Torelló
Torelló ye un conceyu perteneciente a la provincia de Barcelona con cerca de 14 000 habitantes asitiáu na comarca d'Osona, en Cataluña, al norte de la subcomarca de la plana de Vich, na confluencia de los ríos Gues y Ter, a la izquierda d'esti postreru y a veres de la Gues. Da nome al valle de Torelló, tamién conocíu como Vall de la Gues, que sigue'l cursu d'esti ríu hasta que s'enfusa agües enriba na contorna del Ripollès, ente les sierres de Bellmunt y Curull pol Forat Micó. Formen parte coles mesmes del valle de Torelló los conceyos de Sant Vicenç de Torelló y Sant Pere de Torelló.
Torelló | |||
---|---|---|---|
| |||
Alministración | |||
País | España | ||
Autonomía | Cataluña | ||
Ámbitu funcional territorial | Cataluña Central | ||
Contorna | Osona | ||
Tipu d'entidá | conceyu de Cataluña | ||
Alcalde de Torelló (es) | Marçal Ortuño Jolis (en) | ||
Nome oficial | Torelló (ca)[1] | ||
Códigu postal |
08570 | ||
Xeografía | |||
Coordenaes | 42°02′57″N 2°15′46″E / 42.04923°N 2.26291°E | ||
Superficie | 13.5 km² | ||
Altitú | 508 m[2] | ||
Llenda con | Sant Vicenç de Torelló, Sant Pere de Torelló, L'Esquirol, Manlleu, Les Masies de Voltregà y Orís | ||
Demografía | |||
Población |
14 902 hab. (2023) - 7137 homes (2019) - 7210 muyeres (2019) | ||
Porcentaxe | 9.27% de Osona | ||
Densidá | 1103,85 hab/km² | ||
Viviendes | 64 (1553) | ||
Más información | |||
Estaya horaria | UTC+01:00 | ||
ajtorello.cat | |||
La población de Torelló creció alredor del pequeñu nucleu de población de Sant Feliu de Torelló, antes denomináu Sant Feliu de Cervià (sieglos XI y XII) y recalificado como de Torelló (sieglu XIII) por topase nel términu del castiellu de Torelló. Nel nucleu urbanu tamién s'atopa la ilesia de Montserrat y el Santuariu de Rocaprevera. Los torellonenses tamién son conocíos col nomatu de "pescallunes".
La vida comercial de Torelló xira en redol al mercáu selmanal, que se celebra los miércoles xunto al mercáu municipal, a veres del ríu Gues, y el Mercat del Trastu, que se celebra'l segundu domingu de mayu.
Historia
editarLa villa de Torelló apaez mentada per primer vegada nun documentu sobre la venta d'unos terrenes na demarcación del castiellu de Torelló, nun llugar llamáu la Casa de Sant Feliu, fecháu'l día 30 de xineru del segundu añu del reináu de Carlomán II, rei de Francia y Aquitania (879-884), que correspuende al añu 881 de la era cristiana. El documentu atopar nel Archivu Capitular de Vich y ta escritu en llatín medieval. Nel so conteníu faise constar que l'arcipreste Gotmar, nomáu pol arzobispu de Narbona y, más tarde, preconizáu obispu de la catedral de San Pedro de Vich (en 885 o 886) merca unes cases p'agospiar al nuevu rector Atila y al diáconu Flaminus, amosando la esistencia nesti llugar d'un nucleu de población y una parroquia.
Les incursiones sarracenes, empecipiaes l'añu 716, dexaren casi despoblaes estes tierres. El conde Wifredo el Velloso (840-897), tributariu del rei francu Carlomán II, empecipiara la repoblación d'esti territoriu con xentes del llau norte de los Pirineos, que s'amparaben na proteición de los condes catalanes y sacaben provechu de les franquicies y prerrogativas concedíes a quien equí s'establecíen.
De dómines anteriores caltiénense pocos restos nesta zona, salvo delles piedres neolítiques y un amuleto en bronce con forma de cabeza de venáu de la dómina de los íberos, de los sieglos I o II. Pero nin íberos nin romanos dexaron una buelga significativa, y lo poco qu'hai ta acomuñáu a la contorna y a la so capital Vich.
Edá Media
editarEl nome de Torelló apaez rellacionáu col castiellu d'esti nome, asitiáu sobre una pandiella dende'l que s'apodera la plana de Vic y la xunión de los ríos Gues y Ter, en que la so unión allugar la población. El castiellu apaez mentáu per primer vegada nel documentu antes mentáu del añu 881 y más tarde nel añu 937. Depués va apaecer mentáu dacuando col nome de castiellu de Cervià nuna dómina (sieglos XI y XII) en que Torelló llamábase Sant Feliu de Cervià, por cuenta de la casa rural d'esti nome que s'atopa na demarcación, cerca de Rocaprevera. Nel sieglu XI, el términu del castiellu, que tomaba los conceyos de Sant Feliu de Torelló (actual Torelló), Sant Vicenç de Torelló, parte de Sant Pere de Torelló y el sector de Saderra, güei nel conceyu d'Orís, que pertenecía a la casa condal y real, pasa a depender de los condes de Besalú, anque'l so dominiu foi cedíu a los condes de Montcada (1086-1309), de los cualos pasó a los Vilademany (1324) y a los Milany (1347) y de éstos a los Cabrera en 1351, condes de Osona dende 1356, de quien pasa a los sos socesores, los marqueses de Aitona en 1577 y los de Medinaceli hasta principios del sieglu XIX. La torre que permanez ye del sieglu XII. Les muralles fueron baltaes en 1554 pa evitar que los bandíos valir d'elles.
Mientres los sieglos XI, XII y XIII la población aumenta considerablemente, pero a partir del sieglu XIV produz un rápidu despoblamientu por causa de la peste negro qu'azota estes tierres en redol a 1348. Enantes produxérense episodios menores, anque non por ello menos dramáticos, como la peste que solmenó'l país dempués de los hinchentes de 1193, qu'afararon les colleches y que llevaron a qu'en 1196 la xente comiera'l so propios caballos. Hubo seques memorables en 1218, 1333 y 1337, cuando se diz que tuvo un añu y mediu enteru ensin llover y la xente empezó a emigrar a otres contornes. En 1341, el nome Torelló apaez acomuñáu per primer vegada al de villa, nel documentu de la fundación de la panadería, privilexu que da la Corona al traviés del alcalde xeneral de Cataluña. La peste ataca nos años 1348, 1381 y, la peor, en 1397. Nesos años, munches cases y masías queden despoblaes.
El sieglu XVII
editarA lo último nel sieglu XVI sume'l feudalismu. Nel sieglu XVII, el Conseyu Municipal de Torelló ta formáu por 24 prohomes escoyíos ente los trés parroquies mentaes más Sant Andreu de la Vola y Sant Martí Sescorts que pasen a formar parte del términu del castiellu de Torelló. Sicasí, nesa mesma dómina produz la separación de Sant Vicens y Sant Pere de Torelló, que dende 1629 yá nun formen parte del conceyu de Torelló. Naquella dómina, Torelló yera un conxuntu de cases arrecimaes que, xuntaes unes a otres exercíen de muralles con cuatro obertures, caúna d'elles empobinada a un puntu cardinal. Nes contornes, tán les masías, distribuyíes regularmente poles cercanía y más esporádicamente cuanto más alloñaes. Tocantes a economía, la vida ye rural, y la industria centrar na pelairía, tou lo rellacionao cola llana, dende la oveya hasta los texíos. Tamién hai un fornu de vidriu, una jabonería, una cerrajería, una ferrería, una albardería, una zapatería y una tienda. Un inventariu de 1768 amuesa 48 masías o cases rurales y siquier cinco molinos. Nel campu cultívense ceberes y viñes, y en pequeñes cantidaes xudíes, fabones, garbanzos y arbeyos. Tamién hai camperes y montes de los que s'estrayi lleña. Tocantes a animales, hai vaques, oveyes, gochos y pites.
La Guerra de los Segadores
editarEn 1530 y 1561 la peste vuelve azotar Cataluña; en 1684, una plaga afecta al ganáu; en 1687, hai una plaga de llagosta, anque nenguna afecta en demasía a Torelló. Ente 1640 y 1658 desenvuélvese una primer guerra contra los franceses qu'acaba ensin afectar al conceyu, más que pol reclutamiento de dellos homes. Ye la llamada Guerra dels segadors o Sulevación de Cataluña, que tuvo llugar ente 1640 y 1652 nel marcu de la Guerra de los Trenta Años ente España y Francia y qu'acabó cola perda del Rosellón y l'Alta Cerdaña a manes de los franceses.
Les invasiones franceses
editarEnte 1673 y 1715 vivir de nuevu tiempos de guerra motivaos, de primeres, polos franceses, yá que Lluis XIV taba intentando ampliar el so imperiu n'Europa y ataca les posesiones españoles nos Países Baxos, provocando la guerra con España. Torelló, al tar cerca de la frontera francesa y nun pasu importante escontra los Pirineos, convertir nun centru d'agospiamientu pa tropes de dambos bandos. En 1673, ante un primer ataque francés, los tercios españoles instalar coles sos families na villa; en 1684, ante un nuevu ataque, los migueletes de la contorna colar a la guerra pa espulsar a los franceses del Ripollès; en 1689, el francés llega hasta Vich. Nesti contestu, en 1690 pasa por Torelló una división francesa con 2000 soldaos y 300 caballos y la villa, que fuera abandonada, ye escalada. Los franceses lleguen a sitiar la ciudá de Barcelona en 1697 y, mentanto, los somatenes de toles contornes enfrentar a ellos. Esi añu, los franceses retírense y al so pasu por Torelló de nuevu, el duque de Noalles esixe una fuerte contribución y ordena balta los portales de defensa de la ciudá.
La Guerra de Socesión
editarEn 1700 muerre'l rei d'España, Carlos II, ensin socesión direuta, y cola disputa de dos pretendientes, el borbón Felipe d'Anjou, que se presenta en 1701 en Barcelona como'l nuevu rei Felipe V, escoyíu polos franceses, y el habsburgu Carlos III, que, en 1703, proclámase rei en Viena. Los catalanes simpatizan más con esti postreru y los castellanos sicasí sofiten al francés. España entós la Guerra de Socesión española, qu'acaba cola rindición de Barcelona ante Felipe V el 11 de setiembre de 1714. Tocantes a les tropes torellonencas, refugaren a los franceses que veníen dende Olot a sofitar a Felipe y sitiáu la división de Feliciano de Bracamonte en Vic, pero fueron ganaes pol conde Montemar, que vieno dende La Garriga en sofitu de Bracamonte y asitióse en La Gleva, cerca de Vic. Montemar foi atacáu de la mesma pol marqués de Poal y, na so fuxida, pasó por Manlleu y amburó les villes de San Hipólito de Voltregá y de Torelló.
La Guerra d'Independencia
editarMientres dellos años nun hubo incidentes, salvo los rellacionaos col bandolerismo que se fixo frecuente nestes montiegues contornes. El 7 de marzu de 1793, Francia (la Convención Nacional) declara la guerra a España de nuevu y los somatenes de Torelló tienen de xubir otra vegada a los montes pa contener la invasión. En Francia, la Convención ye sustituyida pol Direutoriu en 1795 y por Napoleón Bonaparte en 1799, quien-y declara la guerra a Inglaterra y consigue que'l rei d'España Carlos IV dexe entrar a les tropes de Napoleón nel país cola escusa d'atacar Portugal, aliáu de los ingleses. Francia ocupa pos España, pero los efeutos d'esta ocupación nun lleguen a Torelló hasta 1809, cuando yá se produxera'l llevantamientu del 2 de mayu y los franceses volvíen a Francia. Al so pasu, ciudaes y pueblos son abandonaos. A finales de mayu entren en Torelló les tropes de Saint Cir. Al ver la ciudá erma, ordena escalala y prende-y fueu. Hasta 1813, les tropes franceses mover pola rexón, hostigadas polos somatenes. En 1814, acábase la guerra y Fernandu VII, socesor de Carlos IV, vuelve del exiliu francés.
La Década Ominosa
editarAl so regresu, Fernandu VII anula la Constitución de 1812, promulgada poles Cortes de Cádiz. Sicasí, en 1820, Rafael del Riego alzar n'Andalucía y proclama de nuevu la Constitución. Tien llugar entós la llamada Revolución de 1820. Los alzamientos estender por España, estremada n'absolutistes y lliberales, hasta que, so demanda del rei, un exércitu conocíu como los Cien Mil Fíos de San Luis crucia la frontera pol Bidasoa pa defender la monarquía. Riego ye axusticiáu en 1823. En Cataluña, obligar a numberosos pueblos a xurar la Constitución y, darréu, álcense grupos de disidentes armaos en defensa del rei que percuerren les contornes quemando los cultivos y cortando los montes de los constitucionalistas. Pela so parte, los lliberales atenten contra la ilesia y, ente otres coses, detienen al obispu de Vic, llevar a Barcelona y asesinar. En 1823, acábase la guerra y empieza la llamada Década Ominosa, na que s'establez una estricta censura y los pueblos tienen de pagar tributu pa caltener al exércitu francés y p'ayudar a la ilesia pa restablecer la so estatus anterior. Na Plana de Vic, surden en 1827 grupos d'aponderaos ultra realistes que consideren al rei un xuguete en manes de los lliberales y que provoquen nuevos disturbios militares na contorna.
Les guerres carlistes
editarLos problemes empioren cuando se proclama la Pragmática Sanción, que dexa la socesión femenina al tronu cola nacencia de Sabela II d'España (1830-1904), cortando les ales a les pretensiones d'heredar el tronu per parte del hermanu de Fernandu VII, l'infante Carlos María Isidro de Borbón. Cola muerte del rei, Sabela II asume la rexencia, a pesar de tener namái trés años y empecípiase la Primer Guerra Carlista, declarada por Carlos María Isidro, que se proclama rei col nome de Carlos V. esta guerra provocó non pocos males en Torelló, onde se quemar viviendes y los tributos y l'abandonu de la industria y l'agricultura emprobecieron a la población. En 1835, el gobernador de Vic ordena la fortificación de la villa y únviase una fuercia de 300 homes pa protexela. El 28 de xunetu de 1836, les fuercies carlistes ataquen Torelló ya instálense pela redolada, que nun van abandonar hasta nun cobrar una fuerte contribución. Mientres siete años, los carlistes apoderen el Cabrerés y parte del Lluçanès y nun dexen de hostigar los pueblos de la contorna. A lo último la guerra acabar cola promesa de casar a Sabela II con Carlos Lluis de Borbón, pero en 1846 la reina casóse col so primu Franciscu d'Asís de Borbón y empecípiase la Segunda Guerra Carlista, que consiste n'alzamientos sobremanera en Cataluña, onde se denominó Guerra dels Matiners. Dura trés años, pero na contorna namái vívese como la visita a masías y pueblos pequeños de los somatenes pa retirar toles armes y evitar cualquier alzamientu contra la reina Isabel. A lo último la Revolución de 1868 espulsa a la reina del tronu y en 1872 empieza la Tercer Guerra Carlista, ente los partidarios de Carlos VII y los gobiernos d'Amadéu I, qu'heredara'l tronu de Sabela II y arrenunció al añu siguiente; la Primer República Española, que duró otru añu, y el rei Alfonsu XII, nomáu en 1874. La guerra duró hasta 1876. El llevantamientu carlista llega pel norte a Torelló. En 1872, les tropes enfrentar en Sant Quirze de Besora, en 1873, Torelló ta llenu de soldaos y les escaramuzas asoceder en tola contorna. En 1874, los carlistes ocupen tola contorna. El so pasu ye incesante por Torelló, yá que ye vía de camín escontra Vic. Hasta qu'en 1874 la proclamación d'Alfonsu XII como rei poner en retirada.
Otres guerres nes que van participar torellonenses van ser les de Marruecos de 1893 (Guerra de Margallo), les de Cuba y Filipines de 1898 (Guerra d'España y Estaos Xuníos) y nuevamente Marruecos en 1911 (Guerra del Rif).
La Guerra Civil Española
editarLa llocalidá viose afeutada pol golpe de 1934. El vienres día 5 d'ochobre, el comité revolucionariu obliga a faer una fuelga xeneral. El sábadu 6 proclámase'l Estat Català dientro de la República Federal Española y los revolucionarios tomen el conceyu. El domingu 7 d'ochobre capitula el gobiernu catalán. El llunes corten árboles y asítiense na carretera pa torgar la circulación; cuerre'l rumor de qu'un tren con tropes baxa dende Puigcerdà p'ayudar a tomar Barcelona y los revolucionarios intenten destruyir la ponte del tren sobre'l ríu Gues, pero namái consiguen arrincar les víes. El martes apaecen un terciu de la Lexón y la Guardia Civil. Los lexonarios disparen sobre los curiosos y maten a una persona. Depués axunten a tolos homes qu'atopen y diríxense a la ponte pa reparar les víes. Detienen a los miembros del comité revolucionariu, esixen la entrega de toles armes y ordenen qu'a otru día tol mundu vuelva al trabayu.
La Guerra Civil Española empieza'l 18 de xunetu de 1936. Nos díes siguientes, entámase un comité revolucionariu como reacción al golpe d'estáu del 17 y 18 de xunetu de 1936. Aína produzse l'asaltu al templu parroquial de la Coromina, que ye desvalijado y convertíu en mercáu. El 22 d'agostu, produzse l'asaltu al santuariu de Rocaprevera y pocu dempués toles ilesies de la contorna son asaltaes y desvalijadas. Depués empieza la persecución de les persones consideraes fascistes y el 29 d'agostu empiecen los fusilamientos hasta un total de 43 persones, ente ellos el párrocu y el vicariu de Torelló y cuatro sacerdotes de Sant Pere.
L'hinchente de 1940
editarEl 4 de febreru de 1939 acaba la guerra, restáurense les ilesies, homenaxar a les víctimes y camúdase el nome a numberoses places y cais. Pero Torelló inda tendría que sufrir una nueva esgraza antes d'entrar na era moderna. La nueche ente los díes 17 y 18 d'ochobre de 1940 unes agües escepcionales azoten el nordeste de Cataluña, provocando numberosos hinchentes. Na cercana cuenca del río Gues, les precipitaciones superen los 200 llitros per metru cuadráu, anque la falta de pluviómetros fai que les cantidaes exactes sían desconocíes, y podríen ser bien cimeres. Nel monte de Bellmunt prodúcense desprendimientos, el ríu abasna árboles que se embotan na ponte del ferrocarril y apexar, de manera que l'agua abre camín pelos llaos, a un altor de más de cinco metros ya invade les cais de la ciudá. Al ser les cases d'adobe, munches derrúmbense, atrapando a los sos habitantes nel interior. La resultancia ye de 46 muertos, 15 sumíos y 52 mancaos. En 1941 constrúyense les primeres cases protexíes pa los afeutaos y en 1943 apruébase la reconstrucción del pueblu. Nesa dómina, el pueblu tenía alredor de 5000 habitantes, contra los 15 000 de l'actualidá.
Xeografía
editarEl conceyu de Torelló atópase na desaguada del ríu Gues, que naz nos contrafuertes septentrionales del Puigsacalm y percuerre una trentena de quilómetros antes de xunise al Ter. Torelló pertenez, poro, al valle de la Gues, que comparte agües enriba colos conceyos de Sant Vicenç de Torelló y Sant Pere de Torelló, colos que llinda al norte. Pel este, Torelló parte con Santa Maria de Corcó, al sur con Manlleu y al oeste con Les Masies de Voltregà y Orís.
Torelló atopar na llende norte de la plana de Vic, onde s'empecipien los primeros relieves del prepirineo. El ríu Ter sale de los montes nesti llugar, marca la llende occidental de la ciudá y recibe pel este (ribera esquierda) a la Gues. Nun hai munchos años, el nucleu de Torelló asítiase nes veres de la Gues, pero la crecedera de la villa ocupó les elevaciones cercanes a entrambos llaos del ríu y estendióse escontra'l norte inclusive xunto al Ter, por aciu la construcción d'un polígonu industrial. La ciudá atopar a una altitú que bazcuya ente los 500 y los 600 metros, destacando nel términu les elevaciones del picu de la Guardia o de los Trés Crucies, xunto a Rocaprevera.
Comunicaciones
editarLes comunicaciones fueron apocayá ameyoraes, por aciu la realización de l'autovía C-17, que xune Barcelona y Ripoll y la C-37, que xune Vich con Olot. Tamién hai una estación de tren de la llinia Barcelona-Puigcerdà, de vía única.
El llugar taba pobláu nel Neolíticu, como prueben les tumbes atopaes nes Serrasses. Hai documentación sobre la población dende 1626, cuando 127 families vivíen na villa. Nel sieglu XIX, la industrialización debida a la puxanza de la industria testil fizo que la población multiplicárase, algamando 5000 persones en 1950.
Clima
editarEl clima ye continental con influencia mediterránea. Les precipitaciones bazcuyen ente los 600 y los 800 llitros per metru cuadráu añales. Suelen dase en primavera y seronda, como asocede nos climes mediterráneos. Mientres les primeres décades del sieglu XX fueron frecuentes les seques; naquella dómina cultivábense viñes pela redolada de Torelló, pero a partir de los años sesenta, el clima, qu'enfrescó en toa Europa, fíxose más húmedu y les frecuentes nubes veraniegues debíes a la conveición del oral marín al algamar los montes cercanos, favorecieron el cultivu del maíz.
El cambéu climáticu, que s'amuesa más acusáu dende 1990, devolvió les seques veraniegues y la práutica desapaición de les nubes de conveición nel prepirineo ente la Valle de Camprodon y el Vidranès, y que baxaben hasta Manlleu pasando por Torelló. Sicasí, los climatólogos, amás de constatar esti fechu, nun se ponen d'alcuerdu sobre les consecuencies del calentamientu nesta rexón. Ye imposible saber, a estes altures, si'l clima va ser cada vez más secu, como preven los cálculos. Nos llugares más afeutaos pol amenorgamientu de les nubes veraniegues, como'l Vidranès (el pluviómetru de Siuret daba medies añales de 1.600 mm), les precipitaciones menguaron notablemente, pero nes zones medies, como Torelló, nun hai un enclín claru, y síguese cultivando maíz ensin regadío, anque con riego.
Tocantes a temperatures, bazcuyen ente los 35 °C de máxima pel branu y los -10 °C pel hibiernu en situaciones estremes, con xelaes ente payares y abril, y cada vez menos díes, yá que, como perdayuri, encurtióse l'iviernu. Los llargos díes ivernizos de borrines que llegaben a durar hasta un mes ente avientu y xineru, con temperatures cercanes a los cero graos, práuticamente han desparecido; les borrines siguen siendo abondosos pero sumen nes hores centrales del día. La situación continental del conceyu dexa que pel branu les temperatures baxen de los 18 °C peles nueches, solliviando'l calor diurno.
Vexetación
editarLa vexetación ye escasa nel conceyu, debíu al usu agrícola, urbanu ya industrial del terrén, pero nes riberes de los ríos crecen chopos Populus alba, álamos, omeros, sauces y acacies. Ente les especies invasores destaquen el ailanto (Ailanthus altissima) o falsu zumaque, y les acacies, de la especie Robinia pseudoacacia que crecen n'espacios ensin cultivar nos márxenes de caminos, carreteres y campos, xunto a les víes del tren, etc. Nos montes cercanos, sobremanera escontra'l norte hai pinos (Pinus nigra y (Pinus sylvestris)), carbayos (Quercus humilis) y encines (Quercus ilex). Nes fasteres empobinaes al norte crecen les fayes (Fagus sylvatica), una reminiscencia de tiempos más húmedos.
Economía
editarL'agricultura, d'escasa importancia, produz trigu, cebada y alfalfa, y la ganadería centrar na producción de ganáu porcino y bovín. Sicasí, anque a güeyos de munchos visitantes la contorna paeza una zona agrícola, pola intensa actividá realizada hasta les mesmes puertes de la villa, ésta ye eminentemente industrial. En 1511 yá esistía'l gremiu de los texedores y de los paraires, que yeren quien mercaben y texíen la llana. La situación xunto al ríu Ter en nidiu pendiente facilitó la industrialización, qu'en 1860 y 1862 empieza la so modernización cola instalación de les industries de filaos Basses y Salvans i Companyia. En 1862 instálase la primer máquina de vapor na Fábrica de la Quadra; en 1866, la fábrica Espona; en 1878, la fábrica de filaos Casarramona, y en 1874, la fábrica Periques o de la Coromina, que dio llugar a una colonia testil xunto a un vieyu molín. La mayoría de colonies y fábriques testiles tán día ensin actividá, como la Coromina, Cal Feiner, Can Tarrés, Can Blanc o Can Casarramona.
Tamién hai que destacar la tornería de madera y cuernu, presente na ciudá dende'l sieglu XIII. Esta industria desenvuélvese notablemente a partir del segle XIX cola creación de les grandes torneríes de Can Pujol (popularmente Can Torreta, 1853) y Can Vidal (1854). Esti sector industrial tuvo un pesu econòmico y social bien importante hasta la década de los años 60 del sieglu XX, momentu en qu'empieza'l so cayente. Anguaño, na antigua fábrica de Can Vidal ta construyéndose el Muséu de la Tornería.
El grupu metalúrxicu Vitri, darréu Grupu Vemsa, fundáu nel sieglu XIX y que mientres munchos años foi la empresa más importante del conceyu, inda ta activu parcialmente. Dempués de la guerra civil destaca la creación de les empreses metalúrxiques Cata Electrodomésticos y Hispa-Català, esta postrera yá sumida, y más apocayá la tamién metalúrxica Tesem. Nel sector de la ellaboración de productos alimenticios derivaos del gochu destaca la empresa Comellas (1937).
La dómina d'espansión económica vivida per España en redol al añu 2000 dexó l'ampliación de les zones industriales cola creación l'añu 1997 del polígonu industrial les Vinyes, al este, y del polígonu del Mas la Campaneria, xunto al Ter, al oeste.
1900 | 1930 | 1960 | 1990 | 2006 | 2010 | ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
3,806 | 4,547 | 6,459 | 11,763 | 13,269 | 13,945 | ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
(Fonte: [necesita referencies]) |
- Gráficu demográficu de Torelló 1717 y 2010
Alministración
editarLlexislatura | Nome | Partíu |
---|---|---|
1979-1983 | Vicenç Pujol i Creus | CiU |
1983-1987 | Josep Solà i Puig | CiU |
1987-1991 | Andreu Rifà i Llimona | CiU |
1991-1995 | Andreu Rifà i Llimona (1991-1992) Lluís Bassas i Portús (1992-1995) |
CiU |
1995-1999 | Vicenç Pujol i Creus | CiU |
1999-2003 | Miquel Franch Ferrés | PSC |
2003-2007 | Miquel Franch Ferrés | PSC |
2007-2011 | Miquel Franch Ferrés | PSC |
2011-2015 | Santi Vivet Soler | CiU |
2015-2019 | Santi Vivet Soler | CiU |
2019-2023 | n/d | n/d |
2023- | n/d | n/d |
Fiestes
editarLos acontecimientos más destacaos na población son el Aplec de Rocaprevera, el Festus, el Festival de Cine de Monte, la Fiesta Mayor y, especialmente, l'Antroxu (Antroxu de tierra adientro). El festival O-zona reggae yera una cita destacada a nivel européu, güei yá inactivu, que se fixo famosu ente los mozos.
Hai que remarcar que tamién ye bien conocida pol so famosu antroxu, que se suel celebrar a caballu de los meses de febreru y marzu. Les partes más importantes de la fiesta son: el "pullassu" (enantes conocida como una nueche de bruxes), les "senyoretes" y la cabalgata d'antroxu. Xente de tola contorna y de diversos llugares de Cataluña mover a la llocalidá, pa esfrutar d'una nueche lloco y risondero coles sos amarutes. Na nueche d'Antroxu llega n'ocasiones a concentrar más de 80.001 persones.
Bibliografía
editar- Fortià Solà, Hestoria de Torelló, Barcelona, 1948
Referencies
editar- ↑ Afirmao en: Llista de Conceyos y los sos Códigos por Provincies a 1 de xineru de 2019. Data d'espublización: 8 febreru 2019. Editorial: Institutu Nacional d'Estadística.
- ↑ URL de la referencia: http://www.idescat.cat/pub/?id=aec&n=925&t=2016.
Enllaces esternos
editar- Páxina web del Conceyu de Torelló
- Información de la Xeneralidá de Cataluña (en catalán)
- Información del Institutu d'Estadística de Cataluña (en catalán)
- Mapa de Torelló en Google Maps