Wikipedia

Montes Ródope

Cordal

Los montes Ródope son un macizu montascosu de l'antigua Tracia y de les actuales Bulgaria y Grecia, llindáu polos valles del ríu Mesta (l'actual Места búlgaru) al oeste y del ríu Maritsa (l'antiguu Hebro, Evros/ Meriç) al norte y al este.

Montes Ródope
Родопи (bg)
Ροδόπη (el)
cordal
Situación
Montes Cinturón alpino (es) Traducir
Coordenaes 41°36′04″N 24°34′27″E / 41.6011°N 24.5742°E / 41.6011; 24.5742
Montes Ródope alcuéntrase en Grecia
Montes Ródope
Montes Ródope
Montes Ródope (Grecia)
Datos
Altitú 2191 m
Materiales roca metamórfica, Gneis, mármole y cuarzu
Arquiteutura
Anchor 100,000 m.
Llargor 240,000 m.
Superficie 18 000 km²
Cambiar los datos en Wikidata

D'antiguo habitaben nesti cordal los tracios díos.

El macizu de Ródope ye'l más grande de Bulgaria y ocupa alredor d'una séptima parte de la superficie total del país, 220 a 240 km d'oeste a este y 100 km de norte a sur. Con una superficie total de 14 737 km², el 83 % de los montes Ródope atópase en territoriu búlgaru, el 17 % en Grecia. Les grandes reserves d'agua y la suavidá del clima favorecen el desenvolvimientu d'una amplia variedá de plantes y animales.

Llugar de munches hestories mitolóxiques y tamién de cultu na antigüedá, el macizu foi conociendo socesivamente influencies griegues, romanes, bizantines y otomanes. La presencia de los turcos, dexó como mandáu tradiciones culinaries y musicales orientales, pero tamién una hestoria llarada de sulevaciones y d'éxodos.

La vida económica del macizu de Ródope ta mayoritariamente apoderada pola agricultura. Sicasí, tienen tamién una enorme importancia la industria y los servicios, y un sector turísticu que la so importancia va n'aumentu.

Etimoloxía

editar

El nome Ródope ye d'orixe traciu. Rod-opa puede ser interpretáu como'l nome orixinal d'un ríu (seique l'actual ríu Dospat,[1][2] en búlgaru Доспатска река, Dospatska reka en griegu Δεσπάτης, Despatis, afluente del Mesta) que significa «agua ferruñoso, de color acoloratáu», onde *rod- provién del mesmu raigañu indoeuropea que'l búlgaru руда (axatada, «mineral»), ръжда ( răžda, «ruque»), риж (riž,«colloráu»), el llatín rufus («colloráu») o l'alemán rot («colloráu»).

Xeografía

editar

Carauterístiques morfolóxiques

editar
 
Covarón de Snežanka cerca de la ciudá de Peštera.
 
Pontes maraviyoses.
 
Río cerca de les Pontes maraviyoses.

Los Ródope son la parte más importante del macizu de Macedonia y de Tracia, y formen un sistema complexu de distintos relieves n'altor, llargor, anchor y orientación, valles fluviales fondos, gargüelos estreches y [[glaciar de circo|circo]] naturales. En contraste con otres cadenes montascoses de la rexón, los Ródope nun fueron cubiertos por glaciares mientres la última glaciación.

Llendes y subdivisiones

editar

Les llendes del macizu de Ródope col macizu de Rila y el de Pirin tán constituyíos pol valle del Jadenica, la cresta de Jundola, la cresta de Avramovo, el ríu Drešenec y el valle del Mesta. Les aguaes norte de los Ródope son muncho más abruptas que les fasteres sur, onde los montes baxen gradualmente a la llanura de Tracia Exéu.

Los Ródope[3] búlgaros tán formaos por dos partes, que s'estremen pol so relieve: los Ródope occidentales o altos Ródope y los Ródope orientales o baxos Ródope. La llende ente estos dos partes ta formáu pelos ríos Kajalijka y Borovica. Los Ródope occidentales tomen una área de 8732 km² y son la parte más alta del macizu. La so altitú media ye de 1098 m, y los picos más altos lleguen a los 1800 - 2000 m.

Nel planu alministrativu, los Ródope búlgaros dependen de los oblast siguiente: Blagoevgrad (parte oriental, al este del Mesta), Pazardžik (mitad sur), Smoljan, Plovdiv (parte sur), Kărdžali y Haskovo (parte sur).

Ródope occidentales

editar

Los Ródopes occidentales[4] constitúin la parte más estensa y más elevada del macizu (más de 10 picos de más de 2000 m), pero tamién la más desenvuelta en términos d'infraestructures y la más visitada.[5]Atopar nesta parte del monte Ródope el monte Boženec o Alabak ( Monte Černovec, de 1834 m ), al norte de la ciudá de Velingrad (en direición NE-SO), el picu Velijca ( de 1712 m d'altor ) el Videnica ( de 1652 m ) en búlgaru Velijško-Videniški djal llinia divisoria ente los valles del Marica y del Mesta, que s'estiende dende un llugar llamáu Bel Kamen de noroeste a sureste, pasando a lo llargo de la vera izquierda del ríu y del banzáu de Dospat, enllargar hasta la frontera griega y remata a 1901 m nel (monte Srebren); monte Snežanka o Kărkarija empobinada NON-S, empezando al oeste de l'aldega de Patalenica y siguiendo hasta'l cume de Vetrovo (de 1416 m); el monte de Sjutkja empobinada al NO-S, qu'empieza nel ríu Banska Bistrica al sur de Velingrad y termina al oeste de la presa de Goljam Beglik ( Goljama Sjutkja, 2186 m ); el monte de Dăbraš o Dospatska planina (monte de Dospat, la parte más occidental de los Ródope, que remata nos 1938 m col monte Beslet), ente los valles de los ríos Mesta y Dospat; los montes de Batak, que formen un arcu alredor de la ciudá del mesmu nome, van dende Velingrad nel oeste hasta Kričim al este; el monte de Devin al suroeste de la ciudá del mesmu nome; el monte de Černatica empobinada NE-S diendo de Javrovo al oeste d'Asenovgrad hasta'l cume de Mečkarski Kamaka de 1951 m; el Perelik y la Bukova planina, respeutivamente al este y el norte de la ciudá de Smoljan; finalmente la Radjuva planina (empobinada N-S) y darréu al sur el monte de Prespa (Prespanski Djal), ente Čepelare y el pueblu de Manastir.

Los gargüelos más fondos de los Ródope atópase na parte occidental del macizu, según los sitios naturales llamaes les pontes maraviyoses ( Čudnite mostove). Les estensiones d'agua son numberoses. Numberoses ciudaes turístiques conocíes tán nesta parte del macizu, como Smoljan, Velingrad, Devin o Čepelare y l'estación d'esquí de Pamporovo, el monesteriu de Bačkovo, les ruines de la ciudadela d'Ivan Rustan II al sur d'Asenovgrad, el covarón de los gargüelos del Diañu (Djavolskoto gărlo) nes gargüelos de Trigrad, la de Jagodina, la del pueblu pomaco de Vievo y munches otres. El pueblu más altu de Bulgaria, Manastir, (asitiáu a más de 1500 m), atópase xunto a la fastera norte del monte Prespa de 2000 m.

Ródope orientales

editar

A diferencia de los Ródope occidentales, la parte oriental del macizu presenta esencialmente un relieve de poca altitú o de llombes. L'altitú media ye de namái 320 m, anque dalgunos de los picos más altos de los Ródope atópense ellí. La rexón oriental de los Ródope ta llindada al oeste pelos ríos Devin (al este de la ciudá del mesmu nome) y Mugla Devinska reka y Muglenska reka) y al este pol Marica (Evros). Nel centru del macizu atópase'l llamáu picu Perelik y el Prespa (Perelisko-prespanski Djal), que s'estiende dende'l visu del macizu (Goljam Perelik, 2191 |m) hasta'l picu llamáu Momin kamăk, pasando pol cume de Prespa de 2001 m). A lo llargo de la frontera búlgaru-griega, asocédense los siguientes conxuntos de montes: el monte de Ardin (Ardinski Djal), que remata nel Monte Ardin con 1730 m. La parte del monte que naz al sur de la ciudá de Kărdžali en direición suroeste llega al cume de Dobri vrah de 1450 m y ye llamada Žălti djal (« macizu mariellu »).

Ródope sur o Ródope griegos

editar

Los Ródope del sur (en griegu Ελληνική Ροδόπη, Ródope griegos), atopar al norte de Grecia.[6]Tamién inclúin la islla de Tasos, que ye xeolóxicamente parte de los Ródope.

 
El ríu Nestos nos Ródope griegos

Los Ródope griegos empiecen al este del puertu de Roupel nel Estrimón (Strymonas, Struma) y estiéndense escontra l'este hasta la llanura del Evros (Marica). Nel sur, vense llindaos pola mariña exea de la rexón alministrativa (periférica), de Macedonia Oriental y Tracia, una de los cinco prefeutures llámase Ródope (Ροδόπη). Nel norte, tán llindaos pola frontera griegu-búlgara. El relieve de la islla de Tasos, a pesar de la interrupción peles agües del golfu de Kavala, forma parte del conxuntu xeolóxicu de los Ródope.

Los Ródope griegos inclúi dellos macizos bien definíos. Al oeste, na marxe izquierda del valle del Estrimón, atopar de norte a sur el macizu d'Orvilos (en búlgaru Slavjanka que'l so puntu culminante allugáu en territoriu búlgaru, ye'l Gocev vrăh, 2112 m, de Vróndous o Vróndos (en búlgaru Šarlja, que remata nel Laïliás, de 1849 m) de Meníkio (Meníkion, en búlgaru Zimijnica, que remata na Mavromata, 1963 m) el Pangeo (Pangaío, en búlgaru Kušnica, que remata nel Mati, 1956 m) y Símvolo (Símvolon en búlgaru Cista gora 694 m), que bordia la ciudá de Kavala, nel norte y estiéndese al suroeste a lo llargo del mar. Les estribaciones sur del Meníkio dixebren la llanura de Dráma y les cabeceres de los ríos Angítis y de la llanura de Estrimón al oeste. Nel sur, el macizu de Pangeo límita cola llanura de Dráma, dixebrada de la mariña del Golfu de Kavala por un macizu llargu y estrechu de baxa altitú, xusto al norte de la ciudá de Kavala. Esti pequeñu macizu xune'l macizu de Pangeo al oeste col Macizu de Lekan (1300 m) al este. El Lekan ta nel sureste de la llanura de Dráma y el llende suroeste de la frontera del cursu inferior del Nestos, que desagua nel mar Exéu al sur de la ciudá de Hrisoúpoli. Nel noroeste, la cadena Falakró (Phalakron en búlgaru Bozdag 2231 m) sigue al Lekáni, al nordeste de la ciudá de Dráma.

 
La ciudá antigua de Kavala.

Al este y al norte del Nestos atópense lo que se llama en griegu modernu «los Ródope occidentales» (Δυτική Ροδόπη, Ditikí Ródope). Dos reserves naturales (Parthénio Dásosy Dásos Fraktoú) atopar nesta parte del macizu, onde'l monte caltener de la intervención humana. El Parthénio Dásos ta xustu al sur del Monte Ardin (en territoriu búlgaru), onde'l ríu Arda tien les sos fontes. Na aguada sur, el drenaxe ye al traviés del Nestos y el so afluente, el Arkoudórema. Nesta parte del macizu, unu de los montes más altos ye'l Koula (1607 m), que da frente al Cigansko Gradište en (griegu Giftókastro, (1827 m), que s'atopa nel llau búlgaru. La llende oriental de los Ródope occidentales ye'l ríu Kompsátos, que desagua nel Llagu Bistoni (Vistonída), al este de Xanti.

Al este de Kompsátos atópense los « Ródope orientales », que s'estienden hasta la vera derecha del Evros. Nel sur, tán llindaos pola llanura de Komotini y la enllanada del llagu Bistoni. Ente Komotini y Alexandroupoli, les estribaciones meridionales del macizu algamen la mariña del Mar Exéu, nel Golfu de Tracia. Nesta parte del macizu, los cumes importantes son el Papíkio (1490 m) y el Virsínis (1267 m).

Según les divisiones alministratives, si tenemos en cuenta les periferia de Grecia, los Ródope griegos atópense casi puramente nel territoriu de la Macedonia Oriental y Tracia ( Prefeutura de Kavala, Drama, Xanthi, Ródope, y Hebros). Namái una pequeña parte del macizu atopar nel territoriu de la periferia de la Macedonia Central: Prefeutura de Serres .

Islla Tasos

editar
 
El Horst Tasos y les cuenques de zarru que lu arrodien

La islla de Tasos ye la parte más meridional del conxuntu montascosu Rila-Ródope, onde'l terrén álzase percima del mar Exéu. Ta arrodiada por falles enormes y abruptas y fondes cuenques cristalines de dellos miles de metros. La más grande, asitiada al noroeste de la islla, ye la cuenca del Nestos y del Prinos. Al oeste y al suroeste atopa la cuenca del Tasos-Apollonia o cuenca del Orfanos, que s'enllarga pola cuenca del Estrimón y la de Komotini. El macizu insular llevántase metanes estes cuenques, en forma de horst, l'altor sol nivel del mar ye de 4000 a 6000 m, l'altor sobre'l nivel del mar ye de 1200 m (picos del macizu de Ypsario o Ypsarion). Les cuenques, que tán llenos de sedimentos del Neógeno, contienen depósitos de petroleu y gas natural esplotáu a partir de 1981, y otros qu'entá nun fueron esplotaos.[7]

Cumes principales de los Ródope

editar
  • Goljam Perelik (Голям Перелик) – 2191 m
  • Širokolăški snežnik (Широколъшки снежник, « cume neváu de Široka lăka », ciudá al noroeste de Smoljan) – 2188 m
  • Goljama Sjutkja (Голяма Сюткя) -2186 m
  • Malăk Perelik (Малък Перелик) – 2147 m
  • Gocev vrăh (Гоцев връх) - 2112|m
  • Goljam Persenk (Голям Персенк) – 2091 m
  • Bataški snežnik (Баташки снежник, « cume neváu de Batak ») - 2082 m
  • Malka Sjutkja (Малка Сюткя) – 2078 m
  • Malăk Persenk (Малък Персенк) – 2074 m
  • Prespa (Преспа, « resquiebru ») - 2000 m
  • Modăr (Модър) – 1992 m
  • Mavromáta (Μαυρομάτα) – 1963 m
  • Máti (Μάτι, « güeyu ») - 1956 m
  • Mečkarski kamăk (Мечкарски камък), - 1951 m
  • Beslet (Беслет) – 1938 m
  • Snežanka (Снежанка, « Nieve Blanco ») - 1926 m
  • Srebren (Сребрен, « monte de plata ») - 1901 m
  • Laïliás (Λαϊλιάς) – 1849 m
  • Černovec (Черновец, « picu negru ») - 1834 m
  • Cigansko gradište (Циганско градище, « fortaleza xitana ») - 1827 m
  • Velijca (Велийца) – 1712 m
  • Videnica (Виденица) – 1652 m
  • Koúla (Κούλα, ensin dulda del búlgaru kula, « torre ») - 1607 m
  • Papíkio (Παπίκιο) – 1490 m
  • Orlítsa (Ορλίτσα) -1483 m
  • Vejkata (Вейката, « la ramina ») - 1463 m
  • Dobri vrăh (Добри връх, « cume bonu ») - 1450 m
  • Vetrovo (Ветрово, « cume airosu ») - 1416 m
  • Kodža ele ou Vetren (Коджа еле, Ветрен) – 1267 m
  • Virsínis (Βιρσίνις) – 1267 m

Hidroloxía

editar
 
Llagu de retención de Dospat

Los Ródope cunten con reserves d'agua abondoso, y la rede de manantiales y ríos ye bien trupa[8]Ente los ríos principales, hai que destacar el Mesta (Nestos), que naz nel monte de Rila, pero una parte del so cursu traviesa los Ródopes, especialmente en territoriu griegu, l'Arda) (en griegu Άρδας, Ambures), que tien la so nacencia na frontera griegu-búlgara traviesa los Ródope d'oeste a este y desagua nel Meriç Zehri (nome turcu del Evros, en búlgario Mesta), cerca de la ciudá d'Edirne, según pequeños ríos como'l ríu Dospat o Aguarón, afluente del Mesta, que desagua nesti cerca de la ciudá de Pappades (Grecia), el Văča, que resulta de la confluencia, cerca de Devin de los dos ríos (Kričim y Reka Širokalăška), el Čepinska reka ou Čepinska Bistrica (Eli dere), que naz nel monte Sreben y desagua nel Maritsa, Stara Reka, que naz al sur del llagu Batak y desagua na Marica, o'l Vărbica, el mayor afluente del Arda, como resultáu de la confluencia cerca de Zlatograd de los dos ríos (Nedelinska y Alamovska) y desagua nel llagu Studen Kladenec, esti mesmu formáu pol Arda.

Los llagos naturales son pocos. Los más conocíos son los llagos de Smoljan, asitiáu a pocos quilómetros de la ciudá del mesmu nome. Dalgunos de los mayores llagos artificiales de Bulgaria atopar nos montes de los Ródope: Llagu Batak nel Mătnica de Dospat nel ríu del mesmu nome, de Golyam Beglik y Široká Poljana, allugáu al norte del llagu Dospat y alimentáu per dellos ríos incluyendo'l Černa reka, el Kardzali nel Arda, al oeste de la ciudá del mesmu nome, el Kladenec Studen que-y sigue l'este dempués de cruciar la ciudá y el llagu Văča nel ríu del mesmu nome, allugáu al norte de la ciudá de Devin. Estes preses utilícense principalmente pa la producción d'hidroelectricidá y para riego. Na parte griega del macizu los llagos artificiales son menos numberosos. Construyéronse cuatro preses a lo llargo del Nestos, creando un llagu artificial na casi totalidá del ríu na prefeutura de Drama[9]Munches fontes d'agua mineral son bien conocíes en Bulgaria asitiaes nos Ródope: Devin, Velingrad, Beden al sureste de Devin, Mihalkovo al norte de Devin, y en munchos otros llugares.

Clima

editar

L'allugamientu de los Ródope na parte sureste de la península Balcánica, tien una gran influencia nel clima del macizu[10]Dos inflúis climátiques crúciense ellí: l'aire frío proveniente de la zona continental nel norte y l'aire caliente de la zona mediterránea. Nos Ródopes occidentales, la mayor altitú tien por consecuencia un clima de monte carauterísticu. Sicasí, el clima anidiar cola entrada de mases d'aire caliente qu'enfusen polos valles de los ríos. Esta suavización ye más evidente nos Ródope orientales, por cuenta de la menor altitú y a los numberosos valles de los ríos, que dexen la fácil penetración d'aire templao del sur.

La temperatura medio añal nos Ródope orientales ye de 12 a 13º C. La máxima precipitación cai n'avientu, el mínimu n'agostu. Nos Ródopes occidentales el permediu ye d'ente 5 y 9º C y les agües de branu son frecuentes.

El clima templáu, ente otros factores, constitúi un incentivu pal turismu y les vacaciones. La estación d'esquí principal de Rhodope de Bulgaria ye Pamporovo a 1650 m, onde una microclima ufierta una nevadura mientres un llargu periodu del añu. Temperatures negatives son abondo comunes pel hibiernu, y por esta razón, los Ródopes son la rexón más austral de los Balcanes onde hai delles especies como'l abetu o'l abeduriu.

Historia

editar

Mitoloxía

editar
 
Moneda romana que representa la diosa de los montes Ródope. Filipópolis (150 d. C.)

El testu d'Ovidio y Pseudo-Plutarcu tresmítenos el mitu traciu de la formación de los Ródope y del Gran Balcán ( en llatín Hemo).

Pseudo-Plutarcu: "Cerca del ríu (el Estrimón) tán los montes Hemo y los montes de Ródope. Un hermanu y una hermana asina llamaos amábense bien tiernamente; Hemo dio'l nome de Juno a la so hermana, que, de la mesma, llamólu Xúpiter. Los dioses, enoxaos pola so incredulidá, convertir en dos montes que tomaron el so nome[11]


Nun ángulu tán Ródope de Tracia y Hemo,
güei montes de xelu, antes seres mortales,
que s'atribuyeren los nomes de los dioses más grandes.
Ovidio, Les metamorfosis[12]

Los Ródope considerar na mitoloxía griega como'l llugar de nacencia d'héroes, llexendariu cantor y músicu de llira d'Orfeo (quien, según la lleenda local, nació na rexón de Smoljan[13] y la so esposa, Eurídice. Tamién según la mitoloxía griega, Orfeo foi esgañáu poles ménades nel macizu de Panxea, güei día nos Ródope griegos. Según dellos arqueólogos, los Ródope seríen en realidá l'orixe del cultu órfico. Asina, cerca de l'aldega de Tatul, a unos 15 km al este de la ciudá de Momchilgrad, una tumba tracia escavada na roca, que forma parte d'un complexu cultural más importante utilizáu dende'l sieglu XIX y XVIII y descubiertu en 2000, foi interpretada como un llugar de cultu órfico. L'arqueólogu búlgaru Nikolaj Ovčarov piensa qu'ésta podría ser la tumba del propiu Orfeo.[14][15] De magar, el sitiu apaez en tolos mapes y los documentos de Turismu de Bulgaria, como «santuariu de Orfeo» (Svetilište na Orfej).

Dalgunos sostienen, sicasí, que nun ta claru si la figura de Orfeo foi una figura histórica. Sicasí, los funcionarios de turismu de Bulgaria faen un ampliu usu de Orfeo, como parte de l'atraición turística: asina, en Trigrad, celébrase añalmente a finales de xunetu los Misterios de Orfeo, espectáculu cultural-históricu neo-paganu. La covarón llamada'l Gargüelu del Diañu» (Djavolsko Carlo) na Gargüelu de Trigrad, tamién llamada «Covarón de Orfeo» ye tamién considerada una lleenda local como'l llugar nel que Orfeo baxó al Hades pa dir buscar a la so esposa Eurídice.

Numberosos hoteles, restoranes y conxuntos musicales de la rexón lleven el nome de Orfeo.[16]

Esisten tamién sitios arqueolóxicos na rexón qu'amuesen un cultu dedicáu a Dioniso, como l'antigua ciudá tracia de Perperikon. Esti cultu paez ser, n'efeutu, orixinariu de Tracia.

Cronoloxía

editar
Artículu principal: Historia de Bulgaria

Como amuesa la investigación de munchos sitios arqueolóxicos, los Ródopes tuvieron habitaos dende la prehistoria. El primer pueblu conocíu nos Ródope son los tracios. Construyeron munchos templos y ciudaes, como'l santuariu de Tatul nel sureste de Kardzali, o la ciudá-santuariu de Perperikon, al nordeste d'esta mesma ciudá.

 
Les ruines de la fortaleza d'Ustra.
 
La ilesia de la fortaleza d'Ivan Rustan II al sur d'Asenovgrad.

Na antigüedá, el macizu tamién tuvo pobláu polos griegos y romanos. Ta conectáu a la rede de rutes del Imperiu romanu, especialmente per víes secundaries, a la Via Militaris (que percuerre'l norte) y a la Vía Egnatia, que crucia una parte de los Ródope del sur. Una derivación d'esta postrera, la Via Publica, traviesa gran parte de los Ródope. Podemos ver importantes restos nes proximidaes de Golyam Persenk, a unos 2000 m d'altitú.[17] Nel 294 mientres la reorganización alministrativa de Diocleciano, l'Imperiu romanu creó la provincia de Ródope (Rodopa). Esta incluyía la mayor parte de la mariña de Tracia y casi tol macizu de Ródope. Llenda al norte coles provincies de Trace (Tracia) y Haemimontus, al este cola provincia d'Europa, al oeste cola (Dardania) y (Macedonia), al sur col mar Exéu. Mientres les Grandes invasiones llegaron otros pueblos constitutivos de la Bulgaria moderna: Protobúlgaros eslavos y otros.

Mientres la Edá Media, los Ródope fueron apostaos ente l'Imperiu bizantín y los reis de Bulgaria. Una trupa rede de fortaleces construyir pa controlar les rutes comerciales y los sitios estratéxicos. Les fortaleces más importantes atópase en Ljutice cerca d'Ivajlovgrad (cerca de la frontera griega moderna, al este de Haskovo na parte más oriental del Macizu , moteyada la "ciudá de mármol", en Ustra al norte de l'aldega de Ustren (al sureste de Džebel en Cepina cerca de l'aldega de Dorkovo, al nordeste de Velingrad en Mezek cerca de Svilengrad nel estremu nordés del macizu, la ciudadela d'Ivan Rustan II (Asenova Krepost) al sur d'Asenovgrad y otres más.[18]

A partir de 1371 y 1375, los Ródope cayeron sol control del Imperiu otomanu, tres la derrota de los exércitos cristianos contra'l beylerbey Lala Shahin Pasha na Batalla de Marica cerca de Černomen (agora Ormenio na Prefeutura d'Evros, cerca de la frontera greco-búlgara, al sur de Svilengrad). Tres la victoria otomana poblaciones turques establecer nos Ródope, como en munches otres rexones de Bulgaria, importando'l Islam.

Una parte importante de los pueblos indíxenes convertir al Islam. Hai un alderique historiográficu alrodiu de cómo se llevó a cabu esta conversión: conversiones forzaes y masacres de la posición recalcitrante (según la historiografía oficial búlgara hasta güei) o la conversión de les comunidaes y de los pueblos más o menos de forma voluntaria yá que lo víen como d'interés social o económicu (enfoque más matizáu, desenvueltu pola investigación recién)? Sicasí, la conversión de los pueblos indíxenes dio llugar a los pomacos, un grupu étnicu que compón la comunidá musulmana de Bulgaria na actualidá.

La cuestión del orixe de los pomacos ye un retu tantu políticu (especialmente dende la dómina comunista) ya historiográficu. ¿Yeren eslavos (búlgaros), que se convirtieron al Islam (la posición de la historiografía de Bulgaria), yeren poblaciones de distintu orixe (posiblemente tracios?, o yeren descendientes de los movimientos cristianos herexes como los bogomilos o los paulicianos?, lo que daría una dimensión teolóxica a la conversión. El fechu ye qu'una fola d'islamismu tuvo llugar nos Ródope nos sieglos XVI y XVII, que condució a la destrucción xeneralizada de les ilesies y monesterios. Esti episodiu históricu, y l'alderique qu'amena güei na sociedá búlgara, foi tratáu pol escritor románticu Anton Dončev na so novela Los cien hermanos de Manol(títulu orixinal: Vreme razdelno, primer edición de 1964), na que'l teatru ye un valle de los Ródope,,[19][20][21]

A la fin del Imperiu otomanu, les ciudaes y aldegues de los montes de Ródope desempeñaron un papel importante nel llevantamientu d'abril de 1876. La feroz represión qu'afaró la rexón dio llugar a numberoses muertes, incluyida la masacre de Batak cometíos polos Basi-bozuks claramente desafranaos. El norte de los Ródope foi lliberáu de la dominación otomana mientres la guerra Ruso-Turca (1877-1878), pero'l Ródope sur permaneció otomanu, anque en virtú del Tratáu de San Stefano, los Ródope occidentales pasaron a tar so la soberanía de Bulgaria. Los Ródope búlgaros fueron parte de la provincia autónoma de Rumelia Oriental pa la so integración en 1885 nel principáu de Bulgaria. Delles llocalidaes pomacas, sicasí trataron de permanecer independiente dientro de la República de Tamra, que sicasí foi anexonada finalmente al Imperiu otomanu dempués de la unificación del Principáu de Bulgaria y la Rumelia Oriental. La entrega foi sancionada pola firma en 1886 de la Convención de Tophane. La parte sur del macizu foi anexonada per Bulgaria na Primer Guerra de los Balcanes (1912 - 1913), a pesar d'un intentu fugaz de República (Gobiernu Provisional de la Tracia occidental , d'agostu a ochobre de 1913), pero la parte occidental foi anexonada por Grecia dempués de la Segunda Guerra de los Balcanes (1913)[22]

 
Mapa etnográficu del vilayet d'Edirne de 1912 (documentu de Bulgaria); verde: búlgaros, colloráu: los turcos, griegos marrón.

Bulgaria aliada de les Potencies Centrales mientres la Primer Guerra Mundial, perdió lo que-y quedaba del Ródope sursobremanera l'accesu al mar Exéu en Alejandrópolis (en búlgaru Dedeagač), en virtú del Tratáu de Neuilly, viose obligada a roblar colos Aliaos el 27 de payares de 1919. A partir del 1941 y 1944, Bulgaria, aliáu de l'Alemaña nazi, ocupó de nuevu Tracia occidental (incluyendo la rexón oriental del Ródope sur). Dempués de toos estos conflictos perdíos per Bulgaria, la población búlgara (en gran parte pomacos), de los Ródope del sur, emigró, principalmente a Bulgaria y Turquía.

Dempués de la guerra greco-turca de 1919-1923, que dio llugar a un intercambiu de población» con Turquía (en virtú del Tratáu de Lausana, 1923), gran parte de la población griega fuxó del Asia Menor y de la Turquía europea diendo hai instalar se en zones con alta población búlgara. La postrera gran fola d'emigración tuvo llugar mientres la Guerra Civil griega (1946 - 1949).

El Ródope búlgaru, como'l restu del país foi incluyíu nel réxime comunista que, dempués de 1944, impunxo en particular la coleutivización de l'agricultura y otros sectores económicos. Entamóse tamién una industrialización sistemática, y polo tanto la emigración dende los pueblos a les ciudaes.[22]El réxime siguió con importantes desarrollos industriales na rexón, incluyendo la construcción de banzaos: Studen Kladenec (inauguráu en 1958) y Kardzali (1963 ) nel ríu Arda, pero tamién Dospat, Batak, Ivajlovgrad (1964) o Vaca, que la so paré de presa ye la más alta en Bulgaria con 144,5 m.[23] El réxime comunista tuvo una política especialmente represiva coles comunidaes musulmanes, especialmente la turca, que, na segunda metá del 1980, viéronse obligaos, no que la propaganda del Estáu calificó como un llamamientu a la continuación del "procesu de renacencia" (văzroditelen proces), a camudar los nomes turcos por nomes búlgaros o emigrar. L'Oblast de Kardzali vio asina partir muncha xente d'etnia turca, especialmente mientres l'añu 1989, nel que más de 300 000 búlgaru-turcos salieron de Bulgaria y emigraron a Turquía.[24]

Población

editar
 
La rexón de los montes Ródope, ente Bulgaria y Grecia, colos principales nucleos de población de la zona y les víes de comunicación más importantes.

Relixones y grupos étnicos

editar
Religión nes Ródope.
 
Ilesia en Batak.
 
Vista de la ciudá de Dospat, poblada principalmente por pomacos.

Rexón pocu poblada, los Ródope son tamién, pola so hestoria, una área de diversidá étnica y relixosa. Na parte búlgara, amás de los búlgaros ortodoxos, viven fuertes comunidaes musulmanes, como los pomacos (que se llamen a sí mesmos búlgaros musulmanes) instalaos principalmente nes llocalidaes de la parte occidental del macizu, onde tamién dacuando reclamen la identidá turca, y los turcos búlgaros, allugaos principalmente na parte oriental. Nel Óblast de Kardzali, la mayoría de los residentes (61,6%) considerar a sigo mesmos nel censu de 2001 como turcos alredor de 101.116 persones.[25]Ye la mayor concentración de población turca en Bulgaria. El númberu de pomacos en Bulgaria envalorar en 131.531 según les estadístiques oficiales, la gran mayoría d'ellos viven nos Ródope.[26]Esta cifra ye considerada por dellos espertos como una estimación a la baxa[27]A pesar de les campañes de cristianización llevaes a cabu dende 1990 por dellos representantes de la Ilesia ortodoxa de Bulgaria, les distintes comunidaes relixoses viven n'harmonía.[28]

Nes Ródope griegues, los griegos ortodoxos son agora la mayoría, pero una minoría musulmana considerable (compuesta principalmente de turcos y pomacos) entá recuerda la hestoria aturbolinada de la rexón. Los musulmanes predominen na Prefeutura de Ródope (51,77%) y constitúin una minoría significativa na de prefeutura de Xánthi (41,19%). Na Prefeutura d'Evros, representen el 4,65% de les cifres de población.[29]El númberu de pomacos de Grecia envalorar n'alredor de 36000 persones, 23000 na prefeutura de Xanthi, 11000 na Prefeutura de Ródope, 2000 na prefeutura d'Evros.[30]Esta cifra paez ser aceptada pola mayoría de los espertos. Hai que sorrayar que los búlgaru musulmanes de los Ródope griegos son consideraos una población "en riesgu" poles autoridaes griegues. Les aldegues búlgares cercanes a la frontera ente los trés países (Grecia-Bulgaria-Turquía), na prefeutura d'Evros, fueron sometíes hasta finales del 1990 a un gobiernu militar y prohibióse-y l'accesu a terceros, salvo autorización espresa del Ministeriu de Defensa.[31]L'idioma de los pomacos de Grecia, fuertemente influyíu pol turcu, tiende a alloñar del búlgaru estándar.[32] Un tercer grupu de población musulmana de los Ródope ta constituyíu polos Xitanos musulmanes, que'l so númberu ye bien malo de determinar por cuenta del so enclín al sincretismu relixosu (son unos 100 000 nel conxuntu de Bulgaria). Nel llau griegu, cerca de 50 000 turcos viven en Tracia occidental, nos trés provincies yá mentaes.[33]Acordies con el Tratáu de Lausana de 1923, los musulmanes de Tracia son la única minoría nacional reconocida nel Estáu griegu.[34]

Tradiciones musicales

editar

Los Ródope son famosos pola so música tradicional, viva hasta güei. Música y cantares d'una gran riqueza, que s'estrema especialmente polos cantares llargos de gran llirismu y gran murnia. El preséu más frecuentemente utilizáu ye la gaita, una cornamusa tocada en tolos Balcanes, conocíu nos Ródope como kaba( pallabra turca que significa " Maxestosa "). Tamién esta la tambura (una especie de llaúd cercanu al buzuki), y el kaval (flauta oblicua diatónica)[35]

Tradiciones culinaries

editar

Los Ródope son famosos polos sos productos naturales y la so bona cocina. El platu festivu más famosu de los Ródope búlgaros ye'l čeverme( del turcu çevirme, «movimientu rotativu» ), corderu rustíu al caricote en barbacoa similar al méchoui del norte d'África, que nun falta en toles fiestes. N'ocasiones especiales, tamién se sirve'l kurban, sopa de corderu o carne de vacunu preparada en casa y que s'ufierta a la familia y al vecinderu. El kačamak ye otru platu bien popular, una especie de polenta sirvida en forma de pan redondo, o en forma de bola, acompañada de mantega, quesu, carne o tocín. El patatnik ye un platu típicu de los Ródope, una especie de gratinado de pataques, güevos y cebolla, preparáu con hierbabuena o otres especies. Los Sarmi (del turcu Sarma Dolma) preparar nos Ródope con fueyes de col rellenes de remolaches. El Klin ye una Banica (pronounciado banitsa) rellena con arroz entemecíu con verdures, polo xeneral espinaques, acelga s o calabaza. Los montes Ródope son riques n'alimentos que-y dieron el so reputación. Amás de les pataques ( esisten ellí antigües variedaes casi sumíes nel restu d'Europa), la rexón ye conocida poles sos fabes, especialmente los de Smiljan (pueblu cercanu a Smoljan), d'un gran tamañu.[36]

Economía

editar

Agricultura

editar

El mundu agrícola de los Ródope de Bulgaria, yá maltratáu poles polítiques de industrialización forzada del réxime comunista, foi duramente cutíu pola política de privatización y la restitución de tierres encabezada polos gobiernos de Bulgaria dempués de la revolución de 1989 - 1990. Restituciones que sistemáticamente de cutiu beneficiaron a los descendientes de les comunidaes de los pueblos que yá vivíen nes ciudaes y nun teníen la intención de cultivar la tierra, los terrenes baldíos multiplicáronse. El pequeñu tamañu de les esplotaciones nun yera abonda por que les families pudieren vivir, el mundu rural de la rexón, como n'otres partes de Bulgaria rurales, tuvo sometíu a una nueva crisis. Munches families emigraron a les ciudaes o al estranxeru, y los que permanecieron nel llugar volvieron a entamar la práutica de l'agricultura de subsistencia. Esto esplica la fuerte presencia de los caballos (carros tiraos por burrus, caballos o mules) qu'entá se repara nos Ródope, según n'otres rexones de Bulgaria.

Les principales actividaes agropecuaries son la ganadería, la esplotación forestal y el cultivu de tabacu. La cría de ganáu ta presente principalmente nos Ródope occidentales. Nos orientales, d'alta población musulmana, la críanza del gochu ye rara y apodera la d'oveyes, carauterística de la rexón. A mediaos del sieglu XVI, sol Imperiu otomanu, la rexón de Džebel nos Ródope ye la primera en producción de tabacu en Bulgaria, primero que s'espandiera por tol restu del país.[37]Naquel momentu, los musulmanes cultivar namái pa ellos mesmos, y dempués de la independencia de Bulgaria empezó la esportación, de primeres escontra Exiptu en 1893[37]Esplotar nos Ródope tabacos orientales bien arumosos, especialmente nes árees de Džebel, Madan, Ardino, Haskovo y, en menor midida les de Kardzali, Smoljan y Devin. El tabacu ye una cuestión política importante en Bulgaria, pos el partíu de la minoría musulmana ( DPS) protexe a los productores que son pa él un maná eleutoral importante. Esta ye la razón pola que torgó hasta agora la privatización del monopoliu del estáu Bulgartabak.[38]

Industria

editar

El sector industrial, que la so actividá más importante na minería, ye tamién bien importante na rexón. Ellí, nos montes de Rhodope hai cerca de 80 mines, especialmente de plomu y cinc, que los sos xacimientos atopar ente los más ricos d'Europa. Atópense principalmente nel macizu central, a lo llargo de la frontera búlgaru-griega y na parte oriental. L'Oblast de Kardzali ye ricu en minerales non metálicos, y oru. Tamién nos Ródope hai pequeños depósitos de cromu, fierro y traces significatives de metales raros nos minerales de plomu y de cinc. En Kardzali y Plovdiv esisten plantes de procesamientu de minerales. Les construcciones mecániques tán particularmente presente en Smoljan, Kardzali, Devin Bracigovo y Ivajlovgrad . La industria farmacéutico ta presente na ciudá de Plagues, la testil en Zlatograd, Smoljan, Madan y Laki. La industria de la madera asítiase principalmente nos Ródope occidentales, que tán ellí tamién los montes más importantes de los Balcanes. Los Ródope son la segunda rexón de mayor producción d'enerxía hidroeléctrica, gracies a los numberosos banzaos que yá se mentaron enantes.[23]

Turismu

editar
 
La mayor de les Pontes maraviyoses una de les sitios turísticos más importantes de los Ródope.
 
La ponte del Diañu, cerca d'Ardino sieglu XV.

El pesu económicu del Turismu aumentó constantemente dende 1989. Pamporovo y Čepelare son los principales centros de Deportes d'iviernu, y mientres el branu la ufierta turística propón terrenes de Camping cerca de los llagos o nos valles. Munches cueves son atraiciones turístiques populares, munches d'elles allugaes a lo llargo de la frontera griegu-búlgaru: Jagodina, Uhlovica cerca de l'aldega de Mogilica, el Gargüelu del Diañu, cerca de Trigrad, Snezanka cerca de Peštera, y otros llugares bien conocíos polos espeleólogos, qu'ufierta espectaculares formes, según ríos y llagos soterraños. Los llugares históricos como les ruines de los castiellos o los sitios tracios como Perperikon o Tatul, y ciudaes con estilu del Renacimientu búlgaru del sieglu XVIII y XIX según los monesterios tamién son visitaos por munchos turistes búlgaros y estranxeros.[39]

Ver tamién

editar

Referencies

editar
  1. ↑ Ivan Duridanov, Groznijat/thrac/thrac_4a2.html The Language of the Thracians/IV. The Thracian onomastics/A. Geographical names (O-Z), article Rhodópe (consultáu'l 24 de xunetu de 2008
  2. ↑ Harald Haarmann, untergegangenen Lexikon der Sprachen, Munich, Beck, 2002, p. 197, ISBN 3-406-47596-5.
  3. ↑ Un mapa de la parte central de los Rhodope atopar en: [1] (visitáu'l 28 d'agostu de 2008).
  4. ↑ Cf. la carte des Rhodopes occidentales : Родопи – западна част, туристическа карта 1:100 000 (Ródope – zapadna čast, turističeska karta, Rhodopes – partie occidentale, carte touristique), Sofia, Kartografija EOOD, 2008 ISBN 978-954-458-008-7.
  5. ↑ bg Западен Тракийско-Родопски регион - Записки.инфо Archiváu 2011-09-05 en Wayback Machine (consultáu 3 d'avientu de 2008).
  6. ↑ Un mapa d'una parte griega de los Róodope puede atopase en: [2]
  7. ↑ Hellenic Petroleum - Company Profile, Information, Business Description, History, Background Information (consultáu 2 d'avientu de 2008).
  8. ↑ en Ródope hidroloxía, cf. (BG) descripción bien completa de siteZelen Pojas Balgarija Archiváu 2016-08-13 en Wayback Machine (visitáu'l 5 d'avientu de 2008).
  9. ↑ [Nestos http://www.nestosdelta.de/1633700.htm Archiváu 2009-06-27 en Wayback Machine] (accessed August 25, 2008).
  10. ↑ El clima na Ródope, cf. la siteZelen Pojas Balgarija Archiváu 2016-08-13 en Wayback Machine (Accessed December 5, 2008).
  11. ↑ Pseudo-Plutarcu,los nomes de fleuves.htmde los ríos y los montes y grandes coses n'ella, en:Moralia de Plutarcu, traducíu del griegu por Ricard, quintu volume. XI. Strymon The. París, Lefevre, 1844 (accessed July 24, 2008).
  12. ↑ auteur = Ovide, ouvrage = les Métamorphoses (Ovide)|Les Métamorphoses précision = VI Ovide, Les Métamorphoses, VI, 87-89. Traduction nouvelle annotée par Anne-Marie Boxus et Jacques Poucet (2005-) (consultáu'l 25 de xunetu de 2008)
  13. ↑ La ciudá de Smoljan entama añalmente, en xunu, un festival « mocedá» de música y dzanza tradicionales que lleva'l nome de fiestads de Orfeo
  14. ↑ bg Article du magacín en ligne "actualno" sur la découverte, 19 juin 2005. Consultáu'l 29 d'agostu de 2008.
  15. ↑ Le sanctuaire d'Orphée près de Tatoul est plus ancien que les pyramides d'Egypte, radio nacional búlgara. Consultáu'l 29 y agostu de 2008
  16. ↑ semi-direutor de cine documental y productor Silijan Ivanov, La verdá sobre Orfeo (istinata na Orfej), presentaos nel mes de xunetu pública búlgara 4, 2008, paez formar parte d'esi entusiasmu pol llexendariu cantante de Bulgaria - cf. BG, en Dodofilms [Empresa http://www.dodofilm.net/indexen.html producción] y clip de presentación en You Tube (Accessed August 30, 2008).
  17. ↑ MilitarisVia / Vía Pública, una compañía de producción Telepool, 2005 - Descripción de la película (accessed November 9, 2008).
  18. ↑ Na historia medieval de la Ródope la conquista otomana, cf. ((en)) Catherine Asdracha,La rexón de la Ródope ((S2 | XIII | y | XIV | y)): estudiu de xeografía histórica. Prólogu de Nicolas G. Svoronos. Texte und Forschungen zur Byzantinische-Neugriechischen Filoloxía, N º 49. Atenes: Verlag der Byzantinische-Neugriechischen Jahrbücher, 1976, 294 p.
  19. ↑ Antón Donchev,Los Hermanos de los Cien Manol. Traducíu del búlgaru por Ivan Estatiev Obbov, Arles, Actes Sud, 1995, 480 p. ((ISBN | 2742739661 }}.
  20. ↑ Nel analís de la lleenda del negru de la islamización de la Ródope y l'alderique historiográficu sobre esta cuestión, cf. ,en María Todorova, conversión al Islam como un tropu na historiografía alemana, búlgara, la ficción y el cine Archiváu 2009-01-13 en Wayback Machine (n'Inglés),inEurozine 2003-11-04 (accessed December 4, 2008).
  21. ↑ Kemal gözler ,Los pueblos de pomacos lOFCE XIV y XV y dempués de sieglos d'otomanu Tahrir Defteri, Ankara, Turquía Historical Society, 2001, especialmente p. 7-28 y (sobre los oríxenes de pomacos) toma nota de 14 (con bibliografía sobre la tema) y 32. Testu disponible en llinia: Los pueblos de pomacos lOFCE Archiváu 2017-10-31 en Wayback Machine nel sitiu Kemal gözler (Accessed December 4, 2008).
  22. ↑ 22,0 22,1 ((en)) [Ródope http://www.rhodope.net/cul_fr_en.htm Archiváu 2011-09-19 en Wayback Machine - Hestoria] (Accessed December 3, 2008).
  23. ↑ 23,0 23,1 (en búlgaru) Баташкият водносилов път Archiváu 2010-02-21 en Wayback Machine (consultáu 3 d'avientu de 2008).
  24. ↑ Sur le « processus de renaissance » et la « grande excursion » de 1989, cf. Михаил Груев, Алексей Кальонски, Възродителният процес. Мюсюлманските общности и комунистическият режим, София, Институт за изследване на близкото минало, Фондация „Отворено общество“, Сиела, 2008. (Mihail Gruev, Aleksej Kaljonski, Văzroditelinijat proces. Mjusjulmanskite obštnosti i komuničeskijat režim, Sofija, Institut za izsledvane na blizkoto minalo, Fondacija „Otvoreno obštestvo“, Siela, 2008 : Le processus de renaissance. les communautés musulmanes et le régime communiste., Sofia, Institut d'histoire du temps présent, Fondation Open Society, Siela, 2008), ISBN 978-954-28-0291-4. Présentation en anglais de l'ouvrage sur Възродителният процес, site de l'Institut d'histoire du temps présent (consultáu 4 d'avientu de 2008).
  25. ↑ por Oblast cunta la etnicidad, Institutu Nacional d'Estadístiques de Bulgaria (consultáu'l 2 de setiembre de 2008).
  26. ↑ Chiffres officiels de l'appartenance religieuse en Bulgarie, Institut National de la Statistique de Bulgarie (consultáu 2 de setiembre de 2008)
  27. ↑ Enciclopedia del Islam, vol. VIII, Leiden-Boston, 1995 ISBN 9789004098343, Article Pomaks, propón una cifra d'ente 150 y 200000 habitantes.
  28. ↑ Cf. Tanya Mangalakova nazionalismu y conversioni Archiváu 2009-12-26 en Wayback Machine sitiu / Osservatorio sui Balcani (accessed January 8, 2009), traducción al francés, "El nacionalismu y les conversiones ente pomacos en Bulgaria", en:L'Islam de los Balcanes , les Cahiers du Courrier des Balkans " Non. 5, Arcueil, 2007, p. 159-163.
  29. ↑ censu oficial griegu de 1991, reproducíu pol site HR-NET, Hellenic Rede de Recursos : Υπουργείο Εξωτερικών, Υπηρεσία Ενημέρωσης:Μουσουλμάνικη μειονότητα Θράκης
  30. ↑ ((el)) Ver les cifres daes pol Sr. Theofanis Malkídi: com/march02/pomaki.htmΟι Πομάκοι στη Θράκη, en [Patrides http://www.patrides.com, North American Review en griegu y en français] (consultáu'l 2 de setiembre de 2008)
  31. ↑ Labrianidis lleis, les fronteres interiores de "como una torga pal desenvolvimientu", in'European Planning Studies, Volume 9, Númberu 1, Routledge, Londres, xineru de 2001, p. 85-103, ISSN 0965-4313.
  32. ↑ / web/document/bulgar/fr/i1/i1.htmlEl pomak (búlgaru pomatski, Pomaska) Grecia, Centru d'Investigación sobre'l Multillingüismu ofUniversitat Oberta de Catalunya(visitada 2 de setiembre de 2008).
  33. ↑ MFA / esterior / musmingr.htm Υπουργείο Εξωτερικών, Υπηρεσία Ενημέρωσης:Μουσουλμάνικη μειονότητα Θράκης (consultáu'l 2 de setiembre de 2008)
  34. ↑ (1997). Old and new minorities (en français), páx. 397. ISBN 2742001727.
  35. ↑ ritmos de baille búlgaru Archiváu 2017-11-08 en Wayback Machine (Accessed December 2, 2008).
  36. ↑ ((BG)) [кухня Родопска http://www.rodopi-bg.com/bulgarian/13.shtml Archiváu 2011-12-04 en Wayback Machine] (accessed November 22, 2008).
  37. ↑ 37,0 37,1 Sur le tabac dans les Rhodopes, son histoire et sa fonction économique actuelle, cf. l'article d'Ivan Vatahov (n'inglés) Notes from history, the survival function of tobacco, in Sofia Echo du 17 juin 2004 (sitiu consultáu 3 d'avientu de 2008).
  38. ↑ François Frison-Roche, Bulgarie : crise parlementaire ou manœuvres pré-électorales ?, date|26|mars|2005 (consultáu 4 de setiembre de 2008).
  39. ↑ Sur le tourisme dans les Rhodopes, cf. -y site (en búlgaru) (n'inglés) Проект Родопи (consultáu 10 d'avientu de 2008)

Enllaces esternos

editar



Sacáu de «https://ast.wikipedia.org/w/index.php?title=Montes_Ródope&oldid=4288785»