Xeografía d'Irlanda

La República d'Irlanda (nome llocal, Poblacht na hÉireann) ye un Estáu de la Europa occidental, qu'ocupa los cinco sestes partes de la islla d'Irlanda nel Atlánticu Norte, al oeste de la islla de Gran Bretaña. Llenda col Reinu Xuníu al norte, el mar d'Irlanda al este y l'Atlánticu Norte al oeste. L'océanu ye responsable de la recortada llinia costera occidental, xunto coles munches islles, penínsules y badees.

Xeografía d'Irlanda
Llocalización
Continente	Europa
Rexón	Europa occidental
Carauterístiques xeográfiques
Superficie	70.273 km²
	68.883 km² (tierra)
	1.390 km² (agua)
Llinia de costa	1.448 km
Puntos estremos
Puntu más baxu	(Océanu Atlánticu) 0 m
Puntu más altu	1 041 m (Carrantuohill)
Fronteres territoriales
• Reinu Xuníu	360 km
[editar datos en Wikidata]

Xeografía física

Xeoloxía

Slieve League, en Donegal, ye un exemplu de formación xeolóxica temprana.

La islla compónse xeolóxicamente de delles zones bien estremaes. Nel oeste, alredor de Galway y Donegal hai un complexu metamórficu y ígneu de grau ente mediu y alto allegáu a la Oroxenia caledoniana. En redol a Longford esiste una zona de roques del Ordovícicu y el Silúricu con munches carauterístiques allegaes a les de la zona de les Tierres Altes del Sur escoceses. Más al sur, hai una zona alredor de la mariña de Wexford formada por intrusiones granítiques nes roques ordovíciques y silúriques, bien similares a les de Cornualles. Nel suroeste, alredor de la badea de Bantry y los montes de Macgillicuddy's Reeks, esiste una zona de roques devóniques sustancialmente deformadas, pero solo llixeramente metamorfosiaes, bien similares tamién a les de Cornualles.

La roca más antigua d'Irlanda tien 1.700 millones d'años d'antigüedá y foi topada en Inishtrahull, un castru de les mariñes del condáu de Donegal. N'otres partes de Donegal, los xeólogos atoparon roques qu'empezaron a formase como depósitos glaciales mientres la Edá de Xelu, lo que verifica'l fechu de qu'Irlanda tuvo cubierta dafechu por una masa de xelu mientres el periodu en cuestión.

Les llanures centrales de la islla tán formaes por roques caliares cubiertes d'una capa de magre y arena d'orixe glacial, con llagos y turberas (bogs) esvalixaes, d'ente les cualos la Bog of Allen ye una de les más estenses. La composición de los montes asitiaos a lo llargo de la mariña ye variada según la so posición: nel sur tán formaes por arenisca colorada, ente que nos valles por onde cuerren los ríos son caliares. En Mayo, Galway, Donegal y Wicklow, los montes son principalmente granítiques.

El suelu del oeste y del norte tiende a tener un escasu drenaxe, formando grandes zones pantanoses, con amplies turberas riques en turba y magre, y coles mesmes pocu aptes pal cultivu, por cuenta de la asperez del terrén. Otra manera, los territorios oriental y meridional, menos afeutaos poles continues agües, tienen un meyor drenaxe y un estratu humífero más fértil.

Mención estreme merez El Burren, una vasta pandu caliar exemplu de paisaxe cársticu nel condáu de Clare, na mariña occidental, alredor de Lisdoonvarna. Dientro de los grykes (los resquiebros formaos ente'l terrén caliar) les agües crearon sistemes de cueves y, sobremanera, condiciones ideales pa la crecedera de particulares formes vexetales. Nel restu del territoriu, atópase mineralización estratiforme de cinc y plomu, na piedra caliar alredor de Silvermines y de Tynagh.

Relieve

Carrantuohill, condáu de Kerry
El visu más altu d'Irlanda

La República d'Irlanda ta formada por una vasta planicie de poca altitú, arrodiada por un aniellu de pequeñes cadenes montascoses costeres. Ente les principales alliniaciones atópense los montes Blue Stack, la principal cadena montascosa nel sur del condáu de Donegal, y les Macgillicuddy's Reeks, una cadena montascosa nel condáu de Kerry, onde s'atopa'l monte más altu del país (Carrantuohill, Carrauntoohil, de 1.038 metros), los otros dos picos percima de mil metros, el Beenkeragh de 1.010 msnm y el Caher, de 1.001 msnm), y más de cien Hewitts (picos de más de dos mil pies). Los montes, parte de les Armorican Highlands, son d'arenisca tallada polos glaciares y atópense asitiaes na península de Iveragh cerca de los llagos de Killarney. Otres cadenes montascoses son: los montes Comeragh, les Blackstairs Mountains, los Montes Wicklow, los Montes Derryveagh, les Ox Mountains, la sierra Nephin Beg y el grupu formáu poles Twelve Bens/Maumturks. Nel interior namái hai dellos pequeños montes, y concéntrense na so mayor parte na zona meridional: los montes Galtee, Silvermines y Slieve Bloom.

Ríos, llagos y costa

Río y llagos

Artículu principal: Ríos d'Irlanda

El principal ríu d'Irlanda ye'l ríu Shannon, de 386 km (240 milles), que ye'l más llargu tantu de La República d'Irlanda como de toles Islles britániques. Estrema l'oeste d'Irlanda (principalmente la provincia de Connacht) del este y sur (Leinster y la mayor parte de Munster), rexón central buelguiza. A lo llargo del ríu formen trés llagos, el Lough Allen, el Lough Ree y el Lough Derg. El Lough Derg ye'l más grande de los trés, segundu n'estensión de la República, con 118 km² de superficie. El Shannon desagua nel Océanu Atlánticu cerca de la ciudá de Limerick nel estuariu que lleva'l so nome.

Otru cursu d'agua importante ye'l Blackwater, que flúi polos condaos de Kerry, Cork y Waterford, según les llamaes Trés hermanes, que son tres ríos: el Barrow, el Nore y el Suir. El Suir y el Nore nacen na mesma rexón montascosa nel condáu de Tipperary, cerca de Devils Bit, ente que'l Barrow surde nos montes Slieve Blooms nel condáu de Laois. Finalmente, cabo mentar el Liffey, el Llei y el Boyne.

El llagu más grande de la República d'Irlanda ye'l Lough Corrib, asitiáu nel oeste del país y con una superficie d'alredor de 165,6km². El ríu Corrib/Galway coneuta'l llagu col mar en Galway.

Badees y cabos

Badea de Galway.

La mariña ye bien retayada na parte occidental. Ente los más notables entrantes del mar na tierra pueden mentase, nel norte, el Lough Swilly y Lough Foyle, esti postreru na frontera, dixebrando la península de Inishowen, nel condáu de Donegal, del condáu de Londonderry yá n'Irlanda del Norte. Anque se-yos llama lough, qu'equivaldría a llagu, tratar de formaciones tipo fiordu, de la mesma manera que non tolos lochs d'Escocia son llagos, sinón tamién entrantes marinos. Carlingford Lough ye unu d'estos loughs marinos o entrantes que forma parte de la frontera internacional ente Irlanda del Norte y la República d'Irlanda. La siguiente badea digna de mención ye la Dublín, dempués de la cual la mariña irlandesa vuélvese abondo llinial hasta'l Wexford Harbour, na desaguada del ríu Slaney. Depués tán les badees formaes poles cinco penínsules suroccidentales, nesti orde: la de Dunmanus, la de Bantry, l'estuariu del Kenmare y por fin la célebre badea de Dingle. Los siguientes son l'enorme estuariu del Shannon, ente Clare y Limerick, la famosa badea de Galway, la badea de Clew nel condáu de Mayo, primero que la mariña camude de direición dos vegaes, la primera escontra este y la segunda escontra'l norte, onde d'últimes pueden atopase la badea de Sligo y l'amplia badea de Donegal.

El cabu Malin (Malin Head), na península de Inishowen, condáu de Donegal, ye'l puntu más septentrional de la República d'Irlanda, ente que el cabu Mizen (Mizen Head), nel condáu de Cork, ye'l puntu más meridional. La espresión típica irlandesa "de Malin a Mizen" (o viceversa) designa Irlanda na so totalidá. Carnsore Point, nel condáu de Wexford, ye'l puntu más al sureste.

Dignos de mención son Hook Head, nel condáu de Waterford, la Old Head of Kinsale, el perllargu Loop Head nel condáu de Clare, que delimita l'estuariu del Shannon y Hag's Head nos cantiles de Moher.

Erris Head, nel condáu de Mayo, ye'l puntu más al noroeste de Connacht.

Islles y penínsules

Islla Achill, condáu de Mayo
La mayor islla d'Irlanda

Península de Dingle, condáu de Kerry
Vista dende la Banna strand

N'irlandés, islla dizse inis o ennis, que figuren como prefixos nos nomes de munches poblaciones y nomes xeográficos. La mayor islla d'Irlanda ye la islla Achill, que s'asitia a lo llargo de la mariña occidental del condáu de Mayo. Ta habitada y coneutada a la islla nucleu d'Irlanda por una ponte.

Perimportantes a nivel cultural son les Islles Llabren, un archipiélagu formáu por trés islles, Inishmore, Inishmaan y Inisheer, na mariña del condáu de Galway, que tán poblaes por una importante comunidá de fala irlandesa, o Gaeltacht. La islla de Valentia, cerca de la península de Iveragh, nel condáu de Kerry, ye tamién una de les mayores islles d'Irlanda. Ta relativamente poblada, siendo Knightstown la principal población de la islla, que ta coneutada por una ponte na so parte suroeste cola población de Portmagee. La islla Omey, na mariña de Connemara nel condáu de Galway, ye una islla tan solo accesible a cuerpu mientres la marea baxa. Bien riques a nivel cultural, pero menos a nivel económicu, son les islles de les mariñes del condáu de Donegal, como por casu Arranmore y Tory.

Les penínsules son más numberoses na recortada mariña occidental. Munches de les más espectaculares y conocíes d'Irlanda asitiar nel condáu de Kerry, como la península de Dingle, la de Iveragh o la de Beara. La península de Inishowen, nel condáu de Donegal, inclúi'l puntu más septentrional d'Irlanda, el cabu Malin, y delles ciudaes importantes como Buncrana, Carndonagh y Moville. La traza de tierra más septentrional d'Irlanda ye la islla Inishtrahull.

Clima

El clima oceánicu de la república d'Irlanda ye templáu, anque significativamente más caliente que casi toes los otros llugares alcontraos nuna llatitú similar, como Polonia (n'Europa) o Terranova (nel llau opuestu del Atlánticu), por cuenta de la influencia de la corriente del Atlánticu Norte evitando los estremos nes diferencies de temperatura que sí tán presentes n'otres rexones de similar llatitú. Ye un país constantemente húmedu, cubiertu de nubes la metá del tiempu. Les precipitaciones son frecuentes, con más de 275 díes d'agua en munches partes del país. Agora, bien, yá que el vientu usualmente mover dende'l suroeste escontra'l nordés, y ruempe nos montes de la mariña occidental, les agües concéntrense más nesta parte oeste. Estes nubes atlántiques suelen producise especialmente nos últimos meses de seronda y d'iviernu, que traen de xemes en cuando vientos destructivos y la mayoría de precipitaciones nestes árees, según nieve y xarazo. La islla Valentia (nel oeste) acaba recibiendo casi'l doble d'agua que Dublín (nel este): 1.400 mm añales frente a los 762 mm de la capital. A lo llargo del país, aproximao un 60% de la precipitación añal asocede ente los meses d'agostu y xineru. Les rexones del norte de Galway y l'este de Mayo tienen la mayor cantidá d'incidentes de rescamplos rexistraos añalmente (5 a 10 díes per añu). Son rares les nevaes.

Los iviernos son nidios, namái xela dacuando. Xineru y febreru son los meses más fríos del añu y la temperatura permediu bazcuya ente los 4 y los 7 °C. Les temperatures inferiores a –6 °C nun son comunes. La temperatura más frío rexistrada foi de -19,1 °C (- 2,38 °F) nel castiellu de Markree, Condáu de Sligo, el 16 de xineru de 1881. Los branos son frescos, les temperatures namái entepasen los 30 °C una vegada cada 10 años, anque suelen algamar los 29 °C munchos branos; xunetu y agostu son los más tibios con permedios ente 14 y 16 °C. La temperatura rexistrada más templada foi de 33,3 °C (91,94°F) nel castiellu de Kilkenny, Condáu de Kilkenny, el 26 de xunu de 1887. Dacuando, a la República d'Irlanda afectar foles de calor, les más recién en 1995, 2003 y 2006. Hai diferencies apreciables na temperatura ente les árees costeres ya interiores. Les árees interiores son más calientes pel branu y más fríes pel hibiernu, xeneralmente con alredor de 40 díes de temperatures baxo cero (0 °C) nes estaciones meteorolóxiques interiores, y solamente 10 díes nes estaciones costeres. Los meses con mayor cantidá d'hores de sol son mayu y xunu, recibiendo ente 5 y 7 hores per día.

Parámetros climáticos permediu de Dublín, capital de la República d'Irlanda
Mes	Xin	Feb	Mar	Abr	May	Xun	Xnt	Ago	Set	Och	Pay	Avi	añal
Temperatura máxima absoluta (°C)	14	17	21	22	25	29	30	27	25	24	18	17	30
Temperatura máxima media (°C)	8	8	10	13	15	18	20	19	17	14	10	8	0
Temperatura mínima media (°C)	1	2	3	4	6	9	11	11	9	6	4	3	0
Temperatura mínima absoluta (°C)	-12	-10	-9	-5	-6	1	3	2	-1	-4	-7	-9	-12
Precipitación total (mm)	67	55	51	45	60	57	70	74	72	70	67	74	762
Díes de precipitaciones (≥ 1 mm)	13	10	10	11	10	11	13	12	12	11	12	14	139
Hores de sol	56.50	84.75	84.75	141.25	169.5	169.5	141.25	141.25	113	84.75	56.50	56.50	0
[ensin referencies]

Mediu ambiente

Práuticamente tol territoriu ta cubiertu por una pradería na cual predomina'l trébole. El centru del país contién grandes árees de barraqueres, usaes pa la estracción y producción de turba, que se forma a partir de la descomposición de plantes como'l sphagnum. Queden pocos montes, yá que anque n'orixe taría cubierta de montes caducifolios, fueron en gran midida valtaos pa estender les pasturas d'ovíns y la construcción de barcos.

Irlanda tien el mayor parque natural vecín a una ciudá d'Europa, el Parque Fénix, que mide 712 hectárees y consta d'una circunferencia abarganada de 16 km d'estenses zones verdes y aveníes d'árboles en filera.

Conforme a la normativa de la Xunión Europea, el territoriu d'esti país pertenez a la rexón bioxeográfica atlántica. 66.994 hectárees tán protexíes como güelgues d'importancia internacional al amparu del Conveniu de Ramsar, en total, 45 sitios Ramsar. Tien seis parques nacionales: Ballycroy, Burren, Connemara, Glenveagh, Killarney y montes Wicklow.

Ente les esmoliciones medioambientales atópense la contaminación de l'agua, especialmente nos llagos, poles borrafes líquidos agrícoles.

Foín colloráu.

Por cuenta del so aislamientu dende'l fin del Wurmiense, la fauna terrestre autóctona ye probe: dalgunos foinos coloraos, furonos, llebres y pocoñín de venados constitúin el repartu principal. Son escasos los reptiles, solo esiste un reptil autóctonu, la llagartesa vivípara o de turbera. Aves y mamíferos anfibios son pocos, debíos a la depredación, anque esisten grandes colonies d'aves marines nos cantiles costeros (alcas, llabráivos, frairucos, alcatraces, pardeles y paíños). Tamién destaquen les poblaciones invernantes de barnaclas carinegras y cariblancas, y d'ánsares caretos.

Xeografía humana

La población de la República d'Irlanda envalorar en 4.203.200 (xunetu de 2009). Ello da una densidá de 59,81 habitantes per quilómetru cuadráu. La población urbana representa un 61% del total (2008). Más del 40% de la población vive nun área de 100 km alredor de Dublín.

Los principales grupos étnicos son: irlandeses 87,4%, otros blancos 7,5%, asiáticos 1,3%, negros 1,1%, mestizos 1,1%, ensin especificar 1,6% (censu de 2006). Dos son los idiomes oficiales, l'inglés, que ye'l que se suel falar, y l'irlandés faláu principalmente nes rexones de la mariña occidental. La relixón practicada mayoritariamente (87,4) ye'l catolicismu. A la ilesia d'Irlanda pertenez el 2,9% de la población, otros cristianos 1,9%, otros 2,1%, ensin especificar 1,5%, nenguna 4,2% (censu de 2006).

La capital ye Dublín, con 506.211 habitantes, que s'atopa na mariña oriental. Otres ciudaes importantes de más de 50.000 habitantes son: Cork (119.418 hab.) nel sur, y Galway (72.414 hab.) y Limerick (52.539 hab.) na mariña oeste.

Tocantes a les divisiones alministratives, hai cinco ciudaes (cities): Cork, Dublín, Galway, Limerick y Waterford; y 29 condaos (counties): Carlow, Caven, Clare, Cork, Donegal, Dublín Sur (South Dublin), Dun Laoghaire-Rathdown, Fingal, Galway, Kerry, Kildare, Kilkenny, Laois, Leitrim, Limerick, Longford, Louth, Mayo, Meath, Monaghan, Tipperary Norte, Offaly, Roscommon, Sligo, Tipperary Sur, Waterford, Westmeath, Wexford y Wicklow.

Dublín Wicklow Wexford Carlow Kildare Meath Louth Monaghan Caven Longford Westmeath Offaly Laois Kilkenny Waterford Cork

Kerry Limerick Tipperary Clare Galway Mayo Roscommon Sligo Leitrim Donegal

Dende un puntu de vista alministrativu, venti de los condaos na República son unidaes d'alministración llocal. Otros seis tienen más d'una autoridá local nel so área, produciendo asina un total de trenta y cuatro autoridad a nivel de condáu. Tipperary constitúi un casu especial, pos ta estremada en Tipperary del Norte y Tipperary del Sur. Les árees eleutorales de la República d'Irlanda, llamaes constituencies conforme a la llei irlandesa, de cutiu coinciden colos condaos.

Xeografía económica

Los recursos naturales de la República d'Irlanda son: gas natural, turba, cobre, plomu, cinc, plata, baritina, aljez, caliar y dolomita. Foi un recursu económicu tradicional la esplotación de les turberes. Irlanda tien 12.000 km² de ciénaga, que consisten en dos tipos distintos: barraqueres cubiertes de vexetación (blanket bogs) y barraqueres llevantaes (raised bogs).

Connemara, Condáu de Galway
Zona pantanosa típica de la rexón

Les primeres son les más estendíes y formáronse gracies a l'acción humana y al clima húmedo de la islla. Les barraqueres cubiertes de vexetación formáronse sobre llugares onde los agricultor neolíticos esclariaron montes pa consiguir tierres cultivables. Como cayó en desusu un terrén tan esclariáu, el suelu empezó a penerar y volvióse más ácidu, xenerando asina un ambiente aparente pa la crecedera d'uzs y xuncos. Los restos d'estes plantes quedaron soterraos so tierra, y el so podrizu al cabu de los años dio llugar a fértiles capes de turba.

Les raised bogs son bien comunes na cuenca del ríu Shannon. Formáronse cuando les depresiones formaes tres la dómina glacial empezaron a enllenase d'agua pa formar llagos. Los restos de los xuncos y cañes que crecíen nestes agües fueron formando una gruesa capa no fondero. Esto foi menguando cada vez más la cantidá d'agua del llagu, hasta que'l llagu sumió y la capa de restos vexetales remaneció a la superficie, formando asina les raised bogs.

Dende'l sieglu XVII, aprovechóse la turba (n'Irlanda llamada turf) como combustible pa la calefacción doméstica y la cocina. Nos años 1940, presentáronse les primeres máquines pa cortar alteria, que fixeron posible la so esplotación a gran escala. Na República, esto llevar a cabu una empresa semiestatal llamada Bord na Móna. Amás de para usos domésticos, alteriar usar nun bon númberu d'industries, especialmente na xeneración d'enerxía llétrica.

Apocayá, la paulatina desapaición de les turberes por cuenta de la so masiva esplotación llevantó esmoliciones ambientales. Tán realizándose planes de caltenimientu de les turberas de la islla tantu na República como n'Irlanda del Norte.

Soplando'l vidriu en Jerpoint Glass. Esta fábrica, conocida pero de pequeñu tamañu, queda al sureste del pueblu de Stoneyford, condáu de Kilkenny. Keith Leadbetter fundó'l negociu en 1979.

La República d'Irlanda ye una economía pequeño y moderno, dependiente del comerciu. La crecedera media del PIB foi del 6% nel periodu 1995-2007, pero l'actividá económica menguó drásticamente en 2008-09 y el país entró en recesión per primer vegada en más d'una década cola apaición de la crisis financiera mundial y la consiguiente y severu amenorgamientu nos mercaos de la propiedá y la construcción. L'agricultura, que nel pasáu foi'l sector más importante, agora queda bien pequeña al respective de la industria y el sector servicios. Ello ye que namái produz el 5% del PIB (2002) y emplega al 6% de la población activa (2006). La tierra arable toma'l 16,82% de la superficie nacional, les colleches permanentes llindar a un 0,03% y otros usos son 83,15% (2005). L'agricultura irlandesa produz nabos, cebada, pataques, remolaches y trigu. La ganadería apurre carne de tenral y productos lácteos. La industria, sicasí, apurre'l 46% del PIB y ocupa al 27% de la población activa. Irlanda ye la mayor productora europea de cinc, que s'estrayi de les mines de Navan, Galmoy y Lisheen); otros productos mineros son: plata, aluminiu, baritina, minería del yelsu, aceru y plomu. Ellabora tamién productos d'alimentación, ellaboración de la cerveza, testil, ropa; sustancies químiques, productos farmacéuticos; maquinaria, equipu de tresporte ferroviariu; vidriu y cristal; software y turismu. La principal zona industrial ye Dublín, anque tamién hai industria en Cork, Galway, Kilkenny y Dundalk.

Los mayores ingresos, sicasí, provienen del sector servicios, qu'apurre'l 49% del PIB y ocupa al 67% de la población activa. Anque'l sector de la esportación, apoderáu por multinacionales estranxeres, sigue siendo un componente clave de la economía de la República d'Irlanda, la construcción n'años más recién contribuyeron a la crecedera de la economía xunto con un fuerte gastu del consumidor ya inversiones de negocios. Los precios de la propiedá crecieron más rápido nesti país na década que precedió al añu 2006 qu'en nengún otru país desenvueltu. Tamién s'amontó'l PIB per cápita mientres los años de crecedera económica del país, y nel añu 2007 devasó al de los Estaos Xuníos.

Cabo mentar les esploraciones que se realizaron, a partir de 1970 na República d'Irlanda, en busca d'hidrocarburos. El primer afayu significativu foi'l campu de gas más grande d'Irlanda, allugáu en Kinsale Head, Cork descubiertu pola compañía petrolera Marathon Oil a mediaos de los años 1970: el Kinsale Head gas field. En 1989 afayóse'l pequeñu Ballycotton Gas Field y en 1996, el Corrib Gas Field. La esploración de nuevos xacimientos prosigue, con una frontera bien entamada al norte de Donegal n'agostu del 2006, y perforaciones prospectives nel Mar d'Irlanda y la Canal de San Jorge. Helvick ye unu de los xacimientos petrolíferu de recién descubrimientu (envalórase que tien un volume de 5 millones de barriles).

La República d'Irlanda tien un allugamientu estratéxicu, que s'atopa nes principales rutes marítimes y aérees ente Norteamérica y el Norte d'Europa. Tienen 3.237 km de ferrocarril y 96.602 km de carreteres. Puertos y terminales destacaos son: Cork, Dublin y Shannon Foynes.

Ver tamién

• Condaos d'Irlanda
• Artículos rellacionaos con Irlanda
• Ríos d'Irlanda
• Xeografía d'Irlanda del Norte

Referencies

• "Europe :: Ireland" Archiváu 2019-05-06 en Wayback Machine en The World Factbook de la CIA
• Mitchell, Frank y Ryan, Michael. Reading the Irish landscape (1998). ISBN 1-86059-055-1
• Whittow, J. B. Geography and Scenery in Ireland (Penguin Books 1974)

Enllaces esternos

• Wikimedia Commons tien conteníu multimedia tocante a Xeografía d'Irlanda.
• Irish Department of Foreign Affairs: Facts about Ireland (n'inglés)
• OnlineWeather.com – datos del clima d'Irlanda (n'inglés)
• Ireland's Peat Bogs (n'inglés)
• OSI FAQ – Datos de montes (n'inglés)

Mapes:

• irelandstory.com (n'inglés)

• Datos: Q822900
• Multimedia: Geography of Ireland