Península itálica
La península itálica o península Apenina, ye una de los trés grandes penínsules del sur d'Europa, xunto con la balcánica y la ibérica. Asitiada nel centru del mar Mediterraneu, ente los mares Tirrenu y Adriáticu, llinda al norte colos Alpes, al este'l mar Adriáticu dixebrar del restu d'Europa y de la península balcánica, al sur el mar Xónicu dixebrar de la isla de Sicilia (n'especial l'estrechu de Mesina d'apenes 2,0 km) y al oeste les agües del mar Tirrenu y del mar de Liguria dixebrar de les islles de Córcega y Cerdeña.
| Península itálica | |
|---|---|
 | |
| Situación | |
 | |
| Tipu | península |
| Asitiáu en | Mar de Liguria |
| Coordenaes | 42°N 14°E / 42°N 14°E |
  Península itálica Península itálica (Italia) | |
| Datos | |
| Puntu más altu |
Corno Grande (es)  |
| Superficie | 50 709 mi² y 131,275 km² |
 | |
Les llendes xeográfiques de la península itálica nun tán claros, aceptándose unes vegaes el cursu del ríu Po, otres una llinia que xune'l golfu de Xénova con Venecia y otres la mesma cordal de los Alpes.
Tola península, alministrativamente, pertenez a Italia, anque una parte bien pequeña depende de los pequeños países de Ciudá del Vaticanu y San Marín. Nun formen parte de la península los territorios italianos de la parte norte, la zona de los Alpes y la llanura del Po, amás de les islles de Sicilia y Cerdeña.
Carauterízase pola so forma de «bota», polo que ye llamada n'italianu Lo stivale, «La bota». Ye una de les penínsules más grandes d'Europa, estendiéndose unos 1.000 km de noroeste a sureste.
La península estremar en diverses rexones, como Lazio o Calabria (na zona central y suroccidental, respeutivamente).
Ente los sos accidentes xeográficos más destacables, cuenta cola cadena montascosa de los Apeninos, que s'estiende a lo llargo de la península dende los Alpes. Unu de los sos más importantes montes, el Vesubiu (asitiáu cerca del golfu de Nápoles, na rexón de Campania), amosó actividá volcánica dende hai milenios, con delles erupciones célebres como la qu'afectó a Pompeya, Estabia y Herculano nel añu 79 d.C. El volcán tien un diámetru de 48 km na so base y tien dos cima, la mayor de les cuales ye la realmente denomada Vesubiu.
La península itálica foi mientres sieglos la zona central del Imperiu romanu, pieza clave na configuración de la cultura occidental. D'esta manera, el legáu arqueolóxico y cultural de tipu clásicu ye notable nesta zona.
Orixe etimolóxicu
editarLa pallabra Italia designaba nel sieglu V e. C., según l'historiador griegu Antíoco de Siracusa, la parte meridional de l'actual rexón italiana de Calabria —l'antiguu Brucio—, habitada polos ítalos. Dos escritores griegos daqué más recién, Helánico y Timeo, rellacionen el mesmu nome cola pallabra indíxena vitulus ('xatu'), que'l so significáu esplicaron pol fechu de ser Italia un país ricu en ganáu bovino.
Nel sieglu I e. C., el toru, símbolu de los pueblos sublevaos contra Roma, ye representáu na monedes emitíes polos insurrectos ablayando a una lloba, símbolu de Roma: la lleenda viteliú (de los ítalos) confirma que venceyaben el nome d'Italia col tenral-toru. Per otra parte tamién ye posible que los ítalos tomaren el so nome d'un animal-totem, el xatu, que, nuna primavera sagrada, emponer hasta los llugares nos que s'asitiaron definitivamente.
Col tiempu, el nome estender por tola Italia meridional pa tomar dempués tola península. Nel sieglu II e. C., l'historiógrafu griegu Polibio llama Italia al territoriu entendíu ente l'estrechu de Mesina y los Apeninos septentrionales, anque'l so contemporaneu Catón el Vieyu estendió'l conceutu territorial d'Italia hasta'l arcu alpín. Sicilia, Cerdeña y Córcega nun van pasar a formar parte d'Italia hasta'l sieglu III d. C., de resultes de les reformes alministratives de Diocleciano, anque los sos estrechos llazos culturales cola península dexen considerales como parte integrante.
Otra teoría sostién que la denominación Italia derivaría casi con toa seguridá d'una colonia griega nel Brucio (actual Calabria), la de los ítalos (referible a los italiotas). Pela so parte la pallabra ítalos en griegu antiguu aludía al toru nuevu; cuando concluyó la hexemonía de los rasena («etruscos») n'Italia y empezó la romana, los pueblos peninsulares que s'asociaron contra la incipiente potencia romana adoptaron como emblema al toru.
Panorama xeneral
editarEntender el mapa étnicu de la península itálica de primeres de la so historia significa tomar conciencia de la movilidá que nella tien llugar, a lo menos, a lo llargo de les distintes fases de la Edá del Fierro, pa lo que tamién ye precisu tener en cuenta'l calter específicu de les fontes.[1] L'arqueoloxía reseña los cambeos nos materiales, los sos tresformamientos, espardimientos, superposiciones, non siempres resultáu de cambeos étnicos.[1]
Les fontes lliteraries pertenecen a una dómina en que'l mapa sufre nueves alteraciones, o bien pola presencia de colonies griegues, o bien pola conquista romana.[1] A lo último son precisamente estos fenómenos los mesmos que provoquen l'alteración total del mapa etnográficu primitivu, los que promueven, d'otra parte, l'auténtica identificación de los grupos étnicos como realidaes históriques con conciencia de tener una personalidá coleutiva propia.[1]
Namái con -y Edá del Fierro, como primer fenómenu históricu nel sentíu d'empecipiar el desenvolvimientu de los elementos abondos pa crear les imáxenes que favorecen la identificación étnica, empiecen a dase les circunstancies que dexen la reconocencia de los pueblos.[1] Cada vez ta más almitíu que'l mesmu procesu d'identificación de los grupos llingüísticos, l'establecimientu de llendes diferenciadores tanto como les mutues influencies, producir na Italia protohistórica por cuenta de les migraciones, pero tamién de les distintes maneres de contautu que s'operen como resultancia del alcuentru de coleutividaes en que les traces comunes alternar con traces desiguales, qu'afecten tanto a los niveles culturales como a los sociales y económicos.[1]
Si los estudios arqueolóxicos apurrieron resultancies capaces de configurar una secuencia cultural de la península Itálica dende la Prehistoria a la Historia, si los estudios de llingüística comparada, principalmente del área indoeuropea, apurrieron amás un mapa onde s'estremen les ramificaciones de la llingua común, si les tradiciones antigües tresmitieron tamién les imáxenes d'un mosaicu de pueblos en que non siempres ye fácil faer coincidir les distintes fontes, toles conocencies adquiríes en cada campu anduvieron mientres enforma tiempu por caminos separaos y les versiones procedentes de l'arqueoloxía, de la llingüística o de la interpretación de les fontes caltener ensin comunicaciones ente elles.[1]
Afortunadamente, dende hai yá bastante tiempu, tán realizándose nuevos esfuercios dende cada campu pa llegar a una coordinación de los resultaos.[1] L'esfuerciu ye evidentemente dignu d'allabancia y los progresos apaecen favorables.[1] Sicasí, tamién se manifestaron diversos problemes procedentes de la mesma metodoloxía utilizada pal estudiu, problemes que, en concencia, namái se fixeron a la lluz gracies a l'aplicación mesma, rigorosa y sistemática de dicha metodoloxía.[1] La identificación estricta de cada fenómenu arqueolóxicu con cada variante llingüística o con cada mención de la nomenclatura étnica nes fontes antigües nun respuende a la realidá histórica.[1]
Llingües
editarCon respectu al panorama llingüísticu d'Italia, el so estudiu lleva a conclusiones similares.[1] La comunidá de los ligures son los predominantes na Italia primitiva, según constitúin el nucleu que, al traviés del llatín, imponer en dómina histórica per mediu de la espansión romana.[1] Queda, pel momento, al marxe'l pueblu etruscu que, con una implantación problemática y un evidente protagonismu a mediaos del I mileniu e.C., resulta por fin tamién absorbíu nel procesu d'espansión romana.[1]
Referencies
editar
Datos: Q145694
Multimedia: Italian Peninsula
