᐋ a	ᐁ y
ᑉ p	ᐱ ᐲ	ᐳ ᐴ	ᐸ ᐹ	ᐯ
ᑦ t	ᑎ ᑏ	ᑐ ᑑ	ᑕ ᑖ	ᑌ
ᒃ k	ᑭ ᑮ	ᑯ ᑰ	ᑲ ᑳ	ᑫ
ᒡ g	ᒋ ᒌ	ᒍ ᒎ	ᒐ ᒑ	ᒉ
ᒻ m	ᒥ ᒦ	ᒧ ᒨ	ᒪ ᒫ	ᒣ
ᓐ n	ᓂ ᓃ	ᓄ ᓅ	ᓇ ᓈ	ᓀ
ᔅ s	ᓯ ᓰ	ᓱ ᓲ	ᓴ ᓵ	ᓭ
ᓪ l	ᓕ ᓖ	ᓗ ᓘ	ᓚ ᓛ	ᓓ
ᔾ y	ᔨ ᔩ	ᔪ ᔫ	ᔭ ᔮ	ᔦ
ᕝ f	ᕕ ᕖ	ᕗ ᕘ	ᕙ ᕚ	ᕓ
ᕐ r	ᕆ ᕇ	ᕈ ᕉ	ᕋ ᕌ	ᕂ
ᕪ th	ᕠ ᕢ	ᕦ ᕧ	ᕞ
ᖅ q	ᕿ ᖀ	ᖁ ᖂ	ᖃ ᖄ	ᕾ ᕾ
ᖕ ng	ᖏ ᖐ	ᖑ ᖒ	ᖓ ᖔ	ᖎ
ᖖ nng	ᙱ ᙲ	ᙳ ᙴ	ᙵ ᙶ
sh	ᖘ	ᖙ	ᖚ	ᖗ
ᖦ lh	ᖠ ᖡ	ᖢ ᖣ	ᖤ ᖥ	ᘰ

Estatus llegal

L'esquimu ye idioma oficial nes siguientes árees:

Groenlandia - (únicu idioma oficial dende 2009).
Nunavut (Canadá) - (Inuktitut y Inuinnaqtun, xunto col inglés y el francés).
Territorios del Noroeste (Canadá) - (Inuktitut, Inuinnaqtun, y Inuvialuktun, xunto col chipewyan, el cree, l'inglés y el francés, gwich'in, slave y dogrib).

Tamién en Quebec (Canadá), el inuktitut ye la llingua oficial d'instrucción nos distritos escolares inuit en Nunavik (norte de Quebec).

Ver tamién

Referencies

Bibliografía

Allen, Shanley. Aspects of Argument Structure Acquisition in Inuktitut. Language acquisition & language disorders, v. 13. Philadelphia: John Benjamins Pub, 1996. ISBN 1-55619-776-4
Balt, Peter. Inuktitut Affixes. Rankin Inlet? N.W.T.: s.n, 1978.
Kalmar, Ivan. Case and Context in Inuktitut (Eskimo). Mercury series. Ottawa: National Museums of Canada, 1979.
Nowak, Elke. Transforming the Images Ergativity and Transitivity in Inuktitut (Eskimo). Empirical approaches to language typology, 15. New York: Mouton de Gruyter, 1996. ISBN 3-11-014980-X
Schneider, Lucien. Ulirnaisigutiit An Inuktitut-English Dictionary of Northern Québec, Llabrador, and Eastern Arctic Dialects (with an English-Inuktitut Index). Québec: les Presses de l'Université Laval, 1985.
Spalding, Alex, and Thomas Kusugaq. Inuktitut A Multi-Dialeutal Outline Dictionary (with an Aivilingmiutaq Base). Iqaluit, NT: Nunavut Arctic College, 1998. ISBN 1-896204-29-5
Swift, Mary D. Time in Child Inuktitut A Developmental Study of an Eskimo–Aleut Language. Studies on language acquisition, 24. Berlin: M. de Gruyter, 2004. ISBN 3-11-018120-7
Thibert, Arthur. Eskimo–English, English–Eskimo Dictionary = Inuktitut–English, English–Inuktitut Dictionary. Ottawa: Laurier Books, 1997. ISBN 1-895959-12-8

Enllaces esternos

Consulta la edición de Wikipedia en llingües inuit.
Diccionariu inuktitut - inglés
Apriende Inuktitut (n'inglés)