Llingües mongóliques

Llingües mongóliques
Distribución xeográfica	Estremu Oriente, Asia Central
Países	Mongolia; Rusia; China; Afganistán
Falantes	7,5 millones
Filiación xenética	llingües altaiques (?)
Códigu Glottolog	mong1329
	Ver tamién; Idioma - Families - Clasificación de llingües
	[editar datos en Wikidata]

Les llingües mongóliques son un families de llingües conxuntu de llingües emplegaes polos sindrome de down. Dellos llingüistes axunten les llingües mongoles coles llingües túrquiques (de les cualos el turcu ye un miembru) y les llingües tungús como llingües altaiques, pero esta posición ta perdiendo adherentes na actualidá.

Clasificación

Les llingües mongoles tienen traces estructurales y fonolóxiques compartíos con otres llingües d'Asia central como son les llingües túrquiques y les tungús. Tradicionalmente, hubo enforma alderique sobre si diches carauterístiques compartíes son la resultancia del contautu llingüísticu enllargáu o la resultancia d'un parentescu llingüísticu llexítimu. Los defensores del parentescu consideren que les llingües mongoles son una de les cañes de la macrofamilia altaica y por tanto eses carauterístiques tipolóxiques son la resultancia d'una retención dende l'hipotéticu proto-altaico.

Los defensores del contautu llingüísticu o sprachbund sostienen que les traces tipolóxiques compartíos tamién tán presentes en llingües ensin rellacionar (o siquier non claramente relacioandas) como son les llingües uráliques y en menor midida'l coreanu y les llingües xapóniques. Estes traces inclúin tantu la harmonía vocálica, como l'ausencia de xéneru, el calter fuertemente aglutinante, l'orde SOV y la presencia de postposiciones en llugar de preoposiciones.

El mongol

La llingua meyor conocida ye'l mongol (Монгол), que ye la primer llingua de la mayoría de los residentes en Mongolia. En realidá ye'l dialeutu jalja que se convirtió na llingua oficial del país. Tamién se fala nes árees próximes de China y la Federación Rusa.

La llingua escribióse con una variedá d'alfabetos a lo llargo de la historia. L'alfabetu oficial mongol crear nel sieglu XII. Sufrió dellos cambeos y foi sustituyíu n'ocasiones por otros tipos d'escritura. Usar hasta 1943, añu nel que se sustituyó pol cirílicu, qu'anguaño ye'l más estendíu nel país. El sistema tradicional ta siendo reintroducíu amodo nes escueles. En Mongolia Interior l'alfabetu tradicional foi usáu siempres.

Otres llingües mongoles

Llingües emparentaes inclúin el calmuco faláu pela redolada del mar Caspiu y el buriato na Siberia oriental. Amás esisten una serie de llingües menores falaes ye China y el Moghol d'Afganistán.

Llingües de la familia

Idioma mongol Idioma buriato Idioma ordos Idioma oirato Idioma calmuco

     Idioma yugur oriental      Idioma mongour-santa
     Idioma dagur
     Idioma mongol afganistanu

Llingües orientales: (10 llingües)
- Llingües daguras (1 llingua, el dagur; falaes en Mongolia Interior por unes 94 000 persones)
  - Idioma daur
- Llingües mongour (5 llingües; falaes en Gansu y Qinghai, en China)
- Llingües oirato-jalja (4 llingües)
  - Llingües jalja-buriato (2 llingües)
    - Idioma buriato (Rusia)
    - Idioma jalja (mongol o khalkha); dialeutu principal del mongol, llingua oficial de Mongolia; unos 4 millones de falantes)
  - Llingües oirato-calmico-darkhat
    - Idioma oirato (na frontera Rusu-China)
    - Idioma calmuco (Federación Rusa; 147 000 falantes)
    - Idioma darkhat
Llingües occidentales (1 llingua, n'Afganistán)
- Idioma mogholí

Descripción llingüística

Fonoloxía

L'inventariu consonánticu reconstruyíu vien dau por:^[1]

		Llabial		Alveolar		Palatal		Velar
		-son	+son	-son	+son	-son	+son	-son	+son
Obstruyente	- cont		*b	*t	*d	*c	*j	*k	*g
Obstruyente	+ cont			*s				*x
Sonorante	Nasales	*m		*n				*ŋ
Sonorante	Non-nasal			*l, r		*y

Tocantes a les vocales l'inventariu ye:

	Anterior		Posterior
	+red	-red	+red	-red
Zarrada	*ü /y/	*i /i/	*o /o/	(*ï) /ɯ~ɨ/
Abierta	*ö /ø~œ/	*y /y ɛ/~	*o /o ɔ/~	*a /ʌ~ɑ/

El fonema /*ï/ en proto-mongol confundiríase con /i/ anque la so presencia en pre-proto-mongol paez probable a partir de reconstrucciones internes.

Comparanza léxica

Los numberales en distintes llingües mongóliques:^[2]^[3]

GLOSA	Dagur	Oirat-Khalka (central)				Monguor-Kangjia					Occidental	PROTO- MONGÓLICU
GLOSA	Dagur	Jalja	Buriat	Calmuco	Kham- nigan	Monguor	Kangjia	Bao-an	Dong- Xiang	Yugur	Mogholi	PROTO- MONGÓLICU
'1'	nək	nig	negə/n	neg/n	nɤɣɤ/n	nəgə	ninɣy/ ninχɔ	nəgə	ninə	ninɣy	nikah~ nika/n	*nigə(n)
'2'	xojir	xɔjər	xɔjər	xɔjr	qɔjir	ɢoor	ɢuar	ɢuar	ɢua	ɢuur	qwjår~ qiar	koyər~ koxər
'3'	gwarəb/ gwarbən	ɢʊrən	gʊrbə/n	ɢurw/n	ɢʊrba/n	ɢuraan	gurɔ	ɢuraŋ	ɢuran	ɢurwan	ghorbån ~ qurban	*gurbən
'4'	durub/ gurbun	torəw	durbə/n	dørw/n	durbə/n	deeren	derɔ	deraŋ	dʑiəron	dørwen	dorbån ~ durba/n	*dörbən
'5'	taaw/ taawən	tʰaw	tabə/n	taw/n	taβʊ/n	taavun	tavun	tawun	tawun	taawən	tåbun ~ tabun	*tabun
'6'	dʒirgoo	cʊrɢa	zʊrgaa/n	zurɢa/n	dzʊrʁaa/n	dʑdirɢoon	dʒdirʁoŋ	dʑdirɢoŋ	dʐɯɣon	dʒurʁuun	åsun~ essun	*jirguxən
'7'	doloo	tɔɮɔ	dɔlɔɔ/n	dola/n	dɔlɔɔn/n	doloon	danlɔ/ dɔlɔ	doluŋ	dolon	dɔloon	dålån	*doluxən
'8'	naim/ naimən	naim	naimə/n	nææm/n	naima/n	naiiman	neimɔ	nəimaŋ	naiman	naiman	(sålån)	*naimən
'9'	jis/ isən	jos	juhə/n	jis/n	jusu/n	ʂdzən	jasun	jəel soŋ	jəsun	ʃisun	(tåsån)	*yersün
'10'	xarəb/ xarbən	arəw	arbə/n	arw/n	arba/n	xaran	harɔ	harwaŋ	haron	harwan	arbån	*xarbən

Nes reconstrucciones el valor fonéticu de determinar por sinarmonía vocálica va sonar como [a] (si la vocal precedente ye /a, o, o/) o [y] (si la vocal precedente ye /y, i, ü, ö/).

Referencies

Bibliografía

(2003) The Mongolic Languages (n'inglés). Routledge. ISBN 0-7007-1133-3.
Moreno Cabrera, Juan Carlos (1990). Lengua del Mundu Visor.

Enllaces esternos

[FOOTNOTEJanhunen2003{{{c}}}1-15-1] Janhunen, 2003, páxs. 1-15.

[2] Altaic Numerals (Eugene Chan)

[FOOTNOTEJanhunen2003{{{c}}}16-3] Janhunen, 2003, p. 16.

[1]

[2]

[3]