Xeografía d'Azerbaixán
Azerbaixán (n'azerbaixanu: Azərbaycan), oficialmente República d'Azerbaixán (azerbaixanu: Azərbaycan Respublikası) ye un estáu caucásicu. Llenda al este col mar Caspiu, al norte con Xeorxa y Rusia, al sur con Irán y al suroeste con Armenia. Una parte de la rexón de Naxçıvan parti con Turquía. Tanto'l territoriu principal como'l enclave de Naxçıvan escarecen de mariña.
| Xeografía d'Azerbaixán | ||
|---|---|---|
 | ||
| Llocalización | ||
| Continente | Europa | |
| Rexón | Cáucasu | |
| Carauterístiques xeográfiques | ||
| Superficie | 86 600 km² | |
| 82 629 km² (tierra) | ||
| 3 971 km² (agua) | ||
| Llinia de costa | alredor de 800 | |
| Puntos estremos | ||
| Puntu más baxu | Mar Caspiu (-28 m) | |
| Puntu más altu | Monte Bazardüzü (4 485 m) | |
| Fronteres territoriales | ||
•  Armenia | 787 km de los que 221 km son con Naxçıvan | |
•  Xeorxa | 322 km | |
•  Irán | 611 km de los que 179 km son con Naxçıvan | |
•  Rusia | 284 km | |
•  Turquía | 9 km | |
| [editar datos en Wikidata] | ||
Xeografía física
editarLa superficie d'Azerbaixán ye equivalente a la d'un país como Portugal, d'aproximao 86.600 km². Perteneciente a Azerbaixán, pero dixebrada físicamente d'él pela zona meridional d'Armenia, atópase la república autónoma de Naxçıvan), que llinda amás con Turquía ya Irán. Tocantes a la rexón del Alto Karabakh, atópase na actualidá controlada por milicies armenies, siendo un estáu independiente de facto.
Esisten tamién trés pequeños enclaves azerbaixanos dientro de territoriu armeniu: Karki (enclave de Naxçıvan), Barjudarli y Yujari Askipara, controlaos poles fuercies armenies dende la guerra de Nagorno Karabakh; coles mesmes, les fuercies azerbaixanes controlen l'antiguu enclave armeniu d'Artsvashen, asitiáu dientro del territoriu azerbaixanu.
Relieve
editarLos trés principales carauterístiques xeográfiques son: les veres del mar Caspiu, que formen la llinia de mariña escontra l'este, les montes de la cadena d'El Cáucasu al norte, y les llanures nel centru del país. Al oeste ta la tierra alta de Karabakh (Qarabağ Yaylası). Bakú queda na península d'Abserón (tamién, "Abseron", "Apsheron"), que se proyeuta nel mar Caspiu. El puntu más baxu del país atopar nel mar Caspiu, 28 metros sol nivel del chigre. Al norte nun tán namái los montes del Gran Cáucasu sinón tamién l'amplia llanura de Kur-Araz, gran parte d'ella per debaxo del nivel del mar.
El relieve d'Azerbaixán ta condicionáu pol cordal del Cáucasu, qu'algama una altitú de 4.485 msnm nel monte Bazardüzü (Bazardüzü Dağı). El norte y el suroeste del país son bien montascosos. Los montes más altos del Cáucasu Menor formen la frontera sureste.
Al sur de la llanura central ta'l Cáucasu Menor y al norte, el Gran Cáucasu que sigue hasta'l mar Caspiu pola península de Abseron.
Ríos, llagos y mariñes
editarEl centru del país ta percorríu pol ríu Kura. El so principal afluente ye l'Araks, que forma frontera con Irán.
Namái la zona meridional ye apta pa l'agricultura, pos la traviesa'l ríu Kura, el más llargu del país.[1]
Clima
editarEn llinies xenerales, el clima ye secu, d'estepa semiárida. Bazcuya ente'l subtropical secu nel centru y l'este del país y el subtropical húmedu del sureste, templáu a lo llargo de la mariña y fríu o continental nos montes. Bakú tien un clima templáu con temperatures ente 4°C en xineru a 25°C en xunetu. La pluviosidá ye escasa, pos el permediu ta en 152-254 mm añales. L'agricultura tien que recurrir a la regación. Les precipitaciones más importante tienen llugar nos montes d'El Cáucasu y na rexón de Lenkoran, nel estremu sureste, onde pasen de los 1.000 mm per añu de media.
 Parámetros climáticos permediu de Bakú,  Azerbaixán 
| |||||||||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
| Mes | Xin | Feb | Mar | Abr | May | Xun | Xnt | Ago | Set | Och | Pay | Avi | añal |
| Temperatura máxima media (°C) | 6.6 | 6.3 | 9.8 | 16.4 | 22.1 | 27.3 | 30.6 | 29.7 | 25.6 | 20.1 | 13.5 | 9.7 | 18.1 |
| Temperatura media (°C) | 4.2 | 4.0 | 6.3 | 12.3 | 18.0 | 22.8 | 26.4 | 25.6 | 21.8 | 16.0 | 10.8 | 6.6 | 14.6 |
| Temperatura mínima media (°C) | 2.1 | 2.0 | 4.2 | 9.4 | 14.9 | 19.7 | 22.2 | 22.9 | 19.4 | 13.6 | 8.8 | 4.8 | 12.0 |
| Precipitación total (mm) | 21 | 20 | 21 | 30 | 26 | Error d'espresión: Operador < inesperáu | |||||||
| Díes de precipitaciones (≥ 1 mm) | 6 | 6 | 5 | 4 | 3 | 2 | 1 | 2 | 2 | 6 | 49 | ||
| Fonte: to/baku_y.htm Hong-Kong Observatory | |||||||||||||
Mediu ambiente
editar.jpg)
El territoriu d'Azerbaixán atópase partíu ente los biomes de semidesierto, pradería y monte templáu de frondosas. Según WWF, cuatro ecorrexones tán presentes: la mayor parte del país, la llanura asitiada ente'l Gran Cáucasu y el Cáucasu Menor, pertenez a la estepa y semidesierto arbustivo d'Azerbaixán; l'estremu sur forma parte del monte mistu hircano del Caspiu, les zones montascoses del Cáucasu nel norte y l'oeste correspuenden al monte mistu del Cáucasu, ente que l'enclave de Naxçıvan ta incluyíu na estepa montana d'Anatolia oriental.
99.560 hectárees tán protexíes como güelgues d'importancia internacional al amparu del Conveniu de Ramsar, en dos sitios Ramsar: Göy-Göl y Gizil-Agach. Tien más de cuarenta árees protexíes, ente elles les reserves naturales Ag-Gelskiy, Alty-Agachskiy, Basutchay, Eller Oyugu, Garayazi, Girkanskiy (Hirkan), Ilisu, Ismailli, Karagel, Pirkulinskiy, Shirvannskiy, Turyanchay y Zakatala.
El mayor riesgu natural ye la seca. Tocantes a los problemes medioambientales, los científicos locales consideren que la península d'Abserón, incluyendo Bakú y Sumqayit, y el mar Caspiu atopar ente les rexones más afaraes ecológicamente del mundu por cuenta de la intensa contaminación del aire, el suelu y l'agua. La contaminación del suelu ye la resultancia d'arramaos de petroleu y del usu de pesticides como'l DDT, y de defoliantes tóxicos usaos na producción d'algodón.
Xeografía humana
editar
La población d'Azerbaixán xube a 9.164.600 (est. xunetu de 2011), y un 52% d'ellos viven en zones urbanes (2008). Concentrar na mariña y xunto a les montes. La densidá de población ye de 95,13 habitantes per quilómetru cuadráu.
Los azerbaixanos formen el principal grupu étnicu 90,6%, depués hai, amás, daguestaneses 2,2%, rusos 1,8%, armenios 1,5% y otros 3,9%, según el censu del añu 1999. Cuasi tolos armenios viven na rexón separatista d'Altu Karabakh. Tocantes a la relixón, los azerbaixanos son na so mayoría musulmanes 93,4%, ortodoxos 2,5%, apostólicos armenios 2,3% (namái n'Altu Karabakh), otros 1,8% (est. de 1995). L'afiliación relixosa sigue siendo nominal n'Azerbaixán, los porcentaxes de prauticantes son bien inferiores. El principal idioma ye'l azerbaixanu 90,3%, anque hai idiomes minoritarios como'l lezgui 2,2%, el rusu 1,8%, l'armeniu 1,5% (namái n'alto Karabakh), y otros 3,3%, ensin especificar 1% (censu de 1999).
La capital d'Azerbaixán ye Bakú, de 2.074.300 hab. (2003). Tien el mayor puertu del mar Caspiu y foi mientres enforma tiempo cuna de la industria del petroleu. Azerbaixán estrémase alministrativamente en:
- 59 "rayones" (rayonlar; rayon - singular): Abşeron, Ağcabədi, Ağdam, Ağdaş, Ağstafa, Ağel so, Astara, Balakən, Bərdə, Beyləqan, Biləsuvar, Daşkəsən, Şabran, Füzuli, Gədəbəy, Goranboy, Göyçay, Hacıqabul, İel mioşli, İsmayıllı, Cəbrayıl, Cəlilabad, Kəlbəcər, Kürdəmir, Laçın, Lənkəran, Lerik, Masallı, Neftçala, Oguz, Qəbələ, Qax, Qazax, Qobustan, Quba, Qubadlı, Qusar, Saatlı, Sabirabad, Salyan, Şəki , Şamaxı, Şəmkir , Samux, Siyəzən , Şoşa , Tərtər , Tovuz , Ucar, Xaçmaz , Göygöl, Xızı, Xocalı, Xocavənd, Yardımlı, Yevlax, Zəngilan, Zaqatala y Zərdab.
- 11 ciudaes (saharlar; sahar - singular): Bakú (Bakı), Ganja (Gəncə), Lankaran (Lənkəran), Mingachevir (Mingəçevir), Naftalan (Naftalan), Shaki (Şəki), Shirvan (Şirvan), Shusha (Şoşa), Sumqayit (Sumqayıt), Khankendi (Xankəndi) y Yevlax (Yevlax).
- 1 república autónoma (muxtar respublika): República Autónoma de Naxçıvan (Naxcivan Muxtar Respublikasi), al otru llau del Zanguezur armeniu.
Xeografía económica
editar
Los principales recursos naturales d'Azerbaixán son minerales y combustibles: petroleu, gas natural, mineral ferroso, metales non ferrosos y bauxita. Namái la zona meridional ye apta pa l'agricultura. Por cuenta de la escasez de precipitaciones, l'agricultura basar nel regadíu. La tierra arable representa'l 20,62 % del usu de la tierra. A colleches permanentes dedícase 2,61% y otros 76,77% (2005). El regadíu toma 14.550 quilómetru cuadraos (2003).
La composición del PIB por sector ye: agricultura 5,8%, industria 60,5% y servicios 33,7% (est. 2009). L'agricultura emplega al 39,3% de la población activa, la industria'l 12,1%y los servicios el 48,6% (2005).
La producción petrolífera de Azerbaixán aumentó radicalmente dende 1997, cuando Azerbaixán robló'l primer alcuerdu de compartir la esplotación de la producción (PSA) cola Compañía operativa internacional d'Azerbaixán. Les esportaciones de petroleu pol oleoductu Bakú-Tblisi-Ceyhan siguen siendo'l principal direutos de la economía, mientres se faen esfuercios por impulsar la producción de gas. L'alta crecedera azerbaixana mientres el periodu 2006-08 deber a grandes y crecientes esportaciones de petroleu, pero dalgunos sectores ensin dedicar a la esportación tamién algamaron una crecedera de dos díxitos, impulsaos pola crecedera na construcción, la banca y el sector inmobiliariu. En 2009, la crecedera baxó alredor d'un 3% al moderase los precios del petroleu y detenese la crecedera nel sextor de la construcción. La economía d'Azerbaixán depende en gran midida de les esportaciones enerxéticu y discretu tentatives de diversificar la so economía. Sicasí, Azerbaixán fixo namái progresos llindaos a la d'establecer reformes escontra una economía de mercáu.
El comerciu con Rusia y les otres ex repúbliques soviétiques ta decayendo n'importancia, ente que se ta desenvolviendo'l comerciu con Turquía y les naciones europees.
Los principales productos agrícoles son: algodón, grano, arroz, uves, fruta, verdures, té y tabacu. Hai ganadería bovina, suaria, ovina y caprina. Tocantes a los productos industriales, cabo citar: petroleu y gas natural, productos de petroleu, equipu de xacimientu petrolíferu; aceru, mineral de fierro; cementu; sustancies químiques y productos petroquímicos ya industria testil.
Ver tamién
editarReferencies
editar- ↑ «Mapes d'Europa» (castellanu). Deutsche Welle. Archiváu dende l'orixinal, el 2008-04-04. Consultáu'l 17 de xunu de 2008.
- "Azerbaijan" Archiváu 2016-07-09 en Wayback Machine, CIA - The World Factbook (n'inglés)
Enllaces esternos
editar
Wikimedia Commons acueye conteníu multimedia sobre Xeografía d'Azerbaixán.- Azerb.com Azerbaixán de l'A a la Z (n'inglés)
- «Perfiles de países de la FAO: Azerbaixán» (castellanu). FAO.
Datos: Q1255870- Multimedia: Geography of Azerbaijan
