Llingües indoeuropees

Les llingües indoeuropees (tamién nomaes, sobretoo n'alemán, llingües indoxermániques) son una triba idiomes con un númberu averáu a los 443 (estimaciones del SIL) falaes por unes 3.000 millones de persones, incluyendo la mayor parte de los idiomes falaos n'Europa y Asia occidental.

Llingües indoeuropees
Subdivisiones	Llingües indoiranies, Llingües xermániques, Llingües céltiques, llingües balto-eslaves, Llingües anatolies, Tocariu, llingües griegues, Llingües itáliques, albanés, armeniu, Llingües iliries, Traciu, Liburnian (en) , Idioma lusitanu, Mesapiu, Frixu y Peoniu
ISO 639-2	ine
Códigu Glottolog	indo1319
Países onde les llingües indoeuropees son mayoritaries (naranxa) o tienen reconocencia oficial a pesar de nun selo (mariellu) Estensión
Ver tamién Idioma - Families - Clasificación de llingües
[editar datos en Wikidata]

Llingües indoeuropees

Les llingües indoeuropees (tamién nomaes, sobretoo n'alemán, llingües indoxermániques) son una triba idiomes con un númberu averáu a los 443 (estimaciones del SIL) falaes por unes 3.000 millones de persones, incluyendo la mayor parte de los idiomes falaos n'Europa y Asia occidental.

Historia

La posibilidá d'un orixe común del llatín, griegu, persa y sánscritu, cuatro de les llingües más vieyes conocíes daquella, foi teorizada por Sir William Jones, alcontrando similitúes como la pallabra Deva que significa divín en llatín y sánscritu. Trabayos posteriores de Franz Bopp afitaron la teoría. Nel sieglu XIX, los profesores nomaben al grupu llingües indoxermániques o aries. Sicasí, al vese que'l grupu abarcaba la mayor parte d'idiomes europeos el grupu pasó a nomase indoeuropéu. Una de les descubriciones más importantes foi'l semeyu ente dialeutos del lituanu y el sánscritu.

La hipotética llingua común ancestral ye'l protoindoeuropéu. L'orixe xeográficu d'esti idioma ta en disputa: l'allugamientu orixinal, o Urheimat, paez tar ente Armenia, el norte del Mar Negru o Turquía. La posibilidá d'un orixe común del llatín, griegu, persa y sánscritu, cuatro de les llingües más vieyes conocíes daquella, foi teorizada por Sir William Jones, alcontrando similitúes como la pallabra Deva que significa divín en llatín y sánscritu. Trabayos posteriores de Franz Bopp afitaron la teoría. Nel sieglu XIX, los profesores nomaben al grupu llingües indoxermániques o aries. Sicasí, al vese que'l grupu abarcaba la mayor parte d'idiomes europeos el grupu pasó a nomase indoeuropéu. Una de les descubriciones más importantes foi'l semeyu ente dialeutos del lituanu y el sánscritu.

La hipotética llingua común ancestral ye'l protoindoeuropéu. L'orixe xeográficu d'esti idioma ta en disputa: l'allugamientu orixinal, o Urheimat, paez tar ente Armenia, el norte del Mar Negru o Turquía.

Llingües anatóliques

Los primeros documentos alcontrámoslos al rodiu del 1900 e.C. nos que se noten raigaños indoeuropeos. Desconozse si cola llegada de los indoeuropeos a Anatolia yá falaben llingües estremaes o non.

Hitita

Los primeros documentos alcontrámoslos al rodiu del 1900 e.C. nos que se noten raigaños indoeuropeos. Desconozse si cola llegada de los indoeuropeos a Anatolia yá falaben llingües estremaes o non. L'hitita ye la llingua más importante ente les anatolies, falada nel centru d'Anatolia. Los hitites consideraben que'l so orixe taba na céntrica ciudá de Nesa.

Del hitita conservamos unes 25.000 tables nes que distinguimos dos niveles de llingua: hitita antiguu del antiguu imperiu al rodiu de los sieglos XVII-XV e.C. y l'hitita reciente hasta'l sieglu XII e.C., cayida de l'imperiu.

Tenemos el llamáu Glossenkeilwörter, llistáu de pallabres marcaes con cuños que tienen un raigañu hitita pero desinencies del luvita, probablemente porque la primera fora sustituyida pol luvita.

Luvita y liciu

El luvita ye una llingua falada en rexones del sur y suroeste d'Anatolia. Consérvense testos cuneiformes en luvita d'ente 1400 y 1200 e.C., xeneralmente fórmules máxiques dientro rituales hitites.

El luvita xeroglíficu (enantes consideráu hitita xeroglíficu) atestíguase principalmente tres la cayida del imperiu hitita ente 1200 y 700 e.C. como llingua d'usu alministrativu nos principaos neohitites del Tauro y Siria.

Tamién como parte del grupu luvita caltenemos testos del liciu escritos n'escritura alfabética. Dientro'l liciu distinguimos el liciu A o termílicu y el liciu B o miliu, que pue ser una variedá arcaica del liciu A o bien otra llingua más averada al luvita.

El palaíta y el lidiu

L'hitita ye la llingua más importante ente les anatolies, falada nel centru d'Anatolia. Los hitites consideraben que'l so orixe taba na céntrica ciudá de Nesa. El palaíta foi faláu en Pala, al noroeste d'Anatolia. Consérvense unes doscientes pallabres en fragmentos rituales y testos cuneiformes. Probablemente esta llingua namái s'utilizara nel cultu del panteón local.

El lidiu ye la llingua de Lidia, rexón occidental d'Anatolia. Ta documentau en testos sepulcrales con escritura alfabética y dellos testos poéticos procedentes de Sardis, Pérgamu y otres llocalidaes menores del sieglu VIII e.C. al IV e.C., asina como otres gloses.

Delles carauterístiques fonolóxiques y gramaticales

• L'hitita tien dos xéneros: común y neutru. Ente la serie masculín, femenín y neutru de munchos otros grupos indoeuropeos.
• El sistema verbal tien dos moos (indicativu ya imperativu), dos tiempos (presente y pasáu) y delles buelgues d'aoristu. N'hitita, palaicu, luvita y quiciabes lidiu esiste la voz medio-pasiva.
• Nel sistema vocálicu esisten a, e, i y u, pero non o.
• El liciu tien armonía vocálica y/o asimilación vocálica regresiva.

Indo-iranies

El luvita ye una llingua falada en rexones del sur y suroeste d'Anatolia. Consérvense testos cuneiformes en luvita d'ente 1400 y 1200 e.C., xeneralmente fórmules máxiques dientro rituales hitites.

El luvita xeroglíficu (enantes consideráu hitita xeroglíficu) atestíguase principalmente tres la cayida del imperiu hitita ente 1200 y 700 e.C. como llingua d'usu alministrativu nos principaos neohitites del Tauro y Siria.

Tamién como parte del grupu luvita caltenemos testos del liciu escritos n'escritura alfabética. Dientro'l liciu distinguimos el liciu A o termílicu y el liciu B o miliu, que pue ser una variedá arcaica del liciu A o bien otra llingua más averada al luvita.

Indiu

Mapa de les llingües del sur d'Asia coles indoaries en verde.

Podemos xebralu en tres fases temporales, la del indiu antiguu, mediu y modernu. De la variante más antigua documentada, l'indiu védicu, conservamos los testos del Rig-Veda, d'una fecha al rodiu del 1000 e.C. Tenemos otros tres Vedas nos que notamos influencies del sánscritu na llingua.

Nel sieglu V e.C. el gramáticu Panini distinguía dos llingües, el chanda (védicu) y el bhasa (sánscritu), llingua falada que se codificó y convirtió en llingua literaria y relixosa, como'l llatín n'Europa. El sánscritu tendrá una gran producción lliteraria dende'l sieglu III e.C.

N'indiu mediu conservamos les inscripciones d'Asoka del s. III e.C., utilizábase una llingua vulgar evolucionada del antiguu indiu.

En cuanto a l'actualidá fálase un gran númberu de dialeutos d'orixe indiu na India, Ceilán y Paquistán. Destacamos l'hindi, con munchos préstamos del sánscritu y oficial na India, y l'urdu, escritu con caracteres árabes y préstamos del persa, oficial en Paquistán. El caló o romanín, la llingua de los xitanos, tamién deriva d'esti grupu.

Iraniu

El palaíta foi faláu en Pala, al noroeste d'Anatolia. Consérvense unes doscientes pallabres en fragmentos rituales y testos cuneiformes. Probablemente esta llingua namái s'utilizara nel cultu del panteón local.

El lidiu ye la llingua de Lidia, rexón occidental d'Anatolia. Ta documentau en testos sepulcrales con escritura alfabética y dellos testos poéticos procedentes de Sardis, Pérgamu y otres llocalidaes menores del sieglu VIII e.C. al IV e.C., asina como otres gloses.

Llingües iranies n'actualidá

Esti grupu llingüísticu espardióse pel antiguu Irán, güei nuna gran rexón d'Asia sudoriental hasta'l Turquestán chinu. Les tres dómines nes que xebramos la llingua son iranianu antiguu, mediu y modernu.

Avésticu

Ye'l dialeutu en que s'escribió'l llibru sagráu de la relixón mazdeísta, l'Avesta. Tenemos una idea mui imprecisa de la naturaleza llingüística del avésticu a causa de que ye una llingua docta que los sos usuarios nun dominaben a la perfeición y que foi trescrita d'un alfabetu a otru.

Persa antiguu

L'hitita tien dos xéneros: común y neutru. Ente la serie masculín, femenín y neutru de munchos otros grupos indoeuropeos. El sistema verbal tien dos moos (indicativu ya imperativu), dos tiempos (presente y pasáu) y delles buelgues d'aoristu. N'hitita, palaicu, luvita y quiciabes lidiu esiste la voz medio-pasiva. Nel sistema vocálicu esisten a, e, i y u, pero non o. El liciu tien armonía vocálica y/o asimilación vocálica regresiva. Llingua de delles inscripciones n'escritura cuneiforme simplificada de la dómina los Aqueménides. La mayoría d'estos testos proceden de la dómina de Daríu I (521-486 e.C.) y Xerxes I (486-465 e.C.). Cola cayida l'imperiu aqueménida dexó d'utilizase la llingua.

Medu y escita

Conservamos d'elles namás dellos nomes propios en testos griegos, polo que son desconocíes abondo pa nós.

Iraniu mediu

Iraniu occidental

Podemos xebralu en tres fases temporales, la del indiu antiguu, mediu y modernu. De la variante más antigua documentada, l'indiu védicu, conservamos los testos del Rig-Veda, d'una fecha al rodiu del 1000 e.C. Tenemos otros tres Vedas nos que notamos influencies del sánscritu na llingua.

Nel sieglu V e.C. el gramáticu Panini distinguía dos llingües, el chanda (védicu) y el bhasa (sánscritu), llingua falada que se codificó y convirtió en llingua literaria y relixosa, como'l llatín n'Europa. El sánscritu tendrá una gran producción lliteraria dende'l sieglu III e.C.

N'indiu mediu conservamos les inscripciones d'Asoka del s. III e.C., utilizábase una llingua vulgar evolucionada del antiguu indiu.

En cuanto a l'actualidá fálase un gran númberu de dialeutos d'orixe indiu na India, Ceilán y Paquistán. Destacamos l'hindi, con munchos préstamos del sánscritu y oficial na India, y l'urdu, escritu con caracteres árabes y préstamos del persa, oficial en Paquistán. El caló o romanín, la llingua de los xitanos, tamién deriva d'esti grupu D'esti grupu formen parte'l pehlevi, llingua de los sasánides (226-642 d.C.)y el partu, atestiguáu en monedes dende'l sieglu I e.C.

Iraniu oriental

D'esti grupu formen parte'l corasmiu, estintu al rodiu del sieglu XIV d.C., el sogdianu, que sirvió de llingua franca n'Asia Central ente los sieglos VI y IX d.C. y güei entá ye falada en Taxiquistán y el kotanés, llingua de les tribus que ocuparon el Turquestán chinu nel sieglu II d.C. y nel que hai munchos testos budistes ente los sieglos VIII y X.

Iraniu modernu

Esti grupu llingüísticu espardióse pel antiguu Irán, güei nuna gran rexón d'Asia sudoriental hasta'l Turquestán chinu. Les tres dómines nes que xebramos la llingua son iranianu antiguu, mediu y modernu. Güei fálase en diverses variedaes dialeutales nuna estensa zona qu'inclúi Irán, Afganistán y delles repúbliques de l'antigua Xunión Soviética.

Delles carauterístiques fonétiques

• Les vocales indoeuropees llargues y curties /e/, /o/ y /a/ conviértense en /a/ curtia y llarga.
• Onde les llingües indoeuropees tienen una /a/ l'indo-iraniu tien una /i/, como reflexu de los soníos indoeuropeos laringales.

Griegu

Ye'l dialeutu en que s'escribió'l llibru sagráu de la relixón mazdeísta, l'Avesta. Tenemos una idea mui imprecisa de la naturaleza llingüística del avésticu a causa de que ye una llingua docta que los sos usuarios nun dominaben a la perfeición y que foi trescrita d'un alfabetu a otru.

Dialeutos del griegu clásicu.

La llingua griega o llingües griegues faláronse y fálense nel actual territoriu de Grecia, islles del Exéu, costes d'Asia Menor y el sur d'Italia.

Los testos más antiguos que conservamos en griegu son tables micéniques atopaes nel palaciu de Cnosos, Pilu, Micenes y Tebes d'entre los sieglos XV e.C. y XII e.C. Estes tables son principalmente rexistros d'actividá económica y burocrática de palacios.

Variedaes del griegu

Ya dende'l sieglu VIII e.C. conservamos testos escritos en delles variantes griegues. Ente los sos dialeutos distinguimos como principales grupos l'arcado-xipriota, eoliu, doriu, griegu del noroeste y xónico-áticu, amás de variedaes propies de la llingua escrita como'l griegu homéricu.

Los dialeutos van perdiéndose col tiempu, yá nel sieglu V e.C. l'áticu como llingua de la escritura ta mui espardíu y na dómina d'Alexandru'l Grande espárdese l'usu del griegu koiné a mou de llingua franca, qu'enterrará los dialeutos falaos hasta entoncies.

Cola fundación de Constantinopla falamos del griegu bizantín, procedente d'esta koiné anterior, tamién llamáu griegu medieval. Nel sieglu XVI vuelven a apaecer testos de lliteratura popular en griegu modernu, actual llingua oficial del país tres tener sío xebrada nuna versión más artificial y arcaizante (katharevousa) y una versión más axustada a la llingua falada (dimotikí).

Delles carauterístiques fonétiques y morfolóxiques

• La silbante indoeuropea /s/ ye aspirada en posición inicial ya intervocálica.
• El griegu caltuvo les consonantes oclusives aspiraes tovía na dómina del griegu clásicu.
• El verbu distingue cuatro moos (presente, suxuntivu, optativu ya imperativu) y cuatro temes verbales (presente, aoristu, futuru y perfeutu).

Llingües itáliques

La denominación llingües itáliques nun fai referencia a toles llingües falaes antiguamente n'Italia, yá qu'ellí fueron falaes munches otres llingües d'otros grupos llingüísticos indoeuropeos o non. Ente les itáliques atopamos:

Llatín

El llatín foi orixinalmente la llingua del Lazio que se convierte en llingua de cultura y "civilización" colo que s'espardió per tol imperiu romanu y quedando afitada como llingua d'usu habitual y derivando en delles variedaes qu'anguaño conocemos como llingües romániques.

Tenemos munchos testos lliterarios, anque los primeros son epigráficos d'al rodiu del sieglu V e.C. Del primer autor del que conservamos obres completes ye Plautus a finales del sieglu III e.C.

Xebramos el llatín n'arcaicu (hasta'l s. II e.C.) y clásicu (dende'l I e.C.), posteriormente la diferencia ente la llingua lliteraria y popular (sermo vulgaris) medra y vemos como la primera se caltién nos testos alministrativos, eclesiásticos y de cultura mientres que la última va xebrándose en diverses variedaes romances que se falen inda güei.

Faliscu

Emparentáu col llatín ta'l faliscu, faláu polos falerios nes zones averaes al monte Soractus y que foi sustituyíu pol llatín nel sieglu II e.C.

Oscu

L'oscu ye una llingua que se faló na Italia central por samnites, na zona vecina al Lazio, na Campania. Pese a ser sometíos a Roma al rodiu del añu 290 e.C. el so usu oficial caltúvose hasta'l 90-89 e.C. D'ella queden nomes propios y delles gloses ya inscripciones.

Umbru

L'umbru ye la llingua de los umbros, asitiaos na antigua Umbría, na oriella occidental del Tíber. Conocémoslu principalmente gracies a les Tables Iguvines, un reglamentu d'una cofradía sacerdotal d'al rodiu del 200 e.C., anque tamién tenemos otres pequeñes inscripciones del sieglu I e.C.

Sudpicenu

Tamién conocíu como "sabélicu", ye una llingua de la que tenemos inscripciones ente los sieglos VI y V e.C.

Delles carauterístiques fonétiques y gramaticales

• Los grupos oclusiva dental + /t/ pasen a /ss/ nes llingües itáliques y d'ehí a /s/. Ésti ye l'orixe de "visus" que comparte raigañu con "video" (ver), cognatu del altoalemán "gewiss" (bien sabíu).
• La llabio-velar oclusiva /kw/ caltiénse en llatín y conviértese en /p/ n'osco-umbru y picenu.
• Los soníos aspiraos a principiu de pallabra n'IE pasen n'itálicu a /f/.
• Les aspiraes en posición interna conviértense n'aspirantes sonores y d'ehí a oclusives sonores en llatín (como la "b" de "liberi", fíos) y na aspirante sorda /f/ en osco-umbru (loufro).

Llingües xermániques

Llingües xermániques n'Europa.

Antiguamente los xermanos poblaron l'área del sur d'Escandinavia y Dinamarca que posteriormente fueron espardiéndose per Europa a partir del sieglu II e.C.

Los primeros testimonios de llingües xermániques son nomes propios y étnicos citaos por autores clásicos. Dende'l s. II d.C. tenemos testimonios d'estes llingües en forma de runes o inscripciones rúniques pa usos máxicos.

Xermánicu oriental: góticu

Ye la llingua orixinaria de los godos, procedentes d'una islla del centru del Bálticu y que s'espardieron pela desaguada del Vístula y Ucraína. Darréu aportaron tamién a occidente: ostrogodos a Italia y visigodos a la Galia ya Hispania.

Conservamos una torna de la Biblia al góticu pol obispu arrianu Ulfilas nel sieglu IV d.C. Relacionaos colos godos tán tamién los vándalos y los burgundios.

Xermánicu nórdicu

Tenemos inscripciones rúniques del xermanu nórdicu dende'l sieglu II/III d.C., etapa del antiguu nórdicu púnicu. L'antiguu nórdicu ye la etapa d'ente l'añu 800 y el s. XI de la que conservamos unes 4000 inscripciones.

D'esta llingua deriven posteriormente'l noruegu, islandés, suecu y danés que conocemos dende'l sieglu XIII.

Xermánicu occidental

Tenemos testimonios más modernos d'esti grupu, compuestu pol altoalemán, baxoalemán, antiguu inglés y frisón

Altoalemán

Lléguennos gloses dende'l sieglu VIII, ye'l conxuntu de variedaes llingüístiques del sur marcaes y diferenciaes de les nortices (baxoalemán) pola segunda rotación consonántica que namás afectó a esti conxuntu de variantes. D'esti grupu surdirá la llingua escrita que modernamente conocemos simplemente como alemán.

Baxoalemán

El baxoalemán ye'l conxuntu de variedaes llingüístiques del norte nun afeutaes pola segunda rotación consonántica. Tenemos testimonios dende'l sieglu IX. D'ésti forma parte'l neerlandés (llamáu tamién holandés o flamencu) del que tenemos documentación dende'l sieglu XII y l'antiguu saxón, que produxo testos lliterarios como'l poema de Heliand (s. IX). D'él deriven güei el neerlandés modernu y los dialeutos alemanes nomaos Plattdeutsch.

Frisón ya inglés

D'estes llingües conservamos testos dende'l sieglu IX. Una obra representativa de la lliteratura inglesa d'aquella dómina ye Beowulf. L'inglés convirtióse nuna de les llingües más espardíes pel mundu.

Delles carauterístiques fonétiques y morfolóxiques

• Rotacismu consonánticu. Les oclusives pasen a sordes y les que yeren sordes a fricatives.
• L'acentu indoeuropéu pasa a la primer sílaba de la pallabra.
• Desendolcu de la vocal /u/ énte toles sonantes.
• Creación de la llamada declinación débil pal axetivu.

Llingües celtes

Llingües celtes n'actualidá

Enantes del 500 e.C. los celtes yá ocupaben Francia, Bélxica, España y les Islles Britániques y dende'l 400 e.C. el norte d'Italia. Los de Francia y el norte d'Italia fueron nomaos galos polos romanos. Tamién hubo nel sur de Xermania, como na zona d'Austria o nos Balcanes y Anatolia, conocíos como gálates polos griegos.

Celta continental: galu y celtíberu

Los primeros testimonios son inscripciones gales n'alfabetu llatín de les Galies y alfabetu ibéricu d'Hispania, d'ente los años 200 e.C. y 200 d.C. Los galos habitaben la Galia (más o menos l'actual Francia) y los celtíberos la zona ibérica non ocupada por íberos, yá que éstos nun teníen nenguna rellación con ellos. Estes llingües desaniciaron cola espansión de l'imperiu romanu y los movimientos de les tribus xermániques.

Celta insular

Dende los documentos continentales nun volvemos a atopar testos celtes hasta la tradición manuscrita medieval, que provién mayoritariamente de les Islles Britániques, dientro d'él distinguimos dos grupos: el gaélicu y el britónicu.

Gaélicu

D'él formen parte l'irlandés, escocés y manés. La más importante ye l'irlandés, conocida dende'l sieglu V d.C. por 300 inscripciones funeraries. Los testos más importantes son una serie d'estenses gloses y testos relixosos d'ente los años 700 y 900. Del s. XI al XVII hubo una importante producción lliteraria n'irlandés mediu, del que deriva l'irlandés modernu faláu tovía güei y oficial n'Irlanda.

L'escocés truxéronlu los inmigrantes gaélicos a Escocia (antes poblada por pictos, otra etnia celta) Hai recopilada literatura popular oral de la dómina moderna. Esta llingua fálase entá güei n'Escocia.

El manés ye'l gaélicu de la islla de Man (ente Irlanda y Gran Bretaña), conocíu dende'l sieglu XVII que más alantre desanició y actualmente pretende recuperase.

Britónicu

El britónicu ye la llingua de los celtes que habitaben Gran Bretaña, al rodiu del sieglu V d.C. xebró en galés, córnicu y bretón.

El galés (o címricu) conocémoslu dende'l sieglu VIII por gloses y breves pasaxes, pero tenemos abondos testos dende'l sieglu XVI hasta los nuesos díes, qu'entá ye faláu.

El córnicu ye la llingua de Cornualles, conocida dende'l sieglu IX y especialmente XVI pero que nunca consiguió ser llingua escrita oficial. Tres la so muerte téntase de volver a recuperala con ésitu na rexón, al igual que'l manés.

El bretón ye una llingua d'orixe insular, pese a falase nel continente. Esto ye pola migración de la dómina medieval. Tenemos testimonios del s. XIV y fálase tovía güei en Bretaña (especialmente n'árees rurales), pero enxamás produció una gran lliteratura.

Delles carauterístiques fonétiques y morfolóxiques

• Perda del fonema indoeuropéu /p/. Esiste esti fonema yá que dalgunes llingües celtes convirtieron la llabiovelar indoeuropea en /p/.
• El primer soníu d'una pallabra ta influenciáu y modifícase pola pallabra que la precede.
• Caltiénse distinción de trés xéneros (masculín, femenín y neutru) y númberu (singular, plural y dual)

Armeniu

Los primeros testimonios d'armeniu tenémoslos a partir del sieglu IX fundamentalmente tornes de testos griegos cristianos. Fálase y ye oficial nel actual estáu d'Armenia y parte d'Azerbaixán (cordelera d'El Cáucasu), amás de polos armenios na diáspora. Tien grandes influxos de les llingües iranies y anatolies.

Distinguimos ente l'armeniu clásicu, dende'l sieglu IX d.C., al que se tornó l'Evanxeliu y otres obres relixoses del obispu Eznik de Kolb. Del 1000 al 1500 d.C. esiste una forma evolucionada que nomamos armeniu mediu, llingua de cancillería y tamién con lliteratura profana. Darréu tenemos armeniu modernu, nel que distinguimos armeniu occidental o de Turquía (tamién utilizáu nes colonies d'Asia Menor y Constaninopla) y armeniu oriental, falau n'Armenia ya Irán.

Delles carauterístiques fonétiques y gramaticales

• El sistema d'oclusives acabó en dos: nos dialeutos centrales una distinción entre oclusives sonores, sordes y sordes aspiraes y nos dialeutos periféricos ente oclusives aspiraes y non aspiraes (ya sían sordes o sonores, según la variante).
• La declinación nominal distingue seis o siete casos (nominativu, xenitivu, dativu, acusativu, ablativu, instrumental y locativu).
• La gramática tenía en principiu muncho más en común cola griega, pero darréu foi averándose a la turca.
• Nun distingue xéneros y tien dos númberos

Albanés

Conocemos l'albanés n'época mui tardía y yá mui influyida por otres llingües como'l llatín, griegu, eslavu y turcu.

Los albaneses son mentaos per primer vegada en testos bizantinos del sieglu XI y los primeros testos que conservamos nesta llingua daten del XV d.C. Nel sieglu XVII apaez yá un diccionariu llatín-albanés y un catecismu. Del sieglu XIX tenemos tornes relixoses y cuentos populares escritos en diveros alfabetos. Nel añu 1909 adoptóse definitivamente'l llatín.

Actualmente ye faláu n'Albania, Kosovu y zones fronterices de Macedonia y Grecia. Distínguese nél dos dialeutos: el tosko al sur y el guego al norte.

Delles carauterístiques fonétiques y gramaticales

• El nome tien xéneru (masculín, femenín y rara vez neutru), númberu y trés o cuatro casos.
• La declinación d'un sustantivu definíu o indefiníu ye diferente.
• Los verbos tienen dos voces: activa y medio-pasiva.

• Na so conxugación camuda la vocal "e" de la raíz a "o" pal pasáu.

Llingües báltiques

Bálticos son los pueblos que s'asentaron nes costes del mar Bálticu, estos son los letones, curonios, lituanos y prusianos (bálticos). Podemos xebrar el grupu nel bálticu occidental (prusianu principalmente) y oriental (lituanu y letón). El curoniu pudo ser una especie de transición ente'l lituanu y letón, d'él queden rasgos nel letón faláu güei nesa rexón.

Lituanu

Tenemos documentación del lituanu, faláu en Lituania, dende'l sieglu XVI gracies a obres relixoses y lírica oral. Desendolcóse una gran lliteratura nacional nos sieglos XVIII y XIX. Tien dos variedaes dialeutales: el baxu lituanu o zemaíticu y l'altu lituanu o aukstaíticu, del que deriva'l lituanu contemporaneu.

Letón

El letón ye'l conxuntu de fales de curonios, latgalos, zemgalos y selonios que marcaron los actuales dialeutos de la llingua, pese a tener algamáu cierta unidá. Los primeros testos de letón que tenemos son de 1585. Más alantre hai una lliteratura importante nel sieglu XIX col surdimientu de los nacionalismos. Nun ye tan conservador como'l lituanu y allóñase más de la protollingua.

Llingües eslaves

Llingües eslaves n'actualidá

Nel sieglu IX d. C. col envís d'evanxelizar a los eslavos Cirilu y Metdoiu, griegos de Tesalónica, tornaron l'evanxeliu y otros testos cristianos al eslavu. Conservamos manuscritos del sieglu X al XI redactaos en Bulgaria, Macedonia y Moravia nuna llingua basada nel eslavu del sur que llamamos eslavu eclesiásticu-.

Más alantre surdieron otres llingües lliteraries como'n Bulgaria oriental nel sieglu X (antiguu búlgaru) y otra en Bulgaria occidental (antiguu macedoniu). L'eslavu eclesiásticu tien variedaes, tantes como ilesies ortodoxes eslaves hai. Esta llingua utilizó dos alfabetos: el glagolíticu, basáu nel griegu en minúscules, y el cirílicu, adautación del glagolíticu pero sustituyendo dellos signos.

El restu variedaes eslaves documentáronse más tarde y podemos clasificales de la siguiente manera:

Eslavu meridional

Principalmente'l búlgaru, anque tamién otres llingües como'l macedoniu, serbiu, croata y eslovenu

Eslavu occidental

Compuesto pol checu, con testos que se remonten al sieglu XII, l'eslovacu (XIII), el polacu (XIV), el sórabu (XVI), que se fala nel estáu alemán de Saxonia, y el cachubu (Gdynia, Polonia). Estes llingües inda siguen vives y podemos amesta-y otres como'l polabu, falau al oeste del Elba y l'eslovinciu, en Pomerania.

Eslavu oriental

Compuestu pol rusu, testimoniáu dende'l sieglu XI, el bielorrusu y l'ucraín (conocíu dende la dómina medieval)

Delles carauterístiques fonétiques y morfolóxiques

• Esistencia de dos aspeutos verbales aplicables a cada aición verbal; el durativu y el puntual.
• Temes en -o y -u nos sustantivos espresa'l masculín y -a ya -i el femenín.

Delles carauterístiques fonétiques y fonolóxiques

• Desendolcu d'un distema de distinción tonal.
• Conserva un complexu sistema de casos

Tocariu

Entró en conflictu cola división tradicional centum y satem, yá que pese a tar rodiáu de llingües satem (esta llingua foi falada nel Turquestán chinu) ye una llingua centum. Los testos que tenemos del tocariu son del sieglu VII-VIII D.C. de carácter budista, máxicu o relativu a la medicina, mayormente tornes del sánscritu. Esta llingua tenía dos variantes, una d'elles yá taba estinta na dómina na que fueron tornaos los testos y la otra nun tardó abondo en desaniciar.

Lliteratura

Equí delles de les obres más espardíes ente los estudiosos del indoeuropéu:

• Robert S.P. Beekes: Comparative Indo-European Linguistics. An Introduction. Benjamins, Amsterdam 1995, ISBN 1-55619-505-2
• Frederik Bodmer: Die Sprachen der Welt. Parkland-Verlag, Köln 1997, ISBN 3-88059-880-0
• Luigi Luca Cavalli-Sforza: Gene, Völker und Sprachen. Die biologischen Grundlagen unserer Zivilisation. dtv, München 2001, ISBN 3-423-33061-9
• Thomas W. Gamkrelidse, Wjatscheslaw Iwanow: Die Frühgeschichte der indoeuropäischen Sprachen. In: Spektrum der Wissenschaft. Dossier: Die Evolution der Sprachen. 1/2000, S. 50-57, ISSN 09477934
• Marija Gimbutas: The Kurgan Culture and the Indo-Europeanization of Europe. Selected Articles Form 1952 to 1993. Institute for the Study of Man, Washington 1997, ISBN 0-941694-56-9
• Marija Gimbutas: Das Ende Alteuropas. Der Einfall von Steppennomaden aus Südrussland und die Indogermanisierung Mitteleuropas. In: Archeolingua. Budapest 1994 (series minor, 6)
• Werner König: dtv-Atlas deutsche Sprache. 14. Auflage. dtv, München 2004, ISBN 3-423-03025-9
• James P. Mallory: In Search of the Indo-Europeans. Language, Archaeology and Myth. Thames & Hudson, London 1991, ISBN 0-500-27616-1
• James P. Mallory, D. Q. Adams (Hrsg.): Encyclopedia of Indo-European Culture. Fitzroy Dearborn, London 1997, ISBN 1-884964-98-2
• Michael Meier-Brügger: Indogermanische Sprachwissenschaft. 8. Auflage. Walter de Gruyter, Berlin 2002, ISBN 3-11-017243-8
• Colin Renfrew: Die Indoeuropäer - aus archäologischer Sicht. In: Spektrum der Wissenschaft. Dossier: Die Evolution der Sprachen. 1/2000, S. 40-48, ISSN 09477934
• Colin Renfrew: Archaeology and Language. The Puzzle of Indo-European Origins. University Press, Cambridge 1995, ISBN 0-521-38675-6
• August Schleicher: Compendium der vergleichenden Grammatik der indogermanischen Sprachen. Böhlau, Weimar 1861/62, Nachdruck: Olms, Hildesheim 1974, ISBN 3-487-05382-9
• Reinhard Schmoeckel: Die Indoeuropäer. Bastei Lübbe, Bergisch Gladbach 1999, ISBN 3-404-64162-0
• Eva Tichy: Indogermanistisches Grundwissen. Hempen Verlag, Bremen 2000, ISBN 3-934106-14-5
• Francisco Villar: Los indoeuropeos y los orígenes de Europa. Gredos, Madrid 1996, ISBN 84-249-1787-1
• F. R. Adrados: Manual de lingüística indoeuropea. Ediciones clásicas, Madrid 1995. ISBN 84-7882-193-7

Ver tamién

• Llista de pallabres indoeuropees
• Llingües semítiques
• Llingües uráliques
• Nostrádicu
• Llingües itáliques
• Llingües céltiques
• Llingües xermániques
• Llingües eslaves
• Llingües indoiranies
• Llingües báltiques
• Griegu
• Llingüística comparada
• Proto-indoeuropéu

Referencies

• Datos: Q19860
• Multimedia: Indo-European languages