Íllora

Íllora
Alministración
País	España
Autonomía	Andalucía
Provincia	provincia de Granada
Tipu d'entidá	conceyu d'España
Alcalde de Íllora (es)	Francisco Jose Domene Rodriguez
Nome oficial	Íllora (es)
Nome llocal	Íllora (es)
Códigu postal	18260
Xeografía
Coordenaes	37°17′18″N 3°52′47″W / 37.2883°N 3.8797°O
	Íllora Íllora (España)
Superficie	197.4 km²
Altitú	759 m
Llenda con	Pinos Puente, Moraleda de Zafayona, Villanueva Mesía, Montefrío, Alcalá la Real y Moclín
Demografía
Población	9951 hab. (2023); - 5057 homes (2019); - 4997 muyeres (2019)
Porcentaxe	0% de provincia de Granada
Densidá	50,41 hab/km²
Más información
Estaya horaria	UTC+01:00
	illora.com

Íllora ye una llocalidá y conceyu español asitiáu na parte oriental de la contorna de Loja, na provincia de Granada, comunidá autónoma d'Andalucía. Llenda colos conceyos granadinos de Moclín, Pino Puente, Valderrubio, Moraleda de Zafayona, Villanueva Mesía, Montefrío, y col conceyu jienense d'Alcalá la Real.

El conceyu ilurquense entiende los nucleos de población de Íllora —capital municipal—, Alomartes, Tocón, Escóznar, Obéilar –tamién conocida como La Estación de Íllora–, y Brácana, y tamién les aldees de Ventas de Algarra, Vallequemado y La Alhondiguilla.

Toponimia

Íllora provién del términu "Illurco" o "Ilurco", que según Guillermo de Humboldt paez ser d'orixe vascu o de dalgún pueblu pirenaicu emparentáu con ellos, anterior a lo ibéricu y a lo celta. D'ende'l so xentiliciu, "ilurquense".

Hai de solliñar que toles referencies históriques dende'l sieglu XV hasta'l sieglu XIX, amosaben la pallabra "Yllora", escrita con Y en llugar de con I.

Símbolos

Escudu

El conceyu de Íllora tradicionalmente vien usando un escudu basáu nes armes del Felipe V dende l'añu 1720, anque nun consta la so aprobación oficial. Adoptóse esti símbolu cuando la zona pasó a manes del Patrimoniu Real sol so reináu.^[2]

Dichu escudu inclúi los cuarteles de Castiella y Llión, Aragón-Sicilia, Austria, Borgoña Modernu, Borgoña Antiguu, Brabante y Granada, col escudón de Borbón-Anjou y el collar del Toisón d'Oru. Como elementos diferenciadores, presenta unes cabeces d'águila nes esquines cimeres, una estrella nel centru del cantu cimeru y les inscripciones HILLORA y AÑU DVII enriba y embaxo del escudu, respeutivamente.^[2]

La mención del 507 constitúi una interrogante pa los historiadores, que consideren que seique pueda referise al añu nel que'l pueblu foi fundáu como tal. Sobre'l topónimu inusual escritu con H tamién se planteguen diverses hipótesis, ente la que destaca que podría habese añadíu la lletra H a cencielles por qu'hubiera una correspondencia ente'l númberu de lletres y el númberu de sílabes.

Historia

En Íllora esisten restos arqueolóxicos pertenecientes a la prehistoria, el Neolíticu y principalmente de la Edá del Cobre. Escontra'l 600 edC los cartaxineses desembarcaron na península ibérica imponiendo la so autoridá sobre los fenicios y, con una política hábil, consoliden les bases de la so imperiu ente'l que s'atopa Illurco.

Cola llegada de los romanos les colonies asentir en poblaos yá esistentes. D'elles, Plinio señala ente les más celebraes del interior a Illurco.

Vista de Íllora.

Mientres el periodu musulmán son escasos los datos que se tienen de Íllora; sicasí, deducir de les cróniques cristianes que debió de ser un pueblu importante con fortaleza y arrabaldees. Precisamente en xunu de 1319 los infantes Pedro y Juan de Castiella apoderar de la villa de Íllora y del so arrabalde cuando se dirixíen a afarar la Vega de Granada, y según afirma la Crónica d'Alfonsu XI, si quedárense otru día tamién tomaríen el so castiellu,^[3] anque l'infante Pedro nun quixo permanecer más tiempu ellí, pos la so voluntá yera asediar Granada y tenela abarganada «hasta que la ganaren, o morrer sobrello», según consta na Gran Crónica del mesmu rei,^[4] anque pocu dempués dambos infantes morrieron nel Desastre de la Vega de Granada, asocedíu'l 25 de xunu de 1319.^[5]

Na primavera de 1486 el Rey Fernando d'Aragón vuelve a entamar la guerra contra Granada empezando col sitiu de Loja, que la so rindición de la ciudá supunxo la llave qu'abriría la conquista de la fortaleza ilurquense. El 8 de xunu d'esi mesmu añu produció la toma de la villa de Íllora per parte de los Reis Católicos, quien más tarde nomaron a Gonzalo Fernández de Córdoba —el Gran Capitán— como'l so primer alcaide cristianu, d'ende'l nome del colexu públicu de la llocalidá.

Tres la Reconquista, los señoríos nun llegaron a algamar unes dimensiones similares a les d'otres zones del país. Magar desempeñaron un papel importante nel entamu del nuevu periodu, adulces foise desintegrando y perdiendo presencia na configuración del pueblu. L'accesu a la propiedá producir pol abandonu de los propietarios musulmanes orixinarios, pasando a manes cristianes. Económicamente esta dómina va tar basada na agricultura de subsistencia, constituyendo'l trigu y la cebada la base alimenticia de la población.

Mientres una primer metá del sieglu XIX Íllora va vivir una etapa d'estabilidá que va ser atayada pola invasión napoleónica y la posterior Guerra de la Independencia. Los franceses amenaron el refugu del pueblu, que sofitaron el llevantamientu granadín d'abril contra Godoy, ya inclusive s'apuntó muncha xente como soldaos contra tomar francesa de Granada. En xunto la contorna quedó nuna situación de decadencia debíu al saquéu que les tropes napoleóniques llevaron a cabu.

Cola vuelta del Rey Fernandu VII Íllora va dir reponiendo'l so pulsu económico y social para trate de nuevu alteriáu negativamente colos enfrentamientos ente absolutistes y realistes, que van tener nel pasu del Xeneral Riego por Montefrío y el so sofitu por determinaos sectores de la población de Íllora el so elementu de contautu pa sufrir darréu la represión na zona. Ante la sulevación de Loja, los ilurquenses caltuviéronse fieles a les autoridaes ya inclusive collaboraron col Exércitu pa prindar a fuxitivos procedentes de dicha ciudá. Circunstancia que nun se repitirá nel Sexeniu Democráticu onde Íllora va sumar al mesmu.

Allugamientu

Noroeste: Montefrío y Alcalá la Real (prov. Xaén)	Norte: Alcalá la Real (prov. Xaén)	Nordeste: Alcalá la Real (prov. Xaén) y Moclín
Oeste: Montefrío		Este: Moclín y Pino Puente
Suroeste: Villanueva Mesía	Sur: Moraleda de Zafayona y Pino Puente	Sureste: Valderrubio

Demografía

Según l'Institutu Nacional d'Estadística d'España, nel añu 2017 Íllora cuntaba con 10 233 habitantes censaos. ^[6]

Evolución de la población

Gráfica d'evolución demográfica d'Íllora ente 1900 y 2017

Datos según el nomenclátor publicáu pol INE.

Entidá singulares de población pertenecientes a Íllora

Los anexos de Íllora son: La Alhondiguilla, Alomartes, Brácana, Escóznar, Obéilar, Íllora, Tocón, Vallequemado, Ventes Algarra.

Entidá singular de población	Población (2017)^[7]
La Alhondiguilla	3
Alomartes	2229
Brácana	385
Escóznar	877
Obéilar	458
Íllora	5217
Tocón	958
Vallequemado	56
Ventes Algarra	50

Cultura

Monumentos

Nel centru del pueblu, a lo cimero d'una peña, atópense les ruines del antiguu castiellu de Íllora, anque d'él apenes se caltienen dellos restos de les muralles. Dichu castiellu data del periodu califal (sieglos IX-X) y ta estructurado en trés recintos: la villa, la alcazaba y l'arrabalde.

Acomuñaes a esi castiellu, esisten una serie de torres óptiques, ente les que sobresal la Torre de Brácana. En Tocón, hai otra torre, nesti casu d'una alquería o castiellu rural. Toes elles son obres de dómina nazarí.

Íllora cunta con otru monumentu históricu-artísticu, catalogáu como Bien d'Interés Cultural dende 1980: la Ilesia de La nuesa Señora de la Encarnación, proyeutada por Diego de Siloé, constructor d'ente otres la Catedral de Granada, mientres (1542 - 1573) nel sieglu XVI cola intervención del so discípulu Juan de Maeda y Diego de Pesquera ente otros maestros.

Museos

Pósito del Trigu: d'estilu neoclásicu, foi construyíu en 1738.
Molín - Muséu de Alomartes.

Fiestes

Les fiestes n'honor a San Rogelio tienen llugar el tercer fin de selmana d'agostu. Sicasí, el día del patrón de Íllora ye'l 16 de setiembre, que tamién ye festivu local.

La Feria del Ganáu ye'l segundu fin de selmana d'ochobre, y nel so día taba considerada como una de les feries más relevantes de toa España.

La Selmana Santa de Íllora ye unu de los más importantes acontecimientos que se produz cada añu dende'l puntu de vista relixosu y cultural, celebrándose na selmana del primer plenilluniu de la primavera. Empezando col so pregón, dende'l Domingu de Ramos hasta'l Domingu de Resurreición asocédense ensame d'actos y celebraciones programaes pola Parroquia de la Encarnación y los cuatro hermandaes esistentes: la Patronal de San Rogelio, la del Cristu de la Mocedá, la d'El nuesu Padre Jesús Nazarenu y María Santísima de los Dolores, y la cofradería del Santísimu Cristu de la Veracruz.

Gastronomía

Na cocina tradicional de Íllora ye importante destacar los métodos de conserva tradicional de los alimentos que llegó hasta los nuesos díes. El caltenimientu de les carnes y de los embutíos n'aceite d'oliva son la base de los principales guisos d'esta gastronomía. Ente estos productos destaquen el llombu de orza —platu típicu de Granada y de Castiella-La Mancha—, el chorizu y salchichón n'aceite y los chicharrones.

Otros platos típicos son los espárragos en miguilla, el choto al ajillo y les farrapes de mostiu.

Música

L'acontecimientu musical más importante que se celebra nel conceyu ye'l festival Parapanda Folk. Ta declaráu Festival Turísticu Nacional. Tien llugar mientres la última selmana de xunetu, y nél actúen grupos de música étnica tanto nacionales como internacionales. Esta actividá ta considerada de gran relevancia cultural.

Deportes

Fútbol

La Unión Deportiva de Íllora (UD Íllora) ye'l principal equipu de fútbol que tien el conceyu. El so campu atopar nel Complexu Deportivu La Llaguna. Dende 2011 el Campu de Fútbol Antonio García "El Calvo" ye de verde artificial de 2 estrelles (lo máximo de la FIFA son 5).

Les categoríes inferiores d'esi equipu denominar UD Parapanda. Tamién hai equipos de fútbol sala, que'l so campu ye'l pabellón municipal de Íllora.